Din l-edizzjoni bil-Malti li hawn taħt hija dik tal-1993.

L-edizzjoni riveduta publikata fl-2014 tista' ssiba minn hawn ...

Emenda għal paragrafu 2267 dwar il-piena kapitali ...

Il-Kompendju tal-Katekiżmu tal-Knisja ...


 

IL-KOSTITUZZJONI APPOSTOLIKA

FIDEI DEPOSITUM

GĦALL-PUBBLIKAZZJONI TAL-KATEKIŻMU TAL-KNISJA KATTOLIKA

mħejji wara

L-KONĊILJU EKUMENIKU VATIKAN II

 

 

ĠWANNI PAWLU II ISQOF

QADDEJ TAL-QADDEJJA TA’ ALLA

B’TIFKIRA GĦAL DEJJEM

  

Lill Kardinali, Arċisqfijiet, Isqfijiet, Saċerdoti, Djakni u lill- Membri kollha tal-Poplu ta’ Alla

 

Daħla

IL-ĦARSIEN TAD-DEPOŻITU TAL-FIDI hi l-missjoni li l-Mulej ried jafda lill-Knisja tiegħu, missjoni li l-Knisja qdiet tul iż-żminijiet kollha. Il-Konċilju Vatikan II li beda tletin sena ilu meta kien Papa Ġwanni XXIII, kellu l-ħsieb u l-għan li juri x’inhi l-missjoni appostotlika u pastorali tal-Knisja u jwassal il-bnedmin kollha li jfittxu u jilqgħu l-imħabba ta’ Kristu, li tisboq kull għerf (ara Kol 3,19) billi ddawwalhom bid-dawl ta’ l-Evanġelju.

 Il-Papa Ġwanni XXIII ried li l-Konċilju jara kif iħares aħjar id-depożitu tal-fidi nisranija u jurih b’mod li jkunu jistgħu jilqgħuh aħjar kemm il-fidili ta’ Kristu u kemm il-bnedmin kollha ta’ rieda tajba. Il-Konċilju ma kellux l-ewwel jikkundanna t-tagħlim żbaljat ta’ żminijietna, imma kellu qabel xejn juri l-qawwa u l-ġmiel tad-duttrina tal-fidi. “Imdawla mid-dija ta’ dan il-Konċilju – qal il-Papa – il-Knisja…….tistagħna b’għana spiritwali u, hija u tikseb qawwiet ġodda, tħares bla biża’ għal dik il-ħidma li żmienna qiegħed jitlob biex hekk tkompli sejra ‘l quddiem il-mixja li l-Knisja ilha tagħmel għal kważi għoxrin seklu”.[1]

 Bl-għajnuna ta’ Alla l-isqfijiet fil-Konċilju, tul erba’ snin ta’ ħidma, ħejjew ġabra tassew ta’ l-għaġeb ta’ tagħlim, ta’ duttrina u ta’ direttivi pastorali u li huma offrew lill-Knisja kollha. Kemm ir-ragħajja ta’ l-erwieħ u kemm l-insara kollha f’din il-ġabra għandhom isibu “dak it-tiġdid fil-ħsieb u fl-għemil, fl-imġiba u fil-qawwa morali tagħhom ta’ ferħ u ta’ tama, li ried il-Konċilju”.[2]

 Il-Konċilju, wara li ntemm, baqa’ jispira l-ħajja kollha tal-Knisja. Fl-1985 jien stajt ngħid: “Għalija – li kelli l-grazzja speċjali li nieħu sehem fil-Konċilju u ngħin attivament biex jimxi ‘l quddiem - il-Konċilju Vatikan dejjem u b’mod partikulari tul iż-żmien li ili Papa, mexxieni f’kull ħidma pastorali tiegħi, bil-ħsieb u bl-impenn li nara li jseħħ bil-fatti kulma kien jitlob f’kull Knisja u fil-Knisja kollha. Jeħtieġ li mmorru dejjem għal din il-għajn”.[3]

 B’dan il-ħsieb, fil-25 ta’ Jannar 1985 sejjaħt Assemblea straordinarja tas-Sinodu ta’ l-Isqfijiet, fl-okkażjoni ta’ l-għoxrin sena mill-għeluq tal-Konċilju; skop ta’ din l-assemblea kien iċ-ċelebrazzjoni tal-grazzja kollha u tal-frott spiritwali tal-Konċilju Vatikan II, bil-ħsieb li nagħrfu aktar fil-fond it-tagħlim tiegħu ħalli nilqgħuh aħjar, nagħrfuh aktar, u nħarsuh bil-fatti.

 Dakinhar l-Isqfijiet tas-Sinodu kienu qalu: “Hemm xewqa kbira fost kulħadd ta’ Katekiżmu jew ġabra tad-duttrina nisranija kollha, kemm dwar il-fidi u kemm dwar l-imġiba, li jservi ta’ riferenza għall-katekiżmi u l-ġabriet tad-duttrina nisranija li jsiru f’ħafna postijiet. Id-duttrina trid tiġi ppreżentata b’mod lit kun biblika u liturġika, tagħti d-duttrina vera u fl-istess waqt adatta għall-ħajja ta’ l-insara ta’ llum”.[4] Wara li ntemm is-Sinodu, din ix-xewqa għamiltha tiegħi għaliex ħassejtha “twieġeb għall-ħtieġa vera, sew tal-Knisja universali u sew tal-Knejjes partikulari”.[5] Kif ma nroddux ħajr lill-Mulej f’dan il-jum li fih nistgħu noffru lill-Knisja kollha l-Katekiżmu tal-Knisja Kattolika, dan il-ktieb “biex iservi ta’ riferenza” għal katekeżi mġedda mill-għejun ħajja tal-fidi.

 Wara tiġdid tal-Liturġija, wara l-Kodiċi l-ġdid tal-Knisja Latina u l-Kanoni mġedda tal-Knejjes Kattoliċi tal-Lvant, issa għandna wkoll dan il-Katekiżmu li għandu jagħti kontribut tassew importanti għat-tiġdid tal-ħajja kollha tal-Knisja li l-Konċilju Vatikan II ried u ta bidu għaliha.

 

2. It-tħejjija tal-Katekiżmu u l-ispirtu li bih tħejja

“Il-Katekiżmu tal-Knisja Kattolika” hu frott ta’ kollaborazzjoni wiesgħa ħafna: tħejja tul sitt snin ta’ ħidma kbira li saret bi spirtu ta’ ħeġġa liema bħalha u b’attenzjoni miftuħ għad-dinja ta’ llum.

 Fl-1986 waqqaft Kummissjoni ta’ tnax-il cardinal u Isqof, taħt il-presidenza tal-Kard. Joseph Ratzinger, biex tħejji proġett għall-Katekiżmu li ried is-Sinodu. Flimkien mal-Kummissjoni kien hemm kumitat ta’ redazzjoni magħmul minn seba’ Isqfijiet djoċesani esperti fit-teoloġija u l-katekeżi.

 Il-Kummissjoni li kellha tagħti direttivi u tgħasses fuq ix-xogħol li kien qed isir, segwiet b’attenzjoni kbira x-xogħol kollu tar-redazzjoni li kien qiegħed isir u għarblet sewwa, wieħed wara l-ieħor, id-disa’ proġetti tal-Katekiżmu li ħejja l-kumitat tar-redazzjoni; dan il-kumitat tgħabba bir-responsabbilta’ li kull darba jikteb it-test, u jagħmel fih it-tibdiliet mitluba mill-Kummissjoni u jgħarbel sewwa l-osservazzjonijiet ta’ għadd kbir ta’ teoloġi, eseġeti, katekisti, u fuq kulħadd, ta’ l-Isqfijiet tad-dinja kollha, biex it-test jitjieb dejjem aktar.

 Dwar il-proġett saret konsultazzjonijiet ma’ l-Isqfijiet Kattoliċi kollha, mal-Konferenzi Episkopali u mas-Sinodi tagħhom, u ma’ l-Istitut tat-Teoloġija u tal-Kateketika. Nistgħu ngħidu li l-proġett intlaqa’ tajjeb mill-Isqfijiet. Nistgħu ngħidu ukoll li dan il-Katekiżmu hu frott tal-kollaborazzjoni ta’ l-Isqfijiet kollha tal-Knisja Kattolika li aċċettaw is-sehem tagħhom ta’ responsabbilta’ f’inizjattiva li tolqot l-istess ħajja tal-Knisja. Dan lili jimlieni bil-ferħ, għaliex il-qbil ta’ tant ilħna flimkien hu dak li nistgħu nsejħulu s-“sinfonija” tal-fidi. Dan il-Katekiżmu b’dan il-mod juri li hu xhieda tal-kolleġġjalità’ ta’ l-Episkopat u tal-kattoliċita’ tal-Knisja.

 

3. It-tqassim tal-materjal

Il-Katekiżmu jrid jagħti bil-fedeltà kollha u b’mod organiku t-tagħlim ta’ l-Iskrittura, tat-Tradizzjoni ħajja tal-Knisja u tal-Maġisteru awtentiku, flimkien mal-wirt spiritwali ta’ Missirijiet il-Knisja u tal-Qaddisin biex jiftiehem aħjar il-misteru tal-Knisja u tissaħħaħ il-fidi tal-Poplu ta’ Alla. Irid iqis b’liema mod l-Ispirtu s-Santu għen il-Knisja tul iż-żminijiet fl-iżvilupp tad-duttrina nisranija. Irid ukoll jgħin biex il-fidi titfa’ dawl fuq qagħdiet ġodda u problemi li fl-imgħoddi ma kinux jeżistu.

 Fil-Katekiżmu għalhekk insibu ħwejjeġ ġodda u ħwejjeġ qodma (ara Mt 13,52) għaliex il-fidi tibqa’ dejjem u hi fl-istess ħin għajn ta’ dwal dejjem ġodda.

 Minħabba f’dan “il-Katekiżmu tal-Knisja Kattolika” min-naħa żamm l-ordni “antik” tradizzjonali tal-Katekiżmu ta’ San Piju V, billi żamm l-erba’ taqsimiet tradizzjonali: il-Kredu, il-Liturġija bis-sagramenti fl-ewwel post, l-imġiba nisranija bit-tagħlim dwar il-kmandamenti, u fl-aħħarnett it-talb nisrani. Iżda t-tagħlim f’dawn l-erba’ taqsimiet hu ppreżentat f’sura “ġdida” biex iwieġeb għal ħafna mistoqsijiet ta’ żminijietna.

 L-erba’ taqsimiet huma marbutin bejniethom: Il-misteru nisrani jitwemmen (l-ewwel taqsima); jiġi ċċelebrat u mogħti lilna fil-Liturġija (it-tieni taqsima); idawwal u jwettaq lil ulied Alla fl-imġiba kollha tagħhom (it-tielet taqsima); hu l-pedament tat-talb li bħala espressjoni privileġġjata tiegħu għandu l-Missierna, talba li fiha tiġbor is-suppliki tagħna, it-tifħir tagħna u l-interċessjonijiet tagħna (ir-raba’ taqsima).

 L-istess Liturġija hi talba, l-istqarrija tal-fidi għandha l-post xieraq tagħha fiċ-ċelebrazzjoni tal-kult. Il-grazzja, frott tas-sagramenti, hi l-kundizzjoni meħtieġa biex l-imġiba nisranija, kif it-tisħib fil-Liturġija tal-Knisja jitlob li jkun hemm il-fidi. Jekk il-fidi ma tidhirx fl-għemil, hi fidi mejta (ara Ġak 2,14-16), u ma tagħtix frott għall-ħajja ta’ dejjem.

 Il-qari tal-“Katekiżmu tal-Knisja Kattolika” jurina l-għaqda li hemm fil-misteru ta’ Alla, u fil-Pjan tiegħu ta’ Salvazzjoni, u li fiċ-ċentru ta’ kollox hemm Ġesu’ Kristu, l-Iben Waħdieni ta’ Alla, mibgħut mill-Missier, li sar bniedem fil-ġuf tal-Verġni Mqaddsa Marija bil-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu, biex ikun il-Feddej tagħna. Mejjet u rxoxt hu dejjem preżenti fil-Knisja tiegħu, b’mod speċjali fis-sagramenti tal-fidi, xbieha ta’ l-imġiba nisranija u Mgħallem tat-talb tagħna.

 

4. Il-valur duttrinali tal-Katekiżmu

“Il-Katekiżmu tal-Knisja Kattolika” li jien approvajt nhar il-25 ta’ Ġunju li għadda u li llum qed nordna li jiġi ppubblikat bl-awtorità appostolika tiegħi, hu espożizzjoni tal-fidi tal-Knisja u tad-duttrina kattolika, skond ix-xhieda u fid-dawl ta’ l-Iskrittura mqaddsa, tat-Tradizzjoni appostolika u tal-Maġisteru tal-Knisja u bħala regola żgura għat-tagħlim tal-fidi. Jalla jservi għat-tiġdid li għalih l-Ispirtu s-Santu bla head jsejjaħ il-Knisja ta’ Alla, il-Ġisem ta’ Kristu, mixja lejn id-dawl bla ebda dell tas-Saltna ta’ dejjem!

 L-approvazzjoni u l-pubblikazzjoni tal-“Katekiżmu tal-Knisja Kattolika” huma servizz li s-Suċċessur ta’ San Pietru qiegħed jagħti lill-Knisja Kattolika u lill-Knejjes partikulari kollha u li huma fis-sliem u x-xirka mas-Sede appostolika ta’ Ruma: hu qadi biex isaħħaħ u jwettaq il-fidi tad-dixxipli kollha tal-Mulej Ġesu’ (ara Lq 22,32) u biex iqawwi dejjem aktar ir-rabtiet ma’ l-għaqda fl-istess fidi appostolika.

 Nitlob għalhekk lir-Ragħajja tal-Knisja u lill-fidili kollha biex jilqgħu dan il-Katekiżmu bi spirtu ta’ xirka u jużawh kontinwament huma u jaqdu l-missjoni tagħhom ħa jxandru l-fidi u jistiednu għall-ħajja skond l-Evanġelju. Dan il-Katekiżmu qed jingħatalhom biex ikollhom f’idejhom ktieb li fih isibu b’mod żgur u awtentiku t-tagħlim tad-duttrina kattolika, u b’mod partikulari għajnuna għat-tħejjija tal-katekiżmu ta’ kull post. Qed jingħata wkoll lill-fidili kollha li jridu u jixtiequ jkunu jafu aktar fil-fond l-għana bla qjies tas-Salvazzjoni (ara Ġw 8,32). Irid jgħin l-isforzi ekumeniċi li qed isiru, sforzi mqanqlin minn xewqa kbira għall-għaqda ta’ l-insara kollha, għax juri b’mod eżatt x’inhi l-fidi kattolika u kemm kollox fiha hu f’armonija sħiħa. “Il-Katekiżmu tal-Knisja Kattolika” fl-aħħarnett qed jiġi mogħti lil kull bniedem li jitlobna l-“għala” tat-tama tagħna u jrid ikun jaf x’temmen il-Knisja Kattolika.

 Dan il-katekiżmu ma jridx jieħu l-post tal-Katekiżmi partikulari maħruġin bl-approvazzjoni ta’ l-Isqfijiet djoċesani jew tal-Konferenzi Episkopali speċjalment dawk li kellhom l-approvazzjoni tas-Santa Sede. L-għan tal-Katekiżmu hu dak li jħajjar u jgħin biex jitħejjew katekiżmi partikulari ġodda, li jqisu sewwa l-kundizzjonijiet u l-kulturi ta’ kull post, waqt li jħarsu sewwa l-għaqda fil-fidi u l-fedeltà għad-duttrina kattolika.

 

 

5. Għeluq

F’għeluq dan id-dokument li bih qed nippreżenta l-“Katekiżmu tal-Knisja Kattolika” nitlob lill-Imqaddsa Verġni Marija, Om mil-Verb magħmul bniedem, u Omm il-Knisja, biex, bl-interċessjoni qawwija tagħha, twettaq l-impenn kateketiku tal-Knisja kollha f’kull livell, f’dan iż-żmien li fih hi msejħa biex tagħti bidu għall-evanġelizzazzjoni ġdida. Jalla d-dawl tal-fidi vera jeħles il-ġens kollu tal-bnedmin mill-injoranza u mill-jasar tad-dnub biex jasal għal dak il-ħelsien tal-ħajja fi Kristu taħt it-tmexxija ta’ l-Ispirtu s-Santu, hawn fid-dinja u fis-Saltna tas-sema fil-milja ta’ l-hena tad-dehra ta’ Alla wiċċ imb’wiċċ (ara 1 Kor 13,13; 2 Kor 5, 6-8)!

 Illum, 11 ta’ Ottubru 1992, fit-tletin anniversarju mill-ftuħ tal-Konċilju Vatikan II, fl-erbatax-il sena tal-Pontifikat.

 Joannes Paulus pp II

 


IL-KATEKIŻMU TAL-KNISJA KATTOLIKA

Daħla

 

Missier.....din hi l-ħajja ta’ dejjem, li jagħrfu lilek, Alla wieħed veru, u lil Ġesù Kristu, li inti bgħatt” (Ġw 17,3), “Alla, is-salvatur tagħna, ……..irid li l-bnedmin kollha jsalvaw u jaslu biex jagħrfu l-verità (1 Tim 2, 3-4). Imkien taħt is-sema ma hemm isem ieħor mogħti lill-bnedmin li bih aħna għandna nkunu salvi” (Atti 4,12), ħlief l-isem ta’ ĠESÙ.

 

1. Il-ħajja tal-bniedem – li jagħraf u jħobb lil Alla

1. Alla, ta’ safa bla qjies u hieni fih innifsu, bi pjan purament ta’ tjieba minn rajh ħalaq il-bniedem, biex jagħtih sehem fil-ħajja ħienja tiegħu. Hu għalhekk li, f’kull żmien u kullimkien, jersaq lejn il-bniedem. Isejjaħlu, u jgħinu jfittxu, jagħrfu u jħobbu bil-ħila kollha tiegħu. Isejjaħ lill-bnedmin li d-dnub xerred u fired minn xulxin biex jiġborhom fil-familja tiegħu, il-Knisja. Dan jagħmlu b’Ibnu li bagħat bħala Feddej u Salvatur fil-milja taż-żminijiet. Fih u bih isejjaħ lill-bnedmin biex, fl-Ispirtu s-Santu, jsiru ulied adottivi tiegħu u għalhekk werrieta tal-ħajja ħienja tiegħu.

2. Biex din is-sejħa tasal fl-art kollha, Kristu bagħat l-Appostli li kien għażel u tahom ordni li jħabbru l-Evanġelju: “Morru, agħmlu dixxipli mill-ġnus kollha, u għammduhom fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu u għallmuhom iħarsu dak kollu li ordnajtilkom jien. U ara, jiena magħkom dejjem, sa l-aħħar taż-żmien.” (Mt 28,19-20). Bis-saħħa ta’ din il-missjoni, l-Appostli “marru jippridkaw kullimkien; il-Mulej kien jaħdem magħhom u jwettaq il-kelma bil-mirakli li kienu jsiru magħha.” (Mk 16,20).

3. Dawk li bl-għajnuna ta’ Alla laqgħu s-sejħa ta’ Kristu u wieġbu minn rajhom għaliha, ġew imbagħad immexxija huma wkoll mill-imħabba ta’ Kristu biex iħabbru kullimkien fid-dinja l-Bxara t-Tajba. Dan it-teżor li wasal minn għand l-Appostli ġie mħares bil-fedelta’ kollha mis-suċċessuri tagħhom. Il-fidili kollha ta’ Kristu huma msejħin biex iwasslu dan it-teżor minn ġenerazzjoni għall-oħra, huma u jħabbru l-fidi, jgħixuha flimkien bħall-aħwa, u jiċċelebrawha fil-liturġija u fit-talb (ara Atti 2,42).

 

II. Ix-xandir tal-fidi – il-katekeżi

4. Minn kmieni ħafna fiż-żmien, bdew jissejħu katekeżi l-isforzi kollha li jsiru fil-Knisja ħa jagħmlu dixxipli, ħalli l-bnedmin isibu l-għajnuna li jeħtieġu biex jemmnu li Ġesù hu l-Iben ta’ Alla, ħalli, bil-fidi, ikollhom il-ħajja f’ismu, u jiġu mrawwmin u mgħallmin f’din il-ħajja u hekk jibnu l-Ġisem ta’ Kristu.[6]

5. “Il-katekeżi hi trawwim fil-fidi tat-tfal, taż-żgħażagħ u tal-kbar, u b’mod speċjali tħaddan it-tagħlim tad-duttrina nisranija mogħti b’mod organiku u sistematiku, bil-għan li jwassal għall-milja tal-ħajja nisranija”.[7]

6. Il-katekeżi hi dwar għadd ta’ elementi tal-missjoni pastorali tal-Knisja, li għandhom aspett kateketiku, li jħejju l-katekeżi jew joħorġu minnha, iżda m’hijiex l-istess ħaġa bħalhom; dawn l-elementi huma: l-ewwel tħabbira ta’ l-Evanġelju jew il-predikazzjoni missjunarja ħa tqanqal il-fidi; it-tfittix ta’ raġunijiet għaliex wieħed għandu jemmen; l-esperjenza ta’ ħajja nisranija; iċ-ċelebrazzjoni tas-sagramenti; l-għaqda mal-komunità ekklesjali; ix-xhieda appostolika u missjunarja.[8]

7. “Il-Katekeżi għandha rabta intima mal-ħajja kollha tal-Knisja. Jiddependu essenzjalment mill-katekeżi mhux biss l-estensjoni ġeografika tal-Knisja u t-tkattir ta’ l-għadd ta’ dawk li jemmnu, imma wkoll, u wisq aktar, jiddependi mill-katekeżi kemm il-Knisja tikber minn ġewwa u kemm taqbel mal-pjan ta’ Alla”.[9]

8. Iż-żminijiet ta’ tiġdid fil-Knisja huma wkoll żminijiet qawwija ta’ katekeżi. Hekk naraw, fl-aqwa żmien ta’ Missirijiet il-Knisja, isqfijiet qaddisa jiddedikaw għall-katekeżi, parti importanti ħafna tal-ministeru tagħhom. Kien żmien San Ċirillu ta’ Ġerusalemm u San Ġwann Grisostmu, Samn Ambroġ u Santu Wistin, u tant Missirijiet oħra: il-kitbiet kateketiċi tagħhom għadhom sa llum eżempji mill-aqwa ta’ katekeżi.

9.....Il-ministeru tal-katekeżi kiseb qawwa dejjem aktar ġdida mill-Konċilju. F’dan, il-Konċilju ta’ Trento ta eżempju ta’ min jisħaq fuqu: bil-kostituzzjonijiet u d-digrieti tiegħu qiegħed il-katekeżi fl-ewwel post; ta bidu għall-Katekiżmu Ruman li għadu jissejjaħ il-Katekiżmu tal-Konċilju ta’ Trento u huwa opra mill-aqwa ta’ ġabra fil-qosor tad-duttrina nisranija kollha; qajjem fil-Knisja organizzazzjoni tassew ta’ l-għaġeb tal-katekeżi; wassal għal-pubblikazzjoni ta’ għadd mhux żgħir ta’ katekiżmi, ħidma ta’ isqfijiet qaddisa u ta’ teoloġi, bħalma huma San Pietru Kanisju, San Karlu Borromeo, San Turibju ta’ Mongrovejo, u San Robertu Bellarmino.

10. Madankollu m’hijiex xi ħaġa ta’ l-għaġeb illi, bħala effett tal-Konċilju Vatikan II (li l-Papa Pawlu VI qiesu bħala l-katekiżmu kbir taż-żmien ta’ llum), mill-ġdid qed tiġbed attenzjoni l-katekeżi tal-Knisja. “Id-Direttorju ġenerali tal-Katekeżi” tas-sena 1971, il-laqgħat tas-Sinodu ta’ l-Isqfijiet dwar l-evanġelizzazzjoni (1974) u l-katekeżi (1977) l-eżortazzjonijiet appostoliċi marbutin magħhom. “Evangelli nuntiandi” (1975), u “Catechesi tradendae” (1979), huma xhieda ta’ dan. Is-sessjoni straordinarja tas-Sinodu tal-Isqfijiet fl-1985 talbet li jitħejja “katekiżmu jew ġabra tad-duttrina nisranija kollha, kemm dwar il-fidi u kemm dwar il-morali” (rapport ta’ l-aħħar, IIB a 4). Il-Papa Ġwann Pawlu II għamel tiegħu din ix-xewqa tal-Sinodu ta’ l-Isqfijet u stqarr li “din ix-xewqa twieġeb sewwa għall-ħtiġiet veri tal-Knisja universali u tal-Knejjes lokali.[10] Għamel minn kollox biex isseħħ din ix-xewqa tal-Isqfijiet tas-Sinodu.

 

III. L-Għan ta’ dan il-katekiżmu – għal min hu

11. Dan il-Katekiżmu għandu bħala għan li jagħti esposizzjoni organika u sintetika ta’ dak li hu essenzjali u fondamentali fid-duttrina kattolika sew dwar il-fidi u sew dwar il-morali, fid-dawl tal-Konċilju Vatikan II u tat-Tradizzjoni kollha tal-Knisja. L-għejun ewlenin huma l-kotba Mqaddsa, Missirijiet il-Knisja, il-Liturġija, u l-Maġisteru tal-Knisja. Dan il-katekiżmu jrid iservi “ta’ riferenza għall-katekiżmi u għall-ġabriet tad-duttrina nisranija li jsiru f’ħafna postijiet”.[11]

12. Dan il-Katekiżmu hu l-aktar għal dawk responsabbli tal-katekeżi: l-ewwelnett għall-Isqfijiet, bħala għalliema tal-fidi u ragħajja tal-Knisja. Qed jiġi mogħti lilhom bħala strument f’idejhom ħa jaqdu d-dmir tagħhom li jgħallmu l-Poplu ta’ Alla. Permezz ta’ l-Isqfijiet, dan il-katekiżmu se jasal għand dawk li jiktbu l-katekiżmi, lis-saċerdoti, lill-katekisti. Ikun ktieb ta’ qari siewi għall-insara l-oħra kollha.

 

IV. L-Istruttura tal-Katekiżmu

13. L-istruttura ta’ dan il-Katekiżmu hi mibnija fuq dik it-tradizzjoni kateketika kbira li tqiegħed il-katekeżi fuq erba’ “pilastri”: l-istqarrija tal-fidi fil-Magħmudija (il-Kredu jew simbolu); is-Sagramenti tal-fidi; il-ħajja tal-fidi (il-kmandamenti); it-talba ta’ min jemmen (il-“Missierna”).

 

L-EWWEL PARTI: L-ISTQARRIJA TAL-FIDI

14. Dawk li bil-fidi tagħhom u bil-Magħmudija huma ta’ Kristu, għandhom jistqarru l-fidi li fiha tgħammdu quddiem il-bnedmin kollha (ara Mt 10,32; Rum 10,9). Għalhekk il-Katekiżmu l-ewwel juri fiex tikkonsisti r-Rivelazzjoni li permezz tagħha Alla jkellem u jingħata lill-bniedem, u l-fidi li biha l-bniedem iwieġeb lil Alla (l-ewwel sezzjoni). Is-Simbolu tal-fidi (jew il-Kredu) jiġbor fih id-doni li ngħataw lill-bniedem minn Alla bħala Awtur ta’ kull ġid, bħala Feddej, u bħala Dak li jqaddes il-bniedem: “tliet kapitli” tal-Magħmudija tagħna – il-fidi f’Alla wieħed: il-Missier li jista’ kollox li ħalaq is-sema u l-art; Ġesù Kristu, Ibnu Sidna u Salvatur tagħna; u l-Ispirtu s-Santu, fil-Knisja mqaddsa (it-tieni sezzjoni).

 

IT-TIENI PARTI: IS-SAGRAMENTI TAL-FIDI

15. It-tieni parti tal-Katekiżmu turi kif is-salvazzjoni li seħħet darba għal dejjem permezz ta’ Kristu Ġesu’ u ta’ l-Ispirtu s-Santu, isseħħ bl-għemil imqaddes tal-Liturġija tal-Knisja (l-ewwel sezzjoni), u b’mod partikulari permezz tas-seba’ Sagramenti (it-tieni sezzjoni).

 

IT-TIELET PARTI: IL-ĦAJJA TAL-FIDI

16. It-tielet parti tal-Katekiżmu turi liema hu l-għan aħħari tal-bniedem, maħluq fuq is-sura tax-xbieha ta’ Alla: l-hena u t-triqat li jwasslu għall-hena: hena li jinkiseb b’għemil rett u ħieles, mgħejjun mil-liġi u l-grazzja ta’ Alla (l-ewwel sezzjoni); b’għemil li jħares il-kmandament ta’ l-imħabba ta’ Alla u tal-proxxmu, imfisser fl-għaxar kmandamenti ta’ Alla (it-tieni sezzjoni).

 

IR-RABA’ PARTI: IT-TALB FIL-ĦAJJA TAL-FIDI

17. L-aħħar parti tal-Katekiżmu hi dwar it-tifsir u l-importanza tat-talb fil-ħajja ta’ min jemmen (l-ewwel sezzjoni). Tilħaq il-qofol tagħha b’kummentarju qasir tas-seba’ talbiet tat-Talba li għallimna l-Mulej (it-tieni sezzjoni). Fl-aħħar mill-aħħar, f’dawn is-seba’ talbiet insibu miġbur il-ġid kollu li għandna nittamaw u li l-Missier tagħna tas-sema jrid jagħtina.

 

V. Tagħrif prattiku dwar l-użu ta’ dan il-katekiżmu

18. Dan il-Katekiżmu ġie maħsub bħala espożizzjoni organika tal-fidi kattolika kollha. Għalhekk wieħed irid jaqrah bħala ħaġa sħiħa. Il-ħafna riferenzi li hemm fit-test u l-werrej analitiku fl-aħħar tal-volum, jgħinu biex wieħed jara r-rabta ta’ kull tema mal-fidi kollha kemm hi.

19. Spiss, kliem il-Kotba Mqaddsa mhux ċitat litteralment, imma ssir biss riferenza għalih (bil-kelma “ara”). Għall-għarfien aktar fil-fond ta’ dawn is-siltiet, wieħed irid ifittixhom direttament. Dawn ir-riferenzi bibliċi huma strument ta’ ħidma għall-katekeżi.

20. Meta, xi drabi, jintużaw tipi iżgħar li l-osservazzjonijiet huma ta’ karattru storiku, apoloġetiku, jew espożizzjonijiet dottrinali li jkomplu jfissru l-ħaġa.

21. Iċ-ċitazzjonijiet b’tipi żgħar minn kitbiet ta’ Missirijiet il-Knisja, minn dokumenti liturġiċi, minn dokumenti tal-Maġisteru, jew minn kitbiet aġjografiċi, għandhom l-għan li jkattru u jagħnu l-espożizzjoni tad-duttrina. Spiss dawn it-testi ntgħażlu biex jintużaw direttament fil-katekeżi.

22. Wara kull artiklu, li jiġbor fih tema sħiħa, hemm għadd ta’ testi “fil-qosor” li jiġbru f’għadd ta’ formoli dak kollu li hu essenzjali fit-tagħlim li jingħata fl-artiklu. Dawn it-testi “fil-qosor” għandhom bħala skop li jagħtu suġġerimenti għall-katekeżi lokali biex fuqhom jitħejjew formuli sintetiċi, li wieħed jista’ jitgħallem malajr bl-amment.

 

VI. L-adattazzjonijiet meħtieġa

23. Dan il-Katekiżmu jinsisti l-aktar fuq espożizzjoni tad-duttrina: irid jgħin biex ikun hemm għarfien aktar fil-fond tal-fidi, u għalhekk ifittex li jwassal din il-fidi għall-kobor sħiħ tagħha, biex trabbi l-għeruq tagħha fil-ħajja ta’ dak li jkun u tiddi fix-xhieda li jagħti.[12]

24. Minħabba dan l-għan proprju tiegħu, dan il-Katekiżmu mhux se jfittex jadatta l-espożizzjoni tad-duttrina u l-metodi tal-katekeżi għall-kulturi, għall-etajiet, għall-maturità spiritwali, għal sitwazzjonijiet soċjali u ekklesjali ta’ dawk li għalihom issir il-katekeżi. Dawn l-adattamenti huma meħtieġa fil-katekiżmi li jridu jiġu adattati, u wisq aktar fil-katekiżmi għat-tagħlim tal-fidili:

Min jgħallem irid “isir kollox ma kulħadd” (1 Kor 9,22) biex jirbaħ lil kulħadd għal Ġesù Kristu....Fuq kollox ma għandux jaħseb li sura waħda ta’ erwieħ ġiet fdata lilu u li għalhekk jista’ jgħallem u jsawwar bl-istess mod il-fidili kollha fit-tjieba vera, bl-istess metodu wieħed, dejjem l-istess! Għandu jkun jaf li xi wħud huma f’Ġesù Kristu qishom trabi għadhom jitwieldu, oħrajn qishom adolexxenti, u oħrajn, fl-aħħarnett, qisu għandhom is-saħħa kollha tagħhom.....Dawk li huma msejħin għall-ministeru tal-predikazzjoni, għandhom, huma u jwasslu t-tagħlim tal-misteri tal-fidi u r-regoli tal-imġiba, jadattaw kliemhom għall-ispirtu u l-intelliġenza ta’ dawk li jkunu jisimgħuhom.[13]

 

Fuq kollox – l-Imħabba

25. Nagħlqu din il-preżentazzjoni ta’ dan il-Katekiżmu, billi nfakkru l-prinċipju pastorali li ħabbar il-Katekiżmu Ruman:

L-għan kollu tad-duttrina u tat-tagħlim irid ikun l-imħabba li ma tintemm qatt. Fil-fatt wieħed jista’ jfisser dak li għandna nemmnu, nittamaw u nagħmlu, iżda fuq kollox irid dejjem juri l-imħabba ta’ Sidna Ġesù Kristu, biex kull bniedem jifhem li kull għemil ta’ virtù kollha kemm hi nisranija ma għandux bidu ieħor ħlief l-imħabba u ebda tmiem ieħor ħlief l-imħabba.[14]

 

L-EWWEL PARTI

L-ISTQARRIJA TAL-FIDI

 

 

L-EWWEL SEZZJONI 

“JIENA NEMMEN” – “AĦNA NEMMNU

 

26 Meta niġu biex nistqarru l-fidi tagħna nibdew ngħidu: “Jiena nemmen” jew “Aħna nemmnu”. Għalhekk qabel nuru x’inhi l-fidi tal-Knisja li nistqarru fil-Kredu, niċċelebraw fil-Liturġija, ngħixu bil-ħarsien tal-kmandamenti u bit-talb, aħna rridu nistaqsu lilna nfusna x’jiġifieri “temmen”. Il-fidi hi t-tweġiba tal-bniedem lil Alla li juri lilu nnifsu u jingħata lill-bniedem, waqt li fl-istess ħin idawwal b’dija ta’ l-għaġeb lill-bniedem huwa u jfittex xi tfisser fl-aħħar mill-aħħar ħajtu. Naraw l-ewwel x’inhu dak li l-bniedem qiegħed ifittex (l-ewwel kap), u mbagħad naraw x’inhi r-Rivelazzjoni ta’ Alla, rivelazzjoni li biha Alla jiġi quddiem il-bniedem (it-tieni kap), u fl-aħħar it-tweġiba tal-fidi (it-tielet kap).

L-EWWEL KAP

IL-BNIEDEM JISTA’ JASAL BIEX IKUN

JAF ‘L ALLA

 

I. Ix-xewqa ta’ Alla

27. Ix-xewqa ta’ Alla hi mnaqqxa f’qalb il-bniedem, għax il-bniedem inħalaq minn Alla u għal Alla; Alla ma jieqaf qatt jiġbed il-bniedem lejh, u f’Alla biss il-bniedem isib il-verità u l-hena li qatt ma jieqaf ifittex:

L-ogħla aspett tad-dinjità tal-bniedem hi s-sejħa tal-bniedem għal xirka ma’ Alla. L-istedina ta’ Alla lill-bniedem biex jitkellem miegħu tibda mal-ħolqien tal-bniedem, għaliex il-bniedem jeżisti għax Alla ħalqu b’imħabba u, għax iħobbu, ma jieqaf qatt iżommu ħaj; u l-bniedem ma jgħix ħajja sħiħa skond il-verità jekk, minn rajh, b’mod ħieles, ma jagħrafx din l-imħabba u jintelaq kollu kemm hu f’idejn min ħalqu.[15]

 28. Il-bnedmin, fil-ġrajja tagħhom, sa llum, b’ħafna manjieri, fissru t-tfittix tagħhom ta’ Alla permezz tat-twemmin u l-imġiba reliġjuża tagħhom (talb, sagrifiċċji, kult, meditazzjonijiet, u l-bqija). Minkejja li dawn mhux dejjem ifissru l-istess ħaġa, huma hekk universali, li nistgħu ngħidu li l-bniedem huwa esseri reliġjuż:

Alla minn bniedem wieħed għamel il-ġens kollu tal-bnedmin biex jgħammru fuq wiċċ l-art kollha, u qassmilhom bil-qjies iż-żminijiet u t-truf ta’ l-art fejn għandhom jgħammru; u dan għamlu biex huma jfittxu lil Alla u forsi jħossuh b’idejhom u jsibuh: u tassew, hu m’huwiex ‘il bogħod minn kull wieħed minna. Aħna fih ngħixu, nitħarrku u aħna (Atti 17,26).

 29. Iżda din “ir-rabta intima u vitali tal-bniedem ma’ Alla”[16] tista’ tintesa, ma tiġix magħrufa, u wkoll tkun imwarrba expliċitament mill-bniedem. Qagħdiet bħal dawn jista’ jkollhom bidu mhux l-istess:[17] jew bi protesta qawwija kontra d-deni kollu li hawn fid-dinja, jew minħabba l-injoranza jew l-indifferenza reliġjuża, jew minħabba l-ġibda tad-dinja u l-għana kollu tagħha (ara Mt 13,22), jew minħabba l-eżempji ħżiena li jagħtu dawk li jemmnu, jew minħabba kurrenti ta’ fehmiet kontra r-reliġjon, jew, fl-aħħarnett, minħabba l-qagħda tal-midneb li, għax jibża’, jistaħba minn Alla (ara Ġen 3,8-10), jew jaħrab quddiem is-sejħa tiegħu (ara Ġona 1,3).

30. “Tifraħ il-qalb ta’ dawk li jfittxu l-Mulej” (Salm 105,3). Jekk il-bniedem jasal biex jinsa u jiċħad lil Alla, Alla ma jieqaf qatt isejjaħ lil kull bniedem biex ifittxu ħa jgħix u jsib il-ġid. Iżda t-tfittix ta’ Alla jitlob mill-bniedem l-isforz kollu ta’ l-intelliġenza u r-rieda tajba tiegħu, “qalb retta”, flimkien max-xhieda ta’ oħrajn li jgħallmuh ifittex lil Alla.

Kbir int, Mulej, u ta’ min ifaħħrek ħafna: int ta qawwa kbira u bla tarf id-dehen tiegħek. U jrid ifaħħrek il-bniedem, din in-nitfa mill-ħolqien tiegħek, il-bniedem li jġorr madwaru ħajtu li tmut, li jġorr madwaru x-xhieda ta’ dnubu u x-xhieda li inti tieqaf lill-kburin. Imma jrid ifaħħrek il-bniedem, din in-nitfa mill-ħolqien tiegħek. Inti stess tqanqlu ħa jfaħħrek għax għamilt li jsib l-għaxqa tiegħu f’tifħirek, għax int għamiltna għalik u qalbna ma ssibx kwiet qabel ma tistrieħ fik.[18]

 

II. It-triqat li jwasslu għall-għarfien ta’ Alla

31. Il-bniedem, maħluq xbieha ta’ Alla, imsejjaħ biex jagħraf u jħobb lil Alla, meta jiġi biex ifittex lil Alla, isib li hemm xi “triqat” li jwassluh għall-għarfien ta’ Alla. Dawn it-“triqat” jissejħu “provi ta’ l-eżistenza ta’ Alla,” provi mhux fis-sens tal-provi li jitolbu x-xjenzi naturali, imma provi fis-sens ta’ “argumenti konverġenti u konvinċenti” li jwasslu biex wieħed ikun tassew ċert mill-ħaġa.

 Dawn it-“triqat” li bihom nersqu lejn Alla għandhom il-bidu tagħhom fil-ħolqien: id-dinja materjali u l-persuna tal-bniedem.

32. Id-dinja. Meta nqisu l-bidla li kollox jgħaddi minnha fil-bidu ta’ l-eżistenza u wara wkoll, meta naraw kif kull ħaġa tiżviluppa, u kif kollox fid-dinja għandu l-bidu u t-tmiem tiegħu, meta nqisu l-ordni li hawn fid-dinja u l-ġmiel tad-dinja, nistgħu naslu biex nagħrfu lil Alla bħala l-bidu u t-tmiem tal-univers kollu.

Dwar il-pagani San Pawl jgħid “Dak li wieħed jista’ jagħraf minn Alla kien, iva, irrivelat lilhom: Alla stess urihulhom. Il-kobor tiegħu li ma jidhirx, jiġifieri s-setgħa tiegħu ta’ dejjem, u d-divinità tiegħu, huma setgħu jagħrfuh sa mill-ħolqien tad-dinja, permezz tal-ħlejjaq”. (Rum 1,19-20; ara Atti 14,15.17; 17,27-28; Għerf 13,1-9).

U Santu Wistin: “Staqsi ‘l-ġmiel ta’ l-art, staqsi ‘l ġmiel tal-baħar, staqsi ‘l-ġmiel ta’ l-arja li tespandi u tinxtered, staqsi ‘l-ġmiel tas-sema...staqsi ‘l kull ħaġa li teżisti. Kollha jweġbuk: “Ara, aħna lkoll sbieħ. Il-ġmiel tagħhom huwa stqarrija (“confessio”). Dan il-ġmiel li jinbidel, min seta’ jagħmlu jekk mhux il-Ġmiel (“Pulcher”) fih nnifsu, li ma jitbiddel qatt?”[19]

33. Il-bniedem. Il-bniedem, għax hu miftuħ għall-verita’ u għall-ġmiel, għas-sens li għandu ta’ dak li hu moralment tajjeb, bil-libertà u b’leħen il-kuxjenza tiegħu, bil-ħerqa tiegħu għal dak li hu infinit u għall-hena, il-bniedem jasal biex jistaqsi lilu nnifsu dwar l-eżistenza ta’ Alla. F’dan kollu jara sinjali tar-ruħ spiritwali tiegħu. “Żerriegħa tal-ħajja ta’ dejjem li jġorr fih innifsu u li m’hijiex u ma tistax tkun xi ħaġa materjali”,[20] ruħu ma jistax ikollha l-bidu tagħha jekk mhux minn Alla biss.

34. Id-dinja u l-bniedem jixhdu li ma għandhomx fihom infushom la l-ewwel bidu tagħhom u lanqas t-tmiem aħħari tagħhom, imma jiġuhom minn Dak li hu fih innifsu bla bidu u bla tmiem. B’hekk, minn dawn “it-triqat” diversi, il-bniedem jista’ jasal għall-għarfien ta’ l-eżistenza ta’ realtà li hi l-ewwel bidu u t-tmiem aħħari ta’ kollox, realtà “li kulħadd isejjaħ Alla”.[21]

35. Il-fakultajiet li għandu l-bniedem jagħmluh kapaċi jagħraf l-eżistenza ta’ Alla personali. Iżda biex il-bniedem ikun jista’ jkollu relazzjoni ta’ intimità ma’ Alla, Alla ried juri lilu nnifsu lill-bniedem u jagħti lill-bniedem il-grazzja li jkun jista’ jilqa’ din ir-rivelazzjoni fil-fidi. Madankollu, il-provi ta’ l-eżistenza ta’ Alla jistgħu jħejju għall-fidi u jgħinu biex wieħed jara li l-fidi m’hijiex kontra r-raġuni tal-bniedem.

 

III. L-għarfien ta’ Alla skond il-Knisja

36. “Ommna l-Knisja mqaddsa żżomm u tgħallem li Alla, bidu u tmiem ta’ kollox, jista’ jkun magħruf b’mod żgur bid-dawl naturali tar-raġuni tal-bniedem permezz tal-ħlejjaq”.[22] Mingħajr din il-ħila, il-bniedem ma jistax jilqa’ r-rivelazzjoni ta’ Alla. Il-bniedem għandu din il-ħila, għax maħluq “xbieha ta’ Alla” (ara Ġen 1,26).

37. Iżda minħabba l-kondizzjoni storika li fiha jinsab, il-bniedem isib ħafna diffikultajiet biex jagħraf ‘l Alla bid-dawl biss tar-raġuni tiegħu:

Għalhekk ir-raġuni tal-bniedem biss bil-ħila naturali tagħha u bid-dawl tagħha tista’ tasal għall-għarfien veru u żgur ta’ Alla personali wieħed, li jħares u jmexxi d-dinja bil-prividenza tiegħu; tista’ tasal ukoll biex tagħraf il-liġi naturali li l-ħallieq qiegħed fi qlubna; madankollu hemm ħafna xi jfixkel ir-raġuni biex tagħmel użu tajjeb mis-setgħat naturali tagħha hekk li jħallu l-frott mixtieq. Il-veritajiet dwar Alla u dwar il-bniedem u Alla huma veritajiet għal kollox superjuri għal kull ma jaqa’ taħt is-sensi tagħna, u meta niġu biex dawn il-veritajiet ngħixuhom fil-ħajja kollha tagħna u nagħmluhom, jitolbu minna li niċċaħħdu minna nfusna u nagħtu lilna nfusna lilhom. L-intelliġenza tal-bniedem, biex tikseb dawn il-veritajiet, tiltaqa’ ma’ ħafna diffikultajiet kemm min-naħa tas-sensi u ta’ l-immaġinazzjoni u kemm min-naħa tax-xewqat ħżiena, frott id-dnub tan-nisel. U għalhekk jiġri li f’din il-ħaġa l-bniedem malajr jikkonvinċi ruħu li xi affarijiet huma foloz, jew għallinqas mhux żguri, għax ma jridhomx ikunu veri. [23]

38. Hu għalhekk li l-bniedem jeħtieġlu jiġi mdawwal mir-rivelazzjoni ta’ Alla, mhux biss dwar dak li hu ‘l fuq mill-intelligenza tiegħu, imma wkoll dwar dawk “il-veritajiet reliġjużi u morali li, minnhom infushom, jistgħu jkunu magħrufin mir-raġuni tal-bniedem, biex, fil-qagħda li fiha jinsab il-bniedem illum, ikun jista’ jasal biex isir jafhom bla ebda taħbit, u jkun żgur għal kollox minnhom u ħieles minn kull żball.[24]

 

IV. Kif titkellem dwar Alla?

39. Il-Knisja, meta tiddefendi l-ħila tar-raġuni tal-bniedem li tasal biex tagħraf lil Alla, tkun qiegħda turi l-fiduċja tagħha li tista’ tkellem lill-bnedmin kollha fuq Alla u titkellem magħhom dwar Alla. Fuq din il-konvinzjoni, il-Knisja tibni d-djalogu tagħha mar-reliġjonijiet l-oħra, mal-filosofija u max-xjenzi, u ma’ dawk ukoll li ma jemmnux jew jiċħdu lil Alla.

40. L-għarfien tagħna ta’ Alla hu limitat, u hekk ukoll hu limitat il-kliem tagħna dwar Alla. Ma nistgħux nitkellmu fuq Alla jekk ma nitilqux mill-ħlejjaq tiegħu u nitkellmu skond il-mod limitat tagħna l-bnedmin kif nifhmu u naħsbu.

41. Il-ħlejjaq kollha għandhom xi sura tax-xbieha ta’ Alla, u b’mod speċjali għandu dan il-bniedem maħluq fuq is-sura u x-xbieha ta’ Alla. Il-ħafna perfezzjonijiet tal-ħlejjaq (il-verità, it-tjieba, il-ġmiel tagħhom) huma rifless tal-perfezzjoni bla qjies ta’ Alla. Għalhekk nistgħu naslu biex nitkellmu fuq Alla, jekk nitilqu mill-perfezzjonijiet tal-ħlejjaq tiegħu, “għax fil-kobor u l-ġmiel tal-ħlejjaq, jingħaraf, bħal fi xbieha, dak li għamilhom” (Għerf 13,5).

42. Alla hu ‘l fuq mill-ħlejjaq kollha. Għalhekk irridu kontinwament insaffu kliemna minn dak kollu li hu limitat, tixbih, imperfett, biex ma nħalltux ‘l Alla “li ma nistgħux infissruh bil-kliem, u lanqas nistgħu nifhmuh, narawh u nagħrfuh”,[25] mal-fehmiet tagħna l-bnedmin. Il-kliem tagħna ta’ bnedmin li aħna, jibqa’ dejjem ‘l isfel ħafna mill-Misteru ta’ Alla.

43. Aħna u nitkellmu b’dan il-mod fuq Alla, kliemna jkun, iva, kliem ta’ bnedmin, iżda jilħaq tassew ‘l Alla nnifsu, għalkemm mingħajr ma jkun jista’ jfissru fis-sempliċità bla qjies tiegħu. Fl-aħħar mill-aħħar, irridu niftakru li “bejn il-ħallieq u l-ħliqa tiegħu wieħed ma jistax jintebaħ li hemm tant xebħ li ma jintebaħx ukoll li n-nuqqas ta’ xebħ hu wisq aqwa”,[26] u li “aħna ma nistgħux naslu biex nifhmu dwar Alla dak li hu, imma biss nifhmu dak li mhux, u x’inhi l-qagħda ta’ l-“esseri l-oħra fir-relazzjoni tagħhom miegħu”.[27]

 

 

Fil-qosor

44. Il-bniedem min-natura tiegħu u bil-vokazzjoni tiegħu hu esseri reliġjuż. Ġej minn Alla u sejjer għand Alla, il-bniedem ma jgħix ħajja li tixraq għal kollox il-bniedem, ħajja umana sħiħa, jekk ma jgħix minn rajh, b’mod għal kollox ħieles, ir-rabta tiegħu ma’ Alla.

45. Il-bniedem hu maħluq biex igħix f’xirka ma’ Alla, li fih isib l-hena tiegħu. “Meta ningħaqad miegħek kollni kemm jien, qatt iżjed ma jkolli taħbit u niket u ħajti tkun ħajja vera kollha mimlija bik”.[28]

46. Il-bniedem, meta jisma’ x’jgħidulu l-ħlejjaq u x’jgħidlu leħen il-kuxjenza tiegħu, jista’ jasal biex ikun żgur dwar l-eżistenza ta’ Alla, bidu u tmiem ta’ kollox.

47. Il-Knisja tgħallem li Alla hu wieħed u veru, ħallieq u Sid tagħna, u aħna nistgħu nagħrfuh b’mod żgur permezz ta’ l-għemejjel tiegħu, bid-dawl naturali tar-raġuni tagħna l-bnedmin.[29]

48. Nistgħu nitkellmu tassew fuq Alla, jekk nitilqu mill-ħafna perfezzjonijiet tal-ħlejjaq tiegħu, xbihat ta’ Alla ta’ perfezzjoni bla qjies, għalkemm kliemna hu limitat u ma jasal qatt biex ifisser għal kollox il-misteru.

49. “Il-ħlejjaq mingħajr il-ħallieq tagħhom jintemmu fix-xejn”.[30] Hu għalhekk li min jemmen jaf li hu mmexxi mill-imħabba ta’ Kristu biex iwassal id-dawl ta’ Alla l-ħaj lil dawk li ma jafuhx jew jiċħduh.

 

IT-TIENI KAP

ALLA F’LAQGĦA MAL-BNIEDEM

 

50. Bir-raġuni naturali tiegħu, il-bniedem jista’ żgur jagħraf ‘l Alla permezz ta’ l-għemejjel tiegħu. Iżda hemm ordni ta’ għarfien ieħor, li l-bniedem bl-ebda mod ma jista’ għalih bil-forzi tiegħu biss, l-ordni tar-Rivelazzjoni divina.[31] B’deċiżjoni kollha kemm hi ħielsa, Alla juri lilu nnifsu lill-bniedem. Dan jagħmlu billi juri x’inhu l-misteru tiegħu, il-pjan kollu mħabba mfassal qabel kull żmien fi Kristu, favur il-bnedmin kollha. Wera l-pjan fil-milja kollha tiegħu, meta bagħtilna ‘l Ibnu l-Maħbub, Sidna Ġesù Kristu, u l-Ispirtu s-Santu.

 

L-ewwel artiklu

IR-RIVELAZZJONI TA’ ALLA

I. Alla jirrivela “il-pjan kollu mħabba tiegħu”

51. “Fl-għerf u t-tjieba tiegħu Alla għoġbu juri lilu nnifsu personalment u jgħarraf il-misteru tar-rieda tiegħu, li bih il-bnedmin, b’Ġesù Kristu, il-Verb magħmul bniedem, ikollhom id-dħul għand il-Missier, fl-Ispirtu s-Santu u jissieħbu fin-natura ta’ Alla”.[32]

52. Alla, li jgħammar “f’dawl li ħadd ma jista’ jersaq lejh” (1Tim 6,16), irid jagħti l-istess ħajja divina lill-bnedmin li hu ħalaq minn rajh, biex, f’Ibnu l-waħdieni, jagħmilhom ulied adottivi tiegħu (ara Ef 1,4-5). Huwa u juri lilu nnifsu, Alla ried jagħti lill-bnedmin il-ħila li jweġbuh, jagħrfuh u jħobbuh wisq aktar milli kieku kellhom joqogħdu fuq il-ħila tagħhom stess.

53. Il-pjan ta’ Alla tar-rivelazzjoni seħħ fl-istess ħin “bl-għemil u bil-kliem, marbutin bejniethom b’rabta sħiħa, u jfissru ‘l xulxin”.[33] Il-pjan għandu “pedagoġija divina” partikulari: Alla juri lilu nnifsu ftit ftit lill-bniedem, iħejjih pass wara l-ieħor biex jilqa’ r-Rivelazzjoni sopranaturali li hu stess jirrvelalu u li tilħaq il-milja tagħha fil-Persuna u l-missjoni tal-Verb magħmul bniedem, Ġesù Kristu.

San Irinew ta’ Lyon jitkellem kemm-il darba dwar din il-pedagoġija divina bħala għemil li bih Alla u l-bniedem jidraw ‘il xulxin. “Il-Verb ta’ Alla għammar fil-bniedem u sar Bin il-bniedem biex idarri l-bniedem jagħraf ‘l Alla u biex Alla jidra jgħammar fil-bniedem skond ir-rieda tal-Missier”.[34]

 

II. Il-passi tar-Rivelazzjoni

SA MILL-BIDU, ALLA GĦARRAF LILU NNIFSU

54. “Alla, li ħalaq u jżomm kollox permezz tal-Verb, jagħti bla heda lill-bnedmin xhieda tiegħu fil-ħlejjaq kollha; u għax ried jiftaħ triq ta’ salvazzjoni tas-sema, sa mill-bidu wera lilu nnifsu lill-proġenituri tagħna”.[35] Stedinhom għal xirka intima miegħu billi żejjinhom bi grazzja u ġustizzja kollhom dija.

55. Din ir-Rivelazzjoni ma waqfitx mad-dnub tal-proġenituri tagħna. Alla, “wara l-waqgħa tagħhom, wegħedhom il-fidwa, qawwielhom qalbhom bit-tama tas-salvazzjoni; baqa’ dejjem jieħu ħsieb il-familja kollha tal-bnedmin, biex jagħti l-ħajja ta’ dejjem lil dawk kollha li jfittxu s-salvazzjoni u jipperseveraw sa l-aħħar fl-għemil it-tajjeb”.[36]

U meta ma qagħadx għar-rieda tiegħek u tilef il-ħbiberija miegħek, int ma tlaqtux fil-jasar tal-mewt......Kemm-il darba minn rajk dħalt f’patt mal-bnedmin.[37]

 

IL-PATT MA’ NOỀ

56. Meta l-għaqda tal-familja kollha tal-bnedmin ġiet fix-xejn bid-dnub, Alla fittex l-ewwel li jsalva l-bnedmin billi jilħaq kull wieħed mill-gruppi li fihom inqasmu. Il-Patt ma’ Noè wara d-dilluvju (ara Ġen 9,9) juri skond liema prinċipji Alla ġab ruħu man-“nazzjonijiet” jiġifieri mal-bnedmin imqassmin skond l-art tagħhom, “kull wieħed skond il-lsien, u skond il-familji tagħhom bi ġnushom” (Ġen 10,5; ara 10,20-31).

57. Dan l-ordni, kosmiku, soċjali u reliġjuż fl-istess ħin, tal-kotra kollha tal-ġnus[38], kellu jrażżan is-suppervja ta’ l-umanità li, mwaqqgħa fid-dnub u fil-ħażen imgħaddsa (ara Għerf 10,5), riedet bil-ħila tagħha biss iġġib l-għaqda tagħha b’manjieri bħal dawk ta’ Babel (ara Ġen 11,4-6). Iżda minħabba d-dnub (ara Rum 1, 18-25), il-politeiżmu flimkien ma’ l-idolatrija tan-nazzjon u tal-mexxej tagħha, kienu bla heda jheddu b’perversjoni pagana din l-ekonomija proviżorja ta’ Alla.

58. Il-patt ma’ Noè jibqa’ sakemm jibqa’ żmien il-ġnus (ara Lq 21,24); sakemm jitħabbar l-Evanġelju ma’ kullimkien. L-Iskrittura tqim xi persuni kbar tan-“nazzjonijiet”, bħal “Abel il-Ġust”, il-qassis-sultan Melkisedek (ara Ġen 14,18), xbieha ta’ Kristu (ara Lh 7,3), u t-tliet ġusti “Noè, Danjel u Ġob” (Eżek 14,14). B’dan il-mod l-Iskrittura turina għal liema grad għoli ta’ qdusija setgħu jaslu dawk li għexu skond il-Patt ma’ NoB’dan il-mod l-Iskrittura turina għal liema grad għoli ta’ qdusija setgħu jaslu dawk li għexu skond il-Patt ma’ Noè, huma u jistennew li Kristu “jiġbor ġemgħa waħda l-ulied ta’ Alla li kienu mxerrdin” (Ġw 11,52).

 

ALLA JAGĦŻEL ‘L ABRAHAM

59. Biex jiġbor l-umanità mxerrda, Alla għażel ‘l Abram u sejjaħlu biex jitlaq “minn artu, minn art twelidu, minn dar missieru” (Ġen 12,1) biex jagħmel minnu Abraham, jiġifieri “missier ta’ kotra kbira ta’ ġnus” (Ġen 17,5); “Jitbierku fik il-ġnus kollha ta’ l-art” (Ġen 12,3 LXX, ara Gal 3,8).

60. Il-poplu li tnissel minn Abraham ikun dak li fih tinżamm bla mittiefsa l-wegħda magħmula lill-patrijarki, il-poplu magħżul (ara Rum 11,28) imsejjaħ biex iħejji, xi darba, l-ġemgħa ta’ l-ulied kollha ta’ Alla fl-għaqda tal-Knisja (ara Ġw 11,52; 10,16): il-fergħa li fuqha jitlaqqmu l-pagani li jibdew jemmnu (ara Rum 11,17-18; 24).

61. Il-patrijarki u l-profeti u l-persunaġġi l-oħra tal-Patt il-Qadim kienu u jibqgħu dejjem miqjuma bħala qaddisin fit-tradizzjonijiet liturġiċi kollha tal-Knisja.

 

ALLA JSAWWAR ‘L ISRAEL BĦALA POPLU TIEGĦU

62. Wara l-patrijarki, Alla sawwar lil Israel bħala l-poplu tiegħu, meta ħelsu mill-jasar ta’ l-Eġittu. Għamel miegħu l-Patt tas-Sinaj u, permezz ta’ Mosè, tah il-Liġi, biex jagħrfu u jaqdih bħala Alla wieħed, ħaj u veru, Missier li jipprovdi, u mħallef ġust,[39] u biex jistenna s-Salvatur imwiegħed.

63. Israel hu l-poplu saċerdotali ta’ Alla, (ara Eż 19,6), dak li “jġib isem il-Mulej” (Dewt 28,10). Hu l-poplu “li lilu qabel kulħadd waslet il-Kelma ta’ Alla”,[40] il-poplu ta’ “l-aħwa l-kbar” fil-fidi ta’ Abraham.

64. Bil-profeti Alla jsawwar il-poplu tiegħu fit-tama tas-salvazzjoni, jistenna Patt ġdid u għal dejjem mal-bnedmin kollha (ara Is 2,2-4), patt li jinkiteb fi qlubhom (ara Ġer 31,31-34; Lh 10,16). Il-profeti ħabbru fidwa radikali tal-Poplu ta’ Alla: it-tisfija mill-infedeltajiet kollha tagħhom (ara Eżek. 36), salvazzjoni li tħaddan in-nazzjonijiet kollha (ara Is 49, 5-6; 53,11). L-aktar li jkollhom din it-tama jkunu l-foqra u ċ-ċkejknin tal-Mulej (ara Sof 2,3). In-nisa qaddisa bħal Sara, Rebekka, Rakel, Mirjam, Debora, Anna, Ġuditta, Ester żammew ħajja f’Israel din it-tama ta’ salvazzjoni. Marija hi xbieha perfetta ta’ dan (ara Lq 1,38).

 

III. Kristu Ġesù – “Il-Medjatur u l-milja tar-Rivelazzjoni kollha”[41]

 

ALLA QAL KOLLOX FIL-VERB TIEGĦU

65. “Alla fl-imgħoddi kellem lil missirijietna ħafna drabi u b’ħafna manjieri permezz tal-profeti. Issa, f’dan l-aħħar żmien huwa kellimna permezz ta’ Ibnu” (Lh 1,1-2). Kristu, l-Iben ta’ Alla magħmul bniedem hu l-Kelma Waħda u perfetta tal-Missier. Kelma li ma jistax ikun hemm oħra aqwa minnha. Fih fi Kristu, il-Missier qal kollox, u mhux se jkun hemm Kelma oħra barra minnha. San Ġwann tas-Salib, wara tant oħrajn ifissirha b’mod tassew imdawwal, huwa u jikkummenta Lh 1,1-2:

Miż-żmien li tana ‘l Ibnu, li hu l-Kelma (il-Verb) tiegħu, Alla ma għandux xi Kelma oħra x’jagħtina. Qalilna kollox f’waqt wieħed, f’daqqa waħda f’din il-Kelma waħda....għax dak li qal, biċċa biċċa lill-profeti, qalu kollu f’Ibnu, huwa u jagħtina dak kollu li hu Ibnu. Araw għaliex issa, jekk xi ħadd irid jistaqsih xi ħaġa jew jixtieq minn għandu xi dehra jew xi rivelazzjoni, mhux biss ikun jagħmel xi bluha, imma jkun ukoll joffendi lil Alla, għax ma jkunx qed jitfa’ ħarstu biss fuq Kristu, imma jkun ifittex xi ħaġ’oħra, jew xi ħaġa ġdida.[42]

 

MHUX SE JKUN HEMM AKTAR RIVELAZZJONI

66. “Il-Patt il-Ġdid hu definittiv u għal dejjem, għalhekk iż-żmien ta’ l-ekonomija nisranija qatt ma hu se jgħaddi, u m’għandniex nistennew ebda rivelazzjoni pubblika ġdida f’dan iż-żmien qabel id-dehra glorjuża ta’ Sidna Ġesù Kristu”[43] Iżda, għalkemm ir-Rivelazzjoni ntemmet, għad ma ħarigx beraħ għal kollox kull ma fiha, hi l-fidi nisranija li trid tifhem u tara, bil-mod il-mod tul iż-żminijiet, kull ma fiha r-Rivelazzjoni.

67. Tul iż-żminijiet kien hemm rivelazzjonijiet, hekk imsejħa “privati” u xi wħud minnhom ġew magħrufa mill-awtorità tal-Knisja iżda dawn m’humiex parti mid-depożitu tal-fidi. L-għan tagħhom mhux li “jtejbu” jew li “jagħmlu iktar sħiħa” r-Rivelazzjoni definittiva ta’ Kristu, imma li jgħinu biex wieħed jgħixha b’mod iżjed sħiħ f’xi żmien tal-istorja tal-bniedem. Il-fidili, immexxijin mill-Maġisteru tal-Knisja, jafu jagħżlu, bis-sens tagħhom, u jilqgħu dak li f’dawn ir-rivelazzjonijiet ikun sejħa vera ta’ Kristu jew tal-Qaddisin tiegħu lill-Knisja.

Il-fidi nisranija ma tistax taċċetta xi “rivelazzjonijiet” li jippretendu jgħaddu jew jikkoreġu r-Rivelazzjoni li tagħha l-qofol hu Kristu. Hu l-każ ta’ xi reliġjonijiet mhux insara, u wkoll ta’ xi setet ta’ żmienna li jibbażaw ruħhom fuq rivelazzjonijiet bħal dawn.

Fil-Qosor

68. Alla, b’imħabba, wera lilu nnifsu u ngħata lill-bnedmin. B’hekk jagħti tweġiba definittiva u sħiħa għall-problemi li l-bniedem għandu dwar is-sens u l-għan ta’ ħajtu.

69. Alla rrivela lilu nnifsu lill-bniedem, billi pass pass urieh il-misteru tiegħu bil-kliem u bl-għemil.

70. Barra x-xhieda li jagħti tiegħu nnifsu fil-ħlejjaq, Alla wera lilu nnifsu stess lill-proġenituri tagħna. Kellimhom, u wara li waqgħu fid-dnub, wegħedhom is-salvazzjoni (ara Ġw 3,15) u offrielhom il-Patt miegħu.

71. Alla għamel ma’ Noè patt għal dejjem bejnu u bejn il-ħlejjaq ħajjin kollha (ara Ġen 9,16). Dan il-Patt idum kemm iddum id-dinja.

72. Alla għażel lil Abraham u għamel Patt miegħu u ma’ nislu. Sawwar il-poplu tiegħu u wrieh il-liġi tiegħu permezz ta’ Mosè. Bil-profeti ħejjieh biex jilqa’ s-salvazzjoni li hi għall-familja kollha tal-bnedmin.

73. Alla rrivela lilu nnifsu b’mod sħiħ meta bagħat lil Ibnu stess, u fih waqqaf Patt li jibqa’ għal dejjem. Hu l-aħħar Kelma tal-Missier, hekk li mhux se jkun hemm Rivelazzjoni oħra warajh.

 

 

It-tieni artiklu

KIF TITWASSAL IR-RIVELAZZJONI TA’ ALLA

74. Alla “jrid li l-bnedmin kollha jsalvaw u jaslu biex jagħrfu l-verità” (1 Tim 2,4), jiġifieri dik ta’ Kristu Ġesù (ara Ġw 14,6). Jeħtieġ mela li Kristu jitħabbar lill-popli kollha u lill-bnedmin kollha biex b’hekk ir-Rivelazzjoni tasal sa truf l-art.

Alla, fit-tjubija tiegħu, ħa ħsieb biex din ir-Rivelazzjoni, mogħtija għas-salvazzjoni tan-nazzjonijiet kollha, tibqa’ dejjem sħiħa u bla mittiefsa, u tasal lill-ġenerazzjonijiet kollha.[44]

 

1. It-Tradizzjoni appostolika

75. “Il-Mulej Ġesù, li fih ir-Rivelazzjoni kollha ta’ Alla l-Għoli laħqet il-qofol tagħha, meta temmha hu stess u ħabbar b’fommu l-Evanġelju, imwiegħed qabel mill-profeti, ikkmanda lill-Appostli tiegħu biex iħabbruh lil kulħadd bħala l-għajn tal-verità kollha tas-salvazzjoni u bħala regola sħiħa ta’ mġiba tajba, huma u jqassmu d-doni ta’ Alla”.[45]

 

IL-PREDIKAZZJONI APPOSTOLIKA

76. Ix-xandir tal-Evanġelju, skond l-ordni tal-Mulej, seħħ f’żewġ manjieri:

Bil-fomm “mill-Appostli li, bil-predikazzjoni tagħhom bil-fomm, wasslu, permezz ta’ eżempji u ta’ istituzzjonijiet, kemm dak li tgħallmu minn fomm Kristu huma u jgħixu miegħu u jaraw għemilu, u kemm dak li nebbaħhom bih l-Ispirtu s-Santu”.[46]

Bil-Kitba mill-istess Appostli u minn nies ta’ madwarhom, li, imnebbħin mill-Ispirtu s-Santu, ħallew miktuba l-Baxara t-tajba tas-salvazzjoni.[47]

 

 .....TITKOMPLA MINN DAWK LI ĠEW WARA L-APPOSTLI

77. “Biex l-Evanġelju jibqa’ dejjem bla mittiefes u ħaj fil-Knisja, l-Appostli ħallew bħala suċċessuri tagħhom lill-Isqfijiet, u ħallewlhom l-istess dmir tagħhom li jgħallmu”,[48] Fil-fatt, “il-predikazzjoni ta’ l-Appostli, li b’mod speċjali, tinsab imfissra fil-kotba ispirati, kellha tinżamm sħiħa sa l-aħħar taż-żmien permezz ta’ suċċessjoni li ma tiġi nieqsa qatt”.[49]

78. Din it-trasmissjoni ħajja, imwettqa mill-Ispirtu s-Santu, tissejjaħ Tradizzjoni biex tingħażel mill-Iskrittura Mqaddsa, għalkemm għandha rabta liema bħalha magħha. Bit-Tradizzjoni “il-Knisja, fid-duttrina tagħha fil-ħajja u fil-kult tagħha tkompli tul iż-żminijiet u twassal lil kull ġenerazzjoni dak kollu li hija hu u dak kollu li temmen”.[50] “It-tagħlim ta’ Missirijiet il-Knisja jixhed il-preżenza ħajja ta’ din it-Tradizzjoni, u l-għana kollu tagħha jgħaddi u jissawwab fil-ħajja u l-ħidma tal-Knisja li temmen u titlob”.[51]

79. B’hekk ir-Rivelazzjoni li l-Missier għamel tiegħu nnifsu bil-verb tiegħu fl-Ispirtu s-Santu tibqa’ fil-Knisja u tibqa’ taħdem fiha. “Alla, li tkellem fl-imgħoddi, ma jieqaf qatt jitkellem ma’ l-Għarusa ta’ Ibnu l-għażiż, u l-Ispirtu s-Santu, li bih il-Kelma ħajja tal-Evanġelju tidwi fil-Knisja, u biha fid-dinja kollha, iwassal lil dawk kollha li jemmnu għall-Verità sħiħa u jagħmel li l-Kelma ta’ Kristu tgħammar kotrana fihom”.[52]

 

II. Ir-relazzjoni bejn it-Tradizzjoni u l-Iskrittura

 

GĦAJN WAĦDA

80. “It-Tradizzjoni u l-Iskrittura għandhom rabta u jikkomunikaw mill-qrib bejniethom. It-tnejn ħerġin mill-istess għajn divina, u b’xi mod jingħaqdu ħaġa waħda u għandhom l-istess għan”.[53] Kemm it-Tradizzjoni u kemm l-Iskrittura jagħmel preżenti fil-Knisja, b’mod li jagħti kotra ta’ frott, il-Misteru ta’ Kristu, li wiegħed li se jibqa’ ma’ dawk li huma tiegħu għal dejjem “sa l-aħħar tad-dinja” (Mt 28,20).

 

......ŻEWĠ SURIET DISTINTI TA’ TRASMISSJONI

81. “L-Iskrittura Mqaddsa hi l-Kelma ta’ Alla miktuba bl-ispirazzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu”.

 “It-Tradizzjoni Mqaddsa mbagħad tgħaddi l-Kelma ta’ Alla, fdata lill-Appostli minn Kristu l-Mulej u mill-Ispirtu s-Santu, u twassalha sħiħa u bla mittiefsa lis-suċċessuri tagħhom, biex, imdawwlin mill-Ispirtu tal-Verità, huma u jippridkawha, iħarsuha, ifissruha u jxandruha bil-fedeltà kollha.

82. Minn dan jiġi li l-Knisja, li lilha ġiet fdata t-trasmissjoni u l-interpretazzjoni tar-Rivelazzjoni, “ma tiksibx iċ-ċertezza tagħha dwar kull ma ġie rrivelat mill-Iskrittura Mqaddsa biss. Għalhekk kemm it-Tradizzjoni u kemm l-Iskrittura biss. Għalhekk kemm it-Tradizzjoni u kemm l-Iskrittura Mqaddsa għandhom jiġu milqugħin u miqjuma bl-istess sentimenti ta’ tjieba u ta’ qima”.[54]

 

TRADIZZJONI APPOSTOLIKA U TRADIZZJONIJIET EKKESJALI

83. It-Tradizzjoni li dwarha qed nitkellmu hi dik li ġejja mill-Appostli u twassal dak li huma ħadu mit-tagħlim u l-eżempju ta’ Ġesù, u dak li tgħallmu permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu. Fil-fatt l-ewwel ġenerazzjoni ta’ l-Insara ma kellhiex it-Testment il-Ġdid miktub, u l-istess Testment il-Ġdid hu xhieda tal-proċess tat-Tradizzjoni ħajja.

 Iridu jingħażlu għalihom it-“tradizzjonijiet” teoloġiċi, dixxiplinarji, liturġiċi u devozzjonali li nibtu tul iż-żminijiet fil-Knejjes lokali. Huma suriet partikulari li fihom it-Tradizzjoni l-kbira tiġi mfissra b’mod adatt skond iż-żminijiet u l-postijiet li jkunu. Hu f’dan id-dawl li dawn it-tradizzjonijiet jistgħu jinżammu, jinbidlu jew jitwarrbu, ukoll taħt it-tmexxija tal-Maġisteru tal-Knisja.

 

III. It-tifsir tal-wirt tal-fidi

IL-WIRT TAL-FIDI FDAT LILL-MILJA KOLLHA TAL-KNISJA

84. “It-teżor imqaddes” (ara 1 Tim 6,20; 2 Tim 1,12-14) tal-fidi (depositum fidei) li jinsab fit-Tradizzjoni u fl-Iskrittura Mqaddsa ġie fdat mill-Appostli lill-Knisja kollha. “Il-poplu qaddis ta’ Alla kollu, huwa u jintrabat ma’ dan il-wirt, flimkien mar-ragħajja tiegħu, jibqa’ dejjem sħiħ fit-tagħlim ta’ l-Appostli, fl-għaqda bejn kulħadd, fil-qsim tal-ħobż u fit-talb, hekk li fil-ħarsien, fil-ħajja u fl-istqarrija tal-fidi li twasslitlu, ikun hemm, bejn ir-ragħajja u l-fidili, għaqda fl-ispirtu tassew singulari”.[55]

 

IL-MAĠISTERU TAL-KNISJA

85. “Id-dmir tat-tifsir b’mod awtentiku tal-Kelma ta’ Alla, miktuba jew trasmessa ġie fdat biss lill-Maġisteru ħaj tal-Knisja”,[56] jiġifieri lill-isqfijiet li huma f’xirka mas-suċċessur ta’ San Pietru, l-isqof ta’ Ruma.

86. “Għalhekk dan il-Maġisteru mhux aqwa mill-Kelma ta’ Alla imma hu għall-qadi tagħha, billi jgħallem dak biss li ġie trasmess, għaliex b’ordni ta’ Alla u bl-għajnuna ta’ l-Ispirtu s-Santu, irid jisma’ din il-Kelma bi tjieba, iħarisha bi qdusija u jfissirha b’fedeltà sħiħa, u minn dan id-depożitu waħdieni tal-fidi irid jieħu dak kollu li jipproponi biex jitwemmen bħala rivelat minn Alla”.[57]

87. Il-fidili li jiftakru fi kliem Kristu lill-Appostli: “Min jisma’ lilkom, ikun jisma’ lili” (Lq 10,16),[58] jilqgħu bil-ħlewwa kollha t-tagħlim u d-direttivi li r-Ragħajja tagħhom jagħtuhom b’ħafna manjieri.

 

ID-DOMMI TAL-FIDI

88. Il-Maġisteru tal-Knisja jħaddem għal kollox l-awtorità li għandu minn Kristu, meta jiddefinixxi xi dommi, jiġifieri meta jipproponi b’sura li torbot il-poplu nisrani b’rabta ta’ fidi li ma jistax jerġa’ lura minnha, xi veritajiet li jinsabu fir-rivelazzjoni jew meta wkoll jipproponi b’mod definittiv xi veritajiet li għandhom rabta neċessarja magħhom.

89. Hemm rabta organika bejn il-ħajja spiritwali tagħna u d-dommi. Dawn huma dwal fil-mixi tal-fidi tagħna, li jdawluh u jiżgurawh. Minn naħa l-oħra, jekk ħajjitna hi dritta, kemm il-fehma tagħna u kemm qalbna jkunu miftuħin biex jilqgħu d-dawl tad-dommi tal-fidi (ara Ġw 8,31-32).

90. Ir-rabtiet bejniethom u l-koerenza tad-dommi nistgħu nsibuhom fir-Rivelazzjoni kollha kemm hi tal-Misteru ta’ Kristu.[59] “Hemm ordni jew “ġerarkija” fil-veritajiet tad-duttrina kattolika, għax ir-rabta ta’ kull verità mal-pedament tal-fidi nisranija m’hijiex l-istess”.[60]

 

IS-SENS SOPRANATURALI TAL-FIDI

91. L-insara kollha għandhom sehem fl-għarfien u fit-trasmissjoni tal-verita’ rivelata. Huma rċevew l-unzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu li jgħallimhom (ara 1 Ġw 2,20-27) u jwassalhom għall-verità kollha (ara Ġw 16,13).

92. “Ix-xirka ta’ l-insara....ma tistax titqarraq fil-fidi, dan turih permezz tas-sens sopranaturali tal-fidi li għandu l-poplu kollu ta’ Alla, meta l-fidili kollha, “mill-Isqfijiet sa lanqas wieħed fost il-lajċi”, juru li jaqblu lkoll flimkien f’dak li għandu x’jaqsam mal-fidi u mal-morali.[61]

93. “Permezz ta’ dan is-sens tal-fidi, imqanqal u msaħħaħ mill-Ispirtu tal-Verità, il-poplu kollu ta’ Alla, immexxi minn dawk li għandhom is-setgħa li jgħallmu,...jintrabat għal dejjem mal-fidi mogħtija darba lill-qaddisin, jifhimha aktar fil-fond, ifissirha kif jixraq u jgħixha aktar f’ħajtu”.[62]

 

IL-KOBOR FL-GĦARFIEN TAL-FIDI

94. Bl-għajnuna ta’ l-Ispirtu s-Santu, fil-ħajja tal-Knisja tista’ tikber kemm l-intelliġenza tar-realtajiet kif ukoll tal-kliem tal-wirt tal-fidi:

- “bil-kontemplazzjoni u l-istudju ta’ dawk kollha li jemmnu huma u jaħsbu fuqhom bejnhom u bejn ruħhom”;[63] b’mod partikulari “r-riċerka teoloġika twassal għall-għarfien aktar fil-fond tal-verità rivelata”.[64]

- “bl-intelliġenza intima tal-veritajiet spiritwali li jkollhom dawk li jemmnu”,[65] “jikbru huma u jaqraw kliem Alla”.[66]

- “bil-predikazzjoni ta’ dawk li, mas-suċċessjoni episkopali, jirċievu wkoll kariżma żgur tal-verità”.[67]

95. “Hi mela ħaġa ċara li t-Tradizzjoni Mqaddsa, l-Iskrittura Mqaddsa u l-Maġisteru tal-Knisja b’dispożizzjoni ta’ Alla ta’ għerf liema bħalu, huma hekk marbuta u mseħbin ma’ xulxin, li waħda ma tistax tkun mingħajr l-oħrajn, u lkoll flimkien, kull waħda bil-mod tagħha, bil-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu, jagħtu sehemhom biex tassew isseħħ is-salvazzjoni ta’ l-erwieħ”.[68]

 

Fil-qosor

96. Dak li Kristu ried jafda lill-Appostli, dawn, bil-predikazzjoni u l-kitba tagħhom, imnebbħin mill-Ispirtu s-Santu, għaddewh lill-ġenerazzjonijiet kollha sa ma jerġa’ jiġi Kristu fil-glorja.

97. “It-Tradizzjoni Mqaddsa u l-Iskrittura Mqaddsa jagħmlu depożitu qaddis waħdieni tal-Kelma ta’ Alla”,[69] u fih, qisu f’mera, il-Knisja, fil-mixi tagħha, tikkontempla ‘l Alla, bidu ta’ l-għana kollu tagħha.

98. “Fid-duttrina tagħha, fil-ħajja u fil-kult tagħha, il-Knisja tkompli tul iż-żminijiet u twassal lil kull ġenerazzjoni dak kollu li hija hi u dak kollu li temmen”.[70]

99. Bis-sens sopranaturali tal-fidi, il-Poplu ta’ Alla kollu kemm hu ma jieqaf qatt jilqa’ d-don tar-Rivelazzjoni ta’ Alla, jidħol fiha dejjem aktar fil-fond, u jgħixha dejjem aktar.

100. Id-dmir tat-tifsir b’mod awtentiku tal-Kelma ta’ Alla ġie fdat biss lill-Maġisteru tal-Knisja, lill-Papa u lill-Isqfijiet f’xirka miegħu.

 

It-tielet artiklu

L-ISKRITTURA MQADDSA

I. Kristu – il-Kelma waħdanija ta’ l-Iskrittura Mqaddsa

101 Biex jgħarraf lilu nnifsu lill-bnedmin fit-tjieba tiegħu, Alla niżel għal-livell tagħhom biex kellimhom bi kliemhom stess. “Fil-fatt, kliem Alla, espress bi lsien il-bniedem ħa sura ta’ kelmet il-bniedem, kif il-Verb tal-Missier ta’ dejjem, meta ħa l-ġisem dgħajjef tagħna, sar jixbaħ lilna l-bnedmin”.[71]

102 Permezz tal-kliem kollu ta’ l-Iskrittura Mqaddsa, Alla ma qalx ħlief Kelma waħda. Il-Verb waħdieni tiegħu li fih wera lilu nnifsu kollu kemm hu (ara Lh 1,1-3):

Ftakru li hi dejjem l-istess kelma waħda ta’ Alla li tinqara fil-Kotba mqaddsa kollha, hu l-istess Verb li jitlissen minn fomm il-Kittieba mqaddsa kollha, hu l-istess Verb li fil-bidu kien Alla ma’ Alla, u ma jeħtiegx diskorsi għaliex hu m’huwiex suġġett għaż-żmien.[72]

 103 Minħabba f’hekk, il-Knisja dejjem qiemet il-Kotba Mqaddsa, kif tqim ukoll Ġisem il-Mulej. Qatt ma tieqaf tagħti lill-fidili kollha l-Ħobż tal-ħajja li tieħu mill-mejda tal-Kelma ta’ Alla u minn dik tal-Ġisem ta’ Kristu.[73]

104 Fl-Iskrittura Mqaddsa l-Knisja ssib bla heda l-manteniment u l-qawwa tagħha,[74] għax ma tilqax l-Iskrittura bħala biss kelma tal-bniedem, imma tilqagħha bħala dak li tassew hi, il-Kelma ta’ Alla (ara 1 Tes 2,13). Fil-Kotba Mqaddsa, il-Missier tas-sema, bit-tjieba kollha tiegħu, jiġi quddiem uliedu u joqgħod jitħaddet magħhom”.[75]

 

II. L-ispirazzjoni u l-verità ta’ l-Iskrittura Mqaddsa

105 Alla hu l-awtur ta’ l-Iskrittura Mqaddsa. “Il-verità rivelata minn Alla li tinsab ipprżentata fil-Kotba ta’ l-Iskrittura Mqaddsa, inkitbet taħt l-ispirazzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu”.

 “Ommna l-Knisja Mqaddsa b’fidi ġejja mill-Appostli tqis bħala kotba mqaddsa u kanoniċi l-Kotba kollha tat-Testment il-Qadim u tat-Testment il-Ġdid bil-partijiet tagħhom kollha għaliex, miktuba taħt l-ispirazzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu, għandhom ‘l Alla bħala awtur tagħhom u ngħataw lill-istess Knisja bħala kitba ta’ Alla”.[76]

106 Alla nebbaħ il-bnedmin li kitbu l-Kotba Mqaddsa, “Biex jinkitbu l-Kotba Mqaddsa, Alla għażel uħud u nqeda bihom bl-użu sħiħ tal-fakultajiet u l-mezzi tagħhom, hekk li, hekk li, Huwa u jaħdem fihom u bihom, huma jniżżlu bil-miktub bħala veri awturi dak kollu u dak biss li kien jaqbel mar-rieda tiegħu”.[77]

107 Il-Kotba ispirati jgħallmu l-verità. “Kull ma qalu l-awturi ispirati jew aġjografi, għandna nqisuh bħallikieku qalu l-Ispirtu s-Santu, u għalhekk għandna ngħidu wkoll li l-kotba ta’ l-Iskrittura Mqaddsa jgħallmu b’mod żgur, bil-fedeltà kollha u bla żball il-veritajiet li Alla ried jitniżżlu fil-Kotba Mqaddsa għas-salvazzjoni tagħna”.[78]

108 Iżda l-fidi Nisranija m’hijiex “xi reliġjon ta’ ktieb”. Il-Kristjaneżmu huwa r-reliġjon tal-“Kelma” ta’ Alla, kelmali “m’hijiex xi kelma miktuba u mbikkma, iżda l-Kelma (il-Verb) magħmula bniedem u ħajja”.[79] Biex il-Kotba Mqaddsa ma jibqgħux ittra mejta, jeħtieġ li Kristu, il-Kelma ta’ dejjem ta’ Alla l-ħaj, permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu, “jiftħilna moħħna biex nifhmu l-Iskrittura” (Lq 24,45)

 

III. L-Ispirtu s-Santu, interpretu ta’ l-Iskrittura

109 Fl-Iskrittura Mqaddsa, Alla jkellem lill-bniedem kif jitkellmu l-bnedmin. Biex ninterpretaw tajjeb l-Iskrittura jeħtieġ għalhekk noqogħdu attenti għal dak li l-bnedmin li kitbu l-Kotba Mqaddsa riedu verament jgħidu, u għal dak li Alla ried tassew jurina bi kliemhom.[80]

110 Biex naraw x’kienet l-intenzjoni tal-kittieba mqaddsa rridu nqisu l-kondizzjonijiet ta’ żmienhom u l-kultura tagħhom, il-“ġeneri litterarji” li kienu jintużaw dak iż-żmien, il-mod kif in-nies fi żmienhom kienu jħossu, jitkellmu u jirrakkontaw. Dan għaliex “il-verità wieħed jipproponieha u jesprimieha b’mod differenti b’testi li huma storiċi jew profetiċi jew poetiċi jew saħansitra ta’ ġeneri oħra ta’ espressjoni”.[81]

111 Iżda, għax l-Iskrittura Mqaddsa hi ispirata, hemm priċipju ieħor ta’ interpretazzjoni vera, mhux inqas importanti minn dak ta’ qablu, prinċipju li mingħajru l-Iskrittura tibqa’ kitba mejta. “L-Iskrittura Mqaddsa rridu naqrawha u ninterpretawha fid-dawl ta’ l-istess Spirtu, il-kawża prinċipali li nkitbet”.[82]

 Il-Konċilju Vatikan II isemmi tliet kriterji għall-interpretazzjoni ta’ l-Iskrittura Mqaddsa, skond l-Ispirtu li nebbaħha:[83]

112 1. Trid tingħata attenzjoni kbira għal dak li hemm fl-Iskrittura Mqaddsa u għall-unità tagħha. Huma kemm huma differenti minn xulxin il-kotba li jiffurmaw l-Iskrittura Mqaddsa, l-Iskrittura hi waħda għax wieħed hu l-pjan ta’ Alla, li tiegħu Kristu hu ċ-ċentru u l-qalb, li nfetħet wara l-Qawmien ta’ Kristu (ara Lq 24,25-27, 44-46).

Qalb (ara Salm 22,15) Kristu turina l-Iskrittura Mqaddsa, li biha nsiru nafu l-qalb ta’ Kristu. Din il-qalb kienet magħluqa qabel il-Passjoni għax l-Iskrittura ma kinitx ċara. Iżda l-iskrittura nfetħet wara l-Passjoni, għax dawk li issa qegħdin jifhmuha, qed iqisu u jagħrfu b’liema mod il-profeti għandhom jiġu mfissra.[84]

 113 2. L-Iskrittura trid tinqara fit-“Tradizzjoni ħajja tal-Knisja kollha”. Skond prinċipju ta’ Missirijiet il-Knisja, “l-Iskrittura mqaddsa tinqara ferm aktar f’qalb il-Knisja milli fil-mezzi materjali fejn hi miktuba”.[85] Dan għaliex il-Knisja, fit-Tradizzjoni tagħha, iżżomm it-tifkira ħajja tal-Kelma ta’ Alla, skond is-sens spiritwali li l-Ispirtu s-Santu jagħti bi grazzja lill-Knisja.[86]

114 3. Trid tingħata attenzjoni għall-“analoġija tal-fidi” (ara Rum 12,6). B’”analoġija tal-fidi” nifhmu r-rabta liema bħalha tal-veritajiet tal-fidi bejniethom u mal-pjan kollu tar-Rivelazzjoni.

 

IS-SENS TA’ L-ISKRITTURA

115 Skond tradizzjoni antika, nistgħu niddistingwu żewġ sensi ta’ l-Iskrittura, is-sens letterali u s-sens spiritwali; dan imbagħad jinqasam fis-sens allegoriku, morali u anagoġiku. Il-qbil sħiħ bejniethom ta’ dawn l-erba’ sensi jiżgura l-għana kollu tal-qari ħaj ta’ l-Iskrittura fil-Knisja:

116 Is-sens letterali. Hu s-sens imfisser mill-kliem ta’ l-Iskrittura u jingħaraf permezz ta’ l-eseġesi li ssir skond ir-regoli ta’ l-interpretazzjoni ġusta. Is-sensi kollha ta’ l-Iskrittura għandhom is-sisien tagħhom fis-sens letterarju.[87]

117 Is-sens spiritwali. Għaliex wieħed hu l-pjan ta’ Alla, mhux biss il-kliem ta’ l-Iskrittura, imma ukoll ir-realtajiet u l-ġrajjiet li dwarhom titkellem jistgħu jkunu sinjali.

1. Is-sens allegoriku. Nistgħu niksbu għarfien aktar fil-fond tal-ġrajjiet jekk inkunu nafu t-tifsir tagħhom fi Kristu; hekk, il-mogħdija mill-Baħar l-Aħmar hi sinjal tar-rebħa ta’ Kristu u b’hekk tal-Magħmudija.

2. Is-sens morali. Il-ġrajjiet li ssemmi l-Iskrittura għandhom iwassluna biex nagħmlu għemil li jkun ġust u sewwa. “Inkitbu bi twiddiba għalina” (1 Kor 10,11; ara Lh 3-4,11).

3. Is-sens anagoġiku. Nistgħu naraw ir-realtajiet u l-ġrajjiet fit-tifsir tagħhom tal-ħajja ta’ dejjem, huma u jmexxuna (bil-Grieg “anagoge”) lejn is-sema pajjiżna. Hekk il-Knisja fuq l-art hi sinjal ta’ Ġerusalemm tas-sema (ara Apok 21,1 – 22,5).

118 Żewġ versi taż-żminijiet tan-nofs jiġbru fil-qosor it-tifsir ta’ dawn l-erba’ sensi:

 Littera gesta docet, quid credas allegoria,

moralis quod agas, quo tendas anagogia.[88]

 Bil-Malti: L-ittra tgħallmek x’ġara, x’temmen l-allegorija,

 Il-morali x’għandek tagħmel, fejn sejjer l-anagoġija.

 

119 Hu dmir l-eseġeti, li jħabirku, skond dawn ir-regoli, ħa jidħlu aktar ‘il ġewwa l-eseġeti, li jħabirku, skond dawn ir-regoli, ħa jidħlu aktar ‘il ġewwa u jfissru aktar fil-fond is-sens tal-Iskrittura Mqaddsa, biex bl-istudji tagħhom, li b’xi mod ikunu studji ta’ tħejjija, il-ġudizzju tal-Knisja jimmatura dejjem aktar. Dak kollu li għandu x’jaqsam mal-mod kif tiġi interpretata l-Iskrittura, fl-aħħar mill-aħħar jaqa’ taħt il-ġudizzju tal-Knisja, li b’ministeru u mandat minn Alla għandha tħares il-Kelma ta’ Alla u tfissirha”.[89]

Jien ma kontx nemmen l-Evanġelju kieku ma wasslitnix għal dan l-awtorità tal-Knisja Kattolika.[90]

 

IV. Il-Kanoni ta’ l-Iskrittura

120 Kienet it-Tradizzjoni appostolika li wasslet il-Knisja biex tagħraf liema kitbiet kellhom jidħlu fil-lista tal-Kotba Mqaddsa.[91] Din il-lista sħiħa tissejjaħ “Kanoni” ta’ l-Iskrittura. Tgħodd 46 (45 jekk inqisu Ġeremija u Lamentazzjonijiet ktieb wieħed) tat-Testment il-Qadim, u 27 tat-Testment il-Ġdid.[92]

 Ġenesi, Eżodu, Levitiku, Numri, Dewtoronomju, Ġożwè, Mħallfin, Rut, iż-żewġ kotba ta’ Samwel, iż-żewġ kotba tas-Slaten, iż-żewġ kotba tal-Kronaki, Esdra u Neħemija, Tobit, Ġuditta, Ester, iż-żewġ kotba tal-Makkabin, Ġob, Salmi, Proverbi, Koħelet, Il-Għanja ta’ l-Għanjiet, Għerf, Bin Sirak, Isaija, Ġeremija, Lamentazzjonijiet, Baruk, Eżekjel, Danjel, Ħosegħa, Ġoel, Għamos, Għabdija, Ġona, Mikea, Nahum, Habbakuk, Sofonija, Ħaġġaj, Żakkarija, Malakija – għat-Testment il-Qadim

 L-Evanġelji ta’ San Mattew, San Mark, San Luqa u San Ġwann, l-Atti ta’ l-Appostli, l-Ittra ta’ San Pawl lir-Rumani, l-ewwel u t-tieni Ittra lill-Korintin, lill-Galatin, lill-Efesin, lill-Filippin, lill-Kolossin, l-ewwel u t-tieni Ittra lit-Tessalonkin, l-ewwel u t-tieni Ittra lil Timotju, lil Titu, lil Filemon, l-Ittra lill-Lhud, l-Ittra ta’ San Ġakbu, l-ewwel u t-tieni Ittra ta’ San Pietru, it-tliet Ittri ta’ San Ġwann, l-Ittra ta’ San Ġuda, l-Aposkalissi - għat-Testment il-Ġdid.

 

 IT-TESTMENT IL-QADIM

121 It-Testment il-Qadim huwa parti ta’ l-Iskrittura Mqaddsa u ma jistax jitħalla barra. Il-kotba tat-Testment il-Qadim huma ispirati minn Alla u għandhom siwi li jibqa’ għal dejjem[93] għaliex il-Patt il-Qadim qatt ma ġie mħassar.

122 “L-Ekonomija tat-Testment il-Qadim kellha prinċipalment l-għan li tħejji l-miġja ta’ Kristu, is-Salvatur tad-dinja”. “Għalkemm fihom hemm ukoll dak li mhux perfett u dak li kien għal xi żmien biss,” il-Kotba tat-Testment il-Qadim huma xhieda tal-pedagoġija divina kollha ta’ l-imħabba salvifika ta’ Alla: “Fihom insibu tagħlim mill-aktar għoli dwar Alla, għerf tassew ta’ ġid dwar il-ħajja tal-bniedem, teżor tassew għażiż ta’ talb; fl-aħħarnett fihom hemm moħbi l-misteru tas-salvazzjoni tagħna”.[94]

123 L-insara jqimu t-Testment il-Qadim bħala vera Kelma ta’ Alla. Il-Knisja dejjem warrbet bil-qawwa kollha l-idea li twarrab it-Testment il-Qadim bl-iskuża li bit-Testment il-Ġdid għadda żmienu (Marċjoniżmu).

 

IT-TESTMENT IL-ĠDID

124 “Il-Kelma ta’ Alla, li hi qawwa ta’ Alla għas-salvazzjoni ta’ kull min jemmen, narawha u turina l-qawwa tagħha b’mod tassew singulari fil-kitba tat-Testment il-Ġdid”.[95] Dawn il-kitbiet wasslulna l-verità definittiva tar-Rivelazzjoni ta’ Alla. Iċ-ċentru ta’ dawn il-kitbiet hu Ġesù Kristu, l-Iben ta’ Alla magħmul bniedem, l-għemil tiegħu, it-tagħlim tiegħu, il-passjoni u l-glorifikazzjoni tiegħu, u l-bidu wkoll tal-Knisja bil-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu.[96]

125 L-Evanġelji huma l-qalba ta’ l-Iskrittura kollha “għax huma l-aqwa xhieda tal-ħajja u t-tagħlim tal-Verb magħmul bniedem, il-Feddej tagħna”.

126 Fil-formazzjoni tal-Evanġelju nistgħu niddistingwu tliet stadji:

1. Il-ħajja u t-tagħlim ta’ Ġesù. Il-Knisja bla tlaqliq issostni l-istoriċità ta’ l-erba Evanġelji, u “żżomm bil-qawwa kollha li dawn igħaddulna fedelment, dak kollu li Ġesù Kristu, l-Iben ta’ Alla, tul ħajtu fost il-bnedmin, tassew għamel u għallem għas-salvazzjoni ta’ dejjem tal-bnedmin, sa ma ttieħed s-sema.”

2. It-tradizzjoni bil-fomm (orali). “Dak li l-Mulej għamel u għallem, l-Appostli wara t-tlugħ tiegħu fis-sema għaddewh lil dawk li kienu jisimgħuhom b’dak l-għarfien aktar fil-fond ta’ kollox li huma stess kisbu, mgħallmin mill-ġrajjiet glorjużi ta’ Kristu u mdawlin mill-Ispirtu tal-Verità.”

3. L-Evanġelji miktuba. “L-awturi mqaddsa mbagħad kitbu l-erba’ Evanġelji billi għażlu xi ftit minn dak kollu li kien qiegħed jingħad bil-fomm jew kien ġa nkiteb, u xi ftit ieħor qaluh fil-qosor jew fissruh skond il-qagħda tal-Knejjes, waqt li żammew is-sura ta’ tħabbira, hekk li dwar Ġesù, dejjem wasslulna kollox bil-verità u s-sinċerità kollha”.[97]

127 L-Evanġelju, miktub minn erba’ evanġelisti, għandu post waħdu fil-Knisja, u dan jixhduh il-qima li jintwera lilu fil-Liturġija u l-ġibda liema bħalha li dejjem kellu għall-qaddisin:

Ma hemmx tagħlim li jista’ jkun aħjar, aktar għażiż u aktar sabiħ mill-kitba ta’ l-Evanġelju. Araw u żommu dak li l-Mulej u l-Imgħallem tagħna, Kristu għallimna bi kliemu u wettaq b’għemilu.[98]

Hu l-Evanġelju kollu li jżommni mehdi waqt it-talb tiegħi: fih insib dak kollu li neħtieġ għar-ruħi fqajra. Dejjem insib fih dwal ġodda, tifsir moħbi u misterjuż.[99]

 

L-GĦAQDA TAT-TESTMENT IL-QADIM U TAT-TESTMENT IL-ĠDID

128 Il-Knisja sa minn żmien l-Appostli (ara 1 Kor 10,6.11; Lh 10,1; 1 Piet 3.21), u mbagħad, fit-Tradizzjoni tagħha, dejjem uriet ċar li wieħed hu l-pjan ta’ Alla, fiż-żewġ Testmenti, u dan permezz tat-tipoloġija. Din fl-għemil ta’ Alla ta’ żmien il-Patt il-Qadim tara tħabbira minn qabel ta’ dak li Alla għamel fil-milja taż-żminijiet fil-Persuna ta’ Ibnu magħmul bniedem.

129 L-insara mela jaqraw it-Testment il-Qadim fid-dawl ta’ Kristu mejjet u rxoxt. Dan il-qari tipoloġiku juri li dak li hemm fit-Testment il-Qadim ma jintemm qatt. Dan ma għandux inessina li t-Testment il-Qadim għandu s-siwi proprju tiegħuta’ Rivelazzjoni kif tenna l-Mulej tagħna stess (ara Mk 12,29-31). Madankollu t-Testment il-Ġdid ukoll jitlob li jinqara fid-dawl tat-Testment il-Qadim. Il-katekeżi nisranija ta’ l-ewwel żminijiet dejjem irrikorriet għalih (ara 1 Kor 5,6-8; 10,1-11). Skond qawl antik, it-Testment il-Ġdid hu moħbi fil-Qadim, waqt li l-Qadim jinkixef fil-Ġdid. “Novum in Vetere latet et in Novo Vetus patet”.[100]

130 It-tipoloġija tfisser id-dinamiżmu lejn it-tmiem tal-pjan ta’ Alla meta “Alla jkun kollox f’kollox” (1 Kor. 15,28). Hekk is-sejħa tal-patrijarki u l-ħruġ mill-Eġittu, biex insemmu eżempju, ma jitilfux is-siwi proprju tagħhom fil-pjan ta’ Alla, għax fil-fatt huma fl-istess ħin stadji intermedji tal-pjan.

 

V. L-Iskrittura Mqaddsa fil-ħajja tal-Knisja

131 “Hemm tant qawwa u saħħa fil-kelma ta’ Alla, li żżomm u tqawwi l-Knisja, isaħħaħ ulied il-Knisja fil-fidi tagħhom, tmantni lil ruħhom, u hi nixxiegħa safja li ma tintemm qatt fil-ħajja spiritwali tagħhom”,[101] Jeħtieġ li l-bieb ta’ l-Iskrittura Mqaddsa jkun miftuħ beraħ għall-insara.[102]

132 “L-istudju ta’ l-Iskrittura Mqaddsa għandu jkun qisu r-ruħ tat-Teoloġija. Il-ministeru tal-Kelma ukoll, jiġifieri l-predikazzjoni pastorali, il-katekeżi u t-tagħlim nisrani kollu, fejn l-omelija liturġika għandu jkollha post privileġġjat, jitmantna tajjeb bl-istudju ta’ l-Iskrittura u jikseb qawwa qaddisa”.[103]

133 Il-Knisja “tħeġġeġ bil-qawwa kollha u tinsisti ma’ l-insara kollha biex bil-qari ta’ spiss tal-Kotba Mqaddsa “jagħrfu lil Kristu Ġesù” (Fil 3,8). Fil-fatt “Min ma jafx il-Kotba Mqaddsa ma jafx lil Kristu” (S. Ġirolmu).[104]

 

Fil-qosor

134 L-Iskrittura kollha hi ktieb wieħed u dan il-ktieb wieħed hu Kristu “għax l-Iskrittura kollha ta’ Alla titkellem fuq Kristu, u l-Iskrittura kollha ta’ Alla sseħħ fi Kristu”.[105]

135 Il-Kotba Mqaddsa fihom il-Kelma ta’ Alla, u għax huma ispirati huma tassew din il-Kelma”.[106]

136 Alla hu l-awtur ta’ l-Iskrittura Mqaddsa għax nebbaħ in-nies li kitbuha ħadem fihom u bihom. Hu jiżgura ukoll li l-kitbiet tagħhom jgħallmu bla żball il-verità tas-salvazzjoni.[107]

137 L-interpretazzjoni ta’ l-Iskrittura ispirata titlob qabel xejn attenzjoni għal dak li Alla ried jirrivela għas-salvazzjoni tagħna permezz tal-kittieba mqaddsa. “Dak li jiġi mill-Ispirtu ma jiftihemx sħiħ mingħajr il-ħidma ta’ l-Ispirtu”.[108]

138 Il-Knisja tilqa’ u tqim bħala ispirati s-46 ktieb tat-Testment il-Qadim u s-27 tat-Testment il-Ġdid.

139 L-erba’ Evanġelji għandhom post ċentrali għax Kristu Ġesù hu ċ-ċentru tagħhom.

140 L-unità taż-żewġ Testmenti tiġi mill-fatt li wieħed hu l-pjan ta’ Alla u waħda r-Rivelazzjoni tiegħu. It-Testment il-Qadim iħejji l-Ġdid, waqt li dan itemm il-Qadim; iż-żewġ Testmenti jdawlu ‘l xulxin; it-tnejn huma tassew il-Kelma ta’ Alla.

141 “Il-Knisja dejjem qiemet l-Iskrittura Mqaddsa, kif tqim l-istess Ġisem ta’ Kristu”;[109] kemm l-Iskrittura u kemm il-Ġisem ta’ Kristu jmantnu u jmexxu l-ħajja nisranija kollha. “Musbieħ għal riġlejja l-kelma tiegħek u dawl fil-mogħdija tiegħi” (Salm 119, 105; ara Is 50,4).

 

IT-TIELET KAP

IT-TWEĠIBA TAL-BNIEDEM LIL ALLA

 

142 Bir-rivelazzjoni tiegħu “Alla li ma jidhirx, fil-kobor bla qjies ta’ mħabbtu jkellem lill-bnedmin qishom ħbiebu u jitħaddet magħhom biex jistedinhom jidħlu u jilqagħhom f’xirka miegħu”.[110] It-tweġiba xierqa għal din l-istedina hi l-fidi.

143 Bil-fidi l-bniedem iħalli għal kollox f’idejn Alla l-intelliġenza u r-rieda tiegħu u, b’ruħu u ġismu jagħti l-kunsens tiegħu lil Alla, awtur tar-rivelazzjoni.[111] L-Iskrittura ssejjaħ “ubbidjenza tal-fidi” din it-tweġiba tal-bniedem lil Alla, li jirrevela lilu nnifsu (ara Rum 1,5; 16,26).

 

L-ewwel artiklu

JIEN NEMMEN

I. L-ubbidjenza tal-fidi

144 Tobdi (mill-Latin “ob-audire”) fil-fidi ifisser toqgħod minn rajk b’mod ħieles għall-kelma li tisma’, għax il-verità tagħha hi garantita minn Alla, il- Verità fih innifsu. Ta’ din l-ubbidjenza Abraham hu mudell li tagħtina l-Iskrittura Mqaddsa. Fil-Verġni Marija din l-ubbidjenza seħħet b’mod l-iktar perfett.

 

ABRAHAM, “MISSIER DAWK KOLLHA LI JEMMNU”

145 L-Ittra lil-Lhud, fil-ġieħ kbir li tagħti lill-fidi ta’ missirijietna, tinsisti b’mod partikulari fuq il-fidi ta’ Abraham. “Kienet il-fidi li ġagħlet lil Abraham jobdi s-sejħa ta’ Alla, meta dan qallu jmur f’art li kien se jagħtih b’wirt; u telaq bla ma kien jaf fejn kien sejjer” (Lh 11,8; ara Ġen 12,1-4). Kienet il-fidi li wasslitu biex jgħix bħala barrani u frustier fl-Art imwiegħda (ara Ġen 23,4). Kienet il-fidi li ġagħlet lil Sara tilqa’ l-fatt li kellha tnissel iben il-wegħda. U fl-aħħarnett, kienet il-fidi li wasslet lil Abraham biex joffri b’sagrifiċċju lil ibnu l-waħdieni.

146 B’hekk Abraham wera x’inhi d-definizzjoni tal-fidi mogħtija mill-Ittra lil Lhud: “Il-fidi hija l-pedament tal-ħwejjeġ li għandna nittamaw, hija l-prova tal-ħwejjeġ li ma jidhrux” (Lh. 11,1). “Abraham emmen lil Alla u kien magħdud lilu b’ġustizzja” (Rum 4,3; ara Ġen 15,6). “Imsaħħaħ fil-fidi” (Lh 4,20), Abraham sar “il-Missier ta’ dawk kollha li jemmnu” (Lh 4,11,18; ara Ġen 15,5).

147 It-Testment il-Qadim għandu għana ta’ xhieda dwar din il-fidi. L-Ittra lil-Lhud ixxandar it-tifħir tal-fidi eżemplari tax-xjuħ ta’ l-imgħoddi “li qalgħu xhieda tajba” biha (ara Lh 11, 2.39). Iżda “Alla refa’ xi ħaġa aħjar għalina”, il-grazzja li nemmnu f’Ibnu Ġesù “li minnu tibda u fih tintemm il-fidi tagħna” (Lh 11,40; 12,2).

 

MARIJA: ĦIENJA DIK LI EMMNET

148 Il-Verġni Marija għexet b’mod l-aktar perfett l-ubbidjenza tal-fidi. Bil-fidi, Marija laqgħet it-tħabbira u l-wegħda li wasslilha l-anġlu Gabrijel, għax emmnet li “għal Alla ma hemm xejn li ma jistax isir” (Lq 1,37; ara Ġw 18,14) u aċċettat dak li qalilha l-anġlu: “Ara, jiena l-qaddejja tal-Mulej, ħa jsir minni skond kelmtek” (Lq 1,38). Eliżabetta sselmilha: “Ħienja dik li emmnet li jseħħ kull ma bagħat jgħidilha l-Mulej” (Lq 1,45). Hu minħabba din il-fidi li kull nisel isejħilha ħienja (ara Lq 1,48).

149 Tul ħajjitha kollha, sa l-aħħar prova li ġarrbet (ara Lq 2,35), meta Ġesù binha kien qed imut fuq is-salib, il-fidi tagħha qatt ma ġiet nieqsa. Marija qatt ma waqfet li temmen li l-kelma tal-Mulej “dejjem isseħħ”. U għalhekk il-Knisja tqim f’Marija s-sħuħija l-aktar safja tal-fidi.

 

II. “Jien naf f’min emmint” (2 Tim 1,12)

TEMMEN F’ALLA WIEĦED

150 Il-fidi hi qabel xejn rabta personali tal-bniedem ma’ Alla, u fl-istess ħin ukoll ħaġa waħda ma’ l-aċċettazzjoni ħielsa tal-verità kollha rrivelata minn Alla. Bħala rabta ma’ Alla u aċċettazzjoni tal-verità rrivelata minnu, il-fidi nisranija m’hijiex l-istess bħat-twemmin f’xi bniedem. Hi ħaġa xierqa u sewwa li wieħed jafda ruħu għal kollox f’Alla u jemmen bis-sħiħ kull ma’ jgħid. Iżda tkun ħaġa fiergħa u qarrieqa tqiegħed fidi bħal din f’xi ħolqien (ara Ġer 17,5-6; Salm 40,5; 146,3-4).

 

TEMMEN F’ĠESÙ KRISTU, L-IBEN TA’ ALLA

151 Għan-nisrani, temmen f’Alla, ifisser temmen ukoll f’Dak li bagħat, Ibnu l-għażiż li fih sab il-għaxqa tiegħu (Mk 1,11); Alla qalilna nisimgħu lilu, lil Ibnu (Mk 9,7). Il-Mulej stess qal lid-dixxipli tiegħu: “Emmnu f’Alla, u emmnu fija wkoll” (Ġw 14,1). Nemmen f’Ġesù Kristu għax hu wkoll Alla, il-Verb magħmul bniedem: “Lil Alla għadu ħadd ma raħ, imma għarrafhulna l-Iben il-waħdieni ta’ Alla, li hu fi ħdan il-Missier” (Ġw 1,19). Għax “ra lill-Missier” (Ġw 6,46) hu biss jagħraf il-Missier, u jista’ jgħarrfu lil min irid hu (ara Mt 11,27)

 

TEMMEN FL-ISPIRTU S-SANTU

152 Ħadd ma jista’ jemmen f’Ġesù Kristu jekk ma jkollux sehem mill-Ispirtu s-Santu li juri lill-bnedmin miin hu Ġesù Kristu. Għaliex “ħadd ma jista’ jgħid ‘Ġesù hu Mulej’ jekk mhux imqanqal mill-Ispirtu s-Santu” (1 Kor 12,3). “L-Ispirtu jgħarbel kollox, sa fil-qiegħ ta’ Alla.....ħadd ma jagħraf dak li hemm f’Alla ħlief l-Ispirtu ta’ Alla” (1 Kor 2,10-11). Alla biss jagħraf ‘l Alla kollu kemm hu. Aħna nemmnu fl-Ispirtu s-Santu għax hu Alla.

 Il-Knisja qatt ma tieqaf tistqarr il-fidi f’Alla tagħha f’Alla wieħed, il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu.

 

III. Il-Karatteristiċi tal-fidi

 

IL-FIDI HI GRAZZJA

153 Meta San Pietru stqarr li Ġesù hu l-Messija, Iben Alla l-ħaj, Ġesù qallu: “Mhux bniedem tad-demm u l-laħam uriek dan, imma Missieri li hu fis-smewwiet” (Mt 16,17; ara Gal 1,15; Mt 11,25). Il-fidi hi don ta’ Alla, virtù sopranaturali msawba fina minnu. “Biex jistqarr din il-fidi l-bniedem għandu bżonn il-grazzja ta’ Alla, li tkompli tgħinu fl-istqarrija tal-fidi (grazzja prevenjenti u grazzja adjuvanti) flimkien ma’ għajnuna internament mill-Ispirtu s-Santu; li jmiss qalb il-bniedem u jdawwarha lejn Alla, jiftaħ għajnejn ir-ruħ u jagħti lil kulħadd li jilqa’ bil-ħlewwa l-verità u jemminha”.[112]

 

IL-FIDI HI ATT TAL-BNIEDEM

154 Ma jistax ikun li wieħed jemmen mingħajr il-grazzja u l-għajnuna fir-ruħ mill-Ispirtu s-Santu. Iżda mhux inqas veru li t-twemmin hu att li hu tassew uman. Mhux kontra l-libertà u lanqas kontra l-intelliġenza tiegħu li l-bniedem jafda f’Alla u jħaddan il-veritajiet li Alla jirrivelalu. Fl-istess relazzjonijiet tal-bnedmin bejniethom, m’hijiex xi ħaġa kontra d-dinjità tagħhom ta’ bnedmin li jemmnu dak li jgħidulhom nies oħra fuqhom infushom u fuq il-fehmiet tagħhom u jafdaw fil-wegħdiet li jagħmlulhom (bħal meta jiġri, biex insemmu eżempju, fiż-żwieġ bejn raġel u mara) biex ikunu xirka bejniethom. Imbagħad, hi ħaġa wisq anqas kontra d-dinjità tagħna jekk “bil-fidi nilqgħu dak li jirrivelalna Alla u noqgħodu għal kollox għalih bl-intelliġenza u r-rieda kollha tagħna”,[113] u hekk nidħlu f’xirka intima miegħu.

155 Fil-fidi, l-intelliġenza u r-rieda tal-bniedem jaħdmu flimkien mal-grazzja ta’ Alla. “It-twemmin hu għemil tal-intellett li jaċċetta l-verità ta’ Alla b’ordni tar-rieda, mqanqla mill-grazzja ta’ Alla: (“credere est actus intellectus assentientes veritati divinae ex imperio voluntatis a Deo motae per gratiam”).[114]

 

IL-FIDI U L-INTELLIĠENZA

156 Il-motiv li jġiegħel ‘il wieħed jemmen mhux il-fatt li l-veritajiet rivelati jidhru bħala veri u jistgħu jiftehmu fid-dawl tar-raġuni naturali tagħna. Aħna nemmnu “fuq l-awtorità ta’ Alla li jirrivelalna l-veritajiet tiegħu u li la jista’ jqarraq u lanqas jitqarraq”. “Iżda biex il-qima tal-fidi tagħna tkun taqbel mar-raġuni, Alla ried li, ma’ l-għajnuna interna ta’ l-Ispirtu, ikun hemm provi esterni tar-Rivelazzjoni”.[115] B’dan il-mod il-mirakli ta’ Kristu u tal-qaddisin (ara Mk 16.20: Lh 2,4), il-profeziji, il-qdusija tal-Knisja, il-fatt li dejjem aktar qiegħda tinxtered fid-dinja u tiżdied fil-għadd u l-fatt li qatt ma se tiġi nieqsa, “huma sinjali żguri tar-Rivelazzjoni, sinjali adatti għall-intelliġenza ta’ kulħadd” u “motivi ta’ kredibiltà” li juru illi l-aċċettazzjoni tal-fidi “bl-ebda mod ma hu aġir fl-għama ta’ l-ispirtu”.[116]

157 Il-fidi hi ċerta, aktar ċerta minn kull ma jagħraf u jaf il-bniedem, għax hi mibnija fuq l-istess Kelma ta’ Alla, li ma jistax iqarraq. Veru, li l-veritajiet rivelati jistgħu jidhru oskuri skond ir-raġuni u l-esperjenza umana, iżda “ċ-ċertezza li jagħti d-dawl ta’ Alla hi wisq aqwa miċ-ċertezza li tagħti r-raġuni naturali”.[117] “Għaxart elef diffikultà ma jagħmlux dubju wieħed”.[118]

158 “Il-fidi tfittex li tifhem;[119] hi fin-natura tal-fidi li min jemmen ikun jixtieq jaf aktar ‘il Dak li fih jemmen u jifhem aħjar dak li rrivela; għarfien aktar fil-fond minn naħa jwassal għall-fidi akbar, dejjem aktar imħaddna bl-imħabba. Il-grazzja tal-fidi tiftaħ “l-għajnejn tal-qalb” (Ef 1,18) għall-għarfien ħaj ta’ kull ma fiha r-Rivelazzjoni, jiġifieri tal-pjan ta’ Alla kollu kemm hu u tal-misteri tal-fidi, tar-rabta bejniethom u ma’ Kristu, iċ-ċentru tal-Misteru li ġie rrivelat. Issa, l-Ispirtu s-Santu, biex ikun hemm għarfien aktar fil-fond tar-Rivelazzjoni, bid-doni tiegħu, ma jiqafx jagħmel il-fidi aktar perfetta.[120] Hekk, skond dak li jgħid Santu Wistin,[121] “Jien nemmen biex nifhem, u nifhem biex nemmen aħjar”.

159 Fidi u xjenza “Għalkemm il-fidi hi aqwa mir-raġuni, ma jista’ qatt ikun hemm nuqqas ta’ qbil bejniethom: għax hu l-istess Alla li jirrivela l-misteri u jagħti l-fidi u qiegħed id-dawl tar-raġuni fl-ispirtu tal-bniedem: Alla ma jistax jiċħad lilu nnifsu, u ma jista’ qatt ikun hemm kontradizzjoni f’dak li hu veru”.[122] “Hu għalhekk li r-riċerka metodika fl-oqsma kollha ta’ l-għerf, jekk issir b’mod verament xjentifiku u timxi skond normi morali, qatt ma se tkun tassew kontra l-fidi: għax kemm ir-realrajiet profani u kemm ir-realtajiet tal-fidi, it-tnejn ġejjin minn Alla. Anzi min iħabrek, b’perseveranza u umiltà biex jagħraf kull ma hu moħbi f’kull ħaġa, dan ukoll, mingħajr ma jintebaħ, ikun qiegħed jitmexxa minn id Alla, li jżomm sħiħa kull ħaġa u jagħmilha dak li hi”.[123]

 

IL-LIBERTÀ TAL-FIDI

160 Biex tkun tixraq lill-bniedem “it-tweġiba tal-fidi mogħtija mill-bniedem lil Alla trid issir b’rieda ħielsa; għalhekk ħadd ma jista’ jiġi mġiegħel iħaddan il-fidi jekk ma jridx. Min-natura tiegħu stess, l-att tal-fidi hu voluntarju”.[124] “Alla, iva, isejjaħ lill-bnedmin biex jaqduh fl-ispirtu u l-verità; u jekk din is-sejħa tobbligahom fil-kuxjenza, ma tisforzahom bl-ebda mod......Dan deher fi grad mill-aktar għoli fi Kristu Ġesù”.[125] Fil-fatt Kristu stieden lin-nies biex jemmnu u jikkonvertu, iżda qatt ma sforza lil ħadd. “Ta xhieda għall-verità; iżda ma riedx jimponiha bil-forza fuq dawk li kienu jmeruh. Is-saltna tiegħu.....tikber bil-qawwa ta’ l-imħabba li biha Kristu, merfugħ fuq is-salib, jiġbed il-bnedmin kollha lejh”.[126]

 

IL-ĦTIEĠA TAL-FIDI

161 Biex niksbu s-salvazzjoni, irridu nemmnu f’Ġesu’ Kristu u f’Dak li bagħat għas-salvazzjoni tagħna (ara Mk 16,16; Ġw 3,36; 6,40 u l-bqija). Għax “mingħajr il-fidi ma jistax ikun li wieħed jogħġob lil Alla” (Lh 11,6) u ma jistax jasal għall-kondizzjoni ta’ wlied Alla; ebda bniedem ma jista’ jkun ġustifikat mingħajr il-fidi u ebda bniedem ma jista’ jikseb il-ħajja ta’ dejjem jekk ma jżommx sħiħ sa l-aħħar fiha.[127]

 

IL-PERSEVERENZA FIL-FIDI

162 Il-fidi hi don li Alla ta b’xejn lill-bnedmin. Dan id-don ta’ siwi bla qjies nistgħu nitilfuh; dwar dan San Pawl iwissi lil Timotju: “Idħol bil-qawwa għat-taqbida, b’fidi u kuxjenza tajba; xi wħud, għax warrbu l-kuxjenza, tfarrku fil-fidi” (1 Tim 1, 18-19). Biex ngħixu, nikbru u nibqgħu sħaħ fil-fidi sa l-aħħar, irridu mmantnuha bil-Kelma ta’ Alla; irridu nitolbu l-Mulej ikattarhielna (ara Mk 9,24; Lq 17,5; 2,32); trid “taħdem permezz ta’ l-imħabba” (Gal 5,6; ara Ġak 2,14-26), trid tkun megħjuna mit-tama (ara Rum 15,13), u trid ikollha l-għeruq tagħha fil-fidi tal-Knisja.

 

IL-FIDI – BIDU TAL-ĦAJJA TA’ DEJJEM

163 Bil-fidi naslu biex ingawdu qisu minn qabel l-hena u d-dawl tal-viżjoni beatifika, l-għan tal-mixi tagħna hawn fid-dinja. Imbagħad naraw ‘l Alla “wiċċ imb’wiċċ” (I Kor 13,12), “kif inhu” (1 Ġw. 3,2). Il-fidi għalhekk hi ġa l-bidu tal-ħajja ta’ dejjem.

Issa li qed nikkontemplaw il-barkiet tal-fidi qisu f’mera, qisu ġa għandna dawk il-ħwejjeġ ta’ l-għaġeb li l-fidi tiżgurana li xi darba għad ingawduhom.[128]

164 Iżda issa “aħna ngħixu bil-fidi u mhux bil-viżjoni” (2 Kor 5,7) u nagħrfu ‘l Alla “bħallikieku f’mera, imċajpar.....biċċa” (1 Kor 13,12). Kollha dija b’Dak li fih temmen, il-fidi spiss ngħixuha fid-dlam. Il-fidi tista’ tgħaddi minn prova. Id-dinja li fiha ngħixu spiss tidher bogħod ħafna minn dak li tiżgurana dwarha l-fidi: id-deni u t-tbatija, l-inġustizzji u l-mewt li nġarrbu qishom kontra dak li tgħidilna l-Bxara t-Tajba; jistgħu jfixklu l-fidi u jsiru ta’ tiġrib għaliha.

165 Għalhekk ikollna nduru lejn ix-xhieda tal-fidi: Abraham li emmen “meta ma kellu ebda tama.....ittama u emmen” (Rum 4,18); il-Verġni Marija, fil-“mixi tagħha tal-fidi” waslet sal-“lejl bil-fidi”[129] meta ssieħbet fit-tbatijiet ta’ Binha u fil-lejl tal-qabar tiegħu: u tant u tant xhieda oħra tal-fidi. “Ladarba aħna għandna wkoll ma’ dwarna sħaba hekk kbira ta’ xhieda, ejjew inwarrbu minnha kull xkiel u dnub ta’ madwarna li jfixkluna, u b’qalbna qawwija nibqgħu niġru t-triq tal-prova li għandna quddiemna: inżommu għajnejna merfugħa lejn Ġesù, li minnu tibda u fih tintemm il-fidi tagħna” (Lh 12,1-2).

 

It-tieni artiklu

AĦNA NEMMNU

166 Il-fidi hi att personali: hi t-tweġiba ħielsa tal-bniedem għall-inizjattiva ta’ Alla li jirrivela lilu nnifsu. Iżda l-fidi m’hijiex xi att iżolat. Ħadd ma jista’ jemmen waħdu kif ħadd ma jista’ jgħix waħdu. Ħadd ma ta l-fidi lilu nnifsu, kif ħadd ma ta ħajtu lilu nnifsu. Min jemmen jirċievi l-fidi minn għand ħadd ieħor, u jrid jgħaddiha lill-oħrajn. L-imħabba tagħna għal Ġesù u għall-bnedmin ħutna jġġegħelna nitkellmu ma’ l-oħrajn fuq il-fidi tagħna. Kull wieħed li jemmen qisu ħolqa fil-katina kbira ta’ dawk li jemmnu. Jien ma nistax nemmen jekk ma nkunx megħjun mill-fidi ta’ l-oħrajn, u nagħti sehmi biex ngħin il-fidi ta’ l-oħrajn.

167 “Jiena nemmen” (Kredu ta’ l-Appostli). Hi l-fidi tal-Knisja li jistqarr personalment kull min jemmen, prinċipalment fil-Magħmudija tiegħu. “Aħna nemmnu” (Kredu Nicea-Kostantinopli, skond il-versjoni Griega). Hi l-fidi tal-Knisja kif stqarrewha l-Isqfijiet f’Konċilju u, b’mod aktar ġenerali, kif tistqarrha l-ġemgħa liturġika ta’ dawk li jemmnu. “Jiena nemmen”. Hi l-Knisja Ommna wkoll li twieġeb bil-fidi tagħha lil Alla u tgħallimna ngħidu: “Jiena nemmen, aħna nemmnu”.

 

I. “Ara, Mulej, il-fidi tal-Knisja tiegħek”

168 Hi l-Knisja li temmen l-ewwel, u hekk twassal, tmantni u ssaħħaħ il-fidi tiegħi. Hi l-Knisja li l-ewwel tistqarr, kullimkien, il-Mulej (“Mad-dinja kollha l-Knisja Mqaddsa tistqarr fik”,[130] inkantaw fit-“Te Deum”), u, magħha u fiha, aħna miġbudin u mmexxija biex nistqarru aħna wkoll: “Jiena nemmen”, “aħna nemmnu”. Hu permezz tal-Knisja li nirċievu l-fidi u l-ħajja ġdida fi Kristu bil-Magħmudija. Fir-Ritwal Ruman il-ministru tal-Magħmudija jistaqsi lill-katekumenu: “X’titlob int mill-Knisja ta’ Alla?” u hu jwieġeb: “Il-fidi”. U x’tagħtik il-fidi?” “Il-ħajja ta’ dejjem”.

169 Is-salvazzjoni tiġina minn għand Alla waħdu; iżda billi aħna nirċievu l-ħajja tal-fidi permezz tal-Knisja, din hi ommna: “Aħna nemmnu fil-Knisja bħala l-omm tat-twelid ġdid tagħna, u mhux bħallikieku kienet l-awtur tas-salvazzjoni tagħna”.[131] Għax hi ommna, hi wkoll tħarriġna fil-fidi.

 

II. Kliem il-fidi

170 Aħna ma nemmnux f’xi formoli ta’ kliem imma nemmnu fir-realtajiet imfissra minn dawn il-formoli ta’ kliem u li l-fidi twassalna biex b’xi mod “immissu b’idejna”. “L-att (tal-fidi) ta’ min jemmen ma jiqafx bil-kliem li jħabbru imma fir-realtà (li titħabbar)”.[132] Iżda aħna nersqu lejn dawn ir-realtajiet bl-għajnuna tal-formoli tal-fidi. Dawn il-formoli jgħinuna nfissru l-fidi u ngħadduha lill-oħrajn, niċċelebrawha fil-ġemgħat tagħna, nagħmluha tagħna u ngħixuha dejjem aktar.

171 Il-Knisja hi “kolonna u pedament tal-verità” (1 Tim 3,15), u tħares bil-fedeltà kollha “il-fidi li ngħatat darba għal dejjem lill-qaddisin” (Ġuda 3). Hi tħares it-tifkira ta’ kliem Kristu, hi li twassal minn nisel għal nisel l-istqarrija tal-fidi ta’ l-Appostli. Bħal omm li tgħallem ‘l uliedha jitkellmu, u jifhmu u jwieġbu, il-Knisja Ommna tgħallimna kliem il-fidi biex twassalna għall-għarfien u l-ħajja tal-fidi.

 

III. Fidi waħda

172 Tul il-mijiet tas-snin permezz ta’ tant ilsna, kulturi, popli u nazzjonijiet, il-Knisja ma tieqaf qatt tistqarr fidi waħda, li rċieviet minn għand Mulej wieħed, u li tittrasmetti b’Magħmudija waħda, bl-għeruq fil-konvinzjoni li l-bnedmin kollha għandhom biss Alla wieħed u Missier wieħed (ara Ef 4,4-6). San Irenew, xhud ta’ din il-fidi, jgħid:

173 “Lill-Knisja, imxerrda mad-dinja kollha sa truf l-art, ġiet imħabbra l-fidi mill-Appostli u d-dixxipli tagħhom.....din it-tħabbira u din il-fidi, il-Knisja tħarishom bil-għaqal kollu, qisha tgħammar f’dar waħda; ixxandarhom, tgħallimhom u tgħaddihom b’leħen wieħed, qisha għandha fomm wieħed”.[133]

174 “Għax, għalkemm l-ilsna fid-dinja m’humiex l-istess, it-Tradizzjoni hi waħda u l-istess. U l-Knejjes li twaqqfu fil-Ġermanja, la jemmnu mod ieħor u lanqas għandhom Tradizzjoni oħra, u lanqas dawk li hemm fl-Iberja u li hemm fost iċ-Ċelti, u lanqas dawk li hemm fil-lvant fl-Eġittu, fil-Libja, u lanqas dawk li jinsabu f’nofs id-dinja....”.[134] “Il-messaġġ tal-Knisja hu għalhekk veru u sod għaliex hu turi lid-dinja kollha triq waħda ta’ salvazzjoni”.[135]

175 “Din il-fidi, li rċevejna minn għand il-Knisja, ngħożżuha bil-għaqal kollu, qisha ġarra tajba li fiha tqiegħed xi ħaġa tassew għażiża, li, bl-Ispirtu ta’ Alla, dejjem tibqa’ żagħżugħa, u tagħmel żagħżugħa wkoll il-ġarra li fiha tinsab”.[136]

 

 

Fil-qosor

176 Bil-fidi l-bniedem kollu kemm hu jintrabat personalment ma’ Alla li jirrivela lilu nnifsu. Il-fidi trid li l-bniedem jilqa’ bl-intelliġenza u r-rieda kollha tiegħu r-rivelazzjoni li Alla għamillu tiegħu nnifsu b’għemilu u bi kliemu.

177 “Temmen” kemm lill-persuna u kemm fil-verità: temmen fil-verità għax għandek fiduċja fil-persuna li tagħti xhieda għaliha.

178 Ma għandniex nemmnu ħlief ‘l Alla, il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu.

179 Il-fidi hi don sopranaturali ta’ Alla. Biex jemmen il-bniedem jeħtieġ għajnuna internament (fir-ruħ) mill-Ispirtu s-Santu.

180 “Jemmen” il-bniedem ħieles li jaf x’inhu jagħmel: it-“twemmin” hu att li jaqbel mad-dinjità tal-persuna tal-bniedem.

181 It-“twemmin” hu att ekklesjali. Il-fidi tal-Knisja tiġi qabel il-fidi tagħna, tnissilha tgħinha u tmantniha. Il-Knisja hi Omm dawk kollha li jemmnu. “Ħadd ma jista’ jkollu ‘l Alla bħala Missier jekk ma jkollux il-Knisja bħala Omm”.[137]

182 Aħna nemmnu kull ma hemm fil-Kelma ta’ Alla, miktuba jew mgħoddija lilna, u li l-Knisja tgħidilna nemmnu bħala rivelata minn Alla”.[138]

183 Il-fidi hi meħtieġa għas-salvazzjoni. Il-Mulej stess jgħid dan: “Min jemmen u jitgħammed, isalva; iżda min ma jemminx ikun ikkundannat” (Mk 16,16).

184 “Il-fidi ddewwaqna minn qabel l-għarfien li jagħmilna hienja fil-ħajja ta’ dejjem.[139]

 

Il-Kredu

IL-KREDU TA’ L-APPOSTLI IL-KREDU TA’ NICEA-KOSTANTINOPLI

Jiena nemmen f’Alla li jista’ Jiena nemmen f’Alla wieħed

kollox li ħalaq is-sema u l-art. Il-Missier li jista’ kollox

 li ħalaq is-sema u l-art,

 dak kollu li jidher u ma jidhirx.

U f’Ġesù Kristu, Ibnu U f’Mulej wieħed, Ġesù Kristu,

wieħed, Sidna, Iben waħdieni ta’ Alla

 imnissel mill-Missier

 qabel kull żmien:

 Alla minn Alla, dawl minn dawl,

 Alla veru minn Alla veru,

 Imnissel mhux magħmul,

 natura waħda mal-Missier,

 u bih sar kollox.

 Niżel mis-smewwiet

 Għalina l-bnedmin u għall-fidwa

 tagħna,

li kien konċeput mill-Ispirtu u ħa l-ġisem

s-Santu u twieled minn bis-setgħa ta’ l-Ispirtu s-Santu,

Marija Verġni, twieled minn Marija Verġni

 u sar bniedem.

 Sallbuh għalina,

bata taħt Ponzju Pilatu, bata taħt Ponzju Pilatu

sallbuh miet u difnuh, miet u difnuh

niżel fil-limbu, u fit-tielet jum qam

fit-tielet jum qam minn bejn l-imwiet,

minn bejn l-imwiet, skond il-Kotba Mqaddsa,

tela’ fis-smewwiet tela’ s-sema

u qiegħed in-naħa tal-lemin u qagħad fuq il-lemin tal-Missier.

ta’ Alla l-Missier

li jista’ kollox, U għandu jerġa’ jiġi bil-glorja

minn hemm għandu jiġi biex jagħmel ħaqq

biex jagħmel ħaqq mill-ħajjin u mill-mejtin

mill-ħajjin u mill-mejtin. u s-saltna tiegħu

 ma jkollhiex tmiem.

Nemmen fl-Ispirtu s-Santu, U fl-Ispirtu s-Santu,

 il-Mulej li jagħti l-ħajja,

 li ġej mill-Missier u mill-Iben,

 li hu meqjum u mweġġaħ

 flimkien mal-Missier u ma’ l-Iben,

 hu li tkellem f’fomm il-profeti.

Il-Knisja Mqaddsa kattolika, U fi Knisja waħda,

ix-xirka tal-qaddisin, qaddisa, kattolika, appostolika.

 

 Nistqarr magħmudija waħda

il-maħfra tad-dnubiet, għall-maħfra tad-dnubiet.

Il-qawma mill-imwiet, U nistenna l-qawma mill-imwiet

l-ħajja ta’ dejjem. u l-ħajja taż-żmien li ġej.

Amen. Amen.

 

 

IT-TIENI SEZZJONI

L-ISTQARRIJA TAL-FIDI NISRANIJA

 

IS-SIMBOLI TAL-FIDI

185 Min jgħid “Jiena nemmen” ikun jgħid “Jiena nintrabat ma’ dak li aħna nemmnu”. Ix-xirka fil-fidi teħtieġ diskors komuni dwar il-fidi, diskors li jkun regola għal kulħadd u jgħaqqad lil kulħadd fl-istess stqarrija tal-fidi.

186 Sa mill-bidu l-Knisja ta’ l-Appostli fissret u xandret il-fidi tagħha tagħha f’formoli qsar u normattivi għal kulħadd (ara Rum 10,9; 1 Kor 15, 3-5; u l-bqija). Iżda, minn kmieni ħafna, il-Knisja riedet ukoll tiġbor fil-qosor dak li hu essenzjali fil-fidi tagħha, b’mod organiku u artikulat, l-aktar għall-kandidati tal-Magħmudija:

Dawn l-artikoli tal-fidi ma sarux skond l-opinjoni tan-nies, imma mill-Iskrittura kollha nġabar dak li hu l-aktar importanti biex jingħata tagħlim sħiħ u waħdieni tal-fidi. U kif is-siġra tal-mustarda f’żerriegħa mill-iżgħar għandha l-ħafna friegħi tagħha, hekk is-simbolu tal-fidi jiġbor fi ftit kliem kull ma nafu dwar it-tjieba vera li hemm fit-Testment il-Qadim u fit-Testment il-Ġdid.[140]

187 Dawn il-ġabriet fil-qosor tal-veritajiet tal-fidi jissejħu “stqarrijiet tal-fidi”, għaliex jiġbru fil-qosor il-fidi li jistqarr l-insara. Jissejħu “Kredu” għaliex ġeneralment jibdew bil-kelma “Jiena nemmen” (Credo bil-Latin). U jissejħu wkoll “Simboli tal-fidi”.

188 Il-kelma Griega “symbolon” tfisser nofs ħaġa maqsuma (siġill, biex insemmu eżempju) li tiġi ppreżentata bħala sinjal għall-għarfien ta’ dak li jkun. Iż-żewġ biċċiet li jingħaqdu sewwa ma’ xulxin huma prova ta’ l-identità ta’ dak li jkollu għandu s-“symbolon”. Is-“Simbolu tal-fidi” mela hu sinjal li bih jingħarfu minn xulxin dawk li jemmnu, hu sinjal tax-xirka ta’ bejniethom. “Symbolon” aktar tard beda jfisser ġabra, kollezzjoni, summarju. Is-“Simbolutal-fidi” hu ġabra tal-veritajiet ewlenin tal-fidi, u għalhekk il-katekeżi tagħmel l-ewwel riferenza fundamentali tagħha għas-simbolu tal-fidi, għall-Kredu.

189 L-ewwel “stqarrija tal-fidi” ssir fil-Magħmudija. Is-“Simbolu tal-fidi” hu l-ewwelnett Simbolu batteżimali. Għax il-Magħmudija tingħata “fl-isem tal-Missier, u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu” (Mt 28,19), il-veritajiet tal-fidi li tagħhom issir l-istqarrija fil-Magħmudija huma mqassmin f’artikoli li jitkellmu dwar it-Tliet Persuni tat-Trinità Qaddisa.

190 Għalhekk is-Simbolu għandu tliet taqsimiet: jibda billi jsemmi l-Ewwel Persuna tat-Trinità Qaddisa u l-għemil ta’ l-għaġeb tal-ħolqien: imbagħad isemmi t-Tieni Persuna divina u l-misteru tal-Fidwa tal-bniedem, u fl-aħħar isemmi t-Tielet Persuna divina, “għajn u bidu tat-tqaddis tagħna”.[141] Dawn huma “it-tliet kapitli tas-siġill (batteżimali) tagħna”.[142]

191 Dawn it-tliet taqsimiet huma magħżulin minn xulxin, iżda hemm rabta bejniethom. Skond paragun spiss użat minn Missirijiet il-Knisja, insejħulhom artikoli. Kif il-membri ta’ ġisimna jintgħażlu mill-artikolazzjonijiet tagħhom, hekk f’din l-istqarrija tal-fidi, kull ma rridu nemmnu, distintament u separatament bir-raġun kollu u sewwa, insejħulu artikolu.[143] Skond tradizzjoni antika, li ġa jsemmiha San Ambroġ, hi drawwa li jingħaddu tnax-il artikolu tal-Kredu, biex l-għadd ta’ l-Appostli jkun simbolu tal-ġabra tal-fidi ta’ l-Appostli.143a

192 Ħafna kienu s-simboli jew stqarrijiet tal-fidi tul iż-żminijiet, skond il-ħtiġijiet ta’ kull żmien: is-simboli tal-Knejjes appostoliċi ta’ l-ewwel żminijiet,[144] is-Simbolu “Quicumque” imsejjaħ Simbolu ta’ San Atanasju;[145] l-istqarrijiet tal-fidi ta’ xi Konċilji,[146] jew ta’ xi papiet, bħalma huma “l-fidi ta’ Damasu” (fides Damasi)[147] jew “il-Kredu tal-Poplu ta’ Alla” ta’ Pawlu VI (1968).

193 Ebda wieħed mis-Simboli li dehru tul il-ħajja kollha tal-Knisja ma għandu jitqies li spiċċa żmienu u ma jiswiex aktar. Huma ta’ għajnuna għaliex illum naraw x’inhi l-fidi ta’ dejjem u nifhmuha aktar fil-fond permezz tal-ħafna ġabriet tagħha fil-qosor li saru tul iż-żminijiet. Fost is-Simboli tal-fidi hemm tnejn li għandhom post partikulari fil-ħajja tal-Knisja.

194 Is-Simbolu ta’ l-Appostli, hekk imsejjaħ għax hu meqjus bir-raġun kollu bħala ġabra fidila fil-qosor tal-fidi ta’ l-Appostli. Hu s-Simbolu batteżimali antik tal-Knisja ta’ Ruma. L-awtorità kbira tiegħu ġejja minn dan il-fatt. “Hu s-Simbolu li żżomm il-Knisja ta’ Ruma, dik li fiha San Pietru waqqaf il-katedra tiegħu, u fejn wassal il-fehma ta’ kulħadd”.[148]

195 Is-Simbolu hekk imsejjaħ ta’ Nicea – Kostantinopli għandu awtorità kbira għax ħareġ mill-ewwel żewġ Konċilji Ekumeniċi (325 u 381). Għadu sa llum is-simbolu komuni tal-Knejjes kbar kollha tal-Lvant u tal-Punent.

196 It-tifsir tagħna tal-fidi se jimxi fuq is-Simbolu ta’ l-Appostli għaliex hu, biex ngħidu hekk, “l-eqdem katekiżmu ruman”. Iżda dan it-tifsir se jkollu kontinwament referenzi għas-Simbolu ta’ Nicea-Kostantinopli, li hu spiss aktar espliċitu u aktar dettaljat.

197 Kif għamilna f’jum il-Magħmudija tagħna, meta ħajjitna kollha ġiet fdata għal “dik il-kwalità ta’ tagħlim li ngħatalna biex nemmnu fuqu” (ara Rum 6.17), ejjew nilqgħu issa wkoll is-Simbolu tal-fidi tagħna, li tagħti l-ħajja. Meta ngħidu l-Kredu bil-fidi, nidħlu f’xirka ma’ Alla l-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu, u nkunu nidħlu wkoll f’xirka mal-Knisja kollha li twasslilna l-fidi u li fi ħdanha aħna nemmnu:

Dan is-simbolu hu s-siġill spiritwali, hu l-meditazzjoni ta’ qalbna u ħarsien dejjem qrib. Hu, żgur, it-teżor ta’ ruħna.[149]

 

 

L-EWWEL KAP

JIENA NEMMEN F’ALLA L-MISSIER

 

198 L-istqarrija tal-fidi tagħna tibda minn Alla għax Alla hu “l-Ewwel u l-Aħħar” (Is 44,6), il-Bidu u t-Tmiem ta’ kollox. Il-Kredu jibda b’Alla l-Missier, għax il-Missier hu l-Ewwel Persuna divina; il-Kredu tagħna jibda bil-ħolqien tas-sema u l-art, għax il-ħolqien hu l-bidu u l-pedament ta’ l-għemejjel kollha ta’ Alla.

 

L-ewwel artiklu

“JIENA NEMMEN F’ALLA L-MISSIER LI JISTA’ KOLLOX LI ĦALAQ IS-SEMA U L-ART”

 

L-ewwel paragrafu

JIENA NEMMEN F’ALLA

199 “Jiena nemmen f’Alla”. Dan l-ewwel kliem ta’ l-istqarrija tal-fidi hu wkoll l-aktar fondamentali. Il-Kredu kollu jitkellem dwar Alla, u jekk isemmi l-bniedem u d-dinja, isemmihom b’relazzjoni ma’ Alla. L-artikoli kollha tal-Kredu jiddependu mill-ewwel wieħed, kif il-Kmandamenti kollha jfissru l-ewwel wieħed. L-artikoli l-oħra jgħinuna nifhmu aħjar lil Alla, kif irrivela ruħu pass pass lill-bnedmin. “Il-fidili l-ewwel ħaġa li jistqarru hi li jemmnu f’Alla”.[150]

 

I. “Jiena nemmen f’Alla wieħed”

200 B’dan il-kliem jibda s-Simbolu ta’ Nicea-Kostantinopli. L-istqarrija li Alla hu wieħed, għandha l-għeruq tagħha fir-Rivelazzjoni li għamel Alla fi żmien il-Patt il-Qadim u li ma tistax tinfired mill-istqarrija li Alla jeżisti, stqarrija li hi wkoll fondamentali. Alla hu Wieħed: m’hemmx ħlief Alla wieħed: “Il-fidi nisranija tistqarr li hemm Alla wieħed, fin-natura, is-sustanza u l-essenza tiegħu”.[151]

201 Lil Israel, li hu għażel, Alla rrivela lilu nnifsu bħala l-Waħdu: “Isma’ o Israel! Alla tagħna l-Mulej, il-Mulej wieħed. Ħobb mela l-Mulej Alla tiegħek b’qalbek kollha, b’ruħek kollha, u b’saħħtek kollha” (Dewt 6,4-5). Permezz tal-profeti, Alla sejjaħ lil Israel u lin-nazzjonijiet kollha biex iduru lejh, li hu Waħdu: “Duru lejja mill-ġdid, truf kollha ta’ l-art, u intom tkunu salvi, għax jien hu Alla, u ma hemm ħadd ħliefi!......għax quddiemi kull irkoppa tmil, bija jaħlef kull ilsien. Għalija għad jgħidu: ‘Fil-Mulej waħdu hemm il-ħaqq u l-qawwa’” (Is 45,22-24; ara Fil 2, 10-11).

202 Ġesù nnifsu jwettaq li Alla hu “il-Mulej waħdu” u li għandna nħobbuh b’qalbna kollha, b’ruħna kollha, b’moħħna kollu, u bil-qawwa tagħna kollha (ara Mk 12, 29-30). Fl-istess ħin jagħtina x’nifhmu li hu wkoll “il-Mulej” (ara Mk 12, 35-37). L-istqarrija li “Kristu hu l-Mulej” hi l-istqarrija proprja tal-fidi nisranija. Din l-istqarrija ma tmurx kontra l-fidi f’Alla waħdu. It-twemmin fl-Ispirtu s-Santu, “il-Mulej li jagħti l-ħajja” ma jġib ebda firda f’Alla waħdu:

Aħna nemmnu bil-qawwa kollha u nistqarru sempliċement li wieħed u waħda hu l-veru Alla, bla qjies u bla tibdil, ma jingħarafx, jista’ kollox u ta’ l-għaġeb, Missier, Iben u Spirtu s-Santu. Tliet Persuni, iżda essenza waħda, sustanza waħda jiġifieri natura għal kollox sempliċi.[152]

 

II. Alla jirrivela ismu

203 Alla rrivela lilu nnifsu lill-poplu tiegħu Israel billi għarrafhom Ismu. L-isem ifisser l-essenza, l-identita’ tal-persuna u s-sens ta’ ħajjitha. Alla għandu isem: m’huwiex xi qawwa bla isem, anonima. Tagħti ismek, ifisser tkun magħruf mill-oħrajn; hu b’xi mod tagħti lilek innifsek ħalli n-nies jkunu jistgħu jersqu lejk, ħalli tkun dejjem aktar magħruf intimament, ħalli jkunu jistgħu jsejħulek, personalment.

204 Alla rrivela lilu nnifsu lill-poplu tiegħu ftit ftit, taħt ismijiet diversi, iżda hi r-rivelazzjoni ta’ l-Isem ta’ Alla magħmulha lil Mose’ waqt it-teofanija ta’ l-għolliq jaqbad bin-nar, fil-bidu ta’ l-Eżodu u tal-Patt tas-Sinaj, li dehret bħala r-rivelazzjoni fundamentali għall-Patt il-Qadim u għall-Patt il-Ġdid.

 

ALLA L-ĦAJ

205 Alla sejjaħ lil Mosè minn nofs l-għolliq jaqbad bin-nar mingħajr ma jintemm. Alla jgħid lil Mosè: “Jien hu Alla ta’ missirijietek: Alla ta’ Abraham, Alla ta’ Iżakk u Alla ta’ Ġakobb.” (Eż 3,6), Alla hu Alla ta’ missirijietna. Dak li sejjaħ u mexxa lill-patrijarki fil-mixi tagħhom. Hu Alla fidil u ħanin li jiftakar fihom u fil-wegħdiet tiegħu; ġej biex jeħles nisilhom mill-jasar. Hu Alla li, ‘l hemm mill-ispazju u ż-żmien, jista’ u jrid jagħmel dan u se juża s-Setgħa kollha tiegħu biex iseħħ dan il-pjan.

 

“JIEN LI JIEN”

Mosè qal lil Alla: “Ara, jiena mmur għand ulied Israel u ngħidilhom: ‘Alla ta’ missirijietkom bagħatni għandkom’, u huma jistaqsuni, ‘X’jismu?’ Jien x’ngħidilhom?” Alla wieġbu: “Jien li jien”, u kompla jgħidlu: Hekk għandek tgħidilhom lil ulied Israel “Jahweh....bagħatni għandkom. Dan ikun ismu għal dejjem, u dan l-isem ifakkarkom fija minn nisel għal nisel” (Eż 3, 13-15).

206 Huwa u juri l-Isem misterjuż tiegħu (Jahweh), “Jien dak li hu”, jew “Jien dak li Jien”, jew ukoll “Jien li jien”, Alla qal min hu b’liema isem għandu jissejjaħ. Dan l-Isem ta’ Alla hu misterjuż kif Alla nnifsu hu misteru. Hu fl-istess ħin Isem rivelat u kważi ċaħda ta’ isem, u hekk ifisser lil Alla mill-aħjar bħala Dak li hu, għal kollox ‘il fuq minn dak kollu li nistgħu nifhmu u ngħidu: hu “Alla moħbi” (Is 45,15), Ismu hu ta’ l-għaġeb (ara Mħal 13,18) u hu Alla li resaq qrib il-bnedmin.

207 Huwa u jirrivela Ismu, Alla rrivela wkoll l-fedeltà tiegħu li hi minn dejjem u għal dejjem, kemm għall-imgħoddi (“Jien hu Alla ta’ missirijietek”, Eż 3,6) u kemm għall-ġejjieni (“Jiena nkun miegħek”, Eż 3,12). Huwa u jgħid li Ismu hu “Dak li Jien”, Alla juri lilu nnifsu bħala Dak li hu dejjem hemm, qrib il-poplu tiegħu, biex isalvah.

208 Quddiem il-preżenza misterjuża ta’ Alla li tiġbdu, il-bniedem jintebaħ biċ-ċokon tiegħu; quddiem l-għolliq jaqbad Mosè neħħa l-qorq u għatta wiċċu (ara Eż 3, 5-6) għax kien qiegħed iħares lejn Alla l-Qaddis. Quddiem il-glorja ta’ Alla, tliet darbiet Qaddis, Isaija qal: “Jaħasra għalija! Mitluf jien! Bniedem b’xofftejn imniġġsa jien! (Is 6,5). Quddiem is-sinjali li għamel Ġesù, San Pietru qal: “Tbiegħed minni, Mulej, għax jien raġel midneb.” (Lq 5,8). Iżda għax Alla qaddis, jista’ jaħfer lill-bniedem li jistqarr ruħu midneb quddiemu: “Le, ma nħaddimx il-korla mħeġġa tiegħi.....għax Alla jien, u mhux bniedem, jien f’nofsok il-Qaddis” (Hos 11,9). L-istess jgħid l-Appostlu San Ġwann: “Quddiem Alla nserrħu l-kuxjenza tagħna u hu jaf kollox” (1 Ġw 3,19-20).

209 B’rispett għall-qdusija ta’ Alla l-poplu ta’ Israel ma kienx isemmi l-Isem ta’ Alla. Waqt il-qari ta’ l-Iskrittura Mqaddsa flok l-Isem rivelat ta’ Alla kienu jgħidu “Mulej” (“Adonai”, bil-Grieg “Kyrios”). B’dan it-titlu ta’ Mulej jixxandar li Kristu hu Alla: “Ġesù hu l-Mulej”.

 

“ALLA TA’ TJIEBA U ĦNIENA”

210 Wara d-dnub ta’ Israel li warrab lil Alla biex iqim l-għoġol tad-deheb (ara Eż 32), Alla ta widen għat-talba ta’ Mosè u aċċetta li jimxi f’nofs poplu infidil, u hekk wera mħabbtu (ara Eż 33,12-17). Lil Mose’ li talbu jara l-glorja tiegħu, Alla wieġbu: “Jiena ngħaddi tjubiti kollha minn quddiemek, u ngħajjat l-isem tiegħi ‘Jahweh’ quddiemek” (Eż 33,12-17). Lil Mosè li talbu jara l-glorja tiegħu, Alla wieġbu: “Jiena ngħaddi tjubiti kollha minn quddiemek, u ngħajjat l-isem tiegħi ‘Jahweh’ quddiemek” (Eż 33,18-19). U l-Mulej għadda quddiem Mosè u għajjat: “Jahweh! Jahweh! Alla li jagħder u jħenn, tqil biex jagħdab, u kbir fit-tjieba u l-fedeltà” (Eż 34,5-6). Mosè mbagħad jistqarr li l-Mulej hu Alla li jaħfer (ara Eż 34,9).

211 L-isem ta’ Alla “Jien hu” jew “Huwa hu” ifisser il-fedeltà ta’ Alla li minkejja d-dnub tal-bnedmin u l-kastig li ħaqqhom, “iħares it-tjieba tiegħu għal elf ġenerazzjoni” (ara Eż 34,7). Alla juri lilu nnifsu bħala “għani fil-ħniena” (Ef 2,4) tant li jasal biex jagħti ‘l Ibnu stess u Ġesù, huwa u jagħti ħajtu biex jeħlisna mid-dnub, juri li hu ukoll iġib l-Isem ta’ Alla: “Meta terfgħu ‘l fuq lil Bin il-bniedem imbagħad tagħrfu li jiena hu” (Ġw 8,28).

 

ALLA BISS HU

212 Ma’ tul iż-żminijiet, il-fidi ta’ Israel setgħet turi u tagħraf fil-fond l-għana kollu li hemm fir-rivelazzjoni ta’ l-Isem ta’ Alla. Alla hu waħdu, ma hemmx allat oħra ħliefu (ara Is 44,6). Hu ‘l fuq għal kollox mid-dinja u l-ġrajja tagħha. Hu li għamel is-sema u l-art: “huma jgħaddu, imma int tibqa’, bħal libsa huma lkoll jiqdiemu....imma int li int tibqa’, bla tmiem huma s-snin tiegħek” (Salm 102, 27-28). Fih “ma hemm ebda tibdil, u anqas dell ta’ tidwir” (Ġak 1,17). Hu “Dak li hu”, minn dejjem u għal dejjem u hekk jibqa’ dejjem fidil fih innifsu u fil-wegħdiet tiegħu.

213 Ir-rivelazzjoni ta’ l-Isem ta’ l-għaġeb “Jien dak li jien” fiha l-verità li Alla biss HU. Hu f’dan is-sens li t-traduzzjoni tas-Sebgħin, u warajha t-Tradizzjoni tal-Knisja, fehmu l-Isem ta’ Alla; Alla hu l-milja ta’ l-esseri u ta’ kull perfezzjoni, bla bidu u bla tmiem. Waqt li l-ħlejjaq kollha rċevew minn għandu kull ma huma u kull ma għandhom, Hu biss hu l-esseri tiegħu nnifsu u hu minnu nnifsu dak kollu li hu.

 

III. Alla, “Dak li hu”, hu Verità u Mħabba

214 Alla, “Dak li hu” wera lilu nnifsu lil Israel bħala “kbir fit-tjieba u l-fedeltà” (Eż 34,6). Dawn iż-żewġ kelmiet juru fil-qosor l-għana kollu ta’ l-Isem ta’ Alla. Fl-għemil kollu tiegħu Alla juri l-ħlewwa tiegħu, it-tjieba tiegħu, il-grazzja tiegħu, l-imħabba tiegħu, u juri ukoll il-lealtà tiegħu, il-qawwa tal-qalb tiegħu, il-fedeltà tiegħu, il-verità tiegħu. “Inroddlok ħajr għat-tjieba u l-fedelta’ tiegħek (Salm 138,2; ara Salm 85,11). Hu l-Verità għax “Alla hu Dawl u ebda dlam ma hemm fih” (1 Ġw 1,5); Alla hu Mħabba kif jgħallem l-Appostlu San Ġwann (ara 1 Ġw 4,8)

 

 

ALLA HU VERITẦ

215 “Is-sewwa tiegħek hu l-qofol ta’ kelmtek; għal dejjem id-digrieti tal-ġustizzja tiegħek” (Salm119, 160). “U issa, Sidi il-Mulej, int Alla, il-kelma tiegħek hi sewwa” (2 Sam 7,28); għalhekk il-wegħdiet ta’ Alla dejjem iseħħu (ara Dewt 7,9). Alla hu l-istess Verità, kliemu ma jqarraqx. Għalhekk nistgħu nafdaw b’fiduċja sħiħa fil-verità u fil-fedeltà ta’ Kelmtu f’kollox. Bidu tad-dnub u tal-waqgħa tal-bniedem kien il-gidba tat-tentatur li wasslet il-bniedem jiddubita mill-Kelma ta’ Alla, mit-tjieba u l-fedeltà tiegħu.

216 Il-verità ta’ Alla hi l-għerf tiegħu li jikkmanda l-ordni tal-ħolqien u jmexxi d-dinja (ara Għerf 13,1-9). Alla, li waħdu ħalaq is-sema u l-art (ara Salm 115,15) hu biss jista’ jagħti għarfien veru ta’ kull ħaġa maħluqa fir-relazzjoni tagħha miegħu (ara Għerf 7,17-21).

217 Alla hu veru wkoll meta jirrivela lilu nnifsu. It-tagħlim li jiġi minn għand Alla hu “tagħlim is-sewwa” (Mal 2,6). Meta ġie biex jibgħat ‘l Ibnu fid-dinja, bagħtu “biex jixhed għall-Verità” (Ġw 18,37). “Nafu li l-Iben ta’ Alla ġie u tana d-dehen biex nagħrfu ‘l Alla l-veru” (1 Ġw 5,20; ara Ġw 17,3).

 

ALLA HU MĦABBA

218 Israel, tul il-ġrajja tiegħu, seta’ jintebaħ li kien hemm biss raġuni waħda għaliex Alla ried jirrivela ruħu lilu u jagħżlu minn fost il-popli kollha ħa jkun il-poplu tiegħu: l-imħabba bla interess biss (ara Dewt 4,37; 7,8; 10,15). U Israel kellu jifhem, permezz tal-profeti, li kien ukoll għall-imħabba li Alla qatt ma waqaf li jsalvahom (ara Is 43,1-7) u jaħfrilhom l-infedeltajiet tagħhom u dnubiethom (ara Hos 2).

219 L-imħabba ta’ Alla għal Israel nistgħu nxebbħuha ma’ l-imħabba ta’ missier għal ibnu (Ħos 11,1). Din l-imħabba hi aqwa minn dik ta’ omm għal uliedha (ara Is 49,14-15). Alla jħobb il-Poplu tiegħu aktar milli għarus iħobb il-maħbuba tiegħu (ara Is 62,4-5); din l-imħabba tegħleb l-agħar infedeltajiet (ara Eżek 16; Hos 11); tasal għall-għoti tad-don l-aktar għażiż: “Alla hekk ħabb id-dinja li ta lil Ibnu l-waħdieni” (Ġw 3,16).

220 L-imħabba ta’ Alla hi “ta’ dejjem” (Is 54,8) “Jistgħu jitħarrku l-muntanji, jitheżżu l-għoljiet imma mħabbti minn miegħek ma titħarrikx” (Is 54,10). “Bi mħabba ta’ dejjem ħabbejtek, għalhekk il-ħlewwa tiegħi erfajt għalik” (Ġer 31,3).

221 Iżda San Ġwann imur aktar ‘il bogħod meta jgħid: “Alla hu Mħabba” (Ġw 4,8.16). L-esseri stess ta’ Alla hu Mħabba. Meta bagħat fil-milja taż-żminijiet l-Iben il-waħdieni tiegħu, u l-Ispirtu ta’ l-Imħabba, Alla rrivela l-misteru l-aktar moħbi tiegħu (ara 1 Kor 2,7-16; Ef 3,9-12). Hu fih nnifsu minn dejjem ta’ dejjem relazzjoni ta’ mħabba: Missier, Iben u Spirtu s-Santu, u ddestinana li jkollna sehem fiha.

 

IV. Sa fejn tasal il-fidi f’Alla waħdu

222 It-twemmin f’Alla Waħdu, u li tħobbu b’kull ma int, għandhom konsegwenzi tassew kbar għal ħajjitna kollha:

223 Ifisser tagħraf il-kobor u s-setgħa ta’ Alla. “Iva, Alla hu hekk kbir li anqas nifhmuh” (Ġob 36,26). Hu għalhekk li Alla għandu jkun dak “li jiġi moqdi l-ewwel”.[153]

224 Ifisser tgħix bi spirtu ta’ radd il-ħajr. Jekk Alla hu Alla Waħdu, kull ma aħna u kull ma għandna ġejjin minnu: “X’għandek li ma ngħatalekx?” (1 Kor 4,7). “Xi nrodd lill-Mulej għall-ġid kollu li għamel miegħi?” (Salm 116,12).

225 Ifisser l-għarfien ta’ l-għaqda u d-dinjità vera tal-bnedmin kollha. Ilkoll ġew maħluqin “fuq is-sura u x-xbieha ta’ Alla” (Ġen 1,26).

226 Ifisser l-użu tajjeb ta’ kull ħaġa maħluqa. Il-fidi f’Alla l-waħdieni twassalna biex nużaw kull ħaġa li m’hijiex Alla skond il-qjies li bih tressaqna lejn Alla, u nitbiegħdu minnha skond il-qjies li bih tbegħedna minn Alla (ara Mt 5,29-30; 16,24; 19,23-24).

Mulej tiegħi u Alla tiegħi, ħudli kull ma jbegħedni minnek. Mulej tiegħi u Alla tiegħi agħtini kull ma jressaqni lejk. Mulej tiegħi u Alla tiegħi, ħollni minni nnifsi biex ningħata lilek kollni kemm jien.[154]

227 Ifisser tafda f’Alla f’kull ċirkustanza, fit-tiġrib ukoll. Talba ta’ Santa Tereża ta’ Ġesù dan tfissru b’mod tassew ta’ l-għaġeb:

 Jalla xejn ma jħawdek / jalla xejn ma jbeżżgħek,

 Kollox jgħaddi / Alla biss ma jitbiddilx.

 Is-sabar jikseb kollox. / Min għandu ‘l Alla

 Ma jonqsu xejn. / Alla waħdu biżżejjed.[155]

 

Fil-qosor

228 “Isma’ o Israel, Alla tagħna l-Mulej, il-Mulej waħdu.....” (Dewt 6,4; Mt 12,29). “Hu meħtieġ li Dak li hu l-Aqwa u l-Ogħla jkun Waħdu jiġifieri ma jkunx hemm ieħor daqsu.....Jekk Alla mhux waħdu, mhux Alla”.[156]

229 Il-fidi f’Alla twassalna biex induru lejH biss bħala Dak li hu l-ewwel bidu tagħna u t-tmiem aħħari tagħna u li ma nippreferixxu ‘l ħadd ħliefu jew indaħħlu ‘l ħadd floku.

230 Alla, meta jirrivela lilu nnifsu, jibqa’ misteru ta’ l-għaġeb. “Jekk tifhmu, ma jkunx Alla”.[157]

231 Alla li fih nemmnu wera lilu nnifsu bħala Dak li hu: għarraf lilu nnifsu bħala Dak li hu “kbir fit-tjieba u l-fedeltà” (Eż 34,6). L-Esseri tiegħu stess hi Verità u Mħabba.

 

It-tieni paragrafu

IL-MISSIER

I. Fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu

232 L-insara jitgħammdu “fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu (Mt 28,19). Iwieġbu: “Nemmen” għat-tliet mistoqsijiet li jsirulhom ħa jistqarru l-fidi tagħhom fil-Missier, fl-Iben u fl-Ispirtu s-Santu. “Il-fidi tal-insara kollha hi fidi fit-Trinità”.[158]

233 L-insara jitgħammdu “f’isem” il-Missier u l-Iben u l-Ispirtu s-Santu u mhux “fl-ismijiet” tagħhom[159] għaliex ma hemmx ħlief Alla wieħed, il-Missier li jista’ kollox u Ibnu l-waħdieni u l-Ispirtu s-Santu: it-Trinità Qaddisa.

234 Il-misteru tat-Trinità Qaddisa hu l-misteru ewlieni tal-fidi u tal-ħajja nisranija. Hu l-misteru ta’ Alla fih innifsu. Hu għalhekk il-bidu tal-misteri l-oħra kollha tal-fidi, hu d-dawl li jdawwalhom. Hu t-tagħlim l-aktar fondamentali u essenzjali tal-“ġerarkija tal-veritajiet tal-fidi”.[160] “Il-ġrajja kollha tas-salvazzjoni m’hijiex ħlief il-ġrajja tat-triq u tal-mezzi li bihom Alla waħdu veru: il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu, wera lilu nnifsu lill-bnedmin, u wara li reġgħu lura minn dnubiethom, ħabbibhom mill-ġdid u għaqqadhom miegħu”.[161]

235 F’dan il-paragrafu nuru fil-qosor b’liema mod ġie rivelat il-misteru tat-Trinità Qaddisa (I), kif il-Knisja fformulat id-duttrina tal-fidi dwar dan il-misteru (II), u fl-aħħar, kif, bil-missjonijiet divini ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu, Alla l-Missier wassal għat-tmiem “il-pjan tiegħu kollu tjieba” tal-ħolqien, tal-fidwa u tal-qdusija (III).

236 Missirijiet il-Knisja jagħmlu għażla bejn “Theologia” u “Oikonomia”, bl-ewwel kelma fissru l-misteru tal-ħajja intima ta’ Alla wieħed fi Tliet Persuni, bit-tieni kelma fissru l-għemil kollu ta’ Alla li bih juri lilu nnifsu u jagħtina l-ħajja tiegħu. Hu permezz ta’ l-“Oikonomia” li ġiet irrivelata lilna t-“Theologia”; iżda min-naħa l-oħra, hi t-“Theologia” li turina fid-dawl kollu tagħha l-“Oikonomia”. L-għemejjel ta’ Alla juru dak li hu fih innifsu; u min-naħa l-oħra, il-misteru ta’ l-Esseri intimu tiegħu jagħti d-dawl għall-għarfien ta’ l-għemejjel kollha tiegħu. Hekk jiġri wkoll analoġikament fost il-bnedmin. Persuna turi ruħha f’għemilha, u aħna aktar ma nagħrfu persuna aħjar, aktar nifhmu aħjar għemilha.

237 It-Trinità hi misteru tal-fidi fis-sens strett tal-kelma, wieħed mill-“misteri moħbija f’Alla, li ma setgħux ikunu magħrufin kieku ma ġewx rivelati minn Alla”.[162] Alla, iva, ħalla xi sinjali ta’ dan il-misteru fil-ħolqien u fir-Rivelazzjoni tul it-Testment il-Qadim. Iżda l-intimità ta’ l-Esseri tiegħu bħala Trinità Qaddisa hu misteru li ma tilħqux ir-raġuni waħedha u lanqas kienet tilħqu l-fidi ta’ Israel qabel l-Inkarnazzjoni ta’ l-Iben ta’ Alla u l-missjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu.

 

II. Ir-Rivelazzjoni ta’ Alla bħala Trinità

 

IL-MISSIER IMGĦARRAF MILL-IBEN

238 Ħafna reliġjonijiet isejħu ‘l Alla u jgħidulu: “Missier”. Alla spiss hu meqjus bħala “missier l-allat u l-bnedmin”. F’Israel Alla hu msejjaħ “Missier” għax ħalaq id-dinja (ara Dewt 32,6; Mal 2,10). Alla hu wisq aktar Missier minħabba l-Patt u l-għoti tal-Liġi lil Israel, “ibnu l-kbir” (Eż 4,22). Hu msejjaħ ukoll Missier is-sultan ta’ Israel (ara 2 Sam 7,14). B’mod speċjali ukoll “Missier il-foqra”, l-iltiema u r-romol li huma taħt il-ħarsien kollu mħabba tiegħu (ara Salm 68,6).

239 Kliem il-fidi li bih insejħu lil Alla “Missier” juri prinċipalment żewġ aspetti: Alla hu l-bidu ta’ kollox u awtorità ‘l fuq minn kollox, traxxendenti; Alla hu fl-istess

ħin ukoll tjieba u ħerqa kollha mħabba għal uliedu kollha. Din il-ħlewwa ta’ missier li juri Alla, tista’ tiġi mfissra wkoll bi xbieha ta’ l-omm (ara Is 66,13; Salm 131, 20), li turi aktar l-immanenza ta’ Alla u l-intimità li hemm bejn Alla u l-ħlejjaq tiegħu. B’hekk kliem il-fidi jinbena fuq l-esperjenza umana tal-ġenituri li b’xi mod huma l-ewwel rappreżentanti ta’ Alla għall-bniedem. Imma din l-esperjenza tgħidilna wkoll kemm huma dgħajfa l-ġenituri tal-bnedmin u għalhekk jistgħu jħassru d-dehra tal-paternità u l-maternità. Jaqbel għalhekk li niftakru li Alla hu ‘l fuq minn kull għażla bejn sess u ieħor. Alla la hu raġel u lanqas mara, imma hu Alla. Hu wkoll ‘il fuq mill-missier u l-omm tal-bnedmin, mill-paternità u l-maternità tal-bnedmin (ara Salm 27,10), għalkemm hu l-bidu u l-qjies tagħhom (ara Ef 3,14; Is 49,15): ebda persuna ma hi missier daqs kemm hu Alla.

 

240 Ġesù rrivela lil Alla bħala “Missier” f’tifsir li qatt ma nstema’ bħalu: Alla huwa Missier mhux biss għax hu Ħallieq, imma hu minn dejjem ta’ dejjem Missier f’relazzjoni ma’ Ibnu l-waħdieni, li min-naħa tiegħu hu Iben minn dejjem ta’ dejjem biss f’relazzjoni ma’ Missieru: “Ħadd ma jagħraf il-Missier jekk mhux l-Iben u dak li lilu l-Iben irid jgħarrafulu” (Mt 11,27).

241 Hu għalhekk li l-Appostli stqarrew lil Ġesù bħala “l-Verb li fil-bidu kien ma’ Alla, u hu Alla” (Ġw 1,1), bħala “x-xbieha ta’ Alla li ma jidhirx” (Kol 1,15), bħala “d-dija tal-glorja ta’ Alla u x-xbieha tas-sustanza tiegħu” (Lh 1,3).

242 Warajhom, il-Knisja mxiet fuq it-tradizzjoni ta’ l-Appostli u stqarret fis-sena 325, fl-ewwel Konċilju Ekumeniku f’Nicea, li l-Iben ta’ Alla kien “ta’ l-istess natura” tal-Missier, jiġifieri Alla wieħed miegħu. It-tieni Konċilju Ekumeniku li sar f’Kostantinopli fis-sena 381 żamm din l-espressjoni fil-formulazzjoni li ta lill-Kredu ta’ Nicea u stqarr “l-Iben Waħdieni ta’ Alla, imnissel mill-Missier qabel kull żmien, dawl minn dawl, Alla veru minn Alla veru, imnissel mhux magħmul, natura waħda mal-Missier”.[163]

 

IL-MISSIER U L-IBEN RIVELATI MILL-ISPIRTU

243 Qabel l-Għid, Ġesù ħabbar li se jintbagħat “Paraklitu (Difensur) ieħor”, l-Ispirtu s-Santu. F’ħidma sa mill-ħolqien (ara Ġen 1,2), kien ġa “tkellem b’fomm il-profeti”,[164] u issa se jkun mad-dixxipli u fihom (ara Ġw 14,17) biex jgħallimhom (ara Ġw 14,26) u jwassalhom “lejn il-verità kollha” (Ġw 16,13). B’hekk l-Ispirtu s-Santu jiġi rrivelat bħala Persuna divina oħra, f’relazzjoni ma’ Ġesù u mal-Missier.

244 Il-bidu sa minn dejjem ta’ l-Ispirtu s-Santu juri ruħu fil-missjoni tiegħu fiż-żmien. L-Ispirtu s-Santu nbagħat lill-Appostli u lill-Knisja kemm mill-Missier f’isem l-Iben, u kemm mill-Iben personalment, meta reġa’ lura għand il-Missier (ara Ġw 14,26; 15,26; 16,24). Il-miġja tal-persuna ta’ l-Ispirtu s-Santu wara l-glorifikazzjoni ta’ Ġesù (ara Ġw 7,39) turi fil-milja kollha tiegħu l-Misteru tat-Trinità Qaddisa.

245 Il-fidi ta’ l-Appostli dwar l-Ispirtu stqarrha t-tieni Konċilju Ekumeniku fis-sena 381 f’Kostantinopli: “Nemmnu fl-Ispirtu s-Santu, il-Mulej li jagħti l-ħajja, li ġej mill-Missier”.[165] B’dan, il-Knisja għarfet li l-Missier hu “l-għajn u l-bidu tad-divinità kollha”.[166] L-oriġni minn dejjem ta’ dejjem ta’ l-Ispirtu s-Santu m’hijiex madankollu mingħajr rabta ma’ dik ta’ l-Iben: “Nemmen li l-Ispirtu s-Santu, li hu t-Tielet Persuna tat-Trinità, hu Alla wieħed u l-istess mal-Missier u l-Iben, ta’ l-istess sustanza u ta’ l-istess natura.....Iżda ma jingħadx li hu biss l-Ispirtu tal-Missier, imma li fl-istess waqt hu l-Ispirtu tal-Missier u ta’ l-Iben”.[167] Il-Kredu tal-Konċilju ta’ Kostantinopli jistqarr: “Hu meqjum u mweġġaħ flimkien mal-Missier u ma’ l-Iben”.

246 It-tradizzjoni Latina tal-Kredu tistqarr li l-Ispirtu “ġej mill-Missier u mill-Iben (Filioque)” . Il-Konċilju ta’ Firenze, fl-1439, qal b’mod l-aktar ċar: “L-Ispirtu s-Santu għandu l-essenza u l-esseri tiegħu mill-Missier u mill-Iben flimkien, u ġej mill-wieħed u mill-ieħor qisu minn Prinċipju wieħed u minn spirazzjoni waħda....U għaliex dak kollu li hu tal-Missier, barra l-esseri tiegħu ta’ Missier, il-Missier stess tah lill-Ibnu l-waħdieni meta nisslu, l-Iben ħa minn għand il-Missier, li l-Ispirtu s-Santu ġej ukoll mill-Iben”.[168]

247 Il-kelma Filioque ma kinitx fis-simbolu li tiegħu saret l-istqarrija fis-sena 381 f’Kostantinopli. Iżda l-Papa San Ljun stqarrha dommatikament fis-sena 447163a u bena l-isqtarrija tiegħu fuq tradizzjoni antika Latina u Lixandrina, qabel stess ma Ruma kienet taf bis-Simbolu tas-sena 381 li rċevietu fis-sena 451 fil-Konċilju ta’ Kalċedonja. L-użu ta’ din il-formula fil-Kredu bdiet dieħla ftit ftit fil-liturġija Latina (bejn it-tmien seklu u l-ħdax-il seklu). Id-dħul tal-kelma Filioque fis-Simbolu ta’ Nicea-Kostantinopli li sar fil-liturġija Latina, madankollu għadu llum ukoll raġuni ta’ tilwim tal-knejjes ortodossi.

248 It-tradizzjoni orjentali trid tfisser qabel kollox li l-Missier fir-relazzjoni ma’ l-Ispirtu s-Santu hu l-ewwel bidu. Din it-tradizzjoni meta tistqarr l-Ispirtu bħala “ġej mill-Missier” (Ġw 15,26), tkun tgħid li l-Ispirtu ġej mill-Missier permezz ta’ l-Iben.[169] It-tradizzjoni tal-punent qabel kollox trid tfisser ix-xirka fin-natura tal-Missier u ta’ l-Iben, meta tgħid li l-Ispirtu s-Santu ġej mill-Missier u mill-Iben (Filioque). Dan tgħidu b’mod leġittimu u raġjonevoli”[170] għax l-ordni minn dejjem ta’ dejjem tal-Persuni divini fix-xirka tagħhom f’natura waħda, ififsser li l-Missier hu l-ewwel bidu ta’ l-Ispirtu għax hu “bidu mingħajr bidu”[171] imma wkoll għax hu Missier l-Iben waħdien, u hu niegħu “il-bidu wieħed li minnu ġej l-Ispirtu s-Santu”.[172] Din il-komplimentarjetà leġittima, jekk wieħed ma jħarraxhiex mhux se tolqot l-identità tal-fidi fir-realtà tal-misteru li nistqarru lkoll l-istess.

 

III. It-Trinita’ Qaddisa fid-duttrina tal-fidi.

 

IL-FORMAZZJONI TAD-DOMMA TAT-TRINITA’

249 Il-verità rivelata tat-Trinità Qaddisa kienet sa mill-bidu fl-għerq tal-fidi ħajja tal-Knisja, l-aktar permezz tal-Magħmudija. Hi mtennija fir-regola tal-fidi batteżimali u formulata fil-predikazzjoni, il-katekeżi u t-talba tal-Knisja. Xi formulazzjonijiet ta’ dan il-Misteru ġa nsibuhom fil-kitbiet ta’ żmien l-Appostli, bħalma hi din it-tislima, li ttieħdet imbagħad mil-Liturġija ewkaristika: “Il-grazzja ta’ Sidna Ġesù Kristu, l-imħabba ta’ Alla, u l-għaqda fl-Ispirtu s-Santu tkun magħkom ilkoll” (2 Kor 13,13; ara 1 Kor 12,4-6; Ef 4, 4-6).

250 Tul l-ewwel sekli, il-Knisja fittxet tifformula b’mod aktar miftuħ il-fidi fit-Trinità, kemm biex tifhem aktar fond il-fidi tagħha u kemm biex tħarisha kontra fehmiet qarrieqa li kienu jgħawġuha. Din kienet il-ħidma tal-Konċilji ta’ l-ewwel żminijiet, megħjuna mill-ħidma teoloġika ta’ Missirijiet il-Knisja, u mwettqa mis-sens tal-fidi tal-poplu nisrani.

251 Biex tifformula d-domma tat-Trinità, il-Knisja kellha tiżviluppa terminoloġija proprja bl-għajnuna ta’ nozzjonijiet meħudin mill-filosofija: “sustanza”, “persuna” jew “ipostasi”, “relazzjoni”, u l-bqija. Meta għamlet dan il-Knisja ma kenitx qiegħda tissottometti l-fidi għall-għerf tal-bniedem, imma tat tifsir ġdid li ma kellhomx qabel lil dawn in-nozzjonijiet, li ġew issa msejħa biex ifissru misteru ta’ l-għaġeb, “ħafna ‘l fuq minn dak kollu li nistgħu naħsbu bħala bnedmin”.[173]

252 Il-Knisja tuża l-kelma “sustanza” (u xi kull tant flokha tuża l-kelma “essenza” jew il-kelma “natura” biex tfisser l-esseri ta’ (Dak li hu) Alla wieħed, tuża l-kelma “persuna” jew “ipostasi” biex tfisser il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu fl-għażla tassew tagħhom minn xulxin, u tuża l-kelma “relazzjoni” biex tfisser li d-distinzjoni jew l-għażla bejniethom tiġi mill-mod kif huma għal xulxin.

 

ID-DOMMA TAT-TRINITÀ QADDISA

253 It-Trinità hi waħda. Ma nistqarrux tliet allat, imma Alla wieħed fi Tliet Persuni: “It-Trinità konsustanzjali”.[174] It-Tliet Persuni ma jaqsmux bejniethom in-natura waħda ta’ Alla, imma kull waħda mill-Persuni hi Alla kollu kemm hu. “Il-Missier hu dak l-istess li hu l-Iben, l-Iben dak l-istess li hu l-Missier, il-Missier u l-Iben dak l-istess li hu l-Ispirtu s-Santu, jiġifieri Alla wieħed fin-natura tiegħu”.[175] “Kull waħda mit-Tliet Persuni hi din ir-realtà, jiġifieri huma sustanza, essenza jew natura waħda”.[176]

254 It-Tliet Persuni huma tassew magħżulin minn xulxin. “Alla hu wieħed, iżda mhux ta’ waħdu, solitarju”.[177] “Il-Missier”, “l-Iben”, “l-Ispirtu s-Santu” m’humiex biss ismijiet li jfissru suriet jew modalitajiet ta’ l-esseri ta’ Alla, għaliex huma tassew magħżulin minn xulxin. “Dak li hu l-Iben mhux il-Missier u dak li hu l-Missier mhux l-Iben, u dak li hu l-Ispirtu s-Santu m’huwiex dak li hu l-Missier jew l-Iben”.[178] Huma magħżulin minn xulxin mill-mod tal-bidu tagħhom “Hu l-Missier li jnissel, hu l-Iben li jitnissel, u hu l-Ispirtu s-Santu li jiġi”.[179] Alla wieħed hu Trinità.

255 Il-Persuni divini huma relattivi għal xulxin. L-għażla tassew tat-Tliet Persuni minn xulxin ma taqsamx lil Alla wieħed fi tlieta, għaliex l-għażla tat-Tliet Persuni bejniethom tiġi biss mir-relazzjonijiet tat-Tliet Persuni ma’ xulxin. “Fl-ismijiet relattivi tat-Tliet Persuni, il-Missier jissejjaħ hekk b’relazzjoni ma’ l-Iben u l-Iben b’relazzjoni mal-Missier, u l-Ispirtu s-Santu b’relazzjoni mat-tnejn; meta nitkellmu dwar dawn ir-relazzjonijiet ngħidu li l-Persuni huma Tlieta, imma nemmnu li huma natura jew sustanza waħda”.[180] “Kollox hu wieħed (fihom) fejn ma hemmx relazzjoni kontra oħra”.[181] “Għax kollox hu wieħed fihom, il-Missier hu kollu fl-Iben, kollu fl-Ispirtu s-Santu; l-Iben hu kollu fil-Missier, kollu fl-Ispirtu s-Santu; l-Ispirtu s-Santu hu kollu fil-Missier, kollu fl-Iben”.[182]

256 Lill-katekumeni ta’ Kostantinopli San Girgor Nazjanzenu, imsejjaħ ukoll “it-Teologu”, fdalhom din l-istqarrija fil-qosor tal-fidi fit-Trinità:

Qabel kollox ħarsuli dan il-ġid li qed nafdalhom, li għalih qed ngħix u nitqabad, li bih nixtieq immut, li jagħtini niflaħ id-deni kollu u nistmerr kull pjaċir: jiġifieri l-istqarrija tal-fidi fil-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu. Illum qed nafdahulkom. Hu b’din l-istqarrija li jien dalwaqt se nniżżilkom tul ħajjitkom kollha. Nagħtikom Alla wieħed, Setgħa waħda, Alla wieħed fi Tliet Persuni, Tlieta magħżulin minn xulxin, Divinità mingħajr naturi jew sustanzi mhux indaqs, mingħajr xi żjieda li tkabbar jew nuqqas li jċekken.....Hi l-unita’ infinita ta’ Tliet infiniti: Alla kollu kemm hu kull wieħed fih innifsu, imma Alla wieħed fi Tliet Persuni meqjusin flimkien. Ma nkunx għadni bdejt naħseb fuq it-Trinità meta nsib ruħi maħtuf mill-Misteru ta’ Alla wieħed.[183]

 

IV. L-opri ta’ Alla u l-missjonijiet trinitarji

257 “Alla wieħed tliet Persuni; dawl qaddis li jdawwal kollox!”.[184] Alla hu l-hena ta’ dejjem, ħajja li tibqa’ għal dejjem, dawl li ma jintemm qatt. Alla hu mħabba: Missier, Iben u Spirtu s-Santu. Alla minn rajh, b’mod ħieles, irid jagħti s-sebħ tal-ħajja hienja tiegħu. Dan huwa “l-pjan kollu mħabba” (Ef 1,4-5), li Alla ħejja qabel il-ħolqien tad-dinja b’Ibnu l-Maħbub, “iddestinana li nkunu għalih ulied adottivi permezz ta’ Ġesù Kristu” (Ef 1,4-5), “nieħdu s-sura fuq ix-xbieha ta’ Ibnu” (Rum 8,29) permezz ta’ l-Ispirtu li jagħmel minna ulied adottivi” (Rum 8,15). Dan il-pjan huwa “grazzja li tahielna qabel iż-żmien ta’ l-eternità” (2 Tim 1,9-10), ġejja direttament mill-imħabba tat-Trinità. Turi ruħha fl-opra tal-ħolqien, fil-ġrajja kollha tas-salvazzjoni wara l-waqgħa, fil-missjoni ta' l-Iben u fil-missjoni ta’ l-Ispirtu, u tkompli fil-missjoni tal-Knisja.[185]

258 L-Ekonomija kollha ta’ Alla hu opra tat-Tliet Persuni flimkien. Għax f’Alla m’hemmx ħlief natura waħda: it-Trinità m’għandhiex ħlief l-istess ħidma waħda.[186] “Il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu mhumiex tliet prinċipji tal-ħlejjaq, imma prinċipju jew bidu wieħed”.[187] Iżda kull Persuna tagħmel il-ħidma waħda ta’ lkoll skond dak li hi personalment. Għalhekk il-Knisja tistqarr, mat-Testment il-Ġdid (ara 1 Kor 8,6) “Alla hu Missier li minnu ġej kollox, Mulej Ġesù li permezz tiegħu sar kollox, u Spirtu s-Santu li fih hemm kollox”.[188] Huma l-missjoni divina ta’ l-Inkarnazzjoni ta’ l-Iben, u l-missjoni divina tad-don ta’ l-Ispirtu s-Santu li juru x’għanhom tagħhom it-Tliet Persuni divini.

259 L-Ekonomija kollha ta’ Alla, ħidma fl-istess ħin komuni u personali tat-Tliet Persuni divini, turina kemm dak li hu ta’ kull Persuna divina u kemm dak li hu tan-natura waħda tagħhom. Il-ħajja nisranija kollha wkoll hi xirka ma’ kull waħda mit-Tliet Persuni divini, mingħajr ma tifridhom b’ebda mod minn xulxin. Kull min jagħti glorja lill-Missier, jagħtiha bl-Iben u fl-Ispirtu s-Santu; min jimxi wara Kristu, jagħmel dan għax jiġbdu l-Missier (ara Ġw 6,44) u jmexxih l-Ispirtu (ara Rum 8,14).

260 L-għan aħħari ta’ l-Ekonomija kollha ta’ Alla hu d-dħul tal-ħlejjaq kollha fl-għaqda perfetta tat-Trinità Qaddisa (ara Ġw 17, 21-23). Minn issa aħna msejħa biex it-Trinità Qaddisa tgħammar fina. “Jekk xi ħadd iħobbni, jgħid il-Mulej, iħares kelmti u Missieri jħobbu, u aħna niġu għandu, u ngħammru għandu” (Ġw 14,23):

O Alla tiegħi, Trinità li nqim, għinni ninsa għal kollox lili nnifsi biex ngħammar fik, fis-sod u fis-sliem qisha ruħi ġa qiegħda fl-eternità; jalla xejn ma jkun jista’ jtellifli s-sliem jew iġegħelni nitbiegħed minnek, o Alla tiegħi li fik ma hemmx tibdil, iżda kull minuta teħodni aktar ‘il bogħod fil-fond tal-Misteru tiegħek! Agħti s-sliem lil ruħi. Agħmilha l-ġenna tiegħek, l-għamara għażiża tiegħek u l-post tal-mistrieħ tiegħek. Jalla ma nħallik qatt waħdek, imma nkun hemm jien, kollni kemm jien, dejjem nishar fil-fidi tiegħi, dejjem inqimek, dejjem mogħtija għall-ħidma ħallieqa tiegħek.[189]

 

Fil-qosor

261 Il-misteru tat-Trinità Qaddisa hu l-misteru ewlieni tal-fidi u l-ħajja nisranija. Alla biss jista’ jgħarrafna dan il-misteru huwa u juri lilu nnifsu bħala Missier, Iben u Spirtu s-Santu.

262 L-Inkarnazzjoni ta’ l-Iben ta’ Alla tirrivela li Alla hu l-Missier ta’ dejjem u minn dejjem, u li l-Iben hu l-istess natura tal-Missier, jiġifieri li hu fih u miegħu l-istess Alla wieħed.

263 Il-missjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu, mibgħut mill-Missier f’isem l-Iben (ara Ġw 14,20) u mill-Iben “minn għand il-Missier” (Ġw 15,26), jirrivela li hu magħhom l-istess Alla wieħed. “Hu meqjum u mweġġaħ flimkien mal-Missier u ma’ l-Iben”.

264 “L-Ispirtu s-Santu ġej mill-Missier għax hu l-ewwel bidu, u ġej mill-Missier u mill-Iben f’xirka flimkien, minħabba d-don minn dejjem ta’ dejjem tal-Missier lill-Iben”.[190]

265 Bil-grazzja tal-Magħmudija “fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu”, aħna msejħin biex nissieħbu fil-ħajja tat-Trinità Qaddisa, hawn fid-dinja fid-dalma tal-fidi, u ‘l hemm mill-mewt, fid-dawl ta’ dejjem.[191]

266 “Din hi l-fidi kattolika li nqimu Alla wieħed fi Tliet Persuni. Tliet Persuni f’Alla wieħed, mingħajr ma nħawdu ma’ xulxin il-Persuni u lanqas naqsmu n-natura divina: waħda hi l-Persuna tal-Missier, waħda dik ta’ l-Iben, u waħda dik ta’ l-Ispirtu s-Santu, iżda l-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu huma Alla wieħed, indaqs fil-glorja u setgħa waħda għal dejjem ta’ dejjem”.[192]

267 It-Tliet Persuni m’humiex magħżulin minn xulxin f’dak li huma, u lanqas f’dak li jagħmlu. Iżda fil-ħidma waħda ta’ Alla, kull Persuna turi dak li hu proprju tagħha fit-Trinità, l-aktar fil-missjoni divina ta’ l-Inkarnazzjoni ta’ l-Iben u fil-missjoni divina tad-don ta’ l-Ispirtu s-Santu.

 

It-tielet paragrafu

ALLA LI JISTA’ KOLLOX

268 Mill-attributi kollha ta’ Alla, is-Simbolu jsemmi biss li Alla jista’ kollox: din l-istqarrija hi ta’ importanza kbira għal ħajjitna. Nemmnu li din is-setgħa ta’ Alla hu universali, għax Alla ħalaq kollox (ara Ġen 1,1; Ġw 1,3), imexxi kollox u jista’ kollox; hi setgħa kollha mħabba, għax Alla Missierna (ara Mt 6,9); hi setgħa misterjuża għax il-fidi biss tista’ tagħrafha meta “tidher fejn hemm id-dgħajjef” (2 Kor 12,9; ara Kol 1,18).

 

“HU JAGĦMEL KULL MA JOGĦĠBU” (SALM 115,3)

269 L-Iskrittura Mqaddsa ta’ spiss tistqarr is-setgħa universali ta’ Alla. Jissejjaħ “il-Qawwi ta’ Ġakobb” (Ġen 49,24; Is 1,24; u l-bqija). “Il-Mulej ta’ l-eżerċti”, “il-Mulej Setgħan u Qawwi” (Salm 24, 8-10). Jekk Alla jista’ kollox “fis-smewwiet u fuq l-art” (Salm 135,6) dan għaliex hu ħalaqhom. Għal Alla ma hemm xejn li ma jistax isir (ara Ġen 32,17; Lq 1,37) u kull ma jagħmel, jagħmel li jrid bih (ara Ġen 27,5); hu sid l-univers kollu u tah ordni li jiddependi għal kollox minnu u joqgħod għar-rieda tiegħu; hu l-Imgħallem ta’ l-istorja: jmexxi l-qlub u l-ġrajjiet kif jogħġob lilu (ara Est 4,176; Salm 21, 1; Tob 13,2): “Int dejjem għandek setgħa kbira, u min jista’ jeħodha kontra s-setgħa ta’ driegħek?” (Għerf 11,21).

 

“INT TĦENN GĦAL KULĦADD GĦAX TISTA’ KOLLOX” (GĦERF 11,23)

270 Alla hu l-Missier li jista’ kollox. Il-paternità u s-setgħa tiegħu idawlu ‘l xulxin. Hu juri s-setgħa kollha tiegħu ta’ Missier bil-mod kif jieħu ħsieb il-ħtiġijiet tagħna kollha (ara Mt 6,32); bl-adozzjoni ta’ wlied li jagħtina (“Inkun għalikom Missier, u intom tkunu għalija wlied, subien u bniet, jgħid il-Mulej, li jista’ kollox” 2 Kor 6,18); u fl-aħħarnett bil-ħniena bla qjies tiegħu, għax hu juri s-setgħa tiegħu fil-qofol tagħha meta minn rajh jaħfer id-dnubiet.

271 Is-setgħa ta’ Alla li jista’ kollox bl-ebda mod ma hi arbitrarja. “F’Alla is-setgħa u l-essenza, ir-rieda u l-intelliġenza, l-għerf u l-ġustizzja, huma kollha l-istess ħaġa waħda, hekk li xejn ma’ jista’ jkun hemm fis-setgħa tiegħu li ma jistax ikun fir-rieda ġusta tiegħu jew fl-għerf ta’ l-intelliġenza tiegħu”.[193]

 

IL-MISTERU TAL-FATT LI XI KULTANT ALLA JIDHER

LI MA JISTA’ JAGĦMEL XEJN

272 Il-fidi f’Alla l-Missier, li jista’ kollox, tista’ tgħaddi minn prova minħabba t-tiġrib tad-deni u tat-tbatija. Xi kultant Alla jidher assenti u ma jista’ jagħmel xejn biex iwaqqaf id-deni. Issa, Alla l-Missier irrivela s-setgħa tiegħu bla qjies b’mod l-aktar misterjuż meta Ibnu minn rajh ċekken u xejjen lilu nnifsu u mbagħad qam mill-imwiet, u hekk rebaħ kull deni. B’dan il-mod Kristu msallab hu “l-qawwa u l-għerf ta’ Alla, għax il-bluha ta’ Alla hija għarfa aktar mill-bnedmin u d-dgħufija ta’ Alla hi aqwa mill-bnedmin” (1 Kor 1,24-25). Hu fil-qawmien mill-imwiet u fil-glorifikazzjoni ta’ Kristu li l-Missier “wera l-qawwa kbira tiegħu” u għarraf “x’inhu l-kobor bla qjies tas-setgħa tiegħu fina li emminna” (Ef 1,19-22).

273 Bil-fidi biss nistgħu nagħrfu t-triqat misterjużi bis-setgħa bla qjies ta’ Alla. Din il-fidi tifraħ bid-dgħufija tagħha biex tiġbed fuqha s-setgħa ta’ Kristu (ara 2 Kor 12,9; Fil 4,13). Il-Verġni Marija hi l-ogħla eżempju ta’ din il-fidi; hi li emmnet li “għal Alla ma hemm xejn li ma jistax isir” (Lq 1,37) u li faħħret lill-Mulej: “Is-Setgħani għamel miegħi ħwejjeġ kbar: qaddis hu l-isem tiegħu” (Lq 1,49).

274 “Ma hemm ebda ħaġa li tiswa biex twettaq il-fidi u t-tama tagħna, milli nżommu sewwa fil-fehma tagħna li ma hemm xejn li ma jistax isir minn Alla; imbagħad kull ma jeħtiġilna nemmnu, għalkemm kbir u ta’ l-għaġeb, u ‘l fuq mill-ordni tan-natura, ir-raġuni tagħna l-bnedmin malajr taċċettah, wara li tkun għarfet ‘l Alla li jista’ kollox.[194]

 

Fil-qosor

275 Ma Ġob, il-bniedem ġust, nistqarru “Jien naf li kollox tista’, u ebda ħsieb għalik mhu tqil” (Ġob 42,2).

276 Il-Knisja, b’fedeltà sħiħa lejn l-Iskrittura, spiss titlob ‘l Alla ta’ dejjem li jista’ kollox” (“Omnipotens sempiterne Deus....”) u temmen bil-qawwa kollha li “għal Alla ma hemm xejn li ma jistax isir” (Ġen 18, 14; Lq 1,37; Mt 19,26).

277 Alla juri s-setgħa kollha tiegħu huwa u jreġġagħna lura minn dnubietna u bil-grazzja tiegħu jerġa’ jħabbibna miegħu (“O Alla, int tagħtina l-aqwa xhieda tas-setgħa tiegħek bla tarf billi taħfrilna u tħenn għalina......”).[195]

278 Jekk ma nemmnux li l-imħabba ta’ Alla tista’ kollox, kif nistgħu nemmnu li l-Missier seta’ jaħlaqna, l-Iben jifdina, u l-Ispirtu s-Santu jqaddisna?

 

Ir-raba’ paragrafu

IL-ĦALLIEQ

279 “Fil-bidu Alla ħalaq is-sema u l-art” (Ġen 1,1). L-Iskrittura tibda b’dan il-kliem tassew solenni. Is-simbolu tal-fidi jieħu dan il-kliem biex jistqarr li Alla li jista’ kollox, hu dak “li ħalaq is-sema u l-art”, “dak kollu li jidher u dak li ma jidhirx”. Nitkellmu l-ewwel fuq il-ħallieq, imbagħad fuq il-ħolqien u fl-aħħar fuq il-waqgħa fid-dnub li biex minnu jsalvana, ġie Ġesù Kristu, l-Iben ta’ Alla.

280 Il-ħolqien hu l-pedament tal-“pjan kollu ta’ Alla għas-salvazzjoni”, “il-bidu tal-ġrajja tas-salvazzjoni”,[196] li tilħaq il-qofol tagħha fi Kristu. Min-naħa l-oħra, il-Misteru ta’ Kristu jdawwal b’mod tassew ċar il-misteru tal-ħolqien: juri għaliex “fil-bidu Alla ħalaq is-sema u l-art” (Ġen 1,1): mill-bidu Alla kellu fi ħsiebu s-sebħ ta’ ħolqien ġdid fi Kristu (ara Rum 8,18-29).

281 Hu għalhekk li l-qari tal-Vġili ta’ l-Għid, li tiċċelebra l-ħolqien ġdid fi Kristu, jibda bit-tħabbira tal-ħolqien; hekk ukoll, fil-Liturġija Biżantina t-tħabbira tal-ħolqien hi dejjem l-ewwel lezzjoni tal-Vġejjel tal-festi kbar tal-Mulej. Skond ix-xhieda ta’ l-antiki, t-tħejjija tal-katekumeni għall-Magħmudija kienet tibda wkoll bil-ġrajja tal-ħolqien.[197]

 

I. Il-Katekeżi tal-ħolqien

282 Il-katekeżi tal-ħolqien għandha importanza kapitali. Hi dwar is-sisien stess tal-ħajja tal-bniedem u tal-ħajja nisranija, għax turi ċar x’inhi t-tweġiba tal-fidi nisranija għall-mistoqsija li l-bnedmin ta’ kull żmien jagħmlu lilhom infushom: “Aħna mnejn ġejjin?” “Fejn sejrin?” “X’inhu l-bidu tagħna?” “X’inhu t-tmiem tagħna?” “Minn fejn ġej u fejn sejjer kull ma hawn?” Iż-żewġ problemi, il-problema tal-bidu u dak tat-tmiem ma jinfirdux minn xulxin. Huma deċiżjonijiet li jiddeterminaw is-sens kollu u d-direzzjoni ta’ ħajjitna u ta’ għemilna.

283 Il-problema tal-bidu tad-dinja u tal-bniedem kien is-suġġett ta’ ħafna riċerki xjentifiċi li għanu b’mod tassew ta’ l-għaġeb it-tagħrif tagħna dwar iż-żmien u l-kobor ta’ l-univers, dwar kif żviluppat il-ħajja, dwar id-dehra tal-bniedem fid-dinja. Dawn l-iskoperti jistednuna biex dejjem aktar nistagħġbu bil-kobor tal-Ħallieq, inroddulu ħajr għall-għemil kollu tiegħu, u għall-intelliġenza u l-għerf li ta lill-għorrief u lil dawk dedikati għar-riċerka. Ma’ Salamun dawn jistgħu jgħidu: “Hu li tani tagħrif bla qerq ta’ kull ma hawn, li nagħraf kif inhi d-dinja u l-qawwa ta’ l-elementi tagħha.....għax għallimhomli l-għerf, li għamel kollox” (Għerf 7, 17-21)

284 L-interess kbir f’din ir-riċerka hu mkebbes sewwa minn problema oħra, li hi ‘l fuq mill-qasam proprju tax-xjenzi naturali. Il-problema hi mhux biss li nkunu nafu meta u kif materjalment beda l-univers, lanqas meta deher il-bniedem fid-dinja, imma l-problema hi li nkunu nafu xi jfisser dan il-bidu: jekk sarx kumbinazzjoni, jekk kienx xi pjan bla ebda ħsieb, jew xi ħaġa li bilfors kellha ssir minn rajha, jew sarx minn Esseri traxxendenti ‘l fuq minn kollox, intelliġenti u kollu tjieba, li jissejjaħ Alla. U jekk id-dinja hi għemil l-għerf u t-tjieba ta’ Alla, għaliex hawn il-ħażen u d-deni? Dan minn fejn ġej? Min hu responsabbli għalih? Hemm xi ħelsien minnu?

285 Sa mill-bidu l-fidi nisranija ltaqgħet ma’ tweġib li ma jaqbilx ma-tweġib tagħha għall-problema tal-bidu ta’ kollox. Hekk insibu fir-reliġjonijiet u l-kulturi ta’ l-imgħoddi mbiegħed ħafna miti dwar dan il-bidu. Xi filosofi qalu li kollox hu Alla, li d-dinja hi Alla, jew li l-iżvilupp u l-kobor tad-dinja hu l-iżvilupp u l-kobor ta’ Alla (pantejiżmu); oħrajn qalu li d-dinja ħareġet bilfors minn Alla, faret minn din in-nixxiegħa li hu Alla, u terġa’ lura lejha: oħrajn imbagħad waslu biex jgħidu li hemm żewġ prinċipji eterni, it-Tajjeb u l-Ħażin, id-Dawl u d-Dlam, fi ġlieda dejjem sejra bejniethom (dwaliżmu, manikejiżmu): skond xi wħud minn dawn il-fehmiet, id-dinja (almenu d-dinja materjali) hi ħażina, frott ta’ waqgħa, u għalhekk trid titwarrab jew wieħed irid jintrefa’ ‘l fuq minnha (gnosis); oħrajn jgħidu li d-dinja ħalaqha Alla, imma bħala arluġġar li wara li jagħmel arloġġ jitilqu waħdu għal kollox bla ma jimpurtah xejn iżjed minnu (deiżmu); oħrajn fl-aħħarnett ma jammettux bidu traxxendenti tad-dinja, imma jgħidu li hi żvilupp biss ta’ materja li kienet minn dejjem (materjaliżmu). Dawn it-tentattivi kollha huma xhieda kemm il-problema tal-bidu tad-dinja hi mxerrda ma’ kullimkien. Hi problema proprju tal-bniedem.

286 Bl-intelliġenza tiegħu l-bniedem ma jistax isib tweġiba għall-problema tal-bidu tad-dinja. L-eżistenza ta’ Alla l-ħallieq tista’ tingħaraf żgur mill-għemil tiegħu bid-dawl tar-raġuni tal-bniedem,[198] ukoll jekk dan l-għarfien hu spiss imdallam u mgħawweġ mill-iżball. Hu għalhekk li l-fidi twettaq u ddawwal ir-raġuni biex tifhem sewwa din il-verità. “Permezz tal-fidi aħna nemmnu li d-dinja nħolqot bil-Kelma ta’ Alla, hekk li minn dak li ma jidhirx sar dak li jidher” (Lh 11,3).

287 Il-verità tal-ħolqien hi tant importanti għall-ħajja tal-bniedem li Alla, fit-tjieba tiegħu, ried jirrivela lill-poplu tiegħu dak li jkun ta’ ġid li jagħraf dwar din il-verità. Barra mit-tagħrif naturali li l-bniedem jista’ jkollu tal-Ħallieq (ara Atti 17, 24-29; Rum 1,19-20), Alla ftit ftit irrivela lil Israel il-misteru tal-ħolqien. Alla li għażel il-patrijarki, li ħareġ lil Israel mill-Eġittu, li ħalqu u sawru wara li għażlu (ara Is 43,1), irrivela lilu nnifsu bħala dak li tiegħu huma l-popli kollha ta’ l-art, id-dinja kollha, bħala dak “li għamel is-sema u l-art” (Salm 115,15, 124,8; 134,3).

288 B’dan il-mod ir-rivelazzjoni tal-ħolqien ma tistax tinfired mir-rivelazzjoni u mit-twettiq ta’ Patt is-sħuħija ta’ Alla, il-Waħdieni, mal-Poplu tiegħu. Il-ħolqien jintwera bħala l-ewwel pass lejn dan il-Patt, bħala l-ewwel xhieda universali ta’ l-imħabba ta’ Alla li jista’ kollox (ara Ġen 15,5; Ġen 33, 19-26). B’hekk, il-verità tal-ħolqien titfisser b’qawwa dejjem akbar fit-tħabbir tal-profeti (ara Is 44,24), fit-talb tas-Salmi (ara Salm 104) u fil-Liturġija, u fil-ħsieb dwar l-għerf (ara Prov 8,22-31) tal-Poplu magħżul ta’ Alla.

289 Fost il-kliem kollu ta’ l-Iskrittura Mqaddsa fuq il-ħolqien, l-ewwel tliet kapitli tal-Ġenesi għandhom post għalihom. Fl-aspett letterarju tagħhom dawn il-kapitli setgħu ġew minn għejun diversi. Il-kittieba ispirati qegħduhom fil-bidu ta’ l-Iskrittura biex, bil-kliem solenni tagħhom, ifissru l-veritajiet tal-ħolqien, il-bidu u t-tmiem tiegħu f’Alla, l-ordni u t-tjieba tiegħu, il-vokazzjoni tal-bniedem, u fl-aħħarnett id-dramm tad-dnub u t-tama tas-salvazzjoni. Meta jinqraw fid-dawl ta’ Kristu, b’rabta sħiħa ma’ l-Iskrittura kollha u mat-Tradizzjoni ħajja tal-Knisja, dan il-kliem jibqa’ l-għajn ewlenija għall-katekeżi dwar il-misteri tal-“bidu”: ħolqien, waqgħa, wegħda ta’ salvazzjoni.

 

II. Il-ħolqien: Għemil tat-Trinità Qaddisa

290 “Fil-bidu Alla ħalaq is-sema u l-art”. B’dawn l-ewwel kelmiet ta’ l-Iskrittura jingħadu tliet affarijiet: Alla ta’ dejjem ta bidu lil dak kollu li hu barra minnu, hu biss il-Ħallieq (il-verb “toħloq”, bil-Lhudi “bara” għandu dejjem Alla bħala suġġett). Kull ma jeżisti (imfisser bil-kliem “is-sema u l-art”) jiddependi minn min tah l-eżistenza.

291 “Fil-bidu kien il-Verb....u l-Verb kien Alla....kollox bih sar, u xejn ma sar mingħajru” (Ġw 1,1-3). It-Testment il-Ġdid jurina li Alla ħalaq kollox bil-Verb etern tiegħu, b’Ibnu l-għażiż. “Fih kien maħluq kollox, fis-sema u fl-art.....kollox bih u għalih kien maħluq, hu li hu qabel kollox, u li kollox fih qiegħed iżomm” (Kol 1,16-17). Il-fidi tal-Knisja tistqarr ukoll il-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu fil-ħolqien: hu “l-Ispirtu li jagħti l-ħajja”,[199] “Spirtu ħallieq”,[200] “Għajn ta’ kull ġid”.[201]

292 Mogħti ħjiel tagħha fit-Testment il-Qadim (ara Salm 33,6; 104,30; Ġen 1,2-3) u rrivelata fil-Patt il-Ġdid, il-ħidma ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu fil-ħolqien, ħidma li bl-ebda mod ma tinfired minn dik tal-Missier, hi mtennija b’mod l-aktar ċar fir-regola tal-fidi tal-Knisja: “M’hemmx ħlief Alla wieħed .....hu l-Missier Alla li għamel u ħalaq kollox, u ordna kollox. Għamel kollox bih innifsu jiġifieri bil-Verb u l-Għerf tiegħu”,[202] “bl-Iben u l-Ispirtu” li qishom kienu “idejh”.[203] Il-ħolqien hu għemil flimkien tat-Tliet Persuni tat-Trinita’ Qaddisa.

 

III. Id-dinja nħalqet għall-glorja ta’ Alla

293 Hi verità fundamentali li l-Iskrittura u t-Tradizzjoni ma jieqfu qatt jgħallmu u jiċċelebraw: “Id-dinja nħalqet għall-glorja ta’ Alla”.[204] Alla ħalaq kollox, ifissrilna San Bonaventura, “mhux biex ikattar il-glorja tiegħu, imma biex juri l-glorja tiegħu u biex jagħtiha”.[205] Alla ma għandux raġuni biex joħloq ħlief l-imħabba u t-tjieba tiegħu: “il-ħlejjaq ħarġu meta fetaħ idu bil-muftieħ ta’ l-imħabba”.[206] U l-Konċilju Vatikan I ifisser dan:

Alla waħdu veru, fit-tjieba tiegħu u bil-qawwa tas-setgħa bla qjies tiegħu , mhux biex ikattar l-hena tiegħu, mhux biex jikseb imma biex juri l-perfezzjoni tiegħu permezz tal-ġid li jagħti lill-ħlejjaq tiegħu, bi pjan mill-aktar ħieles, sa mill-bidu taż-żmien ħalaq mix-xejn, ħlejjaq u ħlejjaq, kemm ħlejjaq spiritwali u kemm ħlejjaq korporali.[207]

 294 Hi l-glorja ta’ Alla li sseħħ b’din il-manifestazzjoni u din il-komunikazzjoni tat-tjieba tiegħu: għalhekk inħalqet id-dinja. Li nkunu għalih “ulied adottivi permezz ta’ Ġesù Kristu, hekk għoġob lir-rieda tiegħu għat-tifħir tal-glorja tal-grazzja tiegħu” (Ef 1,5-6). “Hu glorja ta’ Alla l-bniedem ħaj u hi l-viżjoni ta’ Alla l-ħajja tal-bniedem. Jekk ir-rivelazzjoni ta’ Alla permezz tal-ħolqien kienet biżżejjed biex tagħti l-ħajja lill-ħlejjaq kollha ta’ l-art, kemm aktar ir-rivelazzjoni tal-Missier permezz tal-Verb ma tagħti l-ħajja lil dawk li jaraw ‘l Alla”.[208] L-għan aħħari tal-ħolqien hu “Alla, li ħalaq kollox biex ikun kollox f’kollox” (1 Kor 15, 28), u hekk fl-istess waqt jikseb il-glorja tiegħu u l-hena tagħna.

 

IV. Il-Misteru tal-ħolqien

 

ALLA ĦALAQ B’GĦERF U MĦABBA

295 Aħna nemmnu li Alla ħalaq id-dinja bil-għerf tiegħu (ara Għerf 9,9). Id-dinja ma saritx għax kellha ssir bilfors minnha nnifisha, jew għax hekk kien id-destin bla raġuni tagħha, jew għax saret b’kumbinazzjoni, addoċċ u bla ħsieb. Aħna nemmnu li d-dinja saret bir-rieda ħielsa ta’ Alla li ried isieħeb il-ħlejjaq tiegħu fl-esseri, l-għerf u t-tjieba tiegħu: “Għax int ħlaqt il-ħlejjaq kollha tiegħu fl-esseri, l-għerf u t-tjieba tiegħu: “Għax int ħlaqt il-ħlejjaq kollha u huma kienu u nħolqu bir-rieda tiegħek” (Apok 4,11). “Kemm huma kotrana l-għemejjel tiegħek Mulej! Kollha bil-għerf għamilthom” (Salm 104, 27). “Twajjeb ma’ kulħadd il-Mulej, tjubitu fuq kull ma għamel” (Salm 145,9).

 

ALLA ĦALAQ “MIX-XEJN”

296 Aħna nemmnu li Alla biex joħloq ma kienx jeħtieġ ebda ħaġa li kienet teżisti qabel u lanqas ebda għajnuna.[209] Il-ħolqien lanqas ma hu emanazzjoni li kellha bilfors toħroġ min-natura ta’ Alla.[210]

Kienet tkun xi ħaġa straordinarja kieku Alla ħareġ id-dinja minn materja li kienet ġa teżisti? Bniedem tas-sengħa, meta jingħatalu xi materjal jagħmel bih dak li jrid. Waqt li s-setgħa ta’ Alla tidher proprju meta mix-xejn jagħmel dal li jrid.[211]

297 Il-fidi tal-ħolqien “mix-xejn” insibuha fl-Iskrittura bħala verità mimlija wegħdiet u tamiet. B’dan il-mod omm seba’ aħwa ħeġġithom għall-martirju:

“Jien ma nafx kif feġġejtu f’ġufi, ma kontx jien li tajtkom in-nifs, lanqas ma kont jien li għaqqadtilkom il-bċejjeċ ta’ ġisimkom. Il-ħallieq tad-dinja li sawwar in-nisel tal-bniedem u fassal il-bidu ta’ kollox għad iroddilkom lura n-nifs u l-ħajja fil-ħniena tiegħu, bħalma issa ma intom tqisu xejn lilkom infuskom, minħabba l-liġijiet tiegħu.....Ibni, ħares lejn is-sema u l-art, u ara kull ma fihom. Kun af li mix-xejn għamilhom Alla; hekk ukoll sar il-ġens tal-bniedem” (2 Mak 7,22-23.28).

298 Għax Alla seta’ joħloq mix-xejn, jista’, bl-Ispirtu s-Santu, jagħti, l-ħajja tar-ruħ lill-midinbin huwa u joħloq fihom qalb safja (ara Salm 51,12), u l-ħajja tal-ġisem lill-mejtin bil-qawmien mill-imwiet, hu “li jagħti l-ħajja lill-mejtin u li jsejjaħ fl-eżistenza dak li ma jeżistix” (Rum 4,17). U jekk, bil-Kelma tiegħu, seta’ jagħmel id-dawl jiddi fid-dlam (ara Ġen 1,3), jista’ wkoll jagħti d-dawl tal-fidi lil dawk li ma għandhomx fidi (ara 2 Kor 4,6).

 

ALLA ĦALAQ DINJA TAJBA U B’ORDNI SĦIĦ

299 Għaliex Alla bl-għerf, il-ħolqien kollu hu mqassam tajjeb: “Int ordnajt kollox bil-qjies, bl-għadd u bl-użin” (Għerf 11,20). Id-dinja maħluqa bil-Verb u għall-Verb ta’ dejjem, “xbieha ta’ Alla li ma jidhirx” (Kol 1,15) ġiet destinata, fdata lill-bniedem, xbieha ta’ Alla (ara Ġen 1,26), imsejjaħ biex ikollu relazzjoni personali ma’ Alla. L-intelliġenza tagħna, li għandha sehem mid-dawl ta’ l-Intellett divin, tista’ tifhem dak li Alla jgħidilna permezz tal-ħolqien tiegħu (ara Salm 19,2-5), imma mhux mingħajr sforz kbir ħafna u bi spirtu ta’ umiltà u ta’ rispett lejn il-Ħallieq u l-għemil tiegħu (ara Ġob 42,3).Il-ħolqien, li ġie mit-tjieba ta’ Alla, għandu sehem f’din it-tjieba “U ra Alla li kien tajjeb......tajjeb ħafna” (Ġen 1,4.10.12.18.21.31). Għax Alla ried li l-ħolqien ikun qisu don mogħti lill-bniedem, qisu wirt iddestinat għalih u fdat lilu. Il-Knisja, kemm-il darba, kellha tiddefendi t-tjieba tal-ħolqien, tad-dinja materjali wkoll.[212]

 

ALLA HU ‘L FUQ MILL-ĦOLQIEN IŻDA HU PREŻENTI FIH

300 Alla hu wisq aktar kbir mill-għemejjel kollha tiegħu: “Int qegħidt is-sebħ tiegħek ‘il fuq mis-smewwiet” (Salm 8,2); “bla tarf il-kobor tiegħu” (Salm 145,3). Iżda għax Alla hu ħallieq setgħan u ħieles, l-ewwel bidu ta’ kull ma jeżisti, hu preżenti ġewwa l-ħlejjaq kollha tiegħu; “aħna fih ngħixu, nitħarrku u aħna” (Atti 17,28). Skond kliem Santu Wistin, “hu ogħla mill-aqwa għoli tiegħu u aktar ‘il ġewwa mill-ġewweini l-aktar ġewwa tiegħi”.[213]

 

ALLA JŻOMM SĦIĦ IL-ĦOLQIEN

301 Wara l-ħolqien, Alla ma telaqx il-ħlejjaq b’rajhom f’idejhom. Ma jagħtihomx biss l-esseri u l-eżistenza, iżda jżommhom f’kull mument ta’ l-eżistenza tagħhom, u jagħtihom ukoll li jaġixxu u jwassalhom għat-tmiem tagħhom. L-għarfien ta’ din id-dipendenza sħiħa tal-ħlejjaq mill-Ħallieq hu bidu ta’ għerf u ta’ ħelsien, ta’ hena u ta’ fiduċja:

“Għax int tħobb il-ħlejjaq kollha, u xejn ma tistmell minn dak kollu li għamilt; li kien hemm xi ħaġa li stajt tobgħodha, int ma kontx tagħmilha. Kif setgħet tibqa’ xi ħaġa fid-dinja,kieku int ma ridthiex jew kif setgħet iżżomm kieku int ma sejjaħtilhiex? Imma int, O Sid li tħobb kull ma jgħix, lil kulħadd tagħder, għax kollox huwa tiegħek” (Għerf 11, 24-26).

 

V. Alla jtemm il-pjan tiegħu: Il-Providenza t’Alla

302 Il-ħolqien għandu t-tjieba u l-perfezzjoni proprji tiegħu, iżda l-ħolqien ma ħarigx kollu mitmum għal kollox minn idejn Alla. Inħalaq “f’qagħda ta’ mixi ‘l quddiem” (in statu viae) lejn il-perfezzjoni ta’ l-aħħar li għad trid isseħħ, perfezzjoni li għaliha Alla iddestina l-ħolqien kollu. Aħna nsejħu Providenza ta’ Alla d-dispożizzjonijiet kollha li bihom Alla jmexxi l-ħolqien lejn din il-perfezzjoni:

Alla jħares u jmexxi bil-Providenza tiegħu kull ma ħalaq, billi “jinfirex minn tarf ta’ l-art u jmexxi kollox bil-ħlewwa” (Għerf 8,1). Għaliex “xejn ma hemm fil-ħolqien li hu moħbi għalih, imma kollox hu miftuħ għal għajnejh” (Lh 4,13), dak kollu wkoll li jsir mill-għemil ħieles tal-ħlejjaq.[214]

303 Ix-xhieda ta’ l-Iskrittura hi unanimi. Il-ħerqa tal-Providenza ta’ Alla hi konkreta u immedjata; Alla jieħu ħsieb kollox mill-iċken ħwejjeġ sal-ġrajjiet kbar tad-dinja u ta’ l-istorja. Bil-qawwa kollha l-Kotba Mqaddsa jsemmu s-setgħa assoluta ta’ Alla fuq il-ġrajjiet kollha: “Fis-smewwiet hu Alla tagħna: hu jagħmel kull ma jogħġbu” (Salm 115,3); u għal Kristu jingħad: “jiftaħ u ħadd ma jagħlaq, jagħlaq u ħadd ma jiftaħ” (Apok 3.7). “Wieħed jista’ jfassal ħafna ħsibijiet, imma dak li jseħħ hu l-ħsieb tal-Mulej” (Prov. 19, 21).

304 Hekk naraw l-Ispirtu s-Santu, l-awtur prinċipali ta’ l-Iskrittura Mqaddsa, spiss jgħid li xi għemil hu għemil ta’ Alla, mingħajr ma jgħid min hu l-kawża sekondarja ta’ l-għemil. Dan mhuwiex “sura ta’ diskors” primittiv, imma mod mill-aktar għoli li juri l-primat ta’ Alla u s-setgħa assoluta tiegħu fuq l-istorja u d-dinja (ara Is 10,5-15; 45, 5-7; Dewt 32,39; Sir 11,14) u hekk irawwem fil-fiduċja fih. It-talb tas-Salmi hu l-aqwa skola ta’ din il-fiduċja (ara Salm 22; 32; 35; 103; 138; u l-bqija).

305 Ġesù jitlob minna li nintelqu bħal tfal f’idejn il-Providenza tal-Missier tas-sema, li jieħu ħsieb sa l-iċken ħtiġijiet ta’ wliedu. “Toqogħodux tinkwetaw ruħkom u tgħidu, ‘x’se nieklu?’ jew ‘x’se nixorbu?’.....Missierkom li hu fis-smewwiet jaf li dan kollu jeħtiġuh. Mela fittxu l-ewwel is-Saltna u l-ġustizzja tiegħu, u dan kollu jingħatalkom ukoll” (Mt 6,31-33; ara 10, 29-31).

 

IL-PROVIDENZA U L-KAWŻI SEKONDARJI

306 Alla hu l-Imgħallem setgħan tal-pjan tiegħu. Iżda biex dan il-pjan iseħħ jinqeda wkoll bis-sehem tal-ħlejjaq. Dan mhux sinjal ta’ dgħufija, imma sinjal tal-kobor u tat-tjieba ta’ Alla li jista’ kollox. Għaliex Alla lill-ħlejjaq tiegħu ma jagħtihomx biss li jkunu, imma jagħtihom ukoll id-dinjità li jagħmlu għemil huma wkoll, li jkunu l-kawża u l-bidu ta’ xulxin u hekk jagħtu sehemhom ħa jseħħ il-pjan ta’ Alla.

307 Lill-bnedmin, Alla jagħtihom li jkunu jistgħu jkollhom ukoll sehem ħieles fil-Providenza tiegħu billi jafdalhom ir-responsabbiltà li “jaħkmu” u jsaltnu fuq l-art (ara Ġen 1,26-28). Alla jagħti wkoll lill-bnedmin li jkunu kawżi intelliġenti u ħielsa biex itemmu l-opra tal-ħolqien, bi qbil sħiħ mal-ġid tagħhom u ma’ dak ta’ l-oħrajn. Il-bnedmin li spiss jagħtu sehemhom ħa sseħħ ir-rieda ta’ Alla mingħajr ma jkunu jafu, jistgħu b’rieda sħiħa jissieħbu fil-pjan ta’ Alla b’għemilhom, bit-talb tagħhom u bit-tbatijiet tagħhom ukoll (ara Kol 1,240. B’dan il-mod ikunu għal kollox “ħaddiema ma’ Alla” ( 1 Kor 3,9; 1 Tes 3,2) u ħaddiema fis-Saltna tiegħu (ara Kol 4, 11).

308 Din hi l-verità li ma tistax tinfired mill-fidi f’Alla l-ħallieq. Alla jaħdem f’kull ma jagħmlu l-ħlejjaq tiegħu. Hu l-kawża prinċipali li taħdem fil-kawżi sekondarji u bihom: “Alla hu li jaħdem fikom u jġegħelkom tridu u tħabirku biex tagħmlu dak li jogħġob lilu” (Fil 2,13; ara 1 Kor 12,6). Din il-verità mhux tnaqqas, imma tgħolli d-dinjità tal-ħlejjaq. Dawn, maħluqin mix-xejn bis-setgħa, l-għerf u t-tjieba ta’ Alla, ma jistgħu jagħmlu xejn jekk jinqatgħu mill-bidu tagħhom għax “il-ħlejjaq mingħajr il-ħallieq jiġu fix-xejn”;[215] wisq inqas jistgħu jilħqu l-għan aħħari tagħhom mingħajr l-għajnuna tal-grazzja (ara Mt 19,26; Ġw 15,5; Fil 4,13).

 

IL-PROVIDENZA U L-ISKANDLU TAL-ĦAŻEN

309 Jekk Alla l-Missier li jista’ kollox ħalaq dinja tajba u f’qagħda sewwa, jieħu ħsieb il-ħlejjaq kollha tiegħu, għax jeżisti l-ħażen? Ebda tweġiba ta’ malajr ma hi biżżejjed għal din il-problema li tant tagħfas fuqna u li ma nistgħux neħilsu minnha, tant tnikkitna daqskemm hi misterjuża. Hi l-fidi nisranija kollha kemm hi li tagħti tweġiba għal din il-problema: it-tjieba tal-ħolqien, it-traġedja tad-dnub, l-imħabba kollha sabar ta’ Alla li jersaq lejn il-bnedmin b’pattijiet is-sħuħija tiegħu, bl-Inkarnazzjoni ta’ Ibnu, bid-don tal-Ispirtu, bil-ġemgħa tal-Knisja, bil-qawwa tas-sagrament, bis-sejħa għall-ħajja ta’ hena li l-ħlejjaq ħielsa huma msejħin minn qabel biex jaċċettawha, iżda li jistgħu ukoll minn qabel iċaħħdu lilhom infushom minnha, permezz ta’ misteru tassew tal-biża’. Ma hemmx aspett wieħed tal-messaġġ nisrani li mhux parti mit-tweġiba għall-problema tad-deni.

310 Imma għaliex Alla ma ħalaqx dinja hekk perfetta li fiha ma setx ikun hemm il-ħażen? Bis-setgħa bla qjies tiegħu, Alla seta’ dejjem joħloq xi ħaġa aħjar.[216] Iżda fl-għerf u t-tjieba bla qjies tiegħu, Alla b’mod ħieles ried joħloq dinja “f’qagħda ta’ mixi” lejn perfezzjoni aħħarija. Dan il-mixi ‘l quddiem, fil-pjan ta’ Alla, jitlob li malli jidhru xi ħlejjaq, ma jibqgħux jidhru aktar ħlejjaq oħra, li ma’ dak li hu aktar perfett ikun hemm ukoll dak inqas perfett, li mal-bini tan-natura jkun hemm ukoll it-tiġrif. Flimkien mal-ġid fiżiku hemm ukoll għalhekk id-deni fiżiku għal żmien twil sakemm il-ħolqien ma jilħaqx il-perfezzjoni tiegħu.[217]

311 L-anġli u l-bnedmin, ħlejjaq intelliġenti u ħielsa, jridu jimxu lejn id-destin aħħari tagħhom b’għażla ħielsa u mħabba preferenzjali. Jistgħu għalhekk jitilfu t-triq. Fil-fatt, dinbu. Hu b’dan il-mod li d-deni morali (il-ħażen), wisq aktar gravi mid-deni fiżiku, daħal fid-dinja. Alla bl-ebda mod, la direttament u lanqas indirettament ma hu l-kawża tad-deni morali.[218] Iżda Alla jippermettih għax jirrispetta l-libertà tal-ħlejjaq u, b’mod misterjuż jagħraf joħroġ minnu l-ġid:

Għax Alla li jista’ kollox.....u li hu ta’ tjieba bla qjies ma kienx se jħalli qatt li jkun hemm xi deni fl-għemejjel tiegħu kieku ma kienx hekk setgħan u tajjeb li joħroġ il-ġid mid-deni nnifsu.[219]

312 Hekk, biż-żmien, wieħed jista’ jara li Alla, fil-Provvidenza setgħana tiegħu, jista’ joħroġ għadd kbir ta’ effetti tajba minn deni morali wkoll, magħmul mill-ħlejjaq tiegħu. “Mhux intom bgħattuni hawn”, - qal Ġużeppi lil ħutu – “imma Alla; ....intom ġibtuli fuqi d-deni, Alla biddlu fil-ġid biex isalva deni morali li qatt sar, kien iċ-ċaħda u l-qtil ta’ l-Iben ta’ Alla, li seħħ bid-dnubiet tal-bnedmin kollha. Alla, għax kotrot fuq li kotrot il-grazzja (ara Rum 5.20), ħareġ minnu l-akbar ġid: il-glorifikazzjoni ta’ Kristu u l-Fidwa tagħna. Id-deni b’hekk mhu se jsir qatt ġid.

313 “Ma dawk li jħobbu ‘l Alla kollox jaħdem id f’id għall-ġid tagħhom” (Rum 8,28). Ix-xhieda tal-qaddisin iwettqu din il-verità:

Santa Katerina ta’ Siena, lil “dawk li kienu jiskandalizzaw ruħhom u jeħduha kontra dak li kien jiġrilhom”, kienet tgħidilhom: “Kollox jiġi mill-imħabba, kollox hu għas-salvazzjoni tal-bniedem, Alla xejn ma jagħmel ħlief għal dan il-għan”. [220]

U San Tumas More, ftit qabel il-martirju tiegħu, farraġ lil bintu: “Ma jiġri xejn li ma jkunx iridu Alla. Issa kull ma jrid hu, ħażin kemm narawh ħażin aħna, hu madankollu dak li hu l-aħjar għalina”.[221]

U Lady Juliana ta’ Norwich: “Bil-grazzja ta’ Alla tgħallimt li jaqbilli li nżomm sħiħ fil-fidi, u nemmen b’mod mhux anqas sħiħ li kull ħaġa se tiġi tajba” “Thou shalt see thyself that all MANNER of thing shall be well”.[222]

314 Aħna nemmnu bil-qawwa kollha li Alla hu Sid id-dinja u Sid ta’ l-istorja. Iżda t-triqat tal-Providenza tiegħu spiss m’humiex magħrufin minna. Biss fit-tmiem ta’ kollox ma nibqgħux nagħrfu biċċa, imma naraw ‘l Alla “wiċċ imb’wiċċ”, u jkunu għal kollox magħrufin minna t-triqat li minnhom ukoll, permezz tat-traġedji tad-deni u tad-dnub, Alla jkun wassal il-ħolqien tiegħu sal-mistrieħ tas-Sabbat (Sibt) (ara Ġen 2,2) definittiv: hu għal dan il-għan li Alla ħalaq is-sema u l-art.

 

Fil-qosor

315 Fil-ħolqien tad-dinja u tal-bniedem Alla qiegħed l-ewwel xhieda, u xhieda universali ta’ l-imħabba setgħana tiegħu u ta’ l-għerf tiegħu, l-ewwel tħabbira tal-“pjan tiegħu kollu mħabba”, li jilħaq il-milja tiegħu fit-twelid ġdid fi Kristu.

316 Għalkemm l-opra tal-ħolqien hi b’mod partikulari attribwita lill-Missier, hi verità tal-fidi wkoll li l-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu huma l-bidu waħdieni u indiviżibbli tal-ħolqien.

317 Alla waħdu ħalaq l-univers, b’mod ħieles, direttament, mingħajr għajnuna ta’ ħadd.

318 Ebda ħaġa maħluqa ma għandha s-setgħa bla qjies meħtieġa biex “toħloq” fit-tifsir veru tal-kelma, jiġifieri tagħmel u tagħti li jkun dak li qabel bl-ebda mod ma kien (isejjaħ għall-eżistenza mix-xejn, ex nihilo).[223]

319 Alla ħalaq id-dinja biex juri u jagħti l-glorja tiegħu. Din hi l-glorja li għaliha Alla ħalaq il-ħlejjaq: li jkollhom sehem fil-verità, fit-tjieba u fil-ġmiel ta’ Alla.

320 Alla ħalaq l-univers u qiegħed iżommu bil-Verb tiegħu, “Ibnu li jżomm id-dinja kollha bil-kelma setgħana tiegħu” (Lh 1,3) u bl-Ispirtu ħallieq tiegħu li jagħti l-ħajja.

321 Il-Providenza ta’ Alla hi d-dispożizzjonijiet li bihom Alla, b’għerf u mħabba, iwassal il-ħlejjaq kollha għall-għan aħħari tagħhom.

322 Kristu jistedinna biex nintelqu bħala wlied f’idejn il-Providenza tal-Missier tagħna tas-sema (ara Mt 6,26-34), u l-appostlu San Pietru jtenni: “Ixħtu fuqu l-ħsibijiet kollha tagħkom għax hu jaħseb fikom” (1 Piet 5,7; ara Salm 55,23).

323 Il-Providenza ta’ Alla taħdem ukoll bil-ħidma tal-ħlejjaq. Alla lill-bnedmin jagħtihom li b’mod ħieles jissieħbu fil-pjanijiet tiegħu.

324 Li Alla jippermetti d-deni fiżiku u d-deni morali hu misteru li Alla dawwal b’Ibnu Ġesù Kristu, li miet u rxoxta biex jirbaħ id-deni. Il-fidi tiżgurana li Alla ma kienx jippermetti d-deni kieku ma kienx jista’ joħroġ il-ġid mid-deni stess, minn triqat li nagħrfuhom sewwa biss fil-ħajja ta’ dejjem.

 

 

Il-ħames paragrafu

IS-SEMA U L-ART

 

325 Is-Simbolu ta’ l-Appostli jistqarr li Alla “ħalaq is-sema u l-art”, u s-Simbolu ta’ Nicea-Kostantinopli jiċċara u jżid”.....dak kollu li jidher u ma jidhirx”.

326 Fl-Iskrittura Mqaddsa l-espressjoni “sema u art” tfisser dak kollu li jeżisti, il-ħolqien kollu. Tgħidilna wkoll bir-rabta li hemm fi ħdan il-ħolqien rabta li biha fl-istess waqt is-sema u l-art jingħaqdu u jingħażlu minn xulxin: ‘L-art” hi d-dinja tal-bnedmin (Ara Salm 115,6). “Is-sema” jew “is-smewwiet” jistgħu jfissru l-firxa tas-sema (ara Salm 19, 2), iżda jistgħu jfissru wkoll “il-post” proprju ta’ Alla, “Missierna li hu fis-smewwiet” (Mt 5,16; ara Salm 115,16) u, għalhekk, ifissru wkoll is-“sema” li hi l-glorja eskatoloġika, tat-tmiem ta’ kollox. Fl-aħħarnett il-kelma “sema” tfisser “il-post” tal-ħlejjaq spiritwali ta’ l-anġli li huma madwar Alla.

327 L-istqarrija tal-fidi tar-raba’ Konċilju tal-Lateran tgħid li “Alla, f’daqqa, sa mill-bidu taż-żmien, ħalaq mix-xejn ħlejjaq u ħlejjaq, il-ħlejjaq spiritwali u l-ħlejjaq korporali, jiġifieri l-anġli u d-dinja ta’ fuq l-art, u fl-aħħar il-bniedem li għandu mit-tnejn, għax hu ruħ u ġisem”.[224]

 

I. L-anġli

L-EŻISTENZA TA’ L-ANĠLI – VERITÀ TAL-FIDI

328 L-eżistenza ta’ ħlejjaq spiritwali, mingħajr ġisem, li l-Iskrittura Mqaddsa s-soltu ssejjaħ anġli, hi Verità tal-fidi. Ix-xhieda ta’ l-Iskrittura hi ċara daqs kemm hi unanimi t-Tradizzjoni.

MIN HUMA?

329 Dwarhom Santu Wistin jgħid: “Anġlu hu isem ta’ uffiċċju u mhux ta’ xi natura. Jekk trid taf l-isem ta’ din in-natura, l-isem hu spirtu, jekk trid taf x’inhu l-uffiċċju u d-dmir ta’ dan l-ispirtu, l-uffiċċju hu ta’ anġlu: hu spirtu f’dak li hu, u anġlu f’dak li jagħmel”.[225] Min-natura kollha tagħhom, l-anġli huma qaddejja u messaġġiera ta’ Alla. Għaliex “dejjem jaraw wiċċ Missieri li hu fis-smewwiet” (Mt 18,10) huma “jagħmlu l-ordni tiegħu, malli jisimgħu l-Kelma tiegħu” Salm 103,20)

330 Bħala ħlejjaq kollha kemm huma spiritwali, għandhom intelliġenza u rieda: huma ħlejjaq personali[226] u immortali (ara Lq 20,36). Huma jgħaddu fil-perfezzjoni l-ħlejjaq kollha li jidhru. Dan tixhdu d-dija tal-glorja tagħhom (ara Dan 10, 9-12).

 

KRISTU “MA L-ANĠLI KOLLHA TIEGĦU”

331 Kristu hu ċ-ċentru tad-dinja ta’ l-anġli. “Meta jiġi Bin il-bniedem fil-glorja tiegħu u bl-anġli kollha miegħu” (Mt 25,31) Huma tiegħu għax maħluqin bih u għalih: “Għax fih kien maħluq kollox fis-sema u fl-art dak kollu li jidher u dak kollu li ma jidhirx: Troni u ħakmiet, Prinċipati u Setgħat: kollox bih u għalih kien maħluq” (Kol 1,16). Huma wisq aktar tiegħu għax għamilhom ħabbara tal-pjan tiegħu ta’ salvazzjoni: “M’humiex huma wkoll spirti qaddejja mibgħuta biex jaqdu lil dawk li għandhom jiksbu s-salvazzjoni?” (Lh 1,14).

332 Huma hemm, sa mill-ħolqien (ara Ġob 38,7 fejn l-anġli jissejħu “wlied Alla”) u tul il-ġrajja tas-salvazzjoni, li ħabbruha mill-bogħod u mill-qrib u qdew il-pjan ta’ Alla ħa sseħħ: għalqu l-bieb tal-ġenna ta’ l-art (ara Ġen 3.24) ħarsu ‘l Lot (ara Ġen 19), salvaw ‘il Ħagar u ‘l binha (ara Ġen 21,17), żammew id Abraham (ara Ġen 22,11), il-liġi ngħatat bil-qadi bil-qadi tagħhom (Atti 7,53), mexxew il-poplu ta’ Alla (ara Eż 20,20-23), ħabbru twelid (ara Mħal 13) u sejħet (ara Mħal 6,11-24; Is 6,6), għenu ‘l profeti (ara 1 Sl 19,5), biex insemmu xi eżempji. U fl-aħħar kien l-anġlu Gabrijel li ħabbar it-twelid tal-Prekursur u dak ta’ Ġesù stess (ara Lq 1,11.26).

333 Mill-Inkarnazzjoni sat-Tlugħ fis-sema l-ħajja tal-Verb magħmul bniedem hi mdawra bl-adorazzjoni u l-qadi ta’ l-anġli. Alla “huwa u jdaħħal ‘l Ibnu l-Kbir fid-dinja, jgħid: ‘Ħa jqimuh kollha ta’ Alla’” (Lh 1,6). L-għana ta’ tifħir li lissnu l-anġli fit-twelid ta’ Kristu ma waqaf qatt mit-tifħir tal-Knisja: “Glorja ‘l Alla...” (Lq 2,14). Ħarsu t-tfulija ta’ Ġesù (ara Mt 1,20; 2,13.19), qdew lil Ġesù fid-deżert (ara Mk 1,12; Mt 4,11), farrġuh fl-agunija (ara Lq 22,43), setgħu jeħilsuh minn idejn l-għedewwa tiegħu (ara Mt 26,53) kif qabel ħelsu lill-Israel (ara 2 Mak 10,29-30; 11,8). Huma wkoll l-anġli li “jevanġelizzaw” (Lq 2,10) huma u jħabbru l-Bxara t-tajba ta’ l-Inkarnazzjoni (ara Lq 2,8-14) u tal-Qawmien mill-Imwiet (ara Mk 16,5-7) ta’ Kristu. U hemm ikunu meta Kristu jerġa’ jiġi, wara li jkunu ħabbru t-tieni miġja tiegħu (ara Atti 1,10- 11), biex ikunu qaddejja tal-ġudizzju tiegħu (ara Mt 13, 41; 24,31; Lq 12,8-9).

 

L-ANĠLI FIL-ĦAJJA TAL-KNISJA

334 Minn dan jiġi li l-ħajja kollha tal-Knisja tikseb ġid mill-għajnuna misterjuża u setgħana ta’ l-anġli (ara Atti 5,18-20; 8, 26-29; 10,3-8; 12,6-11; 27,23-25).

335 Fil-liturġija tagħha, il-Knisja tissieħeb ma’ l-anġli biex tqim ‘l Alla tliet darbiet qaddis.[227] Hija titlob l-għajnuna tagħhom (fil-liturġija tal-funerali: Ħa jwassluk l-anġli fis-sema” u ukoll fil-“Kerubikon” tal-Liturġija Biżantina (“Ġej ir-Re tar-Rejiet.....”), u tiċċelebra b’mod partikulari b’mod partikulari t-tifkira ta’ xi anġli (S. Mikiel, San Gabrijel, San Rafel, l-anġli kustodji).

336 Mit-tnissil tagħha (ara Mt 18,10) sal-mewt (ara Lq 16,22) il-ħajja tal-bniedem hija mħarsa minnhom (ara Salm 34,8;91,10-13) u bit-talb tagħhom (ara Ġob 33,23-24; Żak 1,12; Tob 12,12). “Kull nisrani għandu ħdejh anġlu bħala protettur u ragħaj tiegħu ħa jwasslu għall-ħajja”.[228] Minn hawn fuq l-art, il-ħajja nisranija għandha sehem, bil-fidi, fix-xirka hienja ta’ l-anġli u tal-bnedmin magħqudin ma’ Alla.

 

II. Id-dinja li tidher

337 Hu Alla li ħalaq id-dinja li tidher bl-għana kollu tagħha, bid-diversitajiet u l-ordni tagħha. L-Iskrittura tippreżentalna simbolikament il-ħidma tal-Ħallieq bħala sitt ijiem “ta’ xogħol” ta’ Alla li jintemmu bil-“mistrieħ” fis-seba’ jum (Ġen 1,1-2.4). L-Iskristtura, meta titkellem fuq il-ħolqien, tgħallimna veritajiet rivelati minn Alla għas-salvazzjoni tagħna,[229] veritajiet li jħalluna “nagħrfu fil-fond in-natura tal-ħolqien, is-siwi tiegħu, u l-għan tiegħu, li hu l-glorja ta’ Alla”.[230]

338 Ma hemm xejn li ma għandux l-eżistenza tiegħu minn għand Alla l-Ħallieq.Id-dinja bdiet meta bil-Kelma ta’ Alla ħarġet mix-xejn: kull ma jeżisti, in-natura kollha, il-ġrajja kollha tal-bniedem, għandhom l-għeruq tagħhom f’dan il-fatt tal-bidu: hu dan il-fatt tal-bidu stess li bih saret id-dinja u beda ż-żmien.[231]

339 Kull ħlejqa għandha t-tjieba u l-perfezzjoni proprja tagħha: Għal kull xogħol tas-“sitt ijiem” ingħad: “U ra Alla li kien tajjeb”. “Il-ħwejjeġ kollha għaliex huma maħluqin, għandhom l-istabbiltà tagħhom, il-verità, it-tjieba proprja tagħhom, il-liġijiet u l-ordni tagħhom”.[232] Il-ħlejjaq kollha ta’ kull xorta li Alla riedhom skond is-sura proprja tagħhom, jirriflettu, kull waħda, skond il-manjiera tagħha, raġġ ta’ l-għerf u t-tjieba bla qjies ta’ Alla. Hu għalhekk li l-bniedem hu fid-dmir li jirrispetta t-tjieba proprja ta’ kull ħaġa maħluqa, biex jevita li juża b’mod diżordinat il-ħlejjaq, ħaġa li hi ta’ stmerrija ta’ Alla u ġġib konsegwenzi mill-agħar għall-bnedmin u għall-ambjent tagħhom.

340 Alla ried li l-ħlejjaq ikunu jiddependu minn xulxin. Ix-xemx u l-qamar, iċ-ċedru u l-iċken fjura, l-ajkla u l-għasfur tal-bejt: il-ħafna diversitajiet ta’ ħlejjaq, ebda waħda daqs l-oħra, juru li ebda ħaġa maħluqa ma hi biżżejjed għaliha nfisha, u l-ħlejjaq kollha jeżistu biss għax jiddependu minn xulxin, biex jgħinu ‘l xulxin ħa jilħqu l-kobor sħiħ tagħhom, f’qadi lil xulxin.

341 Il-ġmiel ta’ l-univers. L-ordni u l-armonija li naraw fid-dinja maħluqa ġejjin mid-diversità tal-ħlejjaq u mir-relazzjonijiet ta’ bejniethom. Il-bniedem dan l-ordni ntebaħ bih, bil-mod il-mod, bħala liġijiet tan-natura, liġijiet li jgħaġġbu lill-għorrief. Il-ġmiel tal-ħolqien hu rifless tal-ġmiel bla qjies tal-Ħallieq. Għandu joħloq rispett fil-bniedem u jwasslu biex joqgħod għalih bl-intelliġenza u r-rieda tiegħu.

342 Il-ġerarkija tal-ħlejjaq hi mfissra mill-ordni li bih sar ix-xogħol tas-“sitt ijiem”: minn dak li hu inqas perfett għal dak li hu aktar perfett. Alla jħobb il-ħlejjaq tiegħu kollha (ara Salm 145,9), jieħu ħsieb kull waħda, imqar ta’ l-għasfur tal-bejt. Iżsa Ġesù qal: “Intom aktar minn ħafna għasafar tal-bejt tiswew” (Lq 12, 6-7) jew ukoll: “Kemm jiswa’ bniedem aktar minn nagħġa!” (Mt 12,12).

343 Il-bniedem hu fil-quċċata tal-ħolqien. Il-kliem ispirat ta’ l-Iskrittura dan jurih għax jagħżel b’mod ċar il-ħolqien tal-bniedem minn dak tal-ħlejjaq l-oħra (ara Ġen 1,26).

344 Hemm solidarjetà bejn il-ħlejjaq kollha għax kollha għandhom Ħallieq wieħed u kollha nħalqu għall-glorja tiegħu:

 Ħallihom ifaħħruk il-ħlejjaq kollha.

 u l-aktar id-dawl sfiq ta’ Oħtna x-Xemx

 li twelled il-jum ġdid, u bl-isfaq dija

 turi, Mulej, li ogħla minnek m’hemmx.....

 

 Mulej, ħa tkun imfaħħar f’Ħuna l-ilma

 Irżin u safi wisq, meħtieġ qatigħ.....

 

 U f’Oħtna l-art ħa tkun imfaħħar;

 aħna nqisuha wkoll b’Ommna ħanina

 la hi minn ħdanha trodd, biex aħna ngħixu,

 ħxejjex, ilwien ta’ ward, u l-frotta bnina......

 

 Ejjew infaħħru lill-Mulej u Sidna

 u niżżuh ħajr għal dejjem inberkuh,

 bla xejn kburija f’qalbna, b’qima kbira

 ninxteħtu lkoll f’riġlejh sabiex naqduh.[233]

 

345 Is-Sibt – it-tmiem ta’ l-opri tas-“sitt ijiem”. L-Iskrittura Mqaddsa tgħid “Fis-seba’ jum Alla temm ix-xogħol kollu li kien għamel” u “hekk intemmu s-sema u l-art”, u Alla “waqaf fis-seba’ jum mix-xogħol”, u qaddes u bierek dan il-jum (Ġen 2,1-3). Dan il-kliem ispirat hu għani b’tagħlim għas-salvazzjoni.

346 Fil-ħolqien Alla għamel pedament u liġijiet li jibqgħu ma jinbidlux (ara Lh 4,3-4) u li min jemmen jista’ jafda fihom u jkunu għalih sinjal u pleġġ tal-fedeltà tal-Patt ta’ ħbiberija ma’ Alla li ma jinkiser q att (ara Ġen 31,35-37; 33, 19-26). Min-naħa tiegħu l-bniedem irid jibqa’ fidil għal dan il-pedament u jħares il-liġijiet li hemm imnaqqxa fih.

347 Il-ħolqien sar bil-ħsieb tas-Sibt u għalhekk bil-ħsieb tal-kult u l-qima ta’ Alla. Il-kult hu minqux fl-ordni tal-ħolqien (ara Ġen 1,14) “operi Dei nihil praeponatur” – “xejn ma għandu jiġi qabel ix-xogħol ta’ Alla”, tgħid ir-regola ta’ San Benedittu, u hekk turi liema għandu jkun l-ordni fit-tħassib tal-bniedem.

348 Is-Sibt hu fil-qalba tal-liġi ta’ Israel. Il-ħarsien tal-kmandamenti jwieġeb għall-għerf u r-rieda ta’ Alla, mfissra fix-xogħol tal-ħolqien.

349 It-tmiem jum. Iżda għalina, il-jum il-ġdid ġa sebaħ: jum il-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet. Fis-seba’ jum intemm l-ewwel ħolqien. Fit-tmien jum jibda l-ħolqien ġdid. Hekk ix-xogħol tal-ħolqien jilħaq il-qofol tiegħu fil-ħidma aktar kbira tal-fidwa. L-ewwel ħolqien isib it-tifsir u l-qofol tiegħu fil-ħolqien ġdid fi Kristu, u d-dija tiegħu hi aqwa u akbar minn dik ta’ l-ewwel ħolqien.[234]

 

Fil-qosor

350 L-anġli huma ħlejjaq spiritwali li bla heda jigglorifikaw ‘l Alla u jaqdu l-pjanijiet tiegħu ta’ salvazzjoni mal-ħlejjaq l-oħra: “huma jagħtu sehemhom għall-ġid tagħna kollu” – “Ad omnia bona nostra cooperantur angeli”.[235]

351 L-anġli huma madwar Kristu sidhom. Jaqduh b’mod partikulari biex iseħħ il-missjoni tiegħu fost il-bnedmin.

352 Il-Knisja tqim l-anġli li jgħinuha fil-mixi tagħha f’din id-dinja, u jħarsu kull bniedem.

353 Alla ried li jkun hemm diversità fost il-ħlejjaq tiegħu u kull waħda mill-ħlejjaq ikollha t-tjieba proprja tagħha, ir-rabta tagħha mal-ħlejjaq l-oħra, u l-ordni tagħha. Hu ried li l-ħlejjaq materjali kollha jkunu għall-ġid tal-bnedmin. Il-bniedem, u l-ħolqien kollu permezz tal-bniedem, għandu bħala destin tiegħu l-glorja ta’ Alla.

354 Ir-rispett tal-liġijiet li hemm minquxa fil-ħolqien, u tar-rapporti li joħorġu mill-istess natura ta’ kull ħaġa, hu l-prinċipju ta’ l-għerf u pedament tal-morali.

 

 

Is-Sitt Paragrafu

IL-BNIEDEM

 

355 “Alla ħalaq il-bniedem fuq xbihetu, fuq xbihet Alla ħalqu, raġel u mara ħalaqhom” (Ġen 1,27). “Il-bniedem għandu post għalih fil-ħolqien: hu maħluq “xbihet Alla” (I): fin-natura tiegħu jgħaqqad flimkien id-dinja materjali u d-dinja spiritwali (II): hu maħluq “raġel u mara” (III): Alla riedu b’ħabibu (IV).

 

1. Maħluq “Xbihet Alla”

356 Fost il-ħlejjaq kollha li naraw, il-bniedem biss “għandu l-ħila jagħraf u jħobb lil min ħalqu”,[236] hu biss ġie msejjaħ biex, bl-għarfien u l-imħabba tiegħu, ikollu sehem mill-ħajja ta’ Alla. Għalhekk ħalqu Alla, u din hi r-raġuni fundamentali tad-dinjità tiegħu:

“Għaliex, min ġiegħelek tgħolli l-bniedem għal din id-dinjità hekk kbira? Żgur xejn ħlief l-imħabba bla qjies li biha rajt fik innifsek il-bniedem li ħlaqt u ssaħħart b’imħabba għalih, u għax ħabbejtu tajtu natura kapaċi dduq il-ġid bla qjies tiegħek”.[237]

357 Għaliex hu xbieha ta’ Alla, l-bniedem għandu d-dinjità ta’ persuna: m’huwiex biss xi ħaġa, imma xi ħadd. Għandu l-ħila li jkun jaf, li jkollu xi ħaġa tiegħu, li jingħata minn rajh b’mod ħieles, u jkun f’xirka ma’ persuni oħra, u, permezz tal-grazzja, hu msejjaħ biex jidħol f’patt mal-Ħallieq tiegħu, jagħtih tweġiba ta’ fidi u ta’ mħabba li ħadd ma jista’ jagħtih floku.

358 Alla ħalaq kollox għall-bniedem,[238] iżda l-bniedem inħoloq biex jaqdi u jħobb lil Alla u biex joffrilu l-ħolqien kollu.

Min hu dan li se jibda jkun imdawwar minn tantattenzjoni? Hu l-bniedem figura ħajja, kbira u ta’ l-għaġeb, aktar għażiż għal għajnejn Alla mill-ħolqien kollu: hu l-bniedem, li għalih hemm is-sema u l-art u l-baħar u l-ħolqien kollu, u Alla tant ra importanti s-salvazzjoni tiegħu li lanqas lil Ibnu l-waħdieni stess ma ħafirha minħabba fih. Għax Alla qatt ma waqaf mit-tħejjijiet tiegħu biex itella’ ħdejh il-bniedem u jqiegħdu fuq lemintu.[239]

 359 “Fil-fatt, hu fil-misteru tal-Verb magħmul bniedem li jiddawwal tassew il-Misteru tal-bniedem”.[240]

Żewġ bnedmin kienu, jgħallimna l-Appostlu San Pawl li taw il-bidu lir-razza tal-bnedmin, Adam u Kristu......L-ewwel bniedem, Adam, jgħidilna, sar ruħ ħajja, l-aħħar wieħed hu spirtu li jagħti l-ħajja. L-ewwel bniedem issawwar minn dan l-aħħar bniedem, minn għandu ħa l-eżistenza u l-ħajja biex jgħix.....Dan l-aħħar wieħed hu t-tieni Adam li qiegħed ix-xbieha tiegħu fl-aħħar Adam meta sawru. U biex ma jintilifx dak li hu sawwa xbieha tiegħu, ħa s-sura tiegħu u ssejjaħ bniedem bħalu. Mela hemm l-ewwel Adam, u t-tieni Adam: l-ewwel wieħed kellu bidu, it-tieni wieħed ma għandux tmiem. U dan l-aħħar wieħed hu wkoll l-ewwel tassew, kif jgħid hu stess: Jien l-Ewwel u l-Aħħar.[241]

 360 Il-ġens tal-bnedmin hu wieħed, għax għandu bidu wieħed: “Minn bniedem wieħed Alla għamel il-ġens kollu tal-bnedmin” (Atti 17,26; ara Tob. 8,6).

Dehra ta’ l-għaġeb iġġegħelna nikkontemplaw il-ġens tal-bnedmin, fil-bidu wieħed tiegħu f’Alla.....fin-natura waħda tiegħu magħmula minn ġisem materjali u ruħ spiritwali; fl-għan aħħari wieħed tiegħu u fil-missjoni tiegħu fid-dinja; fl-għamara waħda tiegħu fuq l-art, li minnha, bi dritt tan-natura, il-bnedmin kollha jistgħu jieħdu l-ġid kollu li jeħtieġu għall-għajxien u għall-iżvilupp ta’ ħajjithom; fl-għan sopranaturali wieħed tiegħu:Alla nnifsu, li lejh ilkoll irridu ninġibdu; fl-għaqda tal-mezzi meħtieġa biex jilħaq dan il-għan; fil-fidwa waħda tiegħu, li Kristu kiseb għal kulħadd”.[242]

361 “Din il-liġi tas-solidarjetà tal-bnedmin u ta’ l-imħabba”,[243] mingħajr ma twarrab l-għana tal-varjetà tal-persuni, tal-kulturi u tal-popli, tiżgurana li l-bnedmin kollha huma verament aħwa.

 

II. “Wieħed bir-Ruħ u l-Ġisem”

362 Il-bniedem maħluq xbieha ta’ Alla, hu fl-istess ħin esseri korporali u spiritwali. Ir-rakkont bibliku jfisser dan bi kliem simboliku, u jasal biex jgħid li “Alla sawwar il-bniedem mit-trab ta’ l-art u nefaħlu f’imnifsejh nifs il-ħajja u l-bniedem sar ruħ ħajja” (Ġen 2,7). Il-bniedem sħiħ mela riedu Alla.

363 Spiss il-kelma ruħ fl-Iskrittura Mqaddsa tfisser il-ħajja tal-bniedem (ara Mt 16, 25-26; Ġw 15,13) jew inkella l-persuna sħiħa tal-bniedem (ara Atti 2,41). Imma tfisser ukoll dak li hu l-aktar intimu fil-bniedem (ara Mt 26,38; Ġw 12,27), l-aktar ta’ siwi fih (ara Mt 10,28; 2 Mak 6,30), dak li bih hu, b’mod l-aktar partikulari, xbieha ta’ Alla: “ruħ” tfisser il-prinċipju spiritwali fil-bniedem.

364 Il-ġisem tal-bniedem għandu sehem mid-dinjità tax-“xbieha ta’ Alla”: hu ġisem tal-bniedem proprja għax jingħata l-ħajja minn ruħ spiritwali, u hi l-persuna tal-bniedem kollha kemm hi, li hi destinata biex, fil-Ġisem ta’ Kristu, ssir Tempju ta’ l-Ispirtu (ara 1 Kor 6,19-20; 15,44-45).

Il-bniedem, esseri wieħed iżda magħmul minn ruħ u ġisem, minħabba l-kondizzjoni korporali tiegħu, jiġbor fih innifsu l-elementi tad-dinja materjali, li fih jaslu għall-quċċata tagħhom, u jistgħu bil-libertà kollha jfaħħru lil min ħalaqhom. Mhux permess għalhekk għall-bniedem imaqda il-ħajja tal-ġisem, imma għandu jqisu bħala ħaġa tajba li jistħoqqilha kull ġieħ, għax ġisem il-bniedem ġie maħluq minn Alla u għad jirxoxta fl-aħħar jum.[244]

365 L-għaqda tar-ruħ u l-ġisem tal-bniedem hi hekk kbira li wieħed għandu jqis ir-ruħ bħala l-“forma” tal-ġisem,[245] jiġifieri li hu minħabba r-ruħ spiritwali li l-ġisem, magħmul mill-materja, hu ġisem ta’ bniedem, ġisem ħaj; l-ispirtu u l-materja tal-bniedem m’humiex żewġ naturi magħqudin flimkien, imma l-għaqda ta’ l-ispirtu u l-materja fil-bniedem hi natura waħda.

366 Il-Knisja tgħallem li kull ruħ spiritwali hi maħluqa immedjatament minn Alla;[246] ma “jagħmluhiex” il-ġenituri; hi immortali;[247] ma tintemmx meta tinfire mill-ġisem fil-mewt, u għad tingħaqad mill-ġdid mal-ġisem fil-qawmien mill-imwiet fl-aħħar taż-żmien.

367 Xi kull tant niltaqgħu ma’ għażla bejn ruħ u spirtu. Hekk San Pawl jitlob biex Alla jżommna “sħaħ bla mittiefsa fl-ispirtu fir-ruħ u fil-ġisem” (1 Tes 5,23). Il-Knisja tgħallem li din l-għażla bejn ruħ u spirtu ma taqsamx b’xi mod fi tnejn ir-ruħ.[248] “Spirtu” jfisser li l-bniedem mill-ħolqien tiegħu hu destinat għall-ħajja sopranaturali[249] u li ruħu tista’ tintrefa’ bi grazzja għal xirka ma’ Alla.[250]

368 It-tradizzjoni spiritwali tal-Knisja tinsisti wkoll fuq il-qalb, fit-tifsir bibliku ta’ din il-kelma: “fihom” (Ġer 31, 33), fil-bnedmin fil-fond ta’ qalbhom fejn il-persuna tagħmel l-għażla tagħha dwar Alla: taċċettah jew tirrijutah (ara Dewt 6,5; 29,3; Is 29,13; Es. 39,26; Mt 6,21; Lq 8,15; Rum5; 5).

 

III. “Raġel u Mara ħalaqhom”

L-UGWALJANZA U DIFFERENZA LI RIED ALLA

369 Ir-raġel u l-mara nħolqu, jiġifieri riedhom Alla, perfettament indaqs kemm bħala persuni u kemm bħala raġel u mara. “Tkun raġel”, “tkun mara” hi realtà tajba li riedha Alla; u r-raġel u l-mara għandhom dinjità li ma tista’ tintilef qatt, mogħtija lilhom direttament minn Alla li ħalaqhom (ara Ġen 2,7.22).Ir-raġel u l-mara huma, bl-istess dinjità, “xbieha ta’ Alla”. Ir-raġel għax “hu raġel”, u l-mara għax “hi mara” jirriflettu l-għerf u t-tjieba ta’ min ħalaqhom.

370 Alla bl-ebda mod ma hu xbieha tal-bniedem, la hu raġel u lanqas mara. Hu spirtu li fih ma jistax ikun hemm għażla bejn sess u ieħor. Iżda l-“perfezzjonijiet” tar-raġel u tal-mara jirriflettu xi ħaġa mill-perfezzjoni bla qjies ta’ Alla: il-“perfezzjonijiet” ta’ omm (ara Is 49,14-15; 66,13; Salm 130,2-3) u dawk ta’ missier u għarus (Hos 11,1-4; Ġer 4,19).

 

“HUMA GĦAL XULXIN” – “GĦAQDA WAĦDA MINN TNEJN”

371 Maħluqin flimkien, ir-raġel u l-mara Alla riedhom ikunu għal xulxin. Il-Kelma ta’ Alla dan iġġegħelna u nifhmuh minn għadd ta’ siltiet: “Mhux sewwa li l-bniedem jibqa’ waħdu. Ħa nagħmlulu għajnuna tgħodd għalih” (Ġen 2,18). Ebda wieħed mill-annimali ma seta’ jkun “għajnuna tgħodd għalih” (ara Ġen 2, 19-20), għall-bniedem. Il-mara li Alla “sawwar” minn kustilja ta’ Adam, meta ġibhielu quddiemu, ġegħlitu joħroġ minn fommu għajta ta’ stagħġib, ta’ mħabba u ta’ għaqda: “Din hi għadma minn għadmi u laħam minn laħmi” (Ġen 2,23). Ir-raġel sab li l-mara hi bħal “jien” ieħor ta’ l-istess umanità.

372 Ir-raġel u l-mara huma magħmulin “għal xulxin”, mhux għax Alla għamilhom “żewġ nofsijiet” jew għamilhom “mhux sħaħ”: ħalaqhom biex ikunu xirka ta’ persuni, li fiha waħda tkun ta’ “għajnuna” għall-oħra, għax huma fl-istess ħin indaqs bħala persuni (“għadma minn għadmi”......) u komplimentarji ta’ xulxin bħala raġel u mara. Fiż-żwieġ Alla jgħaqqadhom flimkien b’mod li jagħmlu “ġisem wieħed” (Ġen 2,24) u hekk jittrasmettu l-ħajja. “Nisslu u oktru u imlew l-art” (Ġen 1,28). Huma u jwasslu l-ħajja lil dawk li jitnisslu minnhom, ir-raġel u l-mara, bħala miżżewġin u ġenituri, għandhom sehem b’mod m’hemmx ieħor bħalu fil-ħidma tal-Ħallieq.[251]

373 Fil-ħsieb ta’ Alla, ir-raġel u l-mara huma msejħin biex “jaħkmu” l-art (Ġen 1,28) bħala “prokuraturi” ta’ Alla. Din il-ħakma ma għandhiex tkun ħakma arbitrarja u qerrieda. F’xebħ mal-Ħallieq li “jħobb il-ħlejjaq kollha” (Għerf 11, 24) ir-raġel u l-mara huma msejħin biex jissieħbu mal-Providenza ta’ favur il-ħlejjaq l-oħra. Minn hawn ir-responsabbilta’ tal-bnedmin għad-dinja li Alla fdalhom f’idejhom.

 

IV. Il-bniedem fil-ġenna ta’ l-art

374 L-ewwel bniedem mhux biss ġie maħluq tajjeb, imma wkoll tqiegħed f’qagħda ta’ ħbiberija ma’ min ħalqu u f’qagħda ta’ armonija miegħu nnifsu u mal-ħolqien madwaru, qagħda u armonija li xejn ma kien se jgħaddihom ħlief il-ħolqien ġdid ġdid fi Kristu.

375 Il-Knisja hija u tfisser b’mod awtentiku s-simboliżmu tal-kliem ta’ l-Iskrittura fid-dawl tat-Testment il-Ġdid u tat-Tradizzjoni, tgħallem li l-ewwel ġenituri tagħna, Adam u Eva, tqiegħdu fi stat ta’ “qdusija u ġustizzja tal-bidu”.[252] Din il-grazzja tal-qdusija oriġinali kienet “sehem fil-ħajja ta’ Alla”.[253]

376 Din il-grazzja kienet tinxtered fid-dimensjonijiet kollha tal-ħajja tal-bniedem u hekk kellhom il-faraġ tagħha. Sakemm dam f’qagħda ta’ intimità ma’ Alla, il-bniedem ma kellux imut (ara Ġen 2,17; 3,19) u lanqas ibati (ara Ġen 3,16). L-armonija tal-persuna tal-bniedem fiha nnifisha, l-armonija bejn ir-raġel u l-mara (ara Ġen 2,25), u l-armonija bejn l-ewwel raġel u mara u l-ħolqien kollu – dan kollu jissejjaħ stat ta’ “ġustizzja tal-bidu”.

377 Il-“ħakma” tad-dinja li Alla ta lill-bniedem, fil-bidu seħħet qabel xejn fil-bniedem stess li kellu l-ħakma fuqu nnifsu. Il-bniedem kien kollu kemm hu sħiħ u ordnat fih innifsu, għaliex kien ħieles mit-tliet ġibdiet (ara 1 Ġw 2,16): il-ħajra li twassal biex ifittex il-pjaċiri tal-ġisem, ir-regħba tal-ġid tad-dinja u l-ebusija ta’ rasu kontra dak li tgħidlu r-raġuni.

378 Alla qiegħed il-bniedem fil-ġnien li ħawwel, bħala sinjal tal-familjarità tal-bniedem ma’ Alla (ara Ġen 2,8): igħix fih biex “jaħdmu u jħarsu” (Ġen 2,15); ix-xogħol m’huwiex xi kastig (ara Ġen 3,17-19), imma t-tisħib tar-raġel u l-mara ma’ Alla għat-titjib tad-dinja li tidher.

379 Hi din l-armonija kollha tal-ġustizzja oriġinali, imħejjija għall-bniedem fil-pjan ta’ Alla, li l-ewwel ġenituri tagħna tilfu bid-dnub.

 

Fil-qosor

380 “Ħlaqt il-bniedem fi xbieha tiegħek, o Alla, fdajtlu f’idejh id-dinja kollha biex jieħu ħsiebha ħalli jaqdi lilek waħdek, ħallieq tiegħu, u jsaltan fuq il-ħlejjaq kollha”.[254]

381 Il-bniedem hu ddestinat minn qabel li jġib ix-xbieha ta’ l-Iben ta’ Alla magħmul bniedem, “ix-xbieha ta’ Alla li ma jidhirx” (Kol 1,15), biex Kristu jkun il-kbir fost ħafna aħwa (ara Ef 1,3-6; Rum 8,29).

382 Il-bniedem hu “wieħed bir-ruħ u l-ġisem”.[255] Id-duttrina tal-fidi tgħallem li r-ruħ spiritwali u immortali tal-bniedem hi maħluqa direttament minn Alla.

383 Alla ma ħalaqx il-bniedem waħdu: sa mill-bidu “raġel u mara ħalaqhom” (Ġen 1,27); l-għaqda tagħhom hi l-ewwel sura ta’ xirka bejn persuni.[256]

384 Ir-rivelazzjoni għarfitna bl-istat ta’ qdusija u ġustizzja tal-bidu li fih ir-raġel u l-mara kienu jgħixu qabel id-dnub; mill-ħbiberija tagħhom ma’ Alla kien jiġi l-hena tal-ħajja tagħhom fil-ġenna ta’ l-art.

 

 

Is-seba’ paragrafu

IL-WAQGĦA

 

385 Alla hu tjieba bla qjies u kull ma għamel hu kollu tajjeb. Iżda ebda persuna ma teħles li tgħaddi mill-esperjenza tat-tbatija, mid-diżgrazzji tan-natura – li jidhru qishom marbutin mal-limitazzjonijiet proprji tal-ħlejjaq – u fuq kollox ebda persuna ma tista’ teħles mill-problema tad-deni morali. Minn fejn jiġi d-deni? “Fittixt minn fejn ġej id-deni, u ma sibtx triq minn fejn noħroġ” jgħid Santu Wistin,256a u fit-tfittix tiegħu ma sabx triq li minnha joħroġ ħlief fil-konverżjoni tiegħu lejn Alla l-ħaj. Għaliex “il-misteru tal-ħażen” (2Tes 2,7) jiftiehem biss fid-dawl tal-“misteru tar-reliġjon” (1 Tim 3,16). Ir-rivelazzjoni ta’ l-imħabba ta’ Alla fi Kristu wriet fl-istess ħin kemm hu mxerred id-deni u kemm kotrot il-grazzja (ara Rum 5,20). Aħna għalhekk irridu nersqu lejn il-problema tal-bidu tad-deni billi nħarsu bil-fidi lejn Dak li, waħdu, rebaħ id-deni (ara Lq 11,21-22; Ġw 16,11; 1 Ġw 3,8).

 

I. Fejn kotor id-dnub, kotrot fuq li kotrot il-grazzja

 

IR-REALTÀ TAD-DNUB

386 Id-dnub jinsab fil-grajja tal-bniedem: ikun kollu għalxejn jekk din ir-realtà misterjuża ninjorawha jew insejħulha b’xi isem ieħor. Biex wieħed jasal biex jifhem x’inhu d-dnub, irid l-ewwel jagħraf ir-rabta kbira li hemm bejn Alla u l-bniedem, għaliex jekk wieħed ma jqisx din ir-rabta, il-ħażen tad-dnub ma jinkixifx fl-identità vera tiegħu, dik taċ-ċaħda ta’ Alla, ta’ qagħda kontra Alla, qagħda li ma tieqaf qatt tagħfas fuq il-ħajja tal-bniedem u l-ġrajja tiegħu.

387 Ir-realtà tad-dnub, u b’mod partikulari r-realtà tad-dnub tal-bidu, tidher tassew dik li hi biss fid-dawl tar-Rivelazzjoni ta’ Alla. Mingħajr it-tagħrif li din ir –Rivelazzjoni tagħtina fuq Alla ma nistgħux nagħrfu sewwa x’inhu d-dnub, u tiġina t-tentazzjoni li nfissruh sempliċement bħala xi difett tagħna aħna u nikbru, xi dgħufija psikoloġika, xi żball, xi effett li bilfors kellu joħroġ minn strutturi soċjali mhux adatti biżżejjed, u l-bqija. Mill-għarfien biss tal-pjan ta’ Alla għall-bniedem naslu biex nifhmu li d-dnub hu abbuż tal-liberta’ li Alla ta lill-persuni li hu ħalaq biex ikunu jistgħu jħobbuh u jħobbu lil xulxin

 

ID-DNUB TAN-NISEL - VERITÀ ESSENZJALI TAL-FIDI

388 Ir-Rivelazzjoni, tul iż-żmien li kienet issir, iċċarrat ukoll ir-realtà tad-dnub. Għalkemm il-Poplu ta’ Alla tat-Testment il-Qadim b’xi mod kien jaf x’kienet il-qagħda tal-bniedem fid-dawl tal-ġrajja tal-waqgħa fil-Ġenesi, qatt ma seta’ jasal jara t-tifsir sħiħ ta’ din il-ġrajja, li deher biss fid-dawl tal-Mewt u l-Qawmien mill-imwiet ta Ġesù Kristu (ara Rum 5,12-21). Irridu nagħrfu ‘l Kristu bħala għajn tal-grazzja biex nagħrfu ‘l Adam bħala għajn tad-dnub. Hu l-Ispirtu-Paraklitu, mibgħut minn Kristu rxoxt, li ġie biex “juri d-dinja li għandha żball dwar id-dnub” (Ġw 16,8), huwa u jirrivelalna il-Feddej tad-dnub.

389 Id-duttrina tad-dnub tan-nisel hi qisha l-“maqlub” tal-Bxara t-Tajba li Ġesù hu s-Salvatur tal-bnedmin kollha, li kollha jeħtieġu s-salvazzjoni, u li s-salvazzjoni qiegħda tiġi offruta lil kulħadd bis-saħħa ta’ Kristu. Il-Knisja, li għandha l-ħsieb ta’ Kristu (ara 1 Kor 2,16), taf sewwa li ħadd ma jista’ joqgħod iġib fix-xejn ir-rivelazzjoni tad-dnub tan-nisel mingħajr ma jhedded il-Misteru ta’ Kristu.

 

KIF NAQRAW IL-ĠRAJJA TAL-WAQGĦA

390 Ir-rakkont tal-waqgħa (Ġen 3) jingħad b’diskors mimli immaġinazzjoni, imma jsemmi ġrajja tal-bidu, fatt li seħħ fil-bidu tal-ġrajja tal-bniedem.[257] Ir-Rivelazzjoni tiżgurana biċ-ċertezza tal-fidi li l-ġrajja kollha tal-bniedem għandha fuqha l-marka tal-ħtija tal-bidu, ħtija li twettqet b’mod għal kollox ħieles mill-ewwel ġenituri tagħna.[258]

 

II. Il-waqgħa ta’ l-anġli

391 L-għażla ta’ diżubbidejnza li għamlu l-ewwel ġenituri tagħna kellha warajha leħen qarrieq, kontra Alla (ara Ġen 3,4-5) li, għal għira, waqqagħhom fil-mewt (ara Għerf 2,24). L-Iskrittura u t-Tradizzjoni tal-Knisja f’dan il-leħen jaraw leħen ta’ anġlu li waqa’, imsejjaħ Xitan jew demonju (ara Ġw 8,44; Apok 12,9). Il-Knisja tgħallem li dan qabel kien anġlu tajjeb, maħluq minn Alla. “Ix-xitan u x-xjaten l-oħra ġew maħluqin minn Alla tajbin fin-natura tagħhom, żda kienu huma stess li saru ħżiena”.[259]

392 L-Iskrittura titkellem dwar dnub ta’ l-anġli (ara 2 Piet 3,4). Din il-“waqgħa” kienet għażla ħielsa ta’ dawn l-ispirtu maħluqa li ċaħdu ‘l Alla u s-Saltna tiegħu b’mod radikali u b’mod li ma setgħux jerġgħu lura minnu. Insibu rifless ta’ dan l-irvell kontra Alla fil-kliem ta’ dak li ġarrab lill-ewwel ġenituri tagħna: “Issiru bħal Alla” (Ġen 3,5). Ix-xitan “dineb sa mill-bidu” (1 Ġw 3,8), hu “missier il-gideb” (Ġw 8,44).

393 Id-dnub ta’ l-anġli ma jistax jinħafer, mhux minħabba xi nuqqas tal-ħniena bla qjies ta’ Alla, imma għaliex l-għażla tagħhom saret b’mod li ma setgħux jerġgħu lura minnha. “Ma hemmx sogħba għalihom wara l-waqgħa, kif ma hemmx sogħba għall-bnedmin wara l-mewt”.[260]

394 L-Iskrittura tixhdilna x’influwenza ħażina għandu dak li Ġesù sejjaħlu “qattiel sa mill-bidu” (Ġw 8,44) u li pprova wkoll idawwar lil Ġesù mill-missjoni li fdalu l-Missier (ara Mt 4,11). “Kien għalhekk li deher l-Iben ta’ Alla, biex iħott kull ma għamel ix-xitan” (1 Ġw 3,8). Minn kull ma għamel ix-xitan, minħabba l-konsegwenzi li ġieb, l-agħar kien il-qerq giddieb li bih wassal lill-bniedem biex jikser l-ordni ta’ Alla.

395 Iżda l-qawwa tax-xitan m’hijiex bla qjies. Hu biss ħliqa. Setgħani għax spirtu pur, imma dejjem ħliqa; ma jistax iwaqqaf il-bini tas-Saltna ta’ Alla. Jagħmel x’jagħmel ix-xitan fid-dinja b’mibegħda għal Alla u għas-Saltna tiegħu fi Kristu, u kbar kemm huma kbar il-ħsarat li tagħmel il-ħidma tiegħu – ħsarat ta’ natura spiritwali u, indirettament, ta’ natura fiżika wkoll – lil kull bniedem u lis-soċjetà, il-ħidma tiegħu tippermettiha l-Providenza ta’ Alla, li bil-qawwa u bil-ħlewwa tmexxi l-istorja tal-bniedem u tad-dinja. Hu misteru kbir li Alla jippermetti l-ħidma tax-xitan, iżda “aħna nafu li Alla ma’ dawk li jħobbuħ f’kollox jaħdem id f’id għall-ġid tagħhom” (Rum 8,28).

 

III. Id-Dnub tan-nisel

 

IL-PROVA TAL-LIBERTẦ

396 Alla ħalaq il-bniedem xbieha tiegħu u riedu ħabib tiegħu. Kreatura spiritwali, il-bniedem ma jistax jgħix din il-ħbiberija jekk mhux billi joqgħod b’mod ħieles għal kull ma jrid Alla minnu. Dan tfisser il-projbizzjoni magħmula lill-bniedem biex ma jikolx mis-siġra ta’ tagħrif it-tajjeb u l-ħażin, “għax dak in-nhar li tiekol minnha żgur li tmut” (Ġen 2,17). “Is-siġra ta’ tagħrif it-tajjeb u l-ħażin” (Ġen 2,17) turina simbolikament liema huma l-limiti li ‘l hemm minnhom il-bniedem ma jistax imur. Il-bniedem, billi hu kreatura, għandu jagħraf dawn il-limiti u jirrispettahom bil-fiduċja kollha. Il-bniedem jiddependi minn Alla li ħalqu, u jrid joqgħod għal-liġijiet tal-ħolqien u għan-normi morali li jirregolaw l-użu tal-libertà.

 

L-EWWEL DNUB TAL-BNIEDEM

397 Il-bniedem, imġarrab mix-xitan, ħalla tintemm f’qalbu l-fiduċja li kellu fil-Ħallieq tiegħu (ara Ġen 3,11), abbuża mil-libertà tiegħu, u ma obdiex il-kmandament ta’ Alla (ara Rum 5,19). Dan kien l-ewwel dnub tal-bniedem. Kull dnub, li ġie wara, hu att ta’ diżubbidjenza lejn Alla u nuqqas ta’ fiduċja fit-tjieba tiegħu.

398 Bid-dnub tiegħu, il-bniedem ippreferixxa lilu nnifsu għal Alla, u għalhekk stmerr lil Alla, għażel lilu nnifsu flok Alla, flok dak li kienet titlob minnu l-qagħda tiegħu ta’ maħluq, u għalhekk ukoll flok il-ġid proprju tiegħu. Mqiegħed (kostitwit) fi stat ta’ qdusija, il-bniedem kien destinat li jkun għal kollox divinizzat minn Alla fil-glorja. Imqarraq mix-xitan, ried “isir bħal allat” (ara Ġen 3,5), iżda “mingħajr Alla, qabel Alla, u mhux skond Alla”.[261]

399 L-Iskrittura turina x’kienu l-konsegwenzi traġiċi ta’ din l-ewwel diżubbidjenza, Adam u Eva minnufih tilfu l-grazzja tal-qdusija tal-bidu (ara Rum 3,23). Beżgħu minn Alla (ara Ġen 3,9-10), li tiegħu kienu fasslu xbieha qarrieqa, dik ta’ Alla għajjur għall-prerogattivi tiegħu (ara Ġen 3,5).

400 L-armonija li fiha kienu jgħixu, li tathielhom il-grazzja tal-ġustizzja tal-bidu, inqerdet; il-ħakma tal-fakultajiet spiritwali tar-ruħ fuq il-ġisem tkissret (ara Ġen 3,7); l-għaqda tar-raġel u l-mara bdiet iġġarrab tensjonijiet (ara Ġen 3,11-13), u r-rapporti bejniethom indarbu minn xewqat ħżiena u minn spirtu ta’ ħakma (ara Ġen 3,16). Inkisret ukoll l-armonija li kien hemm mal-ħolqien: id-dinja li tidher saret barranija għall-bniedem u għadu tiegħu (ara Ġen 3,17-19). Minħabba l-bniedem, il-ħolqien kollu “jinsab taħt il-frugħa” (Rum 8,20). U fl-aħħarnett seħħ l-effett tad-diżubbidjenza, mħabbra espliċiment minn qabel: il-bniedem “jerġa’ lura lejn l-art għax minnha ġie meħud” (Ġen 3,19). Il-mewt daħlet fil-ġrajja tal-bniedem (ara Rum 5,12).

401 Wara dan l-ewwel dnub, kien hemm “invażjoni” sħiħa ta’ dnubiet li xterdet mad-dinja: il-qtil ta’ Abel minn Kajin ħuh (ara Ġen 4,3-15); l-art kollha tħassret minħabba d-dnub (ara Ġen 6,5.12; Rum 1,18-32); fil-ġrajja ta’ Israel id-dnub kien jidher ta’ spiss, l-aktar bħala nuqqas ta’ fedelta’ lejn Alla tal-Patt, jew bħala ksur tal-liġi ta’ Mosè; u wkoll wara l-Fidwa ta’ Kristu, fost l-insara, id-dnub juri ruħu taħt ħafna suriet (ara 1 Kor 1-6; Apok 2-3). L-Iskrittura u t-Tradizzjoni tal-Knisja ma jieqfu qatt ifakkru li d-dnub jinsab u hu mxerred fil-ġrajja kollha kemm hi tal-bniedem:

Dak li nsiru nafu bih mir-Rivelazzjoni ta’ Alla, jaqbel ma’ l-esperjenza tagħna. Għax il-bniedem, jekk iħares f’qalbu, għandu jintebaħ li hu miġbud ukoll lejn il-ħażen, u mgħaddas f’tant suriet ta’ deni, li żgur ma jistgħux jiġu mill-Ħallieq tajjeb tiegħu. Spiss il-bniedem ma jkunx irid jagħraf lil Alla bħala l-bidu tiegħu, u hekk jikser ukoll l-ordni li jmexxih lejn l-għan aħħari tiegħu, u fl-istess ħin ukoll iħarbat kull relazzjoni kemm miegħu nnifsu u kemm mal-bnedmin l-oħra u mal-ħlejjaq kollha.[262]

 

IL-KONSEGWENZI TAD-DNUB TA’ ADAM GĦALL-FAMILJA KOLLHA TAL-BNEDMIN

402 Il-bnedmin kollha huma mdaħħla fid-dnub ta’ Adam. Jgħidu San Pawl: “Bid-diżubbidjenza ta’ bniedem wieħed il-ħafna (jiġifieri l-bnedmin kollha) saru midinbin” (Rum 5,19). “Bħalma kien permezz ta’ bniedem wieħed li fid-dinja daħal id-dnub, u permezz tad-dnub il-mewt, u hekk il-mewt laħqet il-bnedmin kollha, għax kollha dinbu....” (Rum 5,12). Kontra l-universalità tad-dnub u tal-mewt l-Appostlu jqiegħed l-universalità tas-salvazzjoni fi Kristu: “Kif bil-ħtija ta’ wieħed waħdu waslet il-kundanna fuq il-bnedmin kollha, hekk ukoll bl-opra tal-ġustizzja ta’ wieħed waslet lill-bnedmin kollha l-ġustifikazzjoni tal-ħajja” (Rum 5,18).

403 Wara San Pawl, il-Knisja dejjem għallmet li l-miżerja kbira li tagħfas fuq il-bnedmin u l-ġibda tagħhom lejn il-ħażen u lejn il-mewt ma jiftehmux mingħajr ir-rabta tagħhom mad-dnub ta’ Adam u mal-fatt li hu għaddielna dnub li bih nitwieldu u li hu “l-mewt tar-ruħ”.[263] Għaliex din hi verità zgura tal-fidi, il-Knisja tagħti l-Magħmudija għall-maħfra tad-dnubiet ukoll lit-trabi li ma għamlux dnubiet pesonali.[264]

404 B’liema mod id-dnub ta’ Adam sar id-dnub ta’ dawk kollha li tnisslu minnu? Il-ġens kollu tal-bnedmin hu f’Adam “qisu ġisem wieħed fi bniedem wieħed”.[265] Minħabba din “l-għaqda tal-ġens tal-bnedmin”, il-bnedmin kollha huma mdaħħla fid-dnub ta’ Adam, kif kollha huma mdaħħla fil-ġustizzja ta’ Kristu. Madankollu kif id-dnub tan-nisel jgħaddi fil-bnedmin kollha hu misteru li qatt ma nistgħu naslu biex nifhmuh għal kollox. Imma nafu mir-Rivelazzjoni li Adam kien irċieva l-qdusija u l-ġustizzja tal-bidu mhux għalih waħdu, imma għan-natura kollha tal-bnedmin; meta ċedew għat-tentazzjoni, Adam u Eva għamlu dnub personali, iżda dan id-dnub tagħhom laqat in-natura tal-bniedem, li huma jgħaddu lil kull min jitnissel minnhom f’qagħda mwaqqgħa.[266] Hu dnub li jgħaddi u jinxtered fil-familja kollha tal-bnedmin, jiġifieri tingħata natura umana mċaħħda mill-qdusija u l-ġustizzja tal-bidu. Hu għalhekk li d-dnub tan-nisel hu msejjaħ “dnub”, b’mod ta’ analoġija, għaliex hu dnub li “ittieħed” u mhux dnub li “sar”, hu stat mhux għemil.

405 Għalkemm kull bniedem jitwieled bid-dnub tan-nisel,[267] f’ebda persuna mnissla minn Adam id-dnub tan-nisel hu xi ħtija personali. Hu ċ-ċaħda tal-qdusija u tal-ġustizzja tal-bidu, iżda n-natura tal-bniedem ma ġietx imħassra għal kollox: ġiet midruba fis-setgħat naturali proprji tagħha, waqgħet taħt il-ħakma tal-injoranza, tat-tbatija u tas-setgħa tal-mewt, u tal ġibda lejn id-dnub (din il-ġibda lejn il-ħażin tissejjaħ “konkupixxenza”). Il-Magħmudija, hija u tagħtina l-ħajja tal-grazzja fi Kristu, tneħħi d-dnub tan-nisel u treġġa’ lura l-bniedem lejn Alla; iżda jibqgħu fina l-konsegwenzi tad-dnub tan-nisel fin-natura mdgħajfa u miġbuda lejn id-deni, u jistednuna niġġieldu l-ġlieda spiritwali.

406 It-tagħlim tal-Knisja dwar kif jintiret id-dnub tan-nisel ġie mfisser b’mod preċiż l-aktar fis-seklu ħamsa, b’mod partikulari meta Santu Wistin ħaseb ħafna fuq il-problema tad-dnub tan-nisel ħa jeħodha kontra l-Pelaġjaniżmu, u fis-seklu sittax kontra r-riforma protestanti. Pelaġju kien tal-fehma li l-bniedem jista’ jgħix ħajja moralment tajba bil-qawwa naturali tar-rieda ħielsa tiegħu mingħajr il-ħtieġa tal-grazzja ta’ Alla; u għalhekk naqqas ħafna l-influwenza tad-dnub ta’ Adam; qal li Adam bid-dnub tiegħu tana biss eżempju ħażin. L-ewwel protestanti, għall-kuntrarju, għallmu li l-bniedem tħassar għal kollox u l-libertà tiegħu nqerdet mid-dnub tan-nisel; huma qiesu li huma l-istess ħaġa d-dnub li jiret kull bniedem u l-ġibda lejn il-ħażen (“concupiscentia”) li qatt ma tista’ tingħeleb. Il-Knisja b’mod speċjali tkellmet dwar dak li tgħidilna r-Rivelazzjoni fuq id-dnub tan-nisel fit-tieni Konċilju ta’ Orange fis-sena 529[268] u fil-Konċilju ta’ Trento.[269]

 

ĠLIEDA KIEFRA

407 It-tagħlim fuq id-dnub tan-nisel – marbut mat-tagħlim fuq il-Fidwa li seħħet bi Kristu – juri ċar x’inhi u jagħraf sewwa l-qagħda tal-bniedem u l-imġiba tiegħu fid-dinja. Bid-dnub ta’ l-ewwel ġenituri tagħna, ix-xitan kiseb ċerta ħakma fuq il-bniedem, għalkemm dan baqa’ ħieles. Id-dnub tan-nisel ġieb miegħu “jasar taħt is-setgħa ta’ dak li għandu f’idu s-saltna tal-mewt, jiġifieri x-xitan”[270] (ara Lh 2,14). Nagħmlu żbalji kbar fl-oqsma tal-edukazzjoni, tal-politika, tal-ħidma soċjali, [271] u ta’ l-imġiba morali jekk ma nammettux li l-bniedem għandu natura midruba u miġbuda lejn il-ħażen.

408 Il-konsegwenzi tad-dnub tan-nisel u d-dnubiet personali kollha tal-bnedmin jagħtu lid-dinja kollha kemm hi qagħda ta’ dnub, li nistgħu nfissru bi kliem San Ġwann: “id-dnub tad-dinja” (Ġw 1,29). Dan il-kliem ifisser ukoll l-influwenza ħażina li jħallu fuq in-nies il-qagħdiet komunitarji u l-istrutturi soċjali li huma frott dnubiet il-bnedmin.[272]

409 Din il-qagħda drammatika tad-dinja li “kollha qiegħda taħt idejn il-ħażin” (1 Ġw 5,19; ara 1 Piet 5,8) tagħmel il-ħajja tal-bniedem ġlieda waħda:

Tul il-ġrajja kollha tal-bniedem niltaqgħu dejjem ma’ ġlieda kiefra kontra s-setgħat tad-dlamijiet li bdiet fil-bidu u tibqa’ sejra sa l-aħħar jum – u dan qalulna l-Mulej, Impenjat f’din it-taqbida, il-bniedem irid jiġġieled bla heda biex jintrabat ma’ dak li hu tajjeb; u mhux mingħajr sforzi kbar, bl-għajnuna tal-grazzja ta’ Alla, jirnexxilu jikseb l-għaqda fih innifsu.[273]

 

 IV. “Ma ħallejtux taħt is-setgħa tal-mewt”

410 Wara l-waqgħa, il-bniedem ma ġiex abbandunat minn Alla. Għall-kuntrarju, Alla sejjaħlu (ara Ġen 3,9) u b’mod misterjuż ħabbarlu rebħa fuq id-deni u l-irfigħ tiegħu mill-waqgħa (ara Ġen 3,15). Din is-silta tal-Ġenesi ssejħet “Protoevanġelju”, għax fiha hemm l-ewwel tħabbira tal-Messija-Feddej, tal-ġlieda bejn is-serp u l-Mara u r-rebħa fl-aħħar ta’ nisilha.

411 It-tradizzjoni nisranija, f’din is-silta, tara tħabbira ta’ “Adam ġdid” (ara 1 Kor 15,21-22.45) li, “billi obda sal-mewt, anzi sal-mewt tas-salib” (Fil 2,8) patta fuq li patta għad-diżubbidjenza ta’ Adam (ara Rum 5,19-20). Imbagħad, ħafna Missirijiet u Dutturi tal-Knisja, fil-mara mħabbra fil-“Protoevanġelju”, raw lil omm Kristu, Marija, bħala “Eva ġdida”. Kienet dik li, l-ewwel waħda u b’mod waħdieni, kisbet ġid mir-rebħa fuq id-dnub li kiseb Kristu: ġiet meħlusa minn kull tinġis tad-dnub tan-nisel[274] u tul ħajjitha kollha fid-dinja, bi grazzja speċjali ta’ Alla, ma għamlet ebda sura ta’ dnub.[275]

412 Iżda għaliex Alla ma żammx l-ewwel bniedem li ma jidnibx? San Ljun il-Kbir iwieġeb: “Il-grazzja ta’ l-għaġeb ta’ Kristu tatna ġid wisq aqwa minn dak li l-għira tax-xitan ħaditilna”.[276] U San Tumas d’Aquino: “Ma hemm xejn li jista’ jmur kontra l-fatt li n-natura tal-bniedem ġiet destinata għal sejħa aktar għolja wara d-dnub. Alla jippermetti d-deni biex minnu joħroġ ġid akbar. Għalhekk San Pawl jgħid: ‘Fejn kotor id-dnub, kotrot fuq li kotrot il-grazzja’ (Rum 5,20), u fl-‘Exsultet’ jitkanta: ‘Xi ħaġa hienja kienet, ladarba stħoqqilha Feddej kbir bħal dan!’”.[277]

 

Fil-qosor

413 “Il-mewt mhux Alla għamilha, u anqas togħġbu l-qerda tal-ħajjin.....bil-għira tax-xitan daħlet il-mewt fid-dinja” (Għerf 1,13; 2,24).

414 Ix-xitan u x-xjaten l-oħra huma anġli li waqgħu għax, b’mod ħieles, ċaħdu li jaqdu ‘l Alla u l-pjan tiegħu. L-għażla tagħhom kontra Alla kienet definittiva. Huma jfittxu jsieħbu l-bniedem magħhom kontra Alla.

415 “Il-bniedem, imqiegħed minn Alla f’qagħda ta’ qdusija, imqarraq mix-xitan, sa mill-bidu tal-ġrajja tiegħu, abbuża mil-libertà tiegħu, u ħadha kontra Alla u ried jilħaq il-fini tiegħu mingħajr Alla”.[278]

416 Bid-dnub tiegħu, Adam, bħala l-ewwel bniedem, tilef il-qdusija u l-ġustizzja tal-bidu li rċieva minn għand Alla mhux biss għalih innifsu, imma għall-bnedmin kollha.

417 Adam u Eva, lil dawk kollha li tnisslu minnhom, tawhom natura midruba mill-ewwel dnub tagħhom, u għalhekk nieqsa mill-qdusija u l-ġustizzja tal-bidu. Dan in-nuqqas jissejjaħ “dnub tan-nisel”.

418 Minħabba d-dnub tan-nisel in-natura tal-bniedem ġiet imdgħajfa fis-setgħat naturali tagħha, waqgħet taħt il-ħakma tal-injoranza u tat-tbatija u taħt is-setgħa tal-mewt u għandha ġibda lejn id-dnub (din il-ġibda tissejjaħ “konkupixxenza”).

419 “Aħna nżommu, mal-Konċilju ta’ Trento, li d-dnub tan-nisel nirtuh flimkien man-natura tagħna ta’ bnedmin, “mhux b’imitazzjoni” imma bi “propagazzjoni” mhux għax aħna nagħmlu bħalma għamlu l-ewwel ġenituri tagħna, imma għax huma għaddewh lilna u għalhekk hu “proprju ta’ kull wieħed minna”.[279]

420 Ir-rebħa fuq id-dnub li kiseb Kristu tatna ġid wisq aqwa minn dak li ħadilna d-dnub: “Fejn kotor id-dnub, kotrot fuq li kotrot il-grazzja” (Rum 5,20).

421 “L-insara jemmnu li d-dinja twaqqfet u qed tinżamm mill-imħabba tal-Ħallieq; waqgħet, iva, fil-jasar tad-dnub, iżda ġiet meħlusa minn Kristu msallab u rxoxt li farrak is-setgħa tal-ħażen”.[280]

 

 

IT-TIENI KAP

“NEMMEN F’ĠESÙ KRISTU IBNU

WIEĦED SIDNA”

 

IL-BXARA T-TAJBA: ALLA BAGĦAT LIL IBNU

422 “Meta waslet il-milja taż-żminijiet, Alla bagħat lil Ibnu, imwieled minn mara, imwieled taħt il-liġi, biex jifdi lil dawk li kienu taħt il-liġi, biex ikollna l-adozzjoni ta’ wlied” (Gal 4,4-5). Din hi “l-Bxara t-tajba ta’ Ġesù Kristu, l-Iben ta’ Alla.” (Mk 1,1): Alla żar lill-poplu tiegħu, wettaq il-wegħdiet li kien għamel lil Abraham u lil nislu (ara Lq 1,68) u temm il-wegħdiet magħmulin lil Abraham u lil nislu (ara Lq 1,55) u Alla għamel dan b’mod li ħadd ma kien jistenna: bagħat ‘l “Ibnu l-għażiż” (Mk 1,11).

423 Aħna nemmnu u nistqarru li Ġesù ta’ Nazaret, imwieled Lhudi minn xebba ta’ Israel, f’Betlehem, fi żmien is-sultan Erodi l-Kbir u l-imperatur Ċesri Awgustu; kellu s-sengħa ta’ mastrudaxxa, miet imsallab f’Ġerusalemm, taħt il-prokuratur Ponzju Pilatu, fi żmien is-saltna tal-imperatur Tiberju – hu l-Iben etern ta’ Alla magħmul bniedem li “ġie minn għand Alla” (Ġw 13,3), “niżel mis-sema” (Ġw 3,13; 6,33), “sar bniedem” (1 Ġw 4,2), għax “il-Verb sar bniedem u għammar fostna, u aħna rajna l-glorja tiegħu, il-glorja li għandu mill-Missier bħala Ibnu l-waħdieni mimli bil-grazzja u l-verità......u mill-milja tiegħu aħna lkoll ħadna, grazzja fuq grazzja” (Ġw 1,14.16).

424 Imbuttati mill-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu u miġbudin mill-Missier, aħna nemmnu u nistqarru dwar Ġesù: “Inti Kristu, l-Iben ta’ Alla l-ħaj” (Mt 16,16). Hu fuq il-blata ta’ din il-fidi, li stqarr San Pietru, li Kristu bena l-Knisja tiegħu (ara Mt 16,18).[281]

 

“INXANDAR......L-GĦANA TA’ KRISTU LI EBDA MOĦĦ MA JISTA’ JIFHMU” (Ef 3,8)

425 Ix-xandir tal-fidi nisranija hi l-ewwelnett it-tħabbira ta’ Ġesù Kristu, li trid twassal għall-fidi fih. Sa mill-bidu, l-ewwel dixxipli kienu mkebbsin bix-xewqa li jħabbru ‘l Kristu: “Aħna ma nistgħux ma nitkellmux fuq dak li rajna u smajna” (Atti 4,20). U stiednu l-bnedmin ta’ kull żmien biex jidħlu fil-hena tax-xirka ma’ Kristu:

Dak li aħna smajna, li rajna b’għajnejna, li lejh ħarisna u messew idejna, jiġifieri l-Verb, il-Kelma tal-ħajja, dan sejrin inxandrulkom. Għax il-ħajja dehret u aħna rajnieha u qegħdin nixhdu għaliha. Qegħdin inxandrulkom il-ħajja ta’ dejjem li kienet għand il-Missier u dehret lilna. Qegħdin inxandrulkom dak li aħna rajna u smajna, biex intom tissieħbu magħna, u l-għaqda tagħna tkun mal-Missier u ma’ Ibnu Ġesù Kristu. Qegħdin niktbu dan biex il-ferħ tagħkom ikun sħiħ (1 Ġw 1,1-4).

 

IL-QALBA TAL-KATEKEŻI: KRISTU

426 “Fil-qalba tal-katekeżi nsibu essenzjalment Persuna, dik ta’ Ġesù ta’ Nazaret, l-Iben Waħdieni tal-Missier......li bata u miet għalina, li qam mill-imwiet u issa qiegħed magħna għal dejjem....Tikkatekizza.....jiġifieri turi fil-Persuna ta’ Kristu l-pjan ta’ dejjem ta’ Alla. Tipprova tifhem it-tifsir tal-ġesti u tal-kliem ta’ Kristu, tifhem is-sinjali li għamel”.[282] L-għan tal-katekeżi: “Tixxierek ma’ Ġesù Kristu: hu biss jista’ jwassal għall-imħabba tal-Missier fl-Ispirtu s-Santu u jagħtina sehem mill-ħajja tat-Trinità Qaddisa”. 277a

427 “Fil-katekeżi hu Kristu, il-Verb magħmul bniedem u Bin Alla, li jiġi mgħallem – il-bqija kollu li jingħad, jingħad b’riferenza għalih: u Kristu biss hu dak li jgħallem; ħadd ieħor jgħallem għax isemma’ l-Kelma ta’ Kristu, għax iħalli ‘l Kristu jgħallem b’fommu.....Kull katekista għandu jkun jista’ jgħid għalih stess il-kliem misterjuż ta’ Kristu: ‘It-tagħlim tiegħi m’huwiex tiegħi, imma ta’ dak li bagħatni’ (Ġw 7,16)”.[283]

428 Min hu msejjaħ biex “jgħallem ‘il Kristu” irid l-ewwelnett ifittex “il-qligħ kbir li hemm filli jagħraf lil Kristu”; irid jaċċetta “li jitlef kollox.....biex jirbaħ lil Kristu u jkun jinsab fih” u “jagħraf lilu u l-qawwa tal-qawmien tiegħu mill-imwiet u jaqsam miegħu t-tbatijiet tiegħu u jkun jixbħu fil-mewt biex jirnexxilu jikseb il-qawmien mill-imwiet” (ara Fil 3,8-11).

429 Hu dan l-għarfien kollu mħabba ta’ Kristu li jqanqal ix-xewqa għat-tħabbir, għall-“evanġelizzazzjoni” biex iwassal lill-oħrajn għall-“Iva” tal-fidi fi Kristu. Iżda fl-istess ħin tinħass il-ħtieġa li din il-fidi tkun magħrufa dejjem aktar u aħjar. Biex jintlaħaq dan il-għan, skond l-ordni tas-Simbolu tal-fidi se nfissru l-ewwel it-titoli ewlenin ta’ Ġesù: Kristu, Iben ta’ Alla, Mulej (artiklu 2). Is-Simbolu mbagħad jistqarr il-misteri ewlenin tal-ħajja ta’ Kristu: għalhekk se nitkellmu fuq il-misteru tal-Inkarnazzjoni (artiklu 3), fuq dak ta’ l-Għid (artiklu 4 u 5), u fl-aħħar fuq dak tal-glorifikazzjoni ta’ Kristu (artiklu 6 u 7).

 

 

It-Tieni Artiklu

“U F’ĠESÙ KRISTU, IBNU WIEĦED, SIDNA”

 

I. Ġesù

430 Ġesu’ bil-Lhudi jfisser “Alla jsalva”. Dak in-nhar tat-Tħabbira, l-anġlu Gabrijel ta lil Ġesù, bħala isem proprju tiegħu, l-isem ta’ Ġesù, isem li fl-istess ħin kien ifisser l-identità tiegħu u l-missjoni tiegħu (ara Lq 1,31). Għaliex “Alla biss jista’ jaħfer id-dnubiet” (ara MK 2,7), hu Alla li, f’Ġesù, Ibnu minn dejjem ta’ dejjem u li sar bniedem, “isalva l-poplu tiegħu minn dnubietu” (Mt 1,21). B’dan il-mod, Alla, f’Ġesù, jiġbor il-ġrajja kollha tas-salvazzjoni favur il-bnedmin.

431 Fil-ġrajja tas-salvazzjoni, Alla ma ħelisx biss lil Israel minn “dar il-jasar” (Dewt 5,6), meta ħarġu mill-Eġittu. Salvah ukoll minn dnubu. Id-dnub hu dejjem offiża li ssir lil Alla (ara Salm 51,6), u hu biss jista’ jaħfru (ara Salm 51,12). Hu għalhekk li Israel, li beda jintebaħ dejjem aktar kif id-dnub hu mxerred ma’ kullimkien, għaraf li ma setax ifittex is-salvazzjoni jekk mhux filli jsejjaħ l-isem ta’ Alla-Feddej (ara Salm 79,9).

432 L-isem ta’Ġesù jfisser li l-istess Isem ta’ Alla jinsab fil-Persuna ta’ Ibnu (ara Atti 5,4; 3 Ġw 7), sar bniedem biex jeħles il-bnedmin kollha darba għal dejjem minn dnubiethom. Hu l-Isem ta’ Alla biss li jagħti s-salvazzjoni (ara Ġw 3,5; Atti 2,21), u issa jista’ jissejjaħ minn kulħadd għax Ġesù ingħaqad mal-bnedmin kollha bl-inkarnazzjoni (ara Rum 10, 6-13) hekk li “mkien taħt is-sema ma hemm Isem ieħor mogħti lill-bnedmin li bih aħna għandna nkunu salvi” (Atti 4,12; ara Atti 9,14; Ġak 2,7).

433 L-isem ta’ Alla-Feddej kien jissemma’ darba biss fis-sena mill-qassis il-kbir għall-espjazzjoni tad-dnubiet ta’ Israel, meta kien iroxx fuq l-għatu ta’ fuq l-arka tax-xhieda miktuba fil-post l-aktar Qaddis id-demm tas-sagrifiċċju (ara Lev 16,15-16; Sir 50,20; Lh 9,7). L-għatu ta’ fuq l-arka, jew propizjatorju, kien juri l-preżenza ta’ Alla fost il-poplu (ara Eż 25,22; Lev 162; Num 7,89; Lh 9,5). Meta San Pawl għal Ġesù qal li “Alla kkostitwieh vittma ta’ espjazzjoni b’demmu” (Rum 3,25) ried ifisser li, permezz ta’ Kristu magħmul bniedem, “kien Alla li fi Kristu ħabbeb id-dinja miegħu” (ara 2 Kor 5,19).

434 Il-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet igglorifika l-Isem ta’ Alla-Feddej (ara Ġw 12,28) għax issa hu l-Isem ta’ Ġesù li juri fil-milja kollha tagħha l-qawwa, għolja fuq li għolja, ta’ “l-Isem li hu fuq kull isem” (Fil 2,9-10). L-ispirti ħżiena jibżgħu mill-Isem ta’ Ġesù (ara Atti 16, 16-18; 19, 13-16), u f’isem Ġesù id-dixxipli tiegħu għamlu l-mirakli (ara Mk 16,17), għax kull ma kienu jitolbu lill-Missier f’isem Ġesù, il-Missier kien jagħtihulhom (Ġw 15,16).

435 L-isem ta’ Ġesù hu fil-qalba tat-talb nisrani. It-talbiet liturġiċi kollha jagħlqu bil-formula B’Ibnek Ġesù Kristu Sidna.....U l-“Ave Maria” tilħaq il-quċċata tagħha bil-kliem “u mbierek il-frott tal-ġuf tiegħek, Ġesù”. U t-talba tal-qalb tal-orjentali, magħrufa bħala “Talba lil Ġesù” tgħid: “Ġesù Kristu, Iben Alla, Mulej, ħenn għalija l-midneb”. Ħafna nsara jmutu huma u jtennu b’fommhom, bħal Santa Ġovanna d’Arco, kelma waħda biss: “Ġesù!”

 

II. Kristu

436 Kristu hi traduzzjoni bil-Grieg tal-kelma Ljhudija “Messija”, kelma li tfisser “midluk”. Il-kelma saret l-isem proprju ta’ Ġesù għax dan temm perfettament il-missjoni, imfissra b’ismu, fdata lilu minn Alla. F’Israel kienu jiġu midlukin f’isem Alla dawk li kienu jiġu kkonsagrati lilu għal xi missjoni ġejja minnu. Kienu slaten (ara 1 Sam 9,16; 10,1.12.13; 1Slat 1,3), qassisin (ara Eż 29,7; Lev. 8,12) u rarament profeti (ara 1 Slat 19,16). Dan kellu jkun il-każ speċjali tal-Messija, mibgħut minn Alla biex iwaqqaf is-Saltna darba għal dejjem (ara Salm 2,2; Atti 4,26-27). Il-Messija kellu jiġi midluk mill-Ispirtu s-Santu (ara Is 11,2) biex ikun fl-istess waqt sultan u qassis (ara Żak 4,14; 6,13), imma wkoll profeta (ara Is 16,1; Lq 4, 16-21). Kristu temm it-tama messjanika ta’ Israel bil-missjoni tiegħu ta’ qassis, profeta u sultan.

437 L-anġlu ħabbar lir-ragħajja t-twelid ta’ Ġesù bħala t-twelid tal-Messija mwiegħed lil Israel: “Llum, fil-belt ta’ David, tweldilkom Salvatur li hu l-Kristu, il-Mulej” (Lq 2,11). Sa mill-bidu hu dak li “l-Missier ikkonsagrah u bagħtu fid-dinja” (Ġw 10,36), li tnissel bħala “qaddis” (Lq 1,35) fil-ġuf safi tal-Verġni Marija. Alla sejjaħ lil Ġużeppi biex “jieħu lil Marija għandu b’martu” għax “dak li tnissel fiha ġej mill-Ispirtu s-Santu” (Mt 1,21), biex Ġesù “li jsejħulu Kristu” jitwieled minna xebba mgħarrsa lil Ġużeppi minn nisel messajniku ta’ David (Mt 1,16; ara Rum 1,3; 2 Tim 2,8; Apok 22,16).

438 Il-konsagrazzjoni messjaniku ta’ Ġesù turi x’kienet il-missjoni divina tiegħu. “Wara kollox ismu stess hekk ifisser, għax l-isem Kristu jiġbor fih, lil Dak li ta d-dilka, lill-Midluk u lid-Dilka nnifisha li biha ġie midluk. Dak li ta d-dilka hu l-Missier, il-Midluk hu l-Iben li rċieva d-dilka fl-Ispirtu s-Santu li hu d-Dilka nnifisha”.[284] Il-konsagrazzjoni messjanika ta’ Kristu, li kienet minn dejjem, ġiet irrivelata fiż-żmien li Ġesù kien fid-dinja, meta ġie mgħammed minn San Ġwann u “Alla kkonsagrah bl-Ispirtu s-Santu u l-qawwa” (Att 10,38) “biex hu jkun mgħarraf lil Israel” (Ġw 1,31) bħala l-Messija. Kliemu u għemilu jagħmluh magħruf bħal l-“Qaddis ta’ Alla” (Mk 1,24; Ġw 6,69; Atti 3,14).

439 Ħafna Lhud u xi pagani, li kellhom sehem fit-tama tal-Lhud, f’Ġesù raw il-karatteristiċi fundamentali ta’ “bin David” messajniku, mwiegħed minn Alla lil Israel (ara Mt 2,2; 9,27; 12,23; 15,22; 20,30; 21,9,15). Ġesù aċċetta t-titolu ta’ Messija għax kellu dritt għalih (ara Ġw 4,25-26; 11,27), iżda mhux mingħajr riservi, għaliex dan it-titolu parti min-nies ta’ żmien Ġesù kienu jifhmuh ħażin ta’ nies li kienu (ara Mt 22, 41-46): it-titolu ta’ Messija kienu jagħtuh tifsira essenzjalment politika (ara Ġw 6,15; Lq 24,21).

440 Ġesù laqa’ l-istqarrija tal-fidi ta’ San Pietru li għarfu bħala l-Messija tiegħu, huwa u jħabbar il-passjoni ta’ Bin il-bniedem li ma kellhiex iddum ma sseħħ (ara Mt 16.16-23). Hu wera t-tifsir veru tas-Saltna messjanika kemm fl-identità traxxendenti ta’ Bin il-bniedem “li niżel mis-sema” (Ġw 3,13; ara Ġw 6,62; Dan 7,13) u kemm fil-missjoni tiegħu għall-fidwa tad-dinja bħal l-Qaddej li jbati: “Bin il-bniedem ma ġiex biex ikun moqdi, imma biex jaqdi u jagħti ħajtu b’fidwa għall-kotra” (Mt 20,28; ara Is 53,10-12). Hu għalhekk li t-tifsir veru tas-Saltna tiegħu deher minn fuq l-għoli tas-Salib (ara Ġw 19, 19-22; Lq 23, 39-43). Kien biss wara l-Qawmien mill-imwiet li s-Saltna messjanika ta’ Kristu setgħet titħabbar minn San Pietru quddiem il-poplu ta’ Alla: “Mela ħa jkun jaf bi żgur il-poplu kollu ta’ Israel li lil dan Ġesù, li intom sallabtuh, Alla għamlu Mulej u Messija” (Atti 2,36).

 

III. Iben waħdieni ta’ Alla

441 It-titolu ta’ Bin Alla, fit-Testment il-Qadim, kien jingħata lill-anġli (ara Dewt 32,8; Ġob 1,6), lill-poplu magħżul ta’ Alla (ara Es 4,22; Hos 11,1; Ġw 3,19; Sir 36,11; Għerf 18,13), lil ulied Israel (ara Dewt 14,1; Ħos 2,1) u lis-slaten tagħhom (ara 2 Sam 7,14; Salm 82,6). Dak iż-żmien kien ifisser l-adozzjoni ta’ wlied li Alla biha waqqaf relazzjonijiet ta’ intimità partikulari mal-bniedem li hu ħalaq. Meta s-Sultan-Messija mwiegħed jissejjaħ “Bin Alla” (ara 1 Kron 17,13; Salm 2,7) ma kienx ta’ bilfors ifisser, skond is-sens letterali ta’ dawn is-siltiet, li kellu jkun ‘il fuq mill-bnedmin. Dawk li sejħu lil Ġesù bħala l-Messija ta’ Israel (ara Mt 27,54), forsi ma ridux jgħidu aktar minn hekk (ara Lq 23,47).

442 Iżda dan ma nistgħux ngħiduh għal San Pietru meta stqarr li Ġesù hu “Kristu, l-Iben ta’ Alla l-ħaj” (Mt 16,16), għax Ġesù għall-istqarrija tiegħu wieġbu b’mod l-aktar solenni: “Mhux bniedem tad-demm u l-laħam uriek dan (din ir-rivelazzjoni), imma Missieri li hu fis-smewwiet” (Mt 16,17). Bl-istess mod, San Pawl huwa u jsemmi l-konverżjoni tiegħu fit-triq ta’ Damasku jgħid: “Meta Dak li għażilni sa min ġuf ommi u li sejjaħli permezz tal-grazzja tiegħu, għoġbu jirrivelali lil Ibnu biex inħabbru lill-pagani.....” (Gal 1,15-16). “U malajr beda jxandar lil Ġesù fis-sinagogi u jgħid li dan hu l-Iben ta’ Alla” (Atti 9,20). Dan kien mill-bidu ċ-ċentru tal-fidi ta’ l-Appostli (ara Ġw 20,31) li stqarrha l-ewwel San Pietru bħala pedament tal-Knisja (ara Mt 16,18).

443 Jekk San Pietru seta’ jagħraf il-karattru traxxendenti ta’ Ġesù l-Messija bħala Bin Alla, dan ġara għaliex Ġesù stess tah li jifhem dan b’mod l-aktar ċar. Quddiem is-Sanhedrin Ġesù lil dawk li kien jixluh: “Inti mela Bin Alla?”, wieġeb: “Inti stess qiegħed tgħidu; iva, jien” (Lq 22,70; Mt 26,64; Mk 14,61). Ħafna qabel kien sejjaħ lilu nnifsu “l-Iben” li jagħraf lill-Missier (ara Mt 11,27); 21,37-38), differenti mill-“qaddejja” li Alla qabel kien jibgħat lill-poplu tiegħu (ara Mt 21,34-36), aqwa mill-istess anġli (ara Mt 24,36). Għażel il-filjazzjoni tiegħu minn dik tad-dixxipli għax qatt ma qal “Missierna” (ara Mt 5,48; 6,8; 7,21; Lq 11,13) ħlief meta qalilhom: “intom itolbu hekk: Missierna” (Mt 6,9), u nsista fuq din l-għażla: “Missieri u Missierkom” (Ġw 20,17).

444 L-evanġelisti jsemmu żewġ mumenti solenni, il-Magħmudija u t-Trasfigurazzjoni ta’ Kristu, meta nstema’ leħen il-Missier isejjaħlu “Ibni l-għażiż” (ara Mt 3,17; 17,5). Ġesù stess isejjaħ lilu nnifsu “Iben waħdieni ta’ Alla” (Ġw 3,16) u hekk juri li kien Iben minn dejjem ta’ dejjem (ara Ġw 10,36). Irid li t-twemmin ikun “fl-isem l-Iben il-waħdieni ta’ Alla” (Ġw 3,18). Din l-istqarrija nisranija narawha ġa fil-kliem taċ-ċenturjun quddiem Ġesù msallab: “Dan il-bniedem kien tassew Bin Alla” (Mk 15,39). Fil-fatt hu fil-misteru ta’ l-Għid biss, li dak li jemmen jista’ jagħti lit-titolu: “Bin Alla” t-tifsir sħiħ tiegħu.

445 Wara l-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet il-filjazzjoni divina tiegħu dehret fil-qawwa kollha tagħha fl-umanità glorifikata tiegħu: “skond l-Ispirtu s-Santu, kostitwit bħala l-Iben ta’ Alla b’kull qawwa permezz tal-qawmien mill-imwiet” (Rum 1,4; ara Atti 13,33). L-Appostli setgħu għalhekk jistqarru: “Aħna rajna l-glorja tiegħu, il-glorja li għandu mill-Missier bħala Ibnu l-waħdieni, mimli bil-grazzja u l-verità” (Ġw 1,14).

 

IV. Mulej

446 Fit-traduzzjoni Griega tal-kotba tat-Testment il-Qadim l-isem hekk għoli li bih Alla wera lilu nnifsu lil Mosè (ara Es 3,14), JAHWEH, ġie imfisser bil-kelma Kyrios (Mulej). Il-kelma Mulej minn dak iż-żmien bdiet tintuża tista’ tgħid dejjem għall-istess Alla ta’ Israel. Hu f’dan is-sens li t-Testment il-Ġdid juża din il-kelma “Mulej”, u jużaha mhux biss għal Alla l-Missier, imma wkoll – u din hi l-ħaġa ġdida – għal Ġesù, li għalhekk hu wkoll Alla (ara 1 Kor 2,8).

447 Ġesù nnifsu jużah għalih dan it-titolu, b’mod mistur, fid-diskussjoni tiegħu mal-Fariżej dwar it-tifsir tas-Salm 110 (ara Mt 22,41-46; ara wkoll Atti 2,34-36; Lh 1,1-2), imma b’mod ċar, espliċiment, meta jkellem lill-Appostli (ara Ġw 13,13). Tul il-ħajja pubblika kollha tiegħu, is-setgħa tiegħu fuq in-natura, fuq il-mard, fuq ix-xjaten, fuq il-mewt u d-dnub huma xhieda tas-setgħa tiegħu divina.

448 Ta’ spiss, fl-Evanġelju, xi nies isejħu lil Ġesù “Mulej”. Il-kelma turi r-rispett u l-fiduċja li bihom kienu jersqu lejn Ġesù dawk li kienu jistennew minnu għajnuna u fejqan (ara Mt 8,2; 14,30; 15,22; u l-bqija). Magħmula taħt il-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu din is-sejħa “Mulej” hi stqarrija tal-Misteru divin ta’ Ġesù (ara Lq 1,43; 2,11). Fil-laqgħa ma’ Kristu mqajjem mill-imwiet, tinbidel f’espressjoni ta’ adorazzjoni: “Mulej tiegħi u Alla tiegħi” (Ġw 20,28). U hekk tieħu t-tifsira ta’ mħabba u mħabba kbira, tifsira li hi proprja tat-tradizzjoni nisranija: “Hu l-Mulej!” (Ġw 21,7).

449 L-ewwel stqarrijiet tal-fidi tal-Knisja, huma u jsejħu lil Ġesù bit-titolu divin ta’ Mulej, sa mill-bidu (ara Atti 2,34-36), għarfu li s-setgħa, il-ġieħ u l-glorja li kienu jistħoqqu lil Alla l-Missier kienu wkoll jixirqu lil Ġesù (ara Rum 9,5; Tit 2,13; Apok 5,13) għax “kellu n-natura ta’ Alla” (Fil 2,6) u għax il-Missier wera din is-setgħa ta’ Ġesù meta qajmu mill-imwiet u għollieh għall-glorja tiegħu (ara Rum 10,9; 1 Kor 12,3; Fil 2,11).

450 Sa mill-bidu tal-istorja nisranija, kull meta ntqal li Ġesù jsaltan fuq id-dinja ġrajjietha (ara Apok 11,15), dan kien ifisser ukoll li l-bniedem ma għandux jissottometti għal kollox, b’mod assolut, il-libertà personali tiegħu lil xi setgħa ta’ din id-dinja, imma għandu jissottomettiha biss lil Alla l-Missier u lill-Mulej Ġesù Kristu: Ċesri m’huwiex “il-Mulej” (ara Mk 12,17; Atti 5,29). “Il-Knisja temmen.....li l-muftieħ, iċ-ċentru u l-għan aħħari tal-ġrajja kollha tal-bniedem jinsabu fis-Sid u l-Imgħallem tagħha”.[285]

451 It-talba nisranija tingħaraf mit-titolu “Mulej”, kemm jekk hi stedina għat-talb: “il-Mulej magħkom”, kemm jekk hi għeluq tat-talba: “B’Ibnek Ġesù Kristu Sidna”, u kemm jekk hi l-għajta mimlija tama u fiduċja: “Maran atha” (“Il-Mulej ġej”) jew “Marana tha” (“Ejja, Mulej!”) (1 Kor 16, 22.). “Hekk ikun. Ejja, Mulej Ġesù (Apok 22,20).

 

Fil-qosor

452 L-isem ta’ Ġesù jfisser “Alla jsalva”. L-iben li twieled mill-Verġni Marija ssemma “Ġesù” għax kellu jsalva l-poplu tiegħu minn dnubietu" (Mt 1,21): “għax imkien taħt is-sema ma hemm isem ieħor mogħti lill-bnedmin li bih aħna għandna nkunu salvi” (Atti 4,12).

453 L-isem ta’ Kristu jfisser “Midluk”, “Messija”. Ġesù hu Kristu għax “Alla kkonsagra lil Ġesù ta’ Nazaret bl-Ispirtu s-Santu u bil-qawwa" (Atti 10,38). Hu “dak li għandu jiġi” (Lq 7,19), “it-tama ta’ Israel" (Atti 28,20).

454 L-isem ta’ Bin Alla jfisser ir-relazzjoni waħdanija minn dejjem ta’ dejjem bejn Ġesù Kristu u Missieru. Hu l-Iben il-waħdieni tal-Missier (ara Ġw 1,14.18; 3,16.18) u hu nnifsu Alla (ara Ġw 1,1). Biex wieħed ikun nisrani irid bilfors jemmen li Ġesù Kristu hu l-Iben ta’ Alla (ara Atti 8,37; 1 Ġw 2,23).

455 L-isem ta’ Mulej juri s-setgħa ta’ Alla. Meta wieħed jistqarr jew isejjaħ lil Ġesù Mulej, jkun jemmen li Ġesù hu Alla. “Ħadd ma jista’ jgħid ‘Ġesù hu l-Mulej’ jekk mhux imqanqal mill-Ispirtu s-Santu" (1 Kor 12,3).

 

 

It-tielet artiklu

“KIEN KONĊEPUT MILL-ISPIRTU S-SANTU

U TWIELED MINN MARIJA VERĠNI”

 

 

L-ewwel paragrafu

L-IBEN TA’ ALLA SAR BNIEDEM

 

I. Għaliex l-Iben ta’ Alla sar bniedem

 

456 Mal-Kredu ta’ Nicea-Kostantinopli aħna nistqarru “Niżel mis-smewwiet għalina l-bnedmin u għall-fidwa tagħna. U ħa l-ġisem bis-setgħa ta’ l-Ispirtu s-Santu minn Marija Verġni u sar bniedem”.

457 Il-Verb sar bniedem biex isalvana u jħabbibna mill-ġdid ma’ Alla: “għax Alla ħabbna u bagħat lil Ibnu biex ikun ta’ tpattija għal dnubietna” (1 Ġw 4,10). “Il-Missier bagħat lil Ibnu, is-salvatur tad-dinja” (1 Ġw 4,14): “deher biex ineħħi d-dnubiet” (1 Ġw 3,5).

Marida, in-natura tagħna kienet titlob fejqan; imwaqqgħa, kienet titlob li tintrefa’; mejta, kienet titlob li jingħatalha l-qawmien mill-imwiet. Tlifna l-ġid li kellna, issa jeħtieġ li nerġgħu niksbuh. Magħluqin fid-dlamijiet, jeħtieġ li joħorġuna għad-dawl; marbutin bil-ktajjen, nistennew feddej; fil-ħabs, nistennew l-għajnuna; lsiera, nistennew min jeħlisna. Dawn ir-raġunijiet kollha, tgħid, kienu neqsin minn xi importanza? Ma kellhomx iqanqlu ‘l Alla biex jiċċekken san-natura tagħna l-bnedmin biex iżurna,la darba l-bnedmin kienu f’qagħda hekk miżera u hekk ħażina?[286]

458 Il-Verb sar bniedem biex hekk aħna nagħrfu l-imħabba ta’ Alla. “B’dan dehret l-imħabba ta’ Alla fina, għax Alla bagħat lil Ibnu l-waħdieni fid-dinja biex ngħixu bih” (1 Ġw 4,9). “Għax Alla hekk ħabb lid-dinja, li ta lil Ibnu l-waħdieni biex kull min jemmen fih ma jintilifx, iżda jkollu l-ħajja ta’ dejjem” (Ġw 3,16).

459 Il-Verb sar bniedem biex ikun għalina eżempju ta’ qdusija: “Ħudu fuqkom il-madmad tiegħi u tgħallmu minni......” (Mt 11,29). “Jiena hu t-triq, il-verità u l-ħajja, ħadd ma jmur għand il-Missier jekk mhux permezz tiegħi” (Ġw 14,6). U l-Missier fuq l-għolja tat-Trasfigurazzjoni ordna: “Isimgħu lilu” (Mk 9,7; ara Dewt 6,4-5). Fil-fatt hu għalina eżempju tal-Beatitudni u r-regola tal-Liġi l-ġdida: “Ħobbu lil xulxin, kif ħabbejtkom jien” (Ġw 15,12). Din l-imħabba tissopponi l-offerta effettiva tagħna nfusna fil-mixi wara l-Mulej (ara Mk 8,34).

460 Il-Verb sar bniedem biex inkunu nistgħu “nissieħbu fin-natura ta’ Alla” (2 Piet 1,4). “Din hi r-raġuni għaliex il-Verb sar bniedem u Bin Alla sar Bin il-bniedem: biex il-bniedem isir Bin Alla billi jixxierek mal-Verb u hekk jikseb il-filjazzjoni divina”.[287] “L-Iben ta’ Alla sar bniedem biex lilna jagħmilna allat”,[288] “L-Iben waħdieni ta’ Alla ried li jseħibna fin-natura tiegħu ta’ Alla u għalhekk ħa n-natura tagħna biex hu, magħmul bniedem, jagħmel allat lill-bnedmin”.[289]

 

II. L-Inkarnazzjoni

461 Il-Knisja tieħu kliem San Ġwann (“Il-Verb sar bniedem”: Ġw 1,14) u ssejjaħ “Inkarnazzjoni” il-fatt li l-Iben ta’ Alla ħa n-natura tagħna l-bnedmin biex biha jtemm is-salvazzjoni tagħna. F’innu, li jsemmi San Pawl, il-Knisja tkanta l-Misteru ta’ l-Inkarnazzjoni:

Aħsbu bħalma kien jaħseb Kristu Ġesù: hu għad li kellu n-natura ta’ Alla, ma qagħadx ifittex tiegħu li hu daqs Alla, iżda xejjen lilu nnifsu billi ħa n-natura ta’ lsir; sar jixbaħ lill-bnedmin, u deher minna barra bħala bniedem; ċekken lilu nnifsu, billi obda sal-mewt, anzi sal-mewt tas-salib (Fil 2,5-8).[290]

462 L-Ittra lil-Lhud titkellem ukoll dwar dan il-misteru:

Għalhekk Kristu meta daħal fid-dinja, qal “Sagrifiċċju u offerta int ma ridtx, imma ġisem int ħejjejt għalija; vittmi maħruqa u vittmi għad-dnubiet lilek ma għoġbux. Jien imbagħad għedt: Hawn jien, ġejt biex nagħmel ir-rieda tiegħek” (Lh 10,5-7, ċitazzjoni tas-Salm 40, 7-9 LXX).

463 Il-fidi fl-Inkarnazzjoni tassew ta’ l-Iben ta’ Alla hi sinjal li jagħżel il-fidi nisranija minn twemmin ieħor. “L-Ispirtu ta’ Alla tagħrfuh b’dan: li kull Spirtu li jisqarr li Ġesù Kristu sar bniedem, hu minn Alla” (1 Ġw 4,2). Din kienet il-konvinzjoni hienja tal-Knisja sa mill-bidu tagħha, meta kienet tkanta: “Kbir hu l-misteru tar-reliġjon tagħna: Hu deher fil-ġisem” (1 Tim 3,16).

III. Veru Alla u veru bniedem

464 Il-fatt waħdieni u kollu kemm hu singulari ta’ l-Inkarnazzjoni ta’ l-Iben ta’ Alla ma jfissirx li Ġesù Kristu hu biċċa Alla u biċċa bniedem, jew li Ġesù Kristu hu taħlita konfuża tad-divin u ta’ l-uman, tan-natura ta’ Alla u tan-natura tal-bniedem. Sar bniedem tassew u baqa’ Alla tassew. Ġesù Kristu hu veru Alla u veru bniedem. Il-Knisja kellha tiddefendi u tiċċara din il-verità tal-fidi tul l-ewwel mijiet tas-snin tagħha kontra ereżiji li kienu qegħdin jiffalsifikawha.

465 L-ewwel ereżiji aktar milli d-divinità ta’ Kristu ċaħdu l-umanità vera tiegħu (doċetiżmu njostiku). Sa minn żmien l-Appostli l-fidi nisranija kienet tinsisti fuq l-inkarnazzjoni vera ta’ l-Iben ta’ Alla, “li ġie fil-ġisem ta’ bniedem” (ara 1 Ġw 4,2-3; 2 Ġw 7). Iżda mbagħad sa mit-tielet seklu ‘l quddiem il-Knisja kellha tgħid kontra Pawlu ta’ Samosata, f’Konċilju li ltaqa’ f’Antijokja, li Ġesù Kristu hu Bin Alla min-natura tiegħu stess u mhux għax kellu l-adozzjoni. L-ewwel Konċilju Ekumeniku ta’ Nicea fis-sena 325 stqarr fil-Kredu tiegħu li l-Iben ta’ Alla hu “mnissel, mhux magħmul, ħaġa waħda (‘homousios’) mal-Missier” u kkundanna lil Arju li kien jgħid illi “l-Iben ta’ Alla ħareġ mix-xejn”,[291] u li “ma kienx ħaġa waħda mal-Missier”.[292]

466 L-ereżija nestorjana rat fi Kristu persuna umana li ngħaqdet mal-persuna divina ta’ l-Iben ta’ Alla. Quddiem din l-ereżija, San Ċirillu ta’ Lixandra u t-tielet Konċilju ta’ Efesu fis-sena 431 stqarru li “meta l-Verb għaqqad mal-Persuna tiegħu ġisem ħaj mogħti l-ħajja minn ruħ imżejna bir-raġuni, sar bniedem”.[293] In-natura umana ta’ Kristu hi tal-Persuna divina ta’ l-Iben ta’ Alla li ħadha u għamilha tiegħu sa mit-tnissil tiegħu bħala bniedem. Minħabba f’hekk il-Konċilju ta’ Efesu fl-431 ipproklama li Marija saret verament Omm Alla għaliex nisslet bħala bniedem fil-ġuf tagħha lill-Iben ta’ Alla: “Omm Alla, mhux għaliex il-Verb ta’ Alla ħa minn għandha n-natura tiegħu ta’ Alla, imma għaliex minn għandha ħa l-ġisem imqaddes tiegħu b’ruħ imżejna bir-raġuni, u dan il-ġisem għaqqdu miegħu fil-Persuna divina tiegħu u għalhekk ngħidu li l-Verb sar bniedem”.[294]

467 Il-monofiżiti kienu jistqarru li n-natura umana ma baqgħetx li kienet fi Kristu għax ġiet magħquda mal-Persuna divina tiegħu ta’ l-Iben t’Alla. Quddiem din l-ereżija, ir-raba’ Konċilju Ekumeniku f’Kalċedonja fl-451 stqarr:

Fuq il-passi tal-Missirijiet imqaddsa aħna lkoll ngħallmu u nistqarru Iben, waħdieni u mhux mibdul, Sidna Ġesù Kristu, il-Mulej perfett bħala Alla u perfett bħala bniedem, veru Alla u veru bniedem, magħmul minn ruħ imżejna bir-raġuni u minn ġisem, natura waħda mal-Missier fid-divinità tiegħu, natura waħda magħna fl-umanità tiegħu, “bħalna f’kollox minbarra fid-dnub” (Lh 4,15), imnissel mill-Missier qabel kull żmien bħala Alla, u, f’dawn l-aħħar żminijiet imwieled għalina u għall-fidwa tagħna mill-Verġni Marija, Omm Alla bħala bniedem.

Jeħtieġ li nagħrfu ‘l Kristu, wieħed u mhux mibdul, Mulej, Iben waħdieni, li b’żewġ naturi, mingħajr ma tħalltu bejniethom, mingħajr ma nbiddlu, mingħajr ma nqasmu, mingħajr diviżjoni, mingħajr separazzjoni. Id-differenza bejn iż-żewġ naturi bl-ebda mod ma ġiet fix-xejn meta ngħaqdu flimkien fi Kristu, anzi l-proprjetajiet ta’ kull natura ġew imħarsa u ġew magħquda flimkien f’persuna waħda u f’ipostasi waħda.[295]

468 Wara l-Konċilju ta’ Kalċedonja kien hemm xi wħud li n-natura umana ta’ Kristu tawha sura ta’ persuna. Kontra dawn, il-ħames Konċilju Ekumeniku ta’ Kostantinopli fis-sena 553, stqarr dwar Kristu: “Ma hemmx ħlief ipostasi (jew Persuna) waħda, li hi Sidna Ġesù Kristu, wieħed mit-Trinità.[296] Kull ma hemm fl-umanità ta’ Kristu għandu jiġi attribwit lill-Persuna divina tiegħu bħala suġġett proprju (ara dak li ntqal mill-Konċ. ta’ Efesu),[297] mhux il-mirakli biss, imma wkoll it-tbatijiet[298] u l-istess mewt: “Dak li ġie msallab fil-ġisem, Sidna Ġesù Kristu, hu veru Alla, il-Mulej tal-glorja, u wieħed mit-Trinità Qaddisa”.[299]

469 B’hekk il-Knisja tistqarr li Ġesù hu fl-istess waqt veru Alla u veru bniedem. Hu verament l-Iben ta’ Alla li sar bniedem, sar ħuna, u dan mingħar ma waqaf li jkun Alla Sidna:

“Hu baqa’ dak li kien minn dejjem, u ħa s-sura tagħna li ma kellux” - “Id quod fuit remansit, et quod non fuit assumpsit”.[300] U l-Liturġija ta’ San Ġwann Griżostmu xxandar hija u tkanta: “O Iben waħdieni u Verb ta’ Alla, inti li tmut qatt għoġbok tieħu ġisem għas-salvazzjoni tagħna mill-Qaddisa Marija Omm Alla u dejjem Verġni Marija, u mingħajr ebda tibdil sirt bniedem u ġejt imsallab. O Kristu Alla, li bil-mewt tiegħek qridt il-mewt, inti li int wieħed mit-Trinità Qaddisa, imsebbaħ mal-Missier u ma’ l-Ispirtu, salvana!”[301]

 

 IV. Kif l-Iben ta’ Alla sar bniedem?

470 Għaliex fl-għaqda misterjuża ta’ l-Inkarnazzjoni “n-natura ta’ bniedem ittieħdet u mhux inxtorbot”,[302] il-Knisja tul iż-żminijiet kellha tistqarr li Kristu kellu ruħ tassew ta’ bniedem, bil-ħidmiet kollha ta’ l-intelliġenza u tar-rieda, u ġisem tassew ta’ bniedem. Iżda fl-istess ħin, il-Knisja kellha wkoll kull darba tfakkar li n-natura umana ta’ Kristu kienet tappartieni bħala proprja lill-Persuna divina ta’ l-Iben ta’ Alla, li ħadha għalih. Kull ma Kristu hu u dak li għamel fiha juri li hu “wieħed mit-Trinità”. L-Iben ta’ Alla jagħti lill-umanità li rċieva l-mod personali tiegħu li bih jeżisti fit-Trinità. B’hekk kemm fir-ruħ tiegħu u kemm fil-ġisem tiegħu Kristu juri bħala bniedem l-imġiba divina tat-Trinità (ara Ġw 14, 9-10).

 L-Iben ta’ Alla ħadem b’idejn ta’ bniedem, ħaseb b’fehma ta’ bniedem, aġixxa b’rieda ta’ bniedem, ħabb b’qalb ta’ bniedem. Imwieled mill-Verġni Marija sar tassew wieħed minna, jixbaħna f’kollox, barra mid-dnub.[303]

 

IR-RUĦ U T-TAGĦRIF TA’ KRISTU BĦALA BNIEDEM

471 Apollinare ta’ Laodikija kien jgħid li fi Kristu l-Verb ħa l-post tar-ruħ jew ta’ l-ispirtu. Kontra dan l-iżball, il-Knisja stqarret li l-Iben ta’ Alla ħa wkoll ruħ ta’ bniedem, imżejna bir-raġuni.[304]

472 Din ir-ruħ ta’ bniedem li l-Iben ta’ Alla ħa għalih kienet tassew tikseb tagħrif kif jiksbuh il-bnedmin. Dan it-tagħrif minnu nnifsu ma setax ikun illimitat: ir-ruħ umana ta’ Kristu kienet tikseb it-tagħrif fil-kondizzjonijiet storiċi taż-żmien u ta’ l-imkien li fihom għex. Hu għalhekk li l-Iben ta’ Alla meta sar bniedem seta’ jaċċetta li “jikber fil-għerf, fis-snin u fil-grazzja” (Lq 2,52) u li jsir jaf dak li bħala bniedem seta’ jkun jaf bih b’esperjenza (ara Mk 6,38; Mk 8,27; Ġw 11,34; u l-bqija). Dan kollu jaqbel mal-fatt li minn rajh ried jiċċekken u jieħu “n-natura ta’ lsir” (Fil 2,7).

473 Iżda fl-istess waqt din il-konoxxenza verament umana ta’ l-Iben ta’ Alla kienet turi l-ħajja divina tal-Persuna tiegħu.[305] “In-natura umana ta’ l-Iben ta’ Alla, mhux minnha nnifisha imma permezz ta’ l-għaqda tagħha mal-Verb, kienet taf u wriet fiha nnifisha kull ma kien jixraq lil Alla”.[306] L-ewwelnett hemm l-għarfien intimu u immedjat li l-Iben ta’ Alla magħmul bniedem kellu ta’ Missieru (ara Mk 14,36; Mt 11,27; Ġw 1,18; 8,55, u l-bqija). Fil-konoxxenza tiegħu bħala bniedem l-Iben ta’ Alla wera wkoll li kellu s-setgħa divina li jidħol fil-fond tal-qlub tal-bnedmin u jagħraf il-ħsibijiet moħbija tagħhom (ara Mk 2,8; Ġw 2,25; 6,61 u l-bqija).

474 U permezz ta’ l-għaqda ma’ l-Għerf ta’ Alla fil-persuna tal-Verb magħmul bniedem, il-konoxxenza umana ta’ Kristu kienet tgawdi l-għarfien, fil-milja kollha tiegħu, tal-pjan etern ta’ Alla, il-pjan li Kristu ġie fid-dinja biex jgħarrafhulna (ara Mk 8,31; 9,31; 10,33-34; 18, 20.26-30). Dak li dwar dan il-pjan Ġesù jgħid li ma jafux (ara Mk 13,32) drabi oħra jgħid li ma kellux il-missjoni li jirrivelah (ara Atti 1,7).

 

IR-RIEDA UMANA TA’ KRISTU

475 Bl-istess mod il-Knisja fis-sitt Konċilju Ekumeniku (it-tielet Konċilju ta’ Kostantinopli fis-sena 681) stqarret li Kristu għandu kemm rieda divina u kemm rieda umana, u ħidma naturali divina u ħidma naturali umana: m’humiex kontra xulxin, imma jaħdmu flimkien, hekk li l-Verb magħmul bniedem ried bħala bniedem, f’att ta’ ubbidjenza lejn il-Missier, dak li bħala Alla iddeċieda flimkien mal-Missier u l-Ispirtu s-Santu għas-salvazzjoni tagħna.[307] Ir-rieda umana ta’ Kristu “timxi wara r-rieda divina tiegħu mingħajr ma teqfilha jew tmur kontra tagħha, imma billi tkun subordinata għar-rieda setgħana tiegħu ta’ Alla”.[308]

 

IL-ĠISEM VERU TA’ KRISTU

476 Għaliex il-Verb sar bniedem u ħa tassew natura ta’ bniedem, il-ġisem ta’ Kristu kien limitat.[309] Minħabba f’hekk ix-xbieha ta’ Kristu tista’ “titpinġa” (Gal 3,2). Fis-seba’ Konċilju Ekumeniku[310] l-Knisja għarfet bħala ħaġa leġittima li jkun hemm xbihat ta’ Kristu.

477 Iżda, fl-istess waqt, il-Knisja dejjem għarfet li, fil-Ġisem ta’ Ġesù, “Alla li ma nistgħux narawh, rajnieh fostna”.[311] Fil-fatt il-partikularitajiet individwali tal-Ġisem ta’ Kristu kienu juru l-Persuna divina ta’ l-Iben ta’ Alla: dan għamel tiegħu s-sura tal-Ġisem tiegħu ta’ bniedem tant li mpinġi fuq xbieha mqaddsa, jista’ jiġi miqjum għaliex min jemmen u jqim ix-xbieha, “iqim fiha l-Persuna mpinġija fiha”.[312]

 

IL-QALB TAL-VERB MAGĦMUL BNIEDEM

478 Ġesù għarafna u ħabbna lkoll wieħed wieħed, tul ħajtu kollha u, fl-agunija u l-passjoni tiegħu, offra lilu nnifsu għal kull wieħed minna: “L-Iben ta’ Alla ħabbni u ta ruħu għalija” (Gal 2,20). Ħabbna lkoll b’qalb ta’ bniedem. Għalhekk il-Qalb imqaddsa ta’ Ġesù minfuda minn dnubietna u għas-salvazzjoni tagħna (ara Ġw 19,34) “titqies sinjal u simbolu mill-aqwa.....ta’ dik l-imħabba li biha l-Feddej divin bla heda jħobb il-Missier ta’ dejjem u l-bnedmin kollha” (“praecipuus consideratur index et symbolus...illius amoris...quo divinus Redemptur aeternum Patrem hominesque universos continenter amat”.[313]

Fil-qosor

479 Fiż-żmien iffissat minn Alla, l-Iben waħdieni tal-Missier, il-Kelma ta’ dejjem, jiġifieri l-Verb u x-xbieha tal-essenza tal-Missier, sar bniedem: mingħajr ma tilef in-natura tiegħu ta’ Alla, ħa wkoll in-natura tiegħu ta’ Alla, ħa wkoll in-natura ta’ bniedem.

480 Ġesù Kristu hu veru Alla u veru bniedem, u Persuna waħda, il-Persuna divina; għalhekk hu l-Medjatur waħdieni bejn Alla u l-bnedmin.

481 Ġesù għandu żewġ naturi, in-natura divina u n-natura umana, mhux imħalltin ma’ xulxin, imma magħqudin flimkien fil-Persuna waħda tal-Iben ta’ Alla.

482 Kristu, għax hu veru Alla u veru bniedem, għandu intelliġenza u rieda ta’ bniedem li fqil perfett u sottomess ma’ l-intelliġenza u r-rieda tiegħu ta’ Alla, li għandu flimkien mal-Missier u l-Ispirtu s-Santu, joqogħdu għalihom.

483 L-inkarnazzjoni hi għalhekk il-misteru ta’ l-għaqda ta’ l-għaġeb tan-natura ta’ Alla man-natura tal-bniedem fil-Persuna waħda tal-Verb.

 

 

It-tieni paragrafu

“KIEN KONĊEPUT MILL-ISPIRTU S-SANTU,

TWIELED MINN MARIJA VERĠNI”

 

I. Kien konċeput mill-Ispirtu s-Santu........

484 It-tħabbira li saret lil Marija tat bidu għall-“milja taż-żminijiet” (Gal 4,4), jiġifieri għaż-żmien li fih kellhom iseħħu l-wegħdiet u t-tħejjijiet kollha. Marija ġiet mistiedna biex tnissel lil Dak li fih kellha tgħammar “il-milja sħiħa tad-divinità fil-ġisem” (Kol 2,9). It-tweġiba ta’ Alla għall-mistoqsija: “Kif ikun dan ladarba jiena verġni?” ingħatat bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu: “L-Ispirtu s-Santu jiġi fuqek” (Lq 1,35).

485 Il-missjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu hi dejjem marbuta u mwettqa b’riżq dik ta’ l-Iben u ssir għalih (ara Ġw 16, 14-15). L-Ispirtu s-Santu jintbagħat biex iqaddes il-ġuf tal-Verġni Marija u jagħtiha li tnissel bil-qawwa tiegħu ta’ Alla; l-Ispirtu s-Santu li hu “il-Mulej li jagħti l-ħajja”, jagħtiha li tnissel l-Iben etern tal-Missier b’ġisem meħud minnha.

486 L-Iben waħdieni tal-Missier imnissel bħala bniedem fil-ġuf tal-Verġni Marija hu “Kristu” jiġifieri dak li rċieva l-unzjoni mill-Ispirtu s-Santu (ara Mt 1,20; Lq 1,35) sa mill-bidu tal-eżistenza tiegħu bħala bniedem, għalkemm din l-unzjoni bdiet tidher ftit ftit: lir-ragħajja (ara Lq 2,8-20), lill-maġi (ara Mt 2,1-12), lil Ġwanni l-Battista (ara Ġw 1,33-34), lid-dixxipli (ara Ġw 2,1). Il-ħajja kollha ta’ Ġesù wriet kif “Alla kkonsagra lil Ġesù ta’ Nazaret bl-Ispirtu s-Santu u bil-qawwa” (Atti 10,38).

 

II. ....Twieled minn Marija Verġni

487 Dak li l-fidi kattolika temmen dwar Marija hu mibni fuq dak li temmen dwar Kristu, iżda dak li tgħallem dwar Marija jiċċara l-fidi tagħha fi Kristu.

 

IL-PREDESTINAZZJONI TA’ MARIJA

488 “Alla bagħat lil Ibnu” (Gal 4,4), iżda biex “iħejjilu ġisem” (Lh 10,5) ried il-kooperazzjoni ħielsa ta’ kreatura. Għalhekk, sa mill-eternità, Alla għażel, biex tkun Omm Ibnu, waħda minn ulied Israel, tfajla Lhudija minn Nazaret tal-Galilija, “xebba, mgħarrsa ma’ raġel jismu Ġużeppi, mid-dar ta’ David. Dix-xebba kien jisimha Marija” (Lq 1,26-27).

Il-Missier ta’ kull ħniena ried li qabel l-Inkarnazzjoni dik li ġiet predestinata biex tkun Omm taċċetta dan biex, kif kienet mara li tat sehem biex tiġi l-mewt, hekk tkun mara li tagħti sehemha biex tiġi il-ħajja.[314]

489 Tul iż-żmien kollu tal-Patt il-Qadim, il-missjoni ta’ Marija tħejjiet minn dik ta’ nisa qaddisa. Fil-bidu hemm Eva: minkejja id-diżubbidejnza tagħha kellha l-wegħda li nisilha kien se joħroġ rebbieħ fuq il-Ħażin (ara Ġen 3,15) u kellha tkun omm il-ħajjin kollha (ara Ġen 3,20). Bis-saħħa ta’ din il-wegħda, Sara nisslet iben għalkemm imdaħħla fiż-żmien (ara Ġen 18,10-13; 21, 1-2). Kontra kull ħsieb tal-bnedmin, Alla jagħżel lid-dgħajfa u lil dawk bla setgħa tad-dinja (ara 1 Kor 1,27) biex juri li hu jżomm kelmtu: Anna, omm Samwel (ara 1 Sam 1), Debora, Rut, Ġuditta, Ester, u ħafna nisa oħra. “Marija hi l-ewwel waħda fost iċ-ċkejknin u l-foqra tal-Mulej li minnu bil-fiduċja kollha jistennew is-salvazzjoni u jiksbuha. Magħha, ma’ din il-Bint għolja ta’ Sijon, wara mistennija twila ħa sseħħ il-wegħda, intemmu ż-żminijiet u twaqqfet sura ġdida ta’ ħajja”.[315]

IMNISSLA BLA TEBGĦA

490 Marija, biex tkun Omm il-Feddej, “ġiet mogħtija minn Alla doni jixirqu lill-uffiċċju għoli tagħha”.[316] L-anġlu Ġabrijel, fit-tħabbira tiegħu, sellmilha “mimlija bil-grazzja” (Lq 1,28). Infatti, biex tkun kollha kemm hi mqanqla mill-grazzja ta’ Alla.

491 Tul iż-żminijiet il-Knisja ntebħet li Marija, “mimlija bil-grazzja” minn Alla (Lq 1,28), ġiet mifdija sa mit-tnissil tagħha. Hu dan li tistqarr id-domma tat-Tnissil bla tebgħa tal-Verġni Marija, ipproklamat fl-1854 mill-Papa Piju IX:

L-Imqaddsa Verġni Marija, sa mill-ewwel mument tat-tnissil tagħha, bi grazzja u favur singulari ta’ Alla li jista’ kollox, f’ġieħ il-merti magħrufin minn qabel ta’ Ġesù Kristu, is-Salvatur tal-bnedmin kollha, kienet għal kollox ħielsa minn kull tebgħa tad-dnub tan-nisel.[317]

492 Din “il-qdusija singulari tassew ta’ l-għaġeb” li biha Marija “kienet imżejna sa mill-ewwel mument tat-tnissil tagħha”[318] ġietha kollha kemm hi minn Kristu: “ġiet mifdija b’mod ta’ l-għaġeb f’ġieħ il-merti ta’ Binha”.[319] Aktar minn kull persuna oħra maħluqa, il-Missier “imlieha b’kull xorta ta’ barka spiritwali fis-smewwiet fi Kristu” (Ef 1,3). “Għażilha fih, sa minn qabel il-ħolqien tad-dinja biex tkun qaddisa u bla tebgħa quddiemu fl-imħabba” (Ef 1,4).

493 Missirijiet il-Knisja tal-Lvant isejħu ‘l Omm Alla “Panaghia” – dik li hi kollha kemm hi qaddisa; u jqimuha bħala “dik li kienet ħielsa minn kull tebgħa ta’ dnub għax qisha magħġuna mill-Ispirtu s-Santu u magħmulha ħolqien ġdid”.[320] Bil-grazzja ta’ Alla Marija baqgħet ħielsa minn kull dnub personali tul ħajjitha kollha.

 

“....ĦA JSIR MINNI SKOND KELMTEK....”

494 Mat-tħabbira li se tnissel “Bin l-Għoli” bla ma tagħraf raġel, imma bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu (ara Lq 1,28-37), Marija wieġbet bl-“ubbidjenza tal-fidi” (Rum 1,5) żgura li “għal Alla ma hemm xejn li ma jistax isir”; “Ara jiena l-qaddejja tal-Mulej ħa jsir minni skond kelmtek” (Lq 1,37-38). Hekk, hija u tagħti l-kunsens tagħha għall-Kelma ta’ Alla, saret omm Ġesù, u, mhux imxekkla minn ebda dnub, b’qalbha kollha ħaddnet ir-rieda ta’ Alla għas-salvazzjoni u tat ruħha kollha kemm hi għall-Persuna u l-ħidma ta’ Binha biex taħtu u miegħu, bil-grazzja ta’ Alla, li jista’ kollox, taqdi l-misteru tas-salvazzjoni.[321]

Kif jgħid San Irinew: “bl-ubbidjenza tagħha, saret kawża ta’ salvazzjoni għaliha stess u għall-ġens kollu tal-bnedmin”. Miegħu, mhux ftit mill-Missirijiet ta’ l-imgħoddi qalu.....”L-għoqda tad-diżubbidjenza ta’ Eva nħallet bl-ubbidjenza ta’ Marija: dak li rabtet il-Verġni Eva bin-nuqqas ta’ fidi tagħha, ħallitu l-Verġni Marija bil-fidi tagħha”; huma u jqabblu lil Marija ma’ Eva, isejħu ‘l Marija “Omm il-ħajjin kollha” u spiss jgħidu: “permezz ta’ Eva l-mewt, u permezz ta’ Marija l-ħajja”.[322]

 

IL-MATERNITẦ DIVINA TA’ MARIJA

495 Imsejħa fl-Evanġelju Omm Ġesù (Ġw 2,1; 19,25; ara Mt 13,55), Marija stess ma tat it-twelid lil Binha, ġiet imsejħa “Omm Sidi” (Lq 1,43), b’ispirazzjoni mill-Ispirtu s-Santu. Dak li ġie konċeput bħala bniedem mill-Ispirtu s-Santu u sar tassew Bin Marija skond il-ġisem, mhux ħlief l-Iben etern tal-Missier, it-Tieni Persuna tat-Trinità Qaddisa. Il-Knisja tistqarr li Marija hi tassew Omm Alla [“Theotokos”].[323]

 

IL-VERĠINITẦ TA’ MARIJA

496 Sa mill-ewwel formuli tal-fidi[324] il-Knisja stqarret li Ġesù tnissel bil-qawwa biss ta’ l-Ispirtu s-Santu fil-ġuf tal-Verġni Marija, waqt li fl-istess ħin tennew li t-tnissil sar fil-ġisem. Ġesù tnissel “mill-Ispirtu mingħajr is-sehem tar-raġel”.[325] Missirijiet il-Knisja jaraw fit-tnissil verġinali ta’ Ġesù, sinjal li hu verament Bin Alla li ġie fid-dinja b’ġisem bħal tagħna:

Hekk San Injazju ta’ Antjokja, fil-bidu tat-tieni seklu: “Intom żguri fuq li żguri dwar Sidna li hu tassew min-nisel ta’ David skond il-ġisem” (ara Rum 1,3), Iben Alla bir-rieda u l-qawwa ta’ Alla (ara Ġw 1,13) hu mwieled tassew minn Verġni.....kien tassew imsallab fil-ġisem għalina taħt Ponzju Pilatu......tassew bata għalina kif tassew qam mill-imwiet”.[326]

497 Ir-rakkonti tal-Evanġelju (ara Mt 1,18-25; Lq 1,26-38) iqisu t-tnissil verġinali bħala għemil divin li jisboq kull intelliġenza u kull setgħa umana (ara Lq 1,34): “Dak li tnissel fiha ġej mill-Ispirtu s-Santu” qal l-anġlu lil Ġużeppi dwar Marija, l-għarusa tiegħu (Mt 1,20). F’dan, il-Knisja tara qiegħda sseħħ il-wegħda ta’ Alla mħabbra mill-profeta Iżaija: “Ara x-xebba tnissel u jkollha iben” (Is 7,14, skond it-tradizzjoni Griega ta’ Mt 1,23).

498 Xi kultant niltaqgħu ma’ tħassib dwar is-skiet ta’ l-Evanġelju ta’ San Mark u ta’ l-Ittri tat-Testment il-Ġdid fuq it-tnissil verġinali ta’ Marija. Kien hemm ukoll minn staqsa jekk din hijiex xi leġġenda jew xi arranġament teoloġiku nieqes minn pretensjonijiet storiċi, ħsieb teoloġiku mibni fuq fatt li ma seħħ qatt. Għal dan kollu nwieġbu: Il-fidi fit-tnissil verġinali ta’ Ġesù kellha min kien kuntrarju għaliha, min waqqagħha għaċ-ċajt u ż-żebliħ, min ma fehemhiex fost dawk li ma jemmnux, kemm Lhud u kemm pagani:[327] it-tnissil verġinali ma ġiex ispirat mill-mitoloġija pagana jew kien ġie adattat għall-fehmiet ta’ dak iż-żmien. It-tifsir tal-fatt jinsab biss fil-fidi li tarah “bħala ħolqa li torbot il-misteri ma’ xulxin”,[328] il-Misteri kollha ta’ Kristu, mill-Inkarnazzjoni sa l-Għid. San Injazju ta’ Antjokja hu xhud ta’ din ir-rabta: “Il-prinċep ta’ din id-dinja ma kienx jaf bil-verġinità ta’ Marija, bit-tnissil ta’ Binha, u wkoll bil-mewt tal-Mulej: tliet Misteri ta’ l-għaġeb li seħħu fis-skiet ta’ Alla”.[329]

 

MARIJA “DEJJEM VERĠNI”

499 Il-Knisja, hija u tidħol aktar fil-fond fil-fidi tagħha dwar il-Maternità Verġinali waslet biex tistqarr li Marija kienet verġni tassew u baqgħet dejjem verġni[330] ukoll meta tat it-twelid lill-Iben ta’ Alla magħmul bniedem.[331] Fil-fatt, it-twelid ta’ Ġesù “ma naqqasx imma qaddes l-integrità verġinali ta’ ommu” – xbubitha baqgħet bla mittiefsa.[332] Il-Liturġija tal-Knisja tiċċelebra l-Verġni Marija bħala l-“Aeiparthenos” – “dejjem Verġni”.[333]

500 Xi kull tant dwar dan issib min jgħid li l-Iskrittura ssemmi ‘l-aħwa bniet u subien ta’ Ġesù (ara Mt 3,31-35; 6,3; 1 Kor 9,5; Gal 1,19). Il-Knisja dejjem fehmet li dawn is-siltiet mhux qegħdin isemmu wlied oħra tal-Verġni Marija: fil-fatt Ġakbu u Ġużeppi, “ħut Ġesù” (Mt 13,55) huma wlied ta’ ċerta Marija, waħda mid-dixxipli ta’ Kristu (ara Mt 27,56), li hi msejħa – u dan għandu tifsira qawwija “Marija l-oħra” (Mt 28,1). Dawn l-aħwa huma qraba ta’ Ġesù, skond espressjoni komuni fit-Testment il-Qadim (ara Ġen 13,8; 14,16; 29,15; u l-bqija).

501 Ġesù hu l-Iben waħdieni ta’ Marija. Iżda l-Maternità spiritwali ta’ Marija (ara Ġw 19,26-27; Apok 12,17) tħaddan il-bnedmin kollha li hu ġie biex isalva. “Hi jkollha Iben li Alla għamlu li jkun ‘il-kbir fost ħafna aħwa’ (Rum 9,29), jiġifieri fost dawk kollha li jemmnu, li għat-twelid u t-trawwim tagħhom Marija tagħti s-sehem bl-imħabba tagħha ta’ omm”.[334]

 

IL-MATERNITÀ VERĠINALI TA’ MARIJA FIL-PJAN TA’ ALLA

502 Il-ħarsa tal-fidi tista’ ssib, b’rabta ma’ kull ma hemm fir-Rivelazzjoni, ir-raġunijiet misterjużi għaliex Alla, fil-pjan tiegħu tas-salvazzjoni ried li Ibnu jitwieled minn Verġni. Dawn ir-raġunijiet għandhom x’jaqsmu sewwa kemm mal-Persuna u l-missjoni ta’ Kristu għas-salvazzjoni u kemm mal-fatt li din il-missjoni laqgħetha Marija għall-bnedmin kollha.

503 Il-Verġinità ta’ Marija turi l-inizjattiva assoluta ta’ Alla fl-Inkarnazzjoni: Ġesù ma għandux ħlief lil Alla bħala Missier (ara Lq 2, 48-49). “In-natura umana li ħa qatt ma firditu mill-Missier.....Iben naturali tal-Missier bħala Alla, iben naturali ta’ omm bħala bniedem, imma proprjament Iben Alla fiż-żewġ naturi”.[335]

504 Ġesù tnissel mill-Ispirtu s-Santu fil-ġuf tal-Verġni Marija għax hu Adam il-ġdid (ara 1 Kor 15,45) li jagħti bidu għall-ħolqien ġdid. “L-ewwel bniedem, mit-trab, hu ta’ l-art, it-tieni bniedem mis-sema” ( 1 Kor 15,45). L-umanità ta’ Kristu, sa mit-tnissil tagħha, hi mimlija bl-Ispirtu s-Santu għax Alla “ma taħx l-Ispirtu s-Santu bil-kejl” (ara Ġw 3,34). Hu mill-“milja tiegħu”, ta’ Dak li hu r-Ras ta’ l-umanità mifdija (ara Kol 1,18), “li aħna lkoll ħadna grazzja fuq grazzja” (Ġw 1,11).

505 Ġesù, Adam il-ġdid, bit-tnissil verġinali tiegħu, ta bidu għat-twelid ġdid bil-fidi ta’ l-ulied adottivi fl-Ispirtu s-Santu. “Kif ikun dan?” (Lq 1,34; ara Ġw 39). Is-sehem fil-ħajja ta’ Alla ma jiġix “mid-demm, anqas mill-ġibda tal-ġisem, u anqas mir-rieda tal-bniedem, imma minn Alla” (Ġw 1,13). Il-mod kif tiġi milqugħa din il-ħajja hu verġinali, għax tingħata kollha kemm hi lill-bniedem mill-Ispirtu. Is-sens ta’ għerusija li għandha s-sejħa tal-bniedem f’relazzjoni ma’ Alla (ara 2 Kor 11,2) iseħħ b’mod l-aktar perfett fil-maternità verġinali ta’ Marija.

506 Marija hi Verġni għaliex il-verġinità tagħha hi s-sinjal tal-fidi tagħha “li ebda dubju ma jista’ jħassarha”,[336] u ta’ l-għotja sħiħa tagħha lir-rieda ta’ Alla biss (ara 1 Kor 7, 34-35). Hi l-fidi tagħha li tagħmilha omm il-Feddej. Marija hi aktar hienja minħabba l-fidi fi Kristu milli minħabba t-tnissil tal-ġisem ta’ Kristu” – “beatior est Maria percipiendi fidem Christi quam concipiendo carnem Christi”.[337]

507 Marija hi fl-istess ħin Verġni u Omm, għax hi x-xbieha tal-Knisja u b’mod l-aktar perfett turi x’inhi l-Knisja.[338] “Il-Knisja hi wkoll omm għax tilqa’ bil-fidi l-Kelma ta’ Alla, bil-predikazzjoni u bil-Magħmudija hi tagħti ħajja ġdida li ma tintemm qatt lill-ulied imnissla mill-Ispirtu s-Santu u mwielda minn Alla. Hi wkoll verġni għax ħarset sħiħa u safja l-fidi li tat lill-Għarus tagħha”.[339]

 

Fil-qosor

508 Minn nisel Eva, Alla għażel il-Verġni Marija biex tkun Omm Ibnu. “Mimlija bil-grazzja” hi “l-aqwa u l-ogħla frott tal-fidwa;[340] sa mill-ewwel mument tat-tnissil tagħha, kienet għal kollox ħielsa minn kull tebgħa tad-dnub tan-nisel u baqgħet ħielsa minn kull dnub personali tul ħajjitha kollha.

509 Marija hi tassew “Omm Alla” għax hi Omm l-Iben etern ta’ Alla magħmul bniedem, li hu wkoll Alla.

510 Marija “baqgħet Verġni fit-tnissil ta’ Binha, Verġni fit-twelid ta’ Binha, Verġni meta kienet iġġorru fil-ġuf tagħha, Verġni meta kienet tisqih minn ħdanha, Verġni dejjem”:[341] kollha kemm hi, bl-eżistenza kollha tagħha, hi “l-qaddejja tal-Mulej” (Lq 1,38).

511 Il-Verġni Marija “ssieħbet fis-salvazzjoni tal-bnedmin kollha b’fidi ħielsa u bl-ubbidjenza tagħha”.[342] Hi qalet il-“fiat tagħha, f’isem in-natura umana kollha”.[343] Bl-ubbidjenza tagħha saret Eva ġdida, omm il-ħajjin kollha.

 

 

It-tielet paragrafu

IL-MISTERI TAL-ĦAJJA TA’ KRISTU

512 Is-Simbolu tal-fidi, dwar il-ħajja ta’ Kristu jsemmi biss il-Misteri ta’ l-Inkarnazzjoni (tnissil u twelid) u ta’ l-Għid (passjoni, tislib, mewt, difna, inżul fil-limbu, qawmien mill-imwiet, tlugħ fis-sema). Is-Simbolu ma jsemmi xejn, espliċitament, dwar il-Misteri tal-ħajja moħbija u tal-ħajja pubblika ta’ Ġesù, iżda l-artikli tal-fidi dwar l-Inkarnazzjoni u l-Għid ta’ Ġesù jdawlu l-ħajja kollha ta’ Kristu fuq l-art. “Dak kollu li Ġesù kien għamel u għallem minn mindu beda sal-jum li fih kien meħud fis-sena” (Atti 1,1-2) irridu nħarsu lejh fid-dawl tal-Misteri tal-Milied u ta’ l-Għid.

513 Il-katekeżi, skond iċ-ċirkustanzi, tiżviluppa l-għana kollu tal-Misteri ta’ Ġesù. Hawn biżżejjed insemmu xi elementi li nsibuhom fil-Misteri kollha tal-ħajja ta’ Kristu (I), biex imbagħad naraw fuq fuq il-Misteri ewlenin tal-ħajja moħbija (II) u tal-ħajja pubblika (III) ta’ Ġesù.

 

I. Il-Ħajja kollha ta’ Kristu hi Misteru

514 Ħafna affarijiet dwar Ġesù li zgur jinteressa il-kurżità tal-bnedmin, ma jissemmewx mill-Evanġelju. Ftit li xejn jingħad dwar il-ħajja ta’ Ġesù f’Nazaret u parti kbira ukoll mill-ħajja ukoll mill-ħajja pubblika tiegħu ma tissemma xejn (ara Ġw 20,30). Dak li nkiteb fl-Evanġelju nkiteb “sabiex intom temmnu li Ġesù hu l-Messija Bin Alla u biex bit-twemmin tagħkom ikollkom il-ħajja f’ismu” (Ġw 20,31).

515 L-Evanġelji nkitbu minn nies li kienu minn ta’ l-ewwel li kellhom il-fidi (ara Mk 1,1; Ġw 21,24) u li riedu jaqsmuha ma’ l-oħrajn. Għax għarfu bil-fidi min kien Ġesù, setgħu juru u jwasslu lill-oħrajn is-sinjali tal-Misteru ta’ Kristu fil-ħajja kollha tiegħu fuq l-art. Mill-fsieqi ta’ twelidu (ara Lq 2,7) sal-ħall tal-passjoni (ara Mt 27,48) u l-liżar tal-Qawmien mill-imwiet (ara Ġw 20,7) kollox fil-ħajja ta’ Kristu hu sinjal tal-Misteru tiegħu. Permezz tal-ġesti, tal-mirakli u tal-kliem tiegħu wera li “fih hemm tgħammar il-milja sħiħa tad-divinità fil-ġisem” (Kol 2,9). Hekk l-umanità tiegħu dehret bħala “sagrament”, jiġifieri sinjal u strument tad-divinità tiegħu u tas-salvazzjoni li ġieb: dak li kien jidher f’ħajtu fuq l-art kien iwassal għall-Misteru li ma jidhirx tal-filjazzjoni divina tiegħu u tal-missjoni tiegħu għas-salvazzjoni.

 

IL-KARATTERISTIĊI KOMUNI TAL-MISTERI TA’ ĠESÙ

516 Il-ħajja kollha ta’ Ġesù hi r-Rivelazzjoni tal-Missier: kliemu u għemilu, is-skiet tiegħu u t-tbatijiet tiegħu, kif kien jgħix u jitkellem. Ġesù seta’ jgħid: “Min ra lili ra lill-Missier” (Ġw 14,9) u l-Missier qal: “Dan hu Ibni l-maħbub: isimgħu lilu” (Lq 9,35). Sidna sar bniedem biex jagħmel ir-rieda tal-Missier (ara Lh 10,5-7); l-iċken karatteristiċi tal-Misteri tiegħu juruna “l-imħabba ta’ Alla għalina” (1 Ġw 4,9).

517 Il-ħajja kollha ta’ Ġesù hi Misteru tal-Fidwa: il-Fidwa tiġina qabel xejn mid-demm tas-salib (ara Ef 1,7; Kol 1,13-14; 1 Piet 1,18-19), iżda dan il-Misteru narawh jaħdem fil-ħajja kollha ta’ Kristu: fl-Inkarnazzjoni tiegħu li biha ftaqar biex bil-faqar tiegħu nistagħnew aħna (ara 2 Kor 8,9); fil-ħajja moħbija tiegħu meta bl-ubbidjenza tiegħu (ara Lq 2,51) patta għad-diżubbidjenza tagħna: f’kelmtu li tnaddaf lil min jisimgħu (ara Ġw 15,3); fil-fejqan u l-eżorċiżmi tiegħu li minħabba fihom “refa’ fuqu l-mard tagħna u tgħabba bl-uġigħ tagħna” (Mt 8,17; ara Is 53,4); fil-Qawmien tiegħu mill-imwiet li bih iġġustifikana (ara Rum 4,25).

518 Il-ħajja kollha ta’ Kristu hi Misteru ta’ bidu ġdid jew rikapitulazzjoni. Kull ma’Ġesù għamel, qal u bata kellu bħala għan li jreġġa’ l-bniedem imwaqqa’ għas-sejħa tiegħu tal-bidu.

Meta inkarna u sar bniedem (Ġesù) ta bidu ġdid fih innifsu lill-ġrajja twila tal-bnedmin u ġabarha kollha fih fil-qosor ħa jagħtina s-salvazzjoni, hekk li dak li konna tlifna f’Adam....jiġifieri li nkunu sura u xbieha ta’ Alla, niksbuh mill-ġdid fi Kristu Ġesù.[344] Hu għalhekk li Kristu għadda mill-etajiet kollha tal-ħajja biex hekk jagħti lill-bnedmin kollha x-xirka ma’ Alla.[345]

 

IX-XIRKA TAGĦNA FIL-MISTERI TA’ ĠESÙ

519 L-għana kollu ta’ Kristu “hu għal kull bniedem u hu l-ġid ta’ kull wieħed”.[346] Kristu ma għex ħajtu għalih innifsu imma għalina, mill-Inkarnazzjoni “għalina l-bnedmin u għas-salvazzjoni tagħna” sal-mewt tiegħu “għal dnubietna” (1 Kor 15,3) u sal-qawmien tiegħu mill-imwiet “għall-ġustifikazzjoni tagħna” (Rum 4,25). U issa wkoll hu “id-Difensur tagħna quddiem il-Missier” (1 Ġw 2,1) “dejjem ħaj biex jidħol għalina” (Lh 7,25). B’dak kollu li minnu għadda u b’dak kollu li bata għalina darba għal dejjem, jibqa’ dejjem “jidher għalina quddiem Alla” (Lh 9,24).

520 Tul ħajtu kollha, Ġesù juri ruħu ta’ eżempju għalina (ara Rum 15,5; Fil 2,5). Hu “l-bniedem perfett”[347] li jistedinna nsiru dixxipli tiegħu u nimxu warajh; meta ċekken lilu nnifsu tana eżempju biex nagħmlu bħalu (ara Ġw 13,15), bit-talb tiegħu, jiġbidna għat-talb (ara Lq 11,1); bil-faqar tiegħu jistedinna nilqgħu b’mod ħieles iċ-ċaħda ta’ kollox u l-persekuzzjonijiet (ara Mt 5,11-12).

521 Dak kollu li minnu għadda Kristu jwassalna biex inkunu nistgħu ngħixu fih u hu jgħix fina. “Bl-Inkarnazzjoni tiegħu l-Iben ta’ Alla b’xi mod għaqqad lilu nnifsu ma’ kull bniedem”.[348] Aħna msejħin biex ma nagħmlu xejn jekk mhux miegħu; dak li għadda minnu f’ġismu għalina, dak li għex f’ġismu għalina u b’eżempju għalina, għaddieh lilna bħala membri ta’ Ġismu.

Irridu nkomplu u ntemmu fina l-qagħdiet u Misteri ta’ Ġesù u nitolbuh spiss biex itemmhom fina u fil-Knisja kollha tiegħu.....Dan għaliex l-Iben ta’ Alla għandu ħsieb jagħmel li aħna u l-Knisja kollha jkollna sehem f’dawn il-Misteri, u jwassalhom u jkomplihom fina u fil-Knisja kollha tiegħu permezz tal-grazzji li jrid jagħti u permezz ta’ l-effetti li jġib fina. U dawn il-Misteri b’dawn il-mezzi irid itemmhom fina.[349]

 

II. Il-misteri tat-tfulija u tal-ħajja moħbija ta’ Ġesù

 

IT-TĦEJJIJA

522 Il-miġja ta’ l-Iben ta’ Alla fuq l-art hi ġrajja hekk kbira li Alla ried iħejjiha tul iż-żminijiet. Ir-riti u s-sagrifiċċju, il-figuri u s-simboli ta’ “l-Ewwel Patt” (Lh 9,15) kollox kellu jwassal għal Kristu; dan ħabbru b’fomm il-profeti li kienu jiġu wieħed wara l-ieħor f’Israel. Qajjem ukoll fi qlub il-pagani mistennija misterjuża għal din il-miġja.

523 San Ġwann Battista hu l-prekursur (ara Atti 13,24) immedjat tal-Mulej, mibgħut biex iħejjilu t-triq (ara Mt 3,3). “Profeta ta’ Alla l-Għoli” (Lq 1,76), jgħaddi l-profeti l-oħra kollha (ara Lq 7,26); hu l-aħħar wieħed fost il-profeti (ara Mt 11,13), jagħti bidu għall-Evanġelju (ara Atti 1,22; Lq 16,16), isellem lill-miġja ta’ Kristu sa minn ġuf ommu (ara Lq 1,41) u jifraħ għax hu “ħabib ta’ l-għarus” (Ġw 3,29) li hu jsejjaħ “il-Ħaruf ta’ Alla li jneħħi d-dnub tad-dinja” (Ġw 1,29). Ġwanni mar qabel Ġesù “mimli bl-ispirtu u l-qawwa ta’ Elija” (Lq 1,17), u ta xhieda għalih bil-predikazzjoni, bil-magġmudija għall-konverżjoni u fl-aħħarnett bil-martirju (ara Mk 6,17-29).

524 Il-Knisja, hija u tiċċelebra kull sena l-Liturġija ta’ l-Avvent iġġedded illum din il-mistennija tal-Messija: l-insara huma u jissieħbu fit-tħejjija twila għall-ewwel miġja tal-Feddej, iġeddu x-xewqa kbira tagħhom għat-tieni miġja (ara Apok 22,17). Biċ-ċelebrazzjoni tat-twelid u tal-martirju tal-Prekursur, il-Knisja tingħaqad max-xewqa tiegħu: “Jinħtieġ jikber hu u niċkien jien” (Ġw 3,30).

 

IL-MISTERU TAL-MILIED

525 Ġesù twieled fiċ-ċokon ta’ stalla minn familja fqira (ara Lq 2,6-7): ragħajja jkunu l-ewwel xhieda ta’ dan. Hu fil-faqar li tidher il-glorja tas-sema (ara Lq 2,8-20). Il-Knisja ma tieqaf qatt tkanta l-glorja ta’ dak il-lejl:

 Illum il-Verġni tat l-Etern lid-dinja,

 U l-art tat għar lill-Għoli li hu fuq kollox u fuq kulħadd.

 Ifaħħruh l-anġli u r-ragħajja,

 Jersqu lejh il-maġi mmexxijin minn kewkba,

 Għax Int twelidt għalina

 Tfajjel ċkejken, Alla ta’ dejjem.[350]

 

526 Issir bħat-tfal iż-żgħar” quddiem Alla – dan hu meħtieġ biex tidħol fis-Saltna (ara Mt 18,3-4); għal dan il-għan trid tiċċekken (ara Mt 23,12), issir żgħir; anzi, wisq aktar jeħtieġ “titwieled mill-ġdid” (Ġw 3,7) “titwieled minn Alla” (Ġw 1,13) biex issir wieħed minn “ulied Alla” (Ġw 1,12). Il-Misteru tal-Milied iseħħ fina meta Kristu “jissawwar” fina (Gal 4,19). Il-Milied hu l-misteru ta’ din il-bidla ta’ l-għaġeb”:

 

“X’bidla ta’ l-għaġeb! Il-ħallieq tal-bnedmin ħa ġisem ħaj u twieled minn Marija Verġni: sar bniedem bħalna biex jagħtina sehem fin-natura tiegħu ta’ Alla”.[351]

 

IL-MISTERI TAT-TFULIJA TA’ ĠESÙ

527 Iċ-ċirkunċiżjoni ta’ Ġesù, fit-tmien jum wara t-twelid tiegħu (ara Lq 2,21) hi sinjal li hu ġie magħdud man-nisel ta’ Abraham, mal-poplu tal-Patt, sinjal li hu qagħad għal-Liġi (ara Gal 4,4) u ġie destinat għall-kult ta’ Israel, li fih hu jieħu sehem tul ħajtu kollha. Dan is-sinjal iħabbar “iċ-ċirkunċizjoni ta’ Kristu” li hi l-Magħmudija. (ara Kol 2,11-13).

528 L-Epifanija hi l-manifestazzjoni ta’ Ġesù bħala l-Messija ta’ Israel, Iben Alla u Feddej tad-dinja. Flimkien mal-Magħmudija ta’ Ġesù fil-Ġordan u t-tieġ ta’ Kana,[352] il-Knisja tiċċelebra l-adorazzjoni ta’ Ġesù mill-“maġi” li ġew mil-Lvant (Mt 2,1). F’dawn il-“maġi”, rappreżentanti tar-reliġjonijiet pagani ta’ madwar il-Lhudija, l-Evanġelju jara l-ewwel frott tan-nazzjonijiet li jilqgħu l-Bxara t-tajba tas-salvazzjoni permezz ta’ l-Inkarnazzjoni. Il-wasla tal-maġi f’Ġerusalemm biex “iqimu dak li twieled sultan tal-Lhud” (Mt 2,2) turi li kienu qed ifittxu f’Isarel, fid-dawl messjaniku tal-kewkba ta’ David (ara Num 24,17; Apok 22,16), dak li kien se jkun is-Sultan tal-ġnus (ara Num 24,17-19). Il-miġja tagħhom tfisser li l-pagani ma jistgħux isibu ‘l Ġesù u jaduraw l-Iben ta’ Alla u l-Feddej tad-dinja jekk ma jdurux lejn il-Lhud (ara Ġw 4,22) biex ikollhom minn għandhom il-wegħda tal-Messija kif tinsab fit-Testment il-Qadim (ara Mt 2,4-6). L-Epifanija turi li “l-kotra l-kbira tal-pagani dieħla fil-familja tal-patrijarki”[353] u tikseb “id-dinjità sħiħa” ta’ nisel Abraham.[354]

529 Il-preżentazzjoni ta’ Ġesù fit-Tempju (ara Lq 2,22-29) turi li bħala l-ewwel imwieled hu tal-Mulej (ara Eż 13,12-13). Ma’ Xmun u Anna, dawk kollha li kienu jistennew il-fidwa ta’ Israel imorru għal-Laqgħa mal-Feddej (hekk issejjaħ din il-ġrajja t-tradizzjoni Biżantina). Ġesù jingħaraf bħala l-Messija mistenni “dawl biex idawwal il-ġnus” u “glorja tal-poplu ta’ Israel”, iżda wkoll “sinjal li jmeruh”. Is-sejf ta’ niket imħabbar lil Marija hu tħabbira ta’ offerta oħra, perfetta u waħdanija, ta’ l-offerta tas-salib li jagħti s-salvazzjoni, li Alla “ħejja għall-popli kollha”.

530 Il-ħarba fl-Eġittu u l-istraġi ta’ l-innoċenti (ara Mt 2,13-18) juru l-oppożizzjoni bejn id-dawl u d-dlamijiet: “ġie f’daru u niesu ma laqgħuhx” (Ġw 1,11). Il-ħajja kollha ta’ Kristu se tkun taħt is-sinjal tal-persekuzzjoni. Dawk li huma tiegħu jaqsmu dan miegħu (ara Ġw 15,20). It-tluq mill-Eġittu (ara Mt 2,15) jfakkar l-Eżodu u juri ‘l Ġesù bħala l-ħellies definittiv.

 

IL-MISTERI TAL-ĦAJJA MOĦBIJA TA’ ĠESÙ

531 Tul parti kbira minn ħajtu Ġesù qasam mal-kotra l-kbira tal-bnedmin il-qagħda ta’ ħajjithom: ħajja ta’ kull jum li tidher nieqsa minn kull ma jista’ jagħmilha kbira f’għajnejn in-nies, ħajja ta’ xogħol ta’ l-id, ħajja reliġjuża Lhudija fil-ħarsien tal-Liġi ta’ Alla (ara Gal 4,4), ħajja f’komunità. Minn dan kollu kull ma kien rivelat lilna hu li Ġesù kien “jobdi ‘l ġenituri tiegħu, u kien “jikber fil-għerf, fis-snin u fil-grazzja quddiem Alla u quddiem il-bnedmin” (Lq 2,51-52).

532 Is-sottomissjoni ta’ Ġesù lejn ommu u lejn il-missier legali tiegħu twettaq ir-raba’ kmandament fil-perfezzjoni tiegħu. Hi xbieha taż-żmien ta’ l-ubbidjenza ta’ l-Iben għar-rieda tal-Missier tas-sema. Is-sottomissjoni ta’ Ġesù jum wara l-ieħor għar-rieda ta’ Ġużeppi u ta’ Marija tħabbar u turi minn qabel l-ubbidjenza ta’ Ħamis ix-Xirka: “Mhux ir-rieda tiegħi.....” (Lq 22,42). L-ubbidjenza ta’ Ġesù, jum wara jum, tul il-ħajja moħbija tal-bidu għat-twaqqif ġdid ta’ dak li d-diżubbidjenza ta’ Adam kienet ġarrfet (ara Rum 5,19).

533 Il-ħajja moħbija f’Nazaret tħalli ‘l kull bniedem jissieħeb ma’ Ġesù fit-triqat ordinarji tal-ħajja ta’ kull jum.

Id-dar ta’ Nazaret hija skola, skola fejn wieħed jitgħallem jagħraf il-ħajja ta’ Kristu, skola ta’ l-Evanġelju....u l-ewwelnett hawn nitgħallmu s-siwi tas-skiet. Mhux li konna nġeddu fina l-ħsieb dwar kemm hu għażiż is-skiet, dik il-ġabra hekk ta’ l-għaġeb u meħtieġa għar-ruħ.....Nitgħallmu wkoll hawnhekk kif għandha tkun l-imġiba tagħna fil-ħajja tad-dar. Għax id-dar ta’ Nazaret tfissrilna tajjeb x’inhi l-familja fix-xirka tagħha ta’ għożża, fis-sbuħija kbira u mdawla tagħha, fir-rabta qaddisa u sħiħa tagħha.....U fl-aħħarnett hawn insibu tagħlim kbir fuq ix-xogħol. O dar ta’ Nazaret, dar ta’ bin il-mastrudaxxa, kemm nixtiequ hawn nitgħallmu u nfaħħru l-liġi iebsa imma feddejja tax-xogħol tal-bniedem......Irridu fl-aħħarnett minn hawn insellmu lill-ħaddiema tad-dinja kollha u nistednuhom iħarsu lejn il-mudell kbir tagħhom, ħuhom divin.[355]

534 Is-sejħa ta’ Ġesù fit-Tempju (ara Lq 2,41-52) hu l-uniku fatt li jikser is-skiet tal-Evanġelju dwar is-snin moħbija ta’ Ġesù: Ġesù jħallina naraw ftit il-Misteru tal-konsagrazzjoni sħiħa tiegħu għall-missjoni li kienet ġejja mill-fatt li hu Bin Alla. “Ma tafux li jien għandi nkun f’dak li hu ta’ Missieri?” Marija u Ġużeppi dan il-kliem “ma fehmuhx”, imma laqgħuh bil-fidi, u Marija “kienet tgħożż f’qalbha dawn il-ħwejjeġ kollha”, tul is-snin kollha li fihom Ġesù kien moħbi fis-skiet ta’ ħajja ordinarja.

 

III. Il-misteru tal-ħajja pubblika ta’ Ġesù

 

IL-MAGĦMUDIJA TA’ ĠESÙ

 

535 Il-bidu (ara Lq 3,23) tal-ħajja pubblika ta’ Ġesù seħħ bil-Magħmudija tiegħu minn Ġwanni fil-Ġordan (ara Atti 1,22). San Ġwann “xandar” magħmudija ta’ ndiema għall-maħfra tad-dnubiet” (Lq 3,3). Folla ta’ midinbin, pubblikani u suldati (Lq 3,10-14), Fariżej u Sadduċej (ara Mk 3,7) u nisa tat-triq (ara Mt 21,32) marru jitgħammdu minnu. U “deher Ġesù”. Il-Battista beda jaħsibha, iżda Ġesù insista: irċieva l-magħmudija. U l-Ispirtu s-Santu f’sura ta’ ħamiema niżel fuq Ġesù, u leħen mis-sema xandar: “Dan hu Ibni l-għażiż” (Mt 3,13-17). Hi l-manifestazzjoni (“Epifanija”) ta’ Ġesù bħala Messija ta’ Israel u Bin Alla.

536 Il-Magħmudija ta’ Ġesù hi, fiha nnifisha, l-aċċettazzjoni u –bidu tal-missjoni tal-Qaddej li jbati. Iħalli lilu nnifsu jingħadd mal-midinbin (ara Is 53,12); hu ġa “l-Ħaruf ta’ Alla li jneħħi d-dnub tad-dinja” (Ġw 1,29); ġa jgħix minn qabel “il-magħmudija” tal-mewt imdemma tiegħu (ara Mk 10,38; Lq 12,50). Ġa ġie “jtemm is-sewwa kollu” (Mt 3,15) jiġifieri se joqgħod f’kollox għar-rieda tal-Missier: għall-imħabba jaċċetta l-magħmudija tal-mewt għall-maħfra ta’ dnubietna (ara Mt 26,30). Għal din l-aċċettazzjoni jwieġeb leħen il-Missier li qiegħed l-għożża kollha tiegħu f’Ibnu (ara Lq 3,22; Is 42,1). Il-milja ta’ l-Ispirtu li Ġesù kellu sa mit-tnissil tiegħu, jiġi “joqgħod” fuqu (Ġw 1,32-33; ara Is 11,2). Ikun għajn għall-umanita’ kollha. Fil-magħmudija tiegħu “s-smewwiet infetħu” (Mt 3,16), is-smewwiet li kienu ngħalqu bid-dnub ta’ Adam; l-ilmijiet tqaddsu bl-inżul fihom ta’ Ġesù u ta’ l-Ispirtu s-Santu, preludju tal-ħolqien ġdid.

537 Bil-Magħmudija, in-nisrani jixxebbah sagramentalment ma’ Ġesù, u fil-Magħmudija tiegħu għex minn qabel il-mewt u l-qawmien tiegħu mill-imwiet: in-nisrani għandu jidħol f’dan il-misteru ta’ l-għarfien taċ-ċokon u x-xejn tiegħu u ta’ l-indiema, jinżel fl-ilma ma’ Ġesù, biex miegħu jerġa’ joħroġ minnu, jitwieled mill-ilma u l-Ispirtu s-Santu, fl-Iben, isir iben adottiv tal-Miissier u “jgħix ħajja ġdida” (Rum 6,4).

Nindifnu ma’ Kristu fil-Magħmudija biex nirxoxtaw miegħu, ninżlu miegħu biex itellagħna hu, nitilgħu miegħu biex inkunu glorifikati fih.[356]

Kull ma seħħ fi Kristu jurina li wara l-ħasil bl-ilma l-Ispirtu jiġi għal fuqna mis-sema, u adottati mil-Leħen tal-Missier, insiru wlied Alla.[357]

 

IT-TIĠRIB TA’ ĠESÙ

538 L-Evanġelji jitkellmu dwar żmien li fih Ġesù kien waħdu fid-deżert, minnufih wara li tgħammed minn Ġwanni. “Imbuttat mill-Ispirtu” fid-deżert, dam erbgħin jum sajjem; għex mal-bhejjem selvaġġi u kienu jaqduh l-anġli (ara Mk 1,12-13). Meta għadda dan iż-żmien ix-xitan ġarrbu tliet darbiet biex jipprova jbiddillu l-imġiba filjali tiegħu lejn il-Missier: Ġesù jbiegħed minnu dan it-tiġrib li kien jiġbor fih it-tiġrib ta’ Adam fil-ġenna u ta’ Israel fid-deżert, u x-xitan telaq minn ħdejh, “sa ma jasal il-waqt” (Lq 4,13).

539 L-Evanġelisti juruna x’kien it-tifsir għas-salvazzjoni ta’ dan il-fatt misterjuż. Ġesù hu Adam il-ġdid, li baqa’ fidil fejn l-ewwel Adam kien ċeda għat-tenrazzjoni: Ġesù wassal għall-perfezzjoni sħiħa il-vokazzjoni ta’ Israel: kontra l-imġiba ta’ dawk li darba ġarrbu ‘l Alla għal-erbgħin sena fid-deżert (ara Salm 95,10), Kristu juri ruħu bħala l-Qaddej ta’ Alla li jobdi f’kollox ir-rieda ta’ Alla. F’dan, Ġesù jirbaħ lix-xitan: rabat “il-wieħed qawwi” biex jeħodlu l-priża (Mk 3,27). Ir-rebħa ta’ Ġesù fuq ix-xitan fid-deżert hi tħabbira tar-rebħa tal-passjoni, l-ogħla att ta’ ubbidjenza ta’ l-imħabba tiegħu ta’ Iben għall-Missier.

540 It-tiġrib ta’ Ġesù juri l-mod kif l-Iben ta’ Alla hu l-Messija, kontra dak li ssuġġerielu x-xitan u li n-nies (ara Mt 16,21-23) xtaquh li jkun. Hu għalhekk li Kristu rebaħ ix-xitan għalina. “Għax aħna ma għandniex qassis il-kbir li ma jistax jagħder id-dgħufija tagħna, imma għandna wieħed li kien imġarrab bħalna f’kollox, minbarra d-dnub” (Lh 4,15). Il-Knisja kull sena, bl-erbgħin jum tar-Randan, tingħaqad mal-misteru ta’ Ġesù fid-deżert.

 

“IS-SALTNA TA’ ALLA HI FIL-QRIB”

541 “Wara li arrestaw lil Ġwanni, Ġesù mar il-Galilija jxandar il-Bxara t-Tajba ta’ Alla u jgħid: ‘Iż-żmien huwa mitmum u s-Saltna ta’ Alla waslet: indmu u emmnu fil-Bxara t-tajba’” (Mk 1,15). “Biex itemm ir-rieda tal-Missier Ġesù ta bidu għas-Saltna tas-sema fuq l-art”.[358] Issa r-rieda tal-Missier hi li “jgħolli l-bnedmin ħa jkollhom sehem fil-ħajja ta’ Alla”.[359] Dan jagħmlu billi jiġma’ l-bnedmin madwar Ibnu Ġesù Kristu. Din il-ġemgħa hija l-Knisja, li fuq l-art hi “ż-żerriegħa u l-bidu tas-Saltna ta’ Alla”.[360]

542 Kristu hu fil-qalba tal-ġemgħa tal-bnedmin fi ħdan “il-familja ta’ Alla”. Isejħilhom madwaru bil-Kelma tiegħu, bis-sinjali li juru s-Saltna ta’ Alla, bil-missjoni tad-dixxipli. U l-miġja tas-Saltna tiegħu sseħħ l-aktar fil-Misteru kbir ta’ l-Għid: il-mewt tiegħu fuq is-salib u l-Qawmien mill-imwiet. “Meta nintrefa’ ‘l fuq mill-art niġbed il-bnedmin kollha lejja” (Ġw 12,32). Il-bnedmin kollha huma msejħin għal din l-għaqda ma’ Kristu.[361]

 

IT-TĦABBIRA TAS-SALTNA TA’ ALLA

543 Il-bnedmin kollha huma msejħin biex jidħlu fis-Saltna. Imħabbra l-ewwel lil ulied Israel (ara Mt 10,5-7), din is-Saltna messajanika trid tiġbor fiha l-bnedmin tal-ġnus kollha (ara Mt 8,11; 28,19). Biex wieħed jidħol fiha jrid jilqa’ l-Kelma ta’ Ġesù:

Il-Kelma ta’ Alla tixbah żerriegħa li tinżera’ f’għalqa; dawk li jilqgħuha bil-fidi u ngħaqqdu mal-merħla żgħira ta’ Kristu, ikunu laqgħu l-istess Saltna; imbagħad iż-żerriegħa bis-saħħa tagħha stess tinbet u tikber sa jum il-ħsad.[362]

544 Is-Saltna hi tal-foqra u taċ-ċkejknin jiġifieri ta’ dawk li jilqgħuha b’qalb imċekkna u umli. Ġesù ntbagħat biex “ iwassal il-Bxara t-tajba lill-fqajrin” (Lq 4,18; ara 7,22). Isejħilhom ħienja għax “tagħhom hi s-Saltna tas-smewwiet” (Mt 5,3); hu liċ-“ċkejknin” li l-Missier għoġbu jgħarraf il-ħwejjeġ moħbija lil min għandu l-għerf u d-dehen (ara Mt 11,25). Ġesù għex l-istess ħajja tal-foqra mill-maxtura sas-salib; kien jaf x’inhu l-ġuħ (ara Mt 2,23-26; Mt 21,18), l-għatx (ara Ġw 4,6-7; 19,28) u l-faqar (ara Lq 9,58). Wisq aktar: iqis ruħu wieħed mill-foqra ta’ kull xorta, u poġġa bħala kundizzjoni għad-dħul fis-Saltna tiegħu mħabba ħabrieka lejn il-foqra (ara Mt 25,31-46).

545 Ġesù jistieden ‘il-midinbin għall-mejda tas-Saltna: “Mhux il-ġusti ġejt insejjaħ, iżda l-midinbin” (Mk 2,17; ara 1 Tim 1,15). Jistedinhom għall-konverżjoni li mingħajrha ma jistgħux jidħlu fis-Saltna, iżda jurihom bil-kliem u bl-għemil il-ħniena bla qjies ta’ Missieru għalihom (ara Lq 15,11-32) u “l-ferħ kbir fis-sema għal midneb wieħed li jindem” (Lq 15,7). L-ogħla prova ta’ din l-imħabba tkun is-sagrifiċċju ta’ ħajtu “għall-maħfra tad-dnubiet” (Mt 26,28).

546 Ġesù jsejjaħ għad-dħul fis-Saltna permezz tal-parabboli, element tipiku tat-tagħlim tiegħu (ara Mk 4,33-34). Bil-parabboli jistieden għall-festa tat-tieġ tas-Saltna (ara Mt 22,1-14), iżda jitlob ukoll għażla radikali: biex tinkiseb is-Saltna, hu meħtieġ li wieħed jinqata’ minn kollox (ara Mt 13,44-45); il-kliem m’huwiex biżżejjed, huma meħtieġa l-fatti (ara Mt 21, 28-32). Il-parabboli qishom mirja għall-bniedem: il-Kelma jilqagħha qisha taqa’ f’art mȏxa jew f’art tajba (ara Mt 13,3-9)? X’tagħmel bit-talenti li ngħatawlu (ara Mt 25, 14-30)? Ġesù u l-preżenza tas-Saltna ta’ Alla fid-dinja huma moħbijin fil-qalba tal-parabboli. Jeħtieġ tidħol fis-Saltna, jiġifieri ssir dixxiplu ta’ Kristu biex “tagħraf il-Misteri tas-Saltna tas-Smewwiet” (Mt 13,11). Għal dawk li jinsabu “barra”, kollox jibqa’ bla tifsir (ara Mt 13,10-15).

 

IS-SINJALI TAS-SALTNA TA’ ALLA

547 Ġesù jsieħeb ma kliemu għadd kbir ta’ “mirakli, għeġubijiet u sinjali” (Atti 2,22), li juru li s-Saltna tinsab fih. Huma xhieda li hu l-Messija mħabbar (ara Lq 7, 18-23).

548 Is-sinjali li għamel Ġesù huma xhieda li l-Missier bagħtu (ara Ġw 5,36; 10,25). Jistiednu għat-twemmin fih (ara Ġw 10,38). Lil dawk li jersqu lejh bil-fidi, jagħtihom dak li jitolbu (ara Mk 5,25-34; 10,52 u l-bqija). Imbagħad il-mirakli jsaħħu l-fidi f’dak li jagħmel għemil il-Missier: jixhdu li hu Bin Alla (ara Ġw 10,31-38). Iżda jistgħu jkunu wkoll “okkażjoni ta’ tfixkil” ( Mt 11,6). Ma kellhomx jissodisfaw il-kurżità tan-nies u l-anqas ix-xewqat tagħhom għall-ħwejjeġ maġiċi. Minkejja l-mirakli tassew ċari tiegħu Ġesù ġie mwarra minn xi wħud (ara Ġw 11, 47-48); anzi xlewh li kien jinqeda bix-xjaten (ara Mk 3,22).

549 Huwa u jeħles xi nies mid-deni tad-dinja bħalma hu l-ġuħ (ara Ġw 6, 5-15), l-inġustizzja (ara Lq 19,8), il-mard u l-mewt (ara Mt 11,5), Ġesù kien jagħmel sinjali messjaniċi; iżda hu ma ġiex biex ineħħi d-deni kollu li hawn fuq l-art ( Lq 12,13-14; Ġw 18,36) imma biex jeħles lill-bnedmin mill-jasar l-aktar kiefer, dak tad-dnub (ara Ġw 8, 34-36), li jxekkel il-vokazzjoni tagħhom ta’ wlied Alla, u hu l-bidu tas-suriet kollha tal-jasar tal-biedem.

550 Il-miġja tas-Saltna ta’ Alla hi l-qerda tas-Saltna tax-xitan (ara Mt 12,26): “Jekk jiena qiegħed inkeċċi x-xjaten bl-Ispirtu ta’ Alla, dan ifisser li waslitililkom is-Saltna ta’ Alla” (Mt 12,28). L-Eżorċiżmi ta’ Ġesù kienu jeħilsu lill-bnedmin mis-setgħa tax-xitan (ara Lq 8, 26-39). Jantiċipaw ir-rebħa kbira ta’ Ġesù fuq “il-prinċep ta’ din id-dinja” (Ġw 12,31). Hu bis-salib ta’ Kristu li s-Saltna ta’ Alla titwaqqaf darba għal dejjem: Alla saltan “minn fuq l-għuda tas-salib”.[363]

 

“L-IMFIETAĦ TAS-SALTNA”

551 Sa mill-bidu tal-ħajja pubblika tiegħu, Ġesù għażel tnax biex ikunu miegħu u jissieħbu fil-missjoni tiegħu (ara Mk 3,13-19): tahom sehem mill-awtorità tiegħu, u “bagħathom ixandru s-Saltna ta’ Alla u jfejqu l-morda” (Lq 9,2). Jibqgħu dejjem imseħbin mas-Saltna ta’ Kristu, għax bihom hu jmexxi l-Knisja.

Bħalma Missieri ħejja saltna għalija hekk ukoll jien inħejji Saltna għalikom, biex tieklu u tixorbu fuq il-mejda tiegħi, f’Saltnati, u toqogħdu fuq tronijiet biex tagħmlu ħaqq mit-tnax-il tribù ta’ Israel (Lq 22,29-30).

552 Fil-Kulleġġ tat-Tnax, Xmun Pietru għandu l-ewwel post (ara Mk 3,16; 9,2; Lq 24,34; 1Kor 15,5). Ġesù fdalu missjoni unika. B’rivelazzjoni mill-Missier, San Pietru kien stqarr: “Inti l-Messija. Bin Alla l-ħaj!” Il-Mulej imbagħad qallu: “Inti Pietru u fuq din il-blata jiena nibni l-Knisja tiegħi u s-setgħat ta’ l-infern ma jegħlbuhiex” (Mt 16,18). Kristu, “il-ġebla ħajja” (1 Piet 2,4) jiżgura lill-Knisja tiegħu, mibnija fuq Pietru, ir-rebħa fuq is-setgħat tal-mewt. Pietru minħabba l-fidi li stqarr, jibqa’ l-blata sħiħa tal-Knisja. Ikollu l-missjoni li jħares din il-fidi biex qatt ma tiġi nieqsa u li jwettaq lil ħutu fiha (ara Lq 22,32).

553 Ġesù ried jafda setgħa speċifika lil San Pietru. “Jiena nagħtik l-imfietaħ tas-Saltna tas-smewwiet u kull ma torbot fuq l-art ikun marbut fis-smewwiet u kull ma tħoll fuq l-art ikun maħlul fis-smewwiet” (Mt 16,19). Is-“setgħa ta’ l-imfietaħ” tfisser l-awtorità li tmexxi d-dar ta’ Alla li hi l-Knisja. Ġesù, “ir-Ragħaj it-tajjeb” (Ġw 10,11) wettaq din is-setgħa wara l-qawmien mill-imwiet: “Irgħa n-nagħaġ tiegħi” (Ġw 21, 15-17). Is-setgħa li “tħoll u torbot” tfisser l-awtorità li taħfer id-dnubiet, tagħti ġudizzju dwar duttrina u tieħu deċiżjonijiet dixxiplinarji fil-Knisja. Ġesù ried jafda din l-awtorità lill-Knisja permezz tal-ministeru ta’ l-Appostli (ara Mt 18,18) u b’mod partikulari, permezz tal-ministeru ta’ San Pietru, li lilu waħdu ngħataw espliċitament l-imfietaħ tas-Saltna.

 

TGAWDIJA MINN QABEL TAS-SALTNA: IT-TRASFIGURAZZJONI

554 Mill-jum li fih San Pietru stqarr li Ġesù hu l-Messija, Bin Alla l-ħaj, l-Imgħallem “beda juri lid-dixxipli tiegħu li kien meħtieġ għalih li jmur Ġerusalemm, isofri ħafna......”joqtluh u fit-tielet jum iqum” (Mt 16,22-23); l-oħrajn ma fehmuha xejn (ara Mt 17,23; Lq 9,45). U f’dawn iċ-ċirkostanzi nsibu l-episodju misterjuż tat-Trasfigurazzjoni ta’ Ġesù (ara Mt 17, 1-8 u siltiet l-oħra tal-Evanġelju; 2 Piet. 1,16-18) fuq muntanja għolja quddiem tliet xhieda magħżula, Pietru, Ġakbu u Ġwanni. Wiċċ Ġesù u lbiesu dehru jiddu bħax-xemx. Mosè u Elija dehru “jitħaddtu fuq it-tmiem ta’ ħajtu li kellu jseħħ f’Ġerusalemm” (Lq 9,31). Sħaba tgħattihom u jinstema’ leħen mis-sema jgħid: “Dan hu Ibni l-maħtur, isimgħu lilu” (Lq 9,35).

555 Għal mument Ġesù juri l-glorja divina tiegħu, u hekk iwettaq l-istqarrija ta’ San Pietru. Juri wkoll li biex “jidħol fil-glorja tiegħu” (Lq 24,26) kellu jgħaddi mis-salib f’Ġerusalemm. Mosè u Elija kienu raw il-glorja ta’ Alla fuq il-muntanja, il-Liġi u l-Profeti kienu ħabbru t-tbatijiet tal-Messija (ara Lq 24,27). Il-passjoni ta’ Ġesù riedha l-Missier; l-Iben ġieb ruħu ta’ Qaddej ta’ Alla (ara Is 42,1). Is-sħaba turi l-preżenza ta’ l-Ispirtu s-Santu; “Dehret it-Trinità kollha: il-Missier fil-leħen, l-Iben fil-bniedem, l-Ispirtu s-Santu fi sħaba tiddi”:[364]

Int tbiddilt fuq il-muntanja u d-dixxipli tiegħek, sa fejn setgħu, ikkontemplaw il-glorja tiegħek O Kristu Alla, biex meta jarawk imsallab jifhmu li int minn rajk ridt issofri l-passjoni tiegħek u li huma kellhom iħabbru lid-dinja li int tassew id-dija tal-Missier.[365]

 

556 Fil-bidu tal-ħajja pubblika: il-Magħmudija; ftit qabel ta’ l-Għid tiegħu: it-Trasfigurazzjoni. Bil-Magħmudija ta’ Ġesù “tħabbar il-misteru tat-twelid ġdid”: il-Magħmudija tagħna; it-Trasfigurazzjoni “hi sinjal tat-twelid għall- ħajja ta’ dejjem”; il-qawmien tagħna mill-imwiet.[366] U minn issa aħna nissieħbu fil-qawmien tal-Mulej permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu li jaħdem fis-sagrament tal-Ġisem ta’ Kristu. It-Trasfigurazzjoni tagħtina niggustaw minn qabel it-tieni miġja glorjuża ta’ Kristu li “għad irid ibiddlilna il-ġisem imsejken tagħna fis-sura tal-ġisem glorjuż tiegħu” (Fil 3,21). Imma tfakkarna wkoll li “jeħtiġilna nbatu ħafna biex nidħlu fis-Saltna ta’ Alla” (Atti 14,22).

Dan San Pietru kien għadu ma fehmux meta wera x-xewqa li jibqa’ jgħix ma’ Kristu fuq il-muntanja (ara Lq 9,33). Dan refagħhulek, Pietru, għal wara l-mewt. Issa hu stess jgħidlek: Inżel biex tbati fuq l-art, biex taqdi tkun mistmerr, imsallab fuq l-art. Il-Ħajja niżlet biex tiġi maqtula, il-Ħobż niżel biex ibati l-ġuħ; it-Triq niżlet biex tgħejja bil-mixi; l-Għajn niżlet biex tbati l-għatx, u int ma tridx tbati?[367]

 

 

IT-TLUQ LEJN ĠERUSALEMM

557 “Meta qorob għalih iż-żmien li fih kellu jittieħed mid-dinja, Ġesù b’rieda sħiħa dar u telaq lejn Ġerusalemm” (Lq 9,51; ara Ġw 13,13). B’din id-deċiżjoni wera li kien sejjer Ġerusalemm lest biex imut hemm. Tliet darbiet kien ħabbar il-Passjoni u l-Qawmien tiegħu mill-imwiet (ara Mk 8,31-33; 9,31-32; 10,32-34). Huwa u sejjer lejn Ġerusalemm qal li “ma għandux ikun li profeta jinqered barra Ġerusalemm” (Lq 13,33).

558 Ġesù jfakkar il-martirju tal-profeti li nqatlu f’Ġerusalemm (ara Mt 23,37a). Iżda ma jiqafx isejjaħ lil Ġerusalemm biex tinġabar madwaru: “Kemm-il darba ridt niġbor lil uliedek bħalma qroqqa tiġbor il-flieles taħt ġwenħajha, u int ma ridtx!” (Mt 23,37b). Meta Ġerusalemm dehret quddiemu, hu beka fuqha u reġa’ tenna x-xewqa ta’ qalbu: “Mhux li għaraft int ukoll f’dan il-jum x’inhu l-ġid tiegħek! Imma issa, dan hu moħbi minn għajnejk” (Lq 19,41-42).

 

ID-DAĦLA MESSJANIKA TA’ ĠESÙ F’ĠERUSALEMM

559 Kif se tilqa’ Ġerusalemm il-Messija tagħha? Qabel, Ġesù dejjem żamm ruħu ‘l bogħod mit-tentattivi kollha tan-nies biex jagħmluh sultan (ara Ġw 6,15), imma issa hu stess jagħżel il-mument u jħejji l-irqaqat kollha tad-daħla messajnika tiegħu fil-belt ta’ “David missieru” (Lq 1,32; ara Mt 21,1-11). Isellmulu bħala Bin David, bħala dak li jġib is-salvazzjoni (“Hosanna” jiġifieri “mela salvana”, “agħtina s-salvazzjoni”). Issa “s-Sultan tal-glorja” (Salm 24,7-10) dieħel fil-belt “riekeb fuq ħmara” (Żak 9,9); ma jirbaħx għalih lil Bint Sijon, xbieha tal-Knisja tiegħu, la bil-qerq u lanqas bil-vjolenza, imma bl-umiltà li tagħti xhieda għall-Verità (ara Ġw 18,37). Hu għalhekk li s-sudditi tas-Saltna tiegħu dak in-nhar huma t-tfal (ara Mt 21,15-16; Salm 8,3) u “l-foqra tal-Mulej”, u jsellmulu kif l-anġli ħabbruh lir-ragħajja; (ara Lq 19,38; 2,14). L-għajta tagħhom: “Imbierek min ġej f’isem il-Mulej” (Salm 118,26) itenniha l-Knisja fis-“Sanctus” tal-Liturġija ewkaristika hija u tagħti bidu għat-tifkira ta’ l-Għid tal-Mulej.

560 Id-dħul ta’ Kristu f’Ġerusalemm juri li waslet is-Saltna li s-Sultan-Messija kien se jwaqqaf bl-Għid tal-mewt u l-Qawmien tiegħu mill-imwiet. Hi b’din iċ-ċelebrazzjoni, nhar Ħadd il-Palm, li l-Liturġija tal-Knisja tagħti bidu għall-Ġimgha Mqaddsa.

 

Fil-qosor

561 “Il-ħajja kollha ta’ Kristu hi tagħlim dejjem sejjer: is-skiet tiegħu, il-mirakli tiegħu, il-ġesti tiegħu, it-talb tiegħu, l-imħabba tiegħu għall-bniedem, l-imħabba speċjali tiegħu għat-tfal u għall-foqra, l-aċċettazzjoni tas-sagrifiċċju sħiħ tiegħu fuq is-salib għall-fidwa tad-dinja, il-qawmien tiegħu mill-imwiet jagħmlu sseħħ il-Kelma tiegħu u jwasslu għat-tmiem tagħha r-Rivelazzjoni”.[368]

562 Id-dixxipli għandhom ifittxu li jkunu dejjem aktar bħal Kristu, sakemm Kristu jissawwar fihom (Gal 4,19). “Dan għaliex ġejna mdaħħlin fil-Misteri ta’ ħajtu, sirna nixbħuh u sseħibna fil-mewt u l-Qawmien tiegħu mill-imwiet, u għad insaltnu miegħu”.[369]

563 Ragħajja jew maġi, ma nistgħux niltaqgħu ma’ Alla hawn fuq l-art mingħajr ma ninżlu għarkopptejna quddiem il-maxtura ta’ Betlehem, biex nadurawh moħbi fid-dgħufija ta’ tarbija.

564 Bl-ubbidjenza tiegħu għal Marija u Ġużeppi u bil-ħidma umli tiegħu għal tant snin f’Nazaret, Ġesù jagħtina eżempju tal-qdusija tal-ħajja ta’ kull jum fil-familja u fuq ix-xogħol.

565 Sa mill-bidu tal-ħajja pubblika tiegħu, fil-Magħmudija tiegħu, Ġesù hu l-“Qaddej”, ikkonsagrat kollu kemm hu għax-xogħol tal-fidwa, li sseħħ bil-“magħmudija” tal-passjoni tiegħu.

566 It-tiġrib fid-deżert jurina lil Ġesù, Messija umli li joħroġ rebbieħ fuq ix-xitan, għaliex marbut għal kollox mal-pjan tas-salvazzjoni li ried il-Missier.

567 Is-Saltna tas-smewwiet bdieha Kristu fuq l-art. “Iddiet għall-għajnejn il-bnedmin bil-kliem, fl-għemil u bil-presenza ta’ Kristu”.[370] Il-Knisja hi ż-żerriegħa u l-bidu tas-Saltna. L-imfietaħ tagħha huma fdati lil San Pietru.

568 It-Trasfigurazzjoni ta’ Kristu riedet issaħħaħ il-fidi ta’ l-Appostli minħabba l-passjoni: it-telgħa fuq “muntanja għolja” tħejji t-tlugħ tal-Kalvarju. Kristu, ir-Ras tal-Knisja, juri dak li hemm f’Ġismu u li jiddi fis-sagramenti: “it-tama tal-glorja” (Kol 1,27).[371]

569 Ġesù tela’ għax ried f’Ġerusalemm, għelkemm kien jaf li hemm kellu jmut b’mewta kiefra minħabba oppożizzjoni kbira min-naħa tal-midinbin (ara Lh 12,3).

570 Id-dħul ta’ Ġesù f’Ġerusalemm juri l-miġja tas-Saltna li s-Sultan-Messija, milqugħ f’beltu mit-tfal u minn dawk ta’ qalb umli, se jwaqqaf bl-Għid tal-mewt u l-Qawmien tiegħu mill-imwiet.

 

 

Ir-raba’ Artiklu

ĠESÙ KRISTU BATA’ TAĦT PONZJU PILATU, SALLBUH,

MIET U DIFNUH

571 Il-Misteru ta’ l-Għid tas-salib u tal-Qawmien mill-imwiet ta’ Kristu hu fil-qalba tal-Bxara t-Tajba li l-Appostli, u l-Knisja warajhom, kellhom ixandru lid-dinja. Il-pjan ta’ Alla għas-salvazzjoni seħħ “darba għal dejjem” (Lh 9, 26) bil-mewt li fdietna ta’ Ibnu Ġesù Kristu.

572 Il-Knisja tħares bil-fedeltà kollha “t-tifsir ta’ kull ma hemm fl-Iskrittura” li ta Ġesù stess kemm qabel u kemm wara l-Għid tiegħu: “U ma kellux il-Messija jgħaddi minn dawn il-ħwejjeġ u hekk jidħol fil-glorja tiegħu?” (Lq 24, 26-27, 44-45). It-tbatijiet ta’ Ġesù ħadu s-sura storika tagħhom għaliex kien “miċħud mill-anzjani u mill-qassisin il-kbar u mill-kittieba” (Mk 8,31) li tawh “f’idejn il-pagani biex jiddieħku bih u jagħtuh is-swat u jsallbuh” (Mt 20,19).

 573 Il-fidi tista’ għalhekk tgħarbel iċ-ċirkostanzi tal-mewt ta’ Ġesù, ċirkostanzi li l-Evanġelji wasslulna bil-fedeltà kollha[372] u ġew imdawlin minn għejun storiċi oħra, u hekk tifhem aħjar xi tfisser il-Fidwa.

 

L-ewwel paragrafu

ĠESÙ U ISRAEL

574 Mill-bidu tal-ministeru pubbliku ta’ Ġesù, xi Fariżej u xi Erodjani, flimkien ma’ xi qassisin u xi kittieba, ftiehmu bejniethom kif jeqirduh (Mk 3,6). Għal xi għemil tiegħu (it-tkeċċija tax-xjaten, ara Mt 12,24; il-maħfra tad-dnubiet, ara Mark 2,7; il-fejqan f’jum is-Sibt, ara Mk 3,1-6; l-interpretazzjoni oriġinali tal-preċetti tas-safa fil-Liġi, ara Mk 7,14-23; il-familjarità mal-pubblikani u l-midinbin magħrufa (ara Mk 2, 14-17) xi wħud, li kellhom fehmiet ħżiena qalu li kellu fih xitan (ara Mk 3,22; Ġw 18,48; 10,20). Xlewh li kien midgħi (ara Mk 2,7; Ġw 5,18; 10,33), li kien profeta qarrieq (ara Ġw 7,12; 7,52), delitti reliġjużi li l-Liġi kienet tikkastiga bil-mewt bi tħaġġir (ara Ġw 8,59; 10,31).

575 Ħafna mela mill-għemil u mill-kliem ta’ Ġesù kienu “sinjal li jmeruh” (Lq 2,34) għall-awtoritajiet reliġjużi ta’ Ġerusalemm, għal dawk li l-Evanġelju ta’ San Ġwann spiss isejjaħ “il-Lhud” (ara Ġw 1,19; 2,18; 5,10; 7,13; 9,22; 18,12; 19,38; 20,19), wisq aktar milli għall-poplu kollu ta’ Alla (ara Ġw 7,48-49). Iżda r-relazzjonijiet ta’ Kristu mal-Fariżej ma kienux biss ta’ kuntrast u ta’ polemika. Kienu Fariżej li wissewh bil-periklu li kien qiegħed iheddu (ara Lq 13,31). Ġesù faħħar lil xi wħud minnhom, bħall-kittieb ta’ Mk 12,34, u kemm-il darba kiel għand il-Fariżej (ara Lq 7,36; 14,1). Ġesù wettaq xi tagħlim li kien iħaddan dan il-grupp reliġjuż ewlieni tal-poplu ta’ Alla: il-qawmien mill-imwiet (ara Mt 22,23-24; Lq 20,39), is-suriet tat-tjieba tagħhom (il-karità, is-sawm u t-talb, ara Mt 6,18), u d-drawwa tagħhom li jsejħu lil Alla bħala Missier, il-karattru ewlieni tal-kmandament tal-imħabba ta’ Alla u tal-proxxmu (ara Mk 12,28-34).

576 F’għajnejn ħafna f’Israel Ġesù kien jidher li hu kontra l-istituzzjonijiet essenzjali tal-Poplu ta’ Alla:

- L-ubbidjenza għal-Liġi fis-sħuħija kollha tal-preċetti miktuba u, għall-Fariżej, tal-interpretazzjoni tat-tradizzjonijiet li kienu jitwasslu bil-fomm.

- It-Tempju ta’ Ġerusalemm bħala ċentru tal-ħajja reliġjuża kollha għax hu l-post qaddis fejn Alla jgħammar b’mod privileġġjat.

- Il-fidi f’Alla wieħed, li mill-glorja tiegħu ebda bniedem ma jista’ jkollu sehem.

 

I. Ġesù u l-Liġi

577 Ġesù ta twissija mill-aktar solenni fil-bidu tad-Diskors minn minn fuq il-muntanja meta fisser l-Liġi mogħtija minn Alla fis-Sinaj fi żmien il-Patt il-Qadim, fid-dawl tal-grazzja tal-Patt il-Ġdid:

Xejn taħsbu li ġejt inwaqqa’ l-Liġi jew il-Profeti: jiena ma ġejtx biex inwaqqagħhom, iżda biex inwassalhom għall-perfezzjoni. Tassew, ngħidilkom, li sa ma jkunu għaddew is-sema u l-art anqas l-iżgħar ittra jew tikka waħda mil-Liġi ma titneħħa sa ma jkun seħħ kollox. Jekk mela xi ħadd iġib fix-xejn wieħed mill-iżgħar minn daw il-kmandamenti u jgħallem lin-nies biex jagħmlu l-istess dan jissejjaħ l-iżgħar fis-Saltna tas-Smewwiet, imma min iħarishom u jgħallimhom dan kbir jissejjaħ fis-Saltna tas-Smewwiet (Mt 5,17-19).

578 Ġesù, il-Messija ta’ Israel, għalhekk l-ikbar wieħed fis-Saltna tas-Smewwiet, kellu jwassal il-Liġi għall-perfezzjoni tagħha huwa u jħarisha fis-sħuħija kollha tagħha, sa l-iżgħar wieħed mill-kmandamenti, skond kliemu stess. U hu biss ukoll li seta’ jagħmel dan b’mod l-aktar perfett (ara Ġw 8,46). Il-Lhud, kif stqarru huma stess, qatt ma setgħu jħarsu l-Liġi fis-sħuħija kollha tagħha, perfettament, mingħajr ma jiksru l-iżgħar kmandament (ara Ġw 7,19; Atti 13, 28-41; 15,10). Hu għalhekk li kull sena fil-festa tat-Tpattija, ulied Israel jitolbu lil Alla maħfra għal kull darba li kisru l-Liġi. Fil-fatt, il-Liġi hi ħaġa waħda u, kif ifakkarna San Ġakbu “min il-liġi jħarisha kollha imma jiksirha f’ħaġa waħda biss, ikun ħati ta’ kollox” (Ġak 2,10; Gal 3,10; 5,3).

579 Dan il-prinċipju tal-ħarsien tal-Liġi fis-sħuħija kollha tagħha, mhux biss fl-ittra imma wkoll fl-ispirtu tagħha, kien għażiż ħafna għall-Fariżej. Huma u jfissruha għal Israel wasslu ħafna Lhud fi żmien Kristu għal żelu reliġjuż esaġerat (ara Rum 10,2). Dan, biex ma jkunx każiżtika “ta’ wiċċ b’ieħor” (ara Mt 15,3-7; Lq 11, 39-54), ma setax ikun ħlief tħejjija tal-Poplu għall-indħil ta’ l-għaġeb ta’ Alla permezz tal-ħarsien perfett tal-Liġi minn dak li hu waħdu l-Ġust minn flok il-midinbin kollha (ara Is 53,11; Lh 9,15).

580 Leġislatur divin biss, imwieled taħt il-Liġi fil-persuna ta’ l-Iben ta’ Alla (ara Gal 4,4), seta’ jwassal il-Liġi għall-perfezzjoni sħiħa tagħha. F’Ġesù, il-Liġi ma dehritx aktar minquxa fuq twavel tal-ġebel, imma “fil-fond tal-qalb” (ara Ġer 31,33) tal-Qaddej li, għax “iġib il-ġustizzja fis-sewwa” (Is 42,3) sar “Patt tal-poplu” (Is 42,6). Ġesù wassal il-Liġi għall-perfezzjoni billi ġieb fuqu “s-saħta tal-Liġi” (Gal 3,13), li fiha jaqgħu dawk li “ma joqogħdux għall-ħwejjeġ kollha li hemm imniżżla fil-Liġi” (Gal 3,10), għaliex il-mewt ta’ Kristu seħħet “għall-fidwa tal-ħtijiet li saru fi żmien il-Patt ta’ qabel” (Lh 9,15).

581 Ġesù deher bħala “rabbi” għal għajnejn il-Lhud u l-mexxejja reliġjużi tagħhom (ara Ġw 11,38; 3,2; Mt 22,23-24; 34-36). Spiss id-diskussjonijiet tiegħu kienu skond kif ir-rabbini kienu jinterpretaw il-Liġi (ara Mt 12,5; 9,12; Mk 2,23-27; Lq 6,6-9; Ġw 7,22-23). Iżda fl-istess ħin, Ġesù ma setax ma jurtax l-għorrief fil-Liġi għax għalih ma kienx biżżejjed li jagħti interpretazzjoni tiegħu bħal ma kienu jagħmlu huma: “kien jgħallimhom bħal wieħed li għandu s-setgħa u mhux bħall-kittieba” (Mt 7,28-29). Fih, hi l-istess kelma li nstemgħet fuq il-muntanja Sinaj biex tagħti lil Mosè l-Liġi miktuba, li issa nstemgħet mill-ġdid fuq il-muntanja tal-Beatitudni (ara Mt 5,1). Hi ma tħassarx il-Liġi, iżda twettaqha billi b’mod divin, tagħtiha interpretazzjoni definittiva: “Smajtu x’intqal lin-nies ta’ dari.....imma jiena ngħidilkom” (Mt 5,33-34). Bl-istess awtorità divina jwarrab xi “tradizzjonijiet tal-bnedmin” (Mk 7,8) tal-Fariżej li “kienu jġibu fix-xejn il-Kelma ta’ Alla” (Mk 7,13).

582 Ġesù mar aktar ‘il hemm u wassal il-Liġi għall-perfezzjoni ukoll dwar is-safa ta’ l-ikel, hekk importanti fil-ħajja ta’ kull jum tal-Lhud, billi wera x’kien it-tifsir “pedagoġiku” tal-Liġi dwar l-ikel (ara Gal 3,24): taha interpretazzjoni divina: “Xejn ma jista’ jtebba’ l-bniedem minn dak li jidħol ġo fih minn barra.....” hekk wera li l-ikel kollu hu safi....”Dak li joħroġ minn ġol-bniedem dak hu li jtebba’ l-bniedem. Għax hu minn ġewwa, mill-qalb tal-bniedem li joħorġu l-ħsibijiet ħżiena” (Mk 7,18-21). Huwa u jagħti b’awtorità divina, interpretazzjoni definittiva tal-Liġi, Ġesù sab ruħu f’konfront ma’ xi għorrief tal-Liġi li ma ridux jaċċettaw l-interpretazzjoni tiegħu, minkejja li kienet imwettqa minn sinjali divini li ssieħbu magħha (ara Ġw 5,36; 10,25;37-38; 12,37). Dan jgħodd b’mod partikulari għall-ħarsien tas-Sibt, Ġesù jfakkar, u dan spiss kien jagħmlu b’argumenti tar-rabbini (ara Mt 2,25-27; Ġw 7, 22-24), li l-mistrieħ tas-Sibt ma jinkisirx bil-qadi lil Alla (ara Mt 12,5; Num 28,9) jew lill-proxxmu (ara Lq 13,15-16; 14,3-4), qadi li kien jagħmel huwa u jfejjaq.

 

II. Ġesù u t-Tempju

583 Ġesù, bħall-profeti li ġew qablu, wera rispett kbir ħafna għat-Tempju ta’ Ġerusalemm. Ġie ppreżentat fih minn Ġużeppi u Marija erbgħin jum wara li twieled (ara Lq 2,22-39). Ta’ tnax-il sena ried jibqa’ fit-Tempju biex ifakkar lill-ġenituri tiegħu li hu kellu jkun f’dak li hu ta’ Missieru (ara Lq 2,46-49). Kull sena kien jitla’ almenu għall-festa ta’ l-Għid tul iż-żmien tal-ħajja moħbija tiegħu (ara Lq 2,41); l-istess ministeru pubbliku tiegħu kien imqassam skond il-pellegrinaġġi tiegħu lejn Ġerusalemm għall-festi kbar tal-Lhud (ara Ġw 2,13-14; 5,1,14; 7,1.10.14; 8,2; 10,22-23).

584 Ġesù kien jitla’ fit-Tempju bħala l-post privileġġjat għal-laqgħa ma’ Alla. Għalih it-Tempju kien l-għamara tal-Missier, dar tat-talb, u jeħodha kontra dawk li għamlu suq fil-bitħa ta’ barra (ara Mt 21,13). Jekk keċċa l-bejjiegħa mit-Tempju dan għamlu b’imħabba għajjura għall-Missier: “Dar Missieri tagħmluhiex dar tan-negozju!” Id-dixxipli ftakru f’dak li kien hemm miktub fl-Iskrittura: “Il-ħeġġa għal darek kilitni” (Ġw 2,16-17). Wara l-Qawmien mill-imwiet l-Appostli baqgħu juru rispett reliġjuż lejn it-Tempju (ara Atti 2,46; 3,1; 5,20-21; u l-bqija).

585 Iżda lejlet il-passjoni, Ġesù ħabbar it-tiġrif ta’ dan il-bini sabiħ li minnu ma kinitx se tibqa’ ġebla fuq ġebla (ara Mt 24,1-2). Hawn għandna tħabbira ta’ sinjal ta’ l-aħħar żminijiet li se jibdew proprju bl-Għid tiegħu (ara Mt 24,3; Lq 13,35). Iżda din il-profezija ġiet imfissra ħażin minn xhieda qarrieqa waqt li kien qed jiġi mistoqsi quddiem il-qassis il-kbir (ara Mt 14,57-58), u nqdew b’dil-profezija biex jinġurjawh waqt li kien imsallab fuq is-salib (ara Mt 27, 39-40).

586 Tant ma kienx kontra t-Tempju (ara Mt 8; 23,21; Lq 17,14; Ġw 4,22) fejn xandar il-qofol tat-tagħlim tiegħu (ara Ġw 18,20), li Ġesù ried iħallas it-taxxa tat-Tempju u f’dan sieħeb miegħu lil San Pietru (ara Mt 17,24-27), li kien qiegħed bħala pedament tal-Knisja tiegħu li kellha tiġi (ara Mt 16,18). U wisq aktar, hu identifika ruħu mat-Tempju meta wera lilu nnifsu bħala l-għamara defibittiva ta’ Alla fost il-bnedmin (ara Ġw 2,21; Mt 12,6). U għalhekk il-mewt tiegħu fil-ġisem (ara Ġw 2,18-22), kellha tħabbar il-qerda tat-Tempju u turi l-bidu ta’ żmien ġdid fil-ġrajja tas-salvazzjoni. “Jiġi żmien meta mhux fuq din il-muntanja naduraw il-Missier lanqas f’Ġerusalemm” (Ġw 4,21; ara Ġw 4,23-24; Mt 27,51; Lh 9,11; Apok 21,22).

 

III. Ġesù u l-fidi ta’ Israel f’Alla wieħed u Salvatur

587 Jekk il-Liġi u t-Tempju ta’ Ġerusalemm setgħu kienu okkażżjoni għal Ġesù biex “imeruh” (ara Lq 2,34), għall-awtoritajiet reliġjużi tal-Lhud, kienet il-ħidma tiegħu għall-fidwa tad-dnubiet, ħidma kollha kemm hi ta’ Alla, li kienet tassew vera ġebla li fixklithom (ara Lq 20,17-18; Salm 118,22).

588 Ġesù skandalizza lill-Fariżej għax kien jiekol mal-pubblikani u l-midinbin (ara Lq 5,30) bl-istess familjarità li biha kien jiekol magħhom (ara Lq 7,36; 11,37; 14,1). Kontra dawk fosthom “li waħħlu f’rashom li huma niex ġusti u kienu jmaqdru lill-oħrajn” (Lq 18,9; ara Ġw 7,49; 9,34) Ġesù qal: “Jien mhux il-ġusti ġejt insejjaħ, iżda l-midinbin għall-indiema” (Lq 5,32). U mar aktar ‘il bogħod meta ħabbar quddiem il-Fariżej li, għax id-dnub hu mxerred ma’ kullimkien (ara Ġw 8,33-36), dawk li jaħsbu li ma jeħtiġux is-salvazzjoni, huma għomja dwarhom stess.

589 Ġesù skandalizza l-aktar għax l-imġieba tiegħu kollha ħniena mal-midinbin identifikaha ma’ l-imġiba ta’ Alla nnifsu magħhom (ara Mt 9,13; Hos 6,6). Wasal biex iġegħelhom jifhmu illi huwa u jiekol mal-midinbin (ara Lq 15,1-2), kien b’hekk qiegħed idaħħalhom għall-ikla messjanika (ara Lq 15, 23-32). Iżda, b’mod partikulari, hu ġieb f’dilemma u ma kinux jafu x’jaqbdu jagħmlu l-awtoritajiet reluġjużi ta’ Israel, meta ħafer id-dnubiet. Għax, kif qalu sewwa fit-taħwida li fiha sabu ruħhom: “Min jista’ jaħfirhom id-dnubiet ħlief Alla biss?” (Mk 2,7). Meta ħafer id-dnubiet, Ġesù jew kien jidgħi, għax kien bniedem u għamel lilu nnifsu daqs Alla (ara Ġw 5,18; 10,33), jew kien veru dak li kien qiegħed jgħid għax fil-Persuna tiegħu kien hemm u kien jidher l-Isem ta’ Alla (ara Ġw 17,6.26).

590 Biss l-identità divina tal-Persuna ta’ Ġesù, tiġġustifika esiġenza assoluta bħal din: “Min m’huwiex miegħi, hu kontra tiegħi” (Mt 12,30); hekk ukoll għax kien Alla seta’ jgħid li fih hemm min hu “aqwa minn Ġona, aqwa minn Salamun” (Mt 12,41-42), “aqwa mit-Tempju” (Mt 12,6); seta’ jfakkar li David sejjaħ lill-Messija Sidu (ara Mk 12,36-37) u seta’ qal: “Qabel ma kien Abraham, jien hu” (Ġw 8,58); u ukoll: “Jiena u l-Missier aħna ħaġa waħda” (Ġw 10,30).

591 Ġesù talab lill-awtoritajiet reliġjużi ta’ Ġerusalemm biex jemmnu fih minħabba l-għemejjel ta’ Missieru li kien qiegħed jagħmel (ara Ġw 10, 36-38). Iżda biex jagħmlu att ta’ fidi bħal dan kellhom jgħaddu minn mewt misterjuża tagħhom infushom biex “jitwieldu mill-ġdid mis-sema” (ara Ġw 3,7) bl-għajnuna mill-grazzja ta’ Alla (ara Ġw 6,44). Ħtieġa bħal din ta’ konverżjoni wara li seħħu b’mod ta’ l-għaġeb il-wegħdiet kollha (ara Is 53,1) twassalna biex nifhmu l-iżball traġiku tas-Sanhedrin li qies lil Ġesù ħati tal-mewt bħala midgħi (ara Mk 3,6, Mt 26,64-66). Il-membri tas-Sanhedrin żbaljaw ilkoll għax kollha wrew “injoranza” (ara Lq 23,24; Atti 3,17-18), “ebusija tal-qalb” (Mk 3,5; Rum 11,25) u “nuqqas ta’ fidi” (Rum 11,20).

 

Fil-qosor

592 Ġesù ma neħħiex il-Liġi tas-Sinaj, iżda wassalha għall-perfezzjoni (ara Mt 5,17-19) hekk sħiħa (ara Ġw 8,46) li wera t-tifsir sħiħ tagħha (ara Mt 5,33) u patta għall-ħtijiet kollha li saru kontriha (ara Lh 9,15).

593 Kristu wera rispett lejn it-Tempju għax kien jitla’ għall-festi tal-Lhud meta dawn kienu jmorru pellegrinaġġ lejn it-tempju; u ħabb b’imħabba għajjura din l-għamara ta’ Alla mal-bnedmin. It-Tempju hu xbieha tal-Misteru tiegħu. Jekk ħabbar it-tiġrif tat-Tempju, b’dan kien qed iħabbar il-mewt tiegħu u l-bidu ta’ żmien ġdid fil-ġrajja tas-salvazzjoni, fejn Ġismu se jkun Tempju tassew għal dejjem.

594 Ġesù wettaq xi għemil bħalma hi l-maħfra tad-dnubiet, li bih wera li hu nnifsu kien Alla s-Salvatur (ara Ġw 5,16-18). Xi Lhud, li, għax ma għarfux lil Alla li sar bniedem (ara Ġw 1,14) raw f’Ġesù “bniedem” li għamel lilu nnifsu Alla” (Ġw 10,33), u kkundannawh bħala midgħi.

 

 

It-tieni paragrafu

ĠESÙ JMUT FUQ IS-SALIB

 

I. Il-proċess ta’ Ġesù

 

FIRDIET FOST L-AWTORITAJIET LHUD DWAR ĠESÙ

595 Fost l-awtoritajiet reliġjużi ta’ Ġerusalemm mhux biss kien hemm il-Fariżew Nikodemu (ara Ġw 7,52) u Ġużeppi minn Arimatija, li kienu dixxipli tal-Mulej bil-moħbi (ara Ġw 19, 38-39), imma kien hemm ukoll minn żmien qabel nuqqas ta’ ftehim dwar Ġesù, (ara Ġw 9,16-17; 10,19-21), tant li lejlet il-passjoni stess San Ġwann seta’ jgħid għalihom li ħafna minnhom emmnu wkoll, għalkemm dan jgħidu b’mod mhux perfett (ara Ġw 12,42). Din m’hijiex xi ħaġa ta’ l-għaġeb, meta nqisu li l-għada ta’ Għid il-Ħamsin “kotra kbira ta’ qassisin kienu jilqgħu l-fidi” (Atti 6,7) u li “xi wħud min-naħa tal-Fariżej kienu emmnu” (Atti 15,5) tant li San Ġakbu seta’ jgħid lil San Pawl “Qiegħed tara kemm eluf ta’ Lhud emmnu, u dawn kollha għadhom imħeġġa għal-Liġi” (Atti 21,20).

596 L-awtoritajiet reliġjużi ta’ Ġerusalemm ma kinux jaqblu bejniethom dwar kif kellhom iġibu ruħhom ma’ Ġesù (ara Ġw 9,16; 10,19). Il-Fariżej heddu bi skomunika lil min imur wara Ġesù (ara Ġw 9,22). Lil dawk li kienu mbeżżgħin “għax kulħadd jemmen fih u jiġu r-Rumani u jeqirdulna kemm it-Tempju u kemm il-ġens tagħna” (Ġw 11,48), il-qassis il-kbir Kajfa pproponielhom dik li fiha nnifisha kienet profezija “Jaqblilkom jekk imut bniedem wieħed għall-poplu u mhux jinqered il-ġens kollu” (Ġw 11, 49-50). Is-Sanhedrin iddeċieda li Ġesù “ħaqqu l-mewt” (Mt 26,66) bħala midgħi; imma għax ma kellhomx setgħa joqtlu lil ħadd (ara Ġw 18,31), taw ‘il Ġesù lir-Rumani u xlewh bħala xewwiex politiku (Lq 23,2) u hekk għamluh daqs Barabba, mixli b’”rewwixta” (Lq 23,19). Il-qassisin il-kbar inqdew ukoll b’theddid politiku biex iġiegħlu ‘l Pilatu jikkundanna ‘l Ġesù għall-mewt (ara Ġw 19,12; 15,21).

 

IL-LHUD M’HUMIEX ILKOLL FLIMKIEN RESPONSABBLI

TAL-MEWT TA’ ĠESÙ

 

597 Meta nqisu kemm hi komplessa l-ġrajja storika tal-proċess ta’ Ġesù kif jidher fl-Evanġelju, u meta nqisu x’kien id-dnub personali ta’ kull min kellu x’jaqsam mal-proċess (Ġuda, is-Sanhedrin, Pilatu) li Alla biss jafu, ma nistgħux ngħabbu bir-responsabbiltà tal-mewt ta’ Ġesù n-nies kollha ta’ Ġerusalemm, minkejja l-għajat ta’ folla ta’ nies imxewxa (ara Mk 15,11), u minkejja ċ-ċanfir għal kulħadd li nsibu f’kull stedina għall-konverżjoni li saret wara Għid il-Ħamsin (ara Atti 2,23-36; 3,13-14; 4,10; 5,30; 7,52; 10,39; 13,27-28, 1 Tes 2,14-15). Ġesù stess ħafrilhom fuq is-salib (ara Lq 23,34) u Pietru warajh semma’ l-“injoranza” (Atti 3,17) tal-Lhud ta’ Ġerusalemm u ta’ l-istess kapijiet tagħhom. Wisq anqas ma għandna nqisu għajta tal-poplu: “Demmu fuqna u fuq uliedna” (Mt 27,25), għajta li kienet biss formula ta’ ratifika (ara Atti 5,28; 18,6), biex ngħabbu r-responsabbiltà tal-mewt ta’ Kristu lil-Lhud kollha ta’ kull żmien u ta’ kullimkien.

Dan qalet ukoll il-Knisja fil-Konċilju Vatikan II. “B’dak li sar fil-passjoni ma jistgħux jiġu mixlija bla ebda distinzjoni l-Lhud kollha li għexu dak iż-żmien, u lanqas il-Lhud ta’ kull żmien.....Il-Lhud ma għandhomx jitqiesu bħala mistmerra jew misħuta minn Alla, qisu dan jgħiduh il-Kotba Mqaddsa”.[373]

 

IL-MIDINBIN KOLLHA HUMA AWTURI

TAL-PASSJONI TAL-MULEJ

 

598 Il-Knisja, fil-Maġisteru tal-fidi tagħha u fix-xhieda tal-qaddisin tagħha qatt ma nsiet li “l-midinbin stess huma l-awturi u l-istrumenti tat-tbatijiet kollha li ġarrab il-Feddej divin”;[374] (ara Lh 12,3). Hija u tqis li dnubietna jolqtu ‘l Kristu nnifsu (ara Mt 25,45; Atti 9,4-5), il-Knisja ma toqgħodx taħsibha biex tgħabbi lill-insara bl-akbar responsabbiltà għall-passjoni ta’ Ġesù, dik ir-responsabbiltà li l-insara spiss għabbew biha lil-Lhud biss:

Għandna nqisu ħatja ta’ dan il-fatt tal-biża’ dawk li kontinwament jaqgħu fi dnubiethom. Huma l-ħtijiet tagħna li ġiegħlu lil Sidna Ġesù Kristu jġarrab it-tbatija tas-salib, u hi ħaġa żgura li dawk li qegħdin jgħixu fil-fond tad-diżordni u tal-ħażen, bl-istess imġiba tagħhom “qed isallbu lill-Iben ta’ Alla u jwaqqgħuh għat-tmaqdir” (Lh 6,6). U rridu nammettu, li l-ħtija tagħna f’dan il-każ hi akbar minn dik tal-Lhud għax huma, skond ix-xhieda ta’ l-Appostlu San Pawl “kieku għarfuh qatt ma kienu se jsallbu l-Mulej tal-glorja” (1 Kor 2,8). Aħna, għall-kuntrarju, ngħidu li nagħrfuh u meta niċħduh b’għemilna, aħna b’xi mod inkunu mmiddu fuqu l-idejn qattiela tagħna.[375]

U m’humiex ix-xjaten li sallbuh imma magħhom int sallabtu u għadek issallbu, int u tithenna fil-vizzju u fid-dnub.[376]

 

II. Il-mewt feddejja ta’ Kristu fil-pjan ta’ Alla għas-salvazzjoni

 

“ĠESÙ ĠIE MOGĦTI SKOND IL-PJAN TA’ ALLA

 MFASSAL MINN QABEL.”

 

599 Il-mewt vjolenta ta’ Kristu ma ġratx b’kumbinazzjoni għax iltaqgħu ħażin flimkien għadd ta’ ċirkostanzi. Il-mewt ta’ Kristu hi parti mill-misteru tal-pjan ta’ Alla, kif San Pietru fisser lil-Lhud ta’ Ġerusalemm fl-ewwel diskors tiegħu nhar Għid il-Ħamsin: “Alla telaqulhom f’idejhom skond il-għerf u l-pjan imfassal minn qabel” (Atti 2,23). Dan il-kliem ta’ l-Iskrittura ma jfissirx li dawk li “ttradew lil Ġesù” (Atti 3,13) ma kinux ħlief esekuturi passivi ta’ xenarju mħejji minn qabel minn Alla.

 

600 Il-mumenti kollha ta’ kull żmien jinsabu quddiem Alla huma u jsiru. Hu ffissa l-pjan etern tiegħu tal-“predestinazzjoni”, u daħħal fih it-tweġiba ħielsa ta’ kull bniedem għall-grazzja tiegħu. “Għax tabilħaqq f’din il-belt Erodi u Ponzju Pilatu, ngħaqdu flimkien mal-pagani u n-nies ta’ Israel kontra l-qaddej tiegħek Ġesù (ara Salm 2, 1-2) li int ikkonsagrajt, biex jagħmlu dak kollu, li bil-qawwa u r-rieda tiegħek, iddestinajt minn qabel li kellu jsir” (Atti 4,27-28). Alla ppermetta li jsir dak l-għemil li kien ħiereġ mill-għama tagħhom (ara Mt 26,54; Ġw 18,36; 19,11) biex iseħħ il-pjan tiegħu ta’ salvazzjoni (ara Atti 3,17-18).

 

 

“MIET MINĦABBA DNUBIETNA SKOND L-ISKRITTURA”

 

601 Dan il-pjan ta’ Alla għas-salvazzjoni bil-mewt tal-“Qaddej ġust” (Is 53,11; ara Atti 3,14) ġie mħabbar minn qabel fl-Iskrittura bħala misteru ta’ fidwa universali, jiġifieri ta’ fidwa li teħles il-bnedmin kollha mill-jasar tad-dnub (ara Is 53, 11-12; Ġw 8, 34-36). San Pawl, fi stqarrija ta’ fidi jgħid li kien “tgħallem” li “Kristu miet minħabba dnubietna skond l-Iskrittura (1 Kor 15,3; ara wkoll Atti 3,18; 7,52; 13,29; 26,22-23). Il-mewt ta’ Kristu għall-fidwa tagħna temmet b’mod partikulari l-profezija tal-Qaddej li jbati (ara Is 53,7-8 u Atti 8,32-35). Ġesù nnifsu wera s-sens ta’ ħajtu u ta’ mewtu fid-dawl tal-Qaddej li jbati (ara Mt 20,28). Wara l-qawmien mill-imwiet ta din l-interpretazzjoni ta’ l-Iskrittura lid-dixxipli ta’ Għemmaws (ara Lq 24, 25-27) u mbagħad lill-istess Appostli (ara Lq 24, 44-45).

 

 

“ALLA GĦAMLU DNUB GĦALINA”

 

602 San Pietru għalhekk seta’ jfisser b’dan il-mod il-fidi ta’ l-Appostli fil-pjan ta’ Alla għas-salvazzjoni: “Intom kontu mifdija mill-ħajja tagħkom fiergħa li ħadtu minn għand missirijietkom, mhux b’xi ħaġa li tintemm bħalma hi l-fidda jew id-deheb, imma bid-demm għażiż ta’ Kristu, li kien bħal ħaruf bla għajb u bla tebgħa. Hu kien ippredestinat sa minn qabel saret id-dinja, imma deher fl-aħħar taż-żminijiet minħabba fikom” (1 Piet 1,18-20). Id-dnubiet tal-bnedmin, li saru wara d-dnub tan-nisel ġew ikkastigati bil-mewt (ara Rum 5,12; 1 Kor 15,56). Meta bagħat lil Ibnu stess fis-sura ta’ lsir (ara Fil 2,7), fis-sura ta’ umanità mwaqqgħa u mogħtija għall-mewt minħabba d-dnub (ara Rum 8,3), “dak li ma kienx jaf x’inhu dnub, Alla għamlu dnub għalina biex aħna nsiru fih ġustizzja ta’ Alla” (2 Kor 5,21).

603 Ġesù ma ġarrabx kundanna bħallikieku hu stess għamel id-dnub (ara Ġw 8,46). Imma fl-imħabba fejjieda li għaqqditu dejjem mal-Missier (ara Ġw 8,29), għaqqadna miegħu bil-firda b’kollox tagħna minn Alla minħabba d-dnub, tant li fuq is-salib seta’ jgħid: “Alla tiegħi, Alla tiegħi, għaliex tlaqtni?” (Mk 15,34; Salm 22,1). Għaliex riedu jkun ħaġa waħda magħna midinbin, Alla “anqas lil Ibnu stess ma ħafirha, imma tah għalina lkoll,” (Rum 8,32), biex aħna “ninħabbu megħu bis-saħħa tal-mewt ta’ Ibnu” (Rum 5,10).

 

ALLA ĦA L-INIZJATTIVA TA’ L-IMĦABBA GĦALL-FIDWA TA’ KULĦADD

 

604 Meta Alla ta lil Ibnu minħabba dnubietna, hu wera li l-pjan tiegħu għalina kien pjan ta’ mħabba u tjieba, qabel stess kull mertu tagħna. “U hawn qiegħda l-imħabba: mhux għax aħna ħabbejna lil Alla, imma għax ħabbna hu u bagħat lil Ibnu biex ikun ta’ tpatija għal dnubietna” (1 Ġw 4, 10; ara 4,19). “Alla wriena l-imħabba tiegħu meta Kristu miet għalina, aħna li konna għadna midinbin” (Rum 5,8).

605 Din l-imħabba li minnha ħadd ma ġie mwarrab, Ġesù fakkarha fi tmiem il-parabbola tan-nagħġa mitlufa: “Hekk ukoll, anqas Missierkom li hu fis-smewwiet ma jrid li jintilef wieħed minn dawn iż-żgħar” (Mt 18,14). Hu jtenni li “ġie biex jagħti ħajtu b’fidwa għall-kotra” (Mt 20,28); din l-aħħar kelma m’hijiex restrittiva imma tagħmel kuntrast bejn il-kotra kollha tal-bnedmin min-naħa, u l-persuna waħdanija tal-Feddej li joffri lilu nnifsu għas-salvazzjoni tal-bnedmin kollha, min-naħa l-oħra (ara Rum 5, 18-19). Il-Knisja, wara l-Appostli (ara 2 Kor 5,15; Ġw 2,2), tgħallem li Kristu miet għall-bnedmin kollha bla ebda eċċezzjoni: “Ma hemmx, ma kienx hemm, u l-anqas ma jkun hemm xi bniedem, li għalih Kristu ma batiex”.[377]

 

 

III. Kristu offra lilu nnifsu lill-Missier

 Għalina midinbin.

 

 

IL-ĦAJJA KOLLHA TA’ KRISTU KIENET OFFERTA LIL ALLA

 

606 L-Iben ta’ Alla li “niżel mis-sema mhux biex jagħmel ir-rieda tiegħu, imma r-rieda tal-Missier li bagħtu” (Ġw 6,38), “meta daħal fid-dinja qal......Hawn jien ġejt biex nagħmel ir-rieda tiegħek, o Alla......Bis-saħħa ta’ din ir-rieda aħna konna mqaddsin, permezz ta’ l-offerta tal-Ġisem ta’ Ġesù Kristu, magħmula darba għal dejjem (Lh 10, 5-10). Mill-ewwel mument ta' l-Inkarnazzjoni tiegħu, l-Iben ħaddan il-pjan tas-salvazzjoni ta’ Alla fil-missjoni tiegħu ta’ fidwa: “L-ikel tiegħi hu li nagħmel ir-rieda ta’ min bagħatni u li nwassal fit-tmiem l-opra tiegħu” (Ġw 4,34). Is-sagrifiċċju ta’ Ġesù “għad-dnubiet tad-dinja kollha” (1 Ġw 2,2) juri l-għaqda tiegħu ta’ mħabba mal-Missier: “Iħobbni l-Missier għax jiena nagħti ħajti” (Ġw 10,17). “Jeħtieġ li d-dinja tagħraf li jiena nħobb il-Missier u li jiena nagħmel kif ordnali l-Missier” (Ġw 14,31).

607 Din ix-xewqa li jagħmel tiegħu l-pjan ta’ mħabba fejjieda ta’ Missieru taħji l-ħajja kollha ta’ Ġesù (ara Lq 12,50; 22,15; Mt 16,21-23), għaliex il-Passjoni li biha fdiena kienet ir-raġuni għaliex hu sar bniedem. “Missier, eħlisni minn din is-siegħa. Imma jien għalhekk ġejt: għal din is-siegħa” (Ġw 12,27). “Forsi l-kalċi li tani Missieri ma nixorbux?” (Ġw 18,11). U mill-ġdid fuq is-salib, qabel ma kollox kien mitmum (Ġw 19,30), qal: “Għandi l-għatx!” (Ġw 19,28).

 

“IL-ĦARUF LI JNEĦĦI D-DNUB TAD-DINJA”

 

608 Wara li aċċetta li jgħammed lil Ġesù flimkien mal-midinbin (ara Lq 3,21; Mt 3,14-15), San Ġwann Battista ra u wera f’Ġesù “il-Ħaruf ta’ Alla li jneħħi d-dnubiet tad-dinja” (Ġw 1,29; ara Ġw 1,36). B’hekk juri li Ġesù hu fl-istess ħin il-Qaddej li jbati, li jħalli lil min jieħdu għall-qatla bla ma jiftaħ fommu (Is 53,7; ara Ġer 11,19), mgħobbi bid-dnubiet tal-kotra (ara Is 53,12), u l-ħaruf ta’ l-Għid simbolu tal-fidwa ta’ Israel fi żmien l-ewwel Għid (Eż 12,3-14; ara Ġw 19,36; 1 Kor 5,7). Il-ħtija kollha ta’ Kristu turi x’kienet il-missjoni tiegħu: “jaqdi u jagħti ħajtu b’fidwa għall-kotra” (Mk 10.45).

 

ĠESÙ JĦADDAN BIL-QALB KOLLHA L-IMĦABBA FEDDEJJA TAL-MISSIER

 

609 Huwa u jilqa’ fil-qalb tiegħu ta’ bniedem l-imħabba tal-Missier għall-bnedmin kollha, Ġesù “ħabbhom għall-aħħar” (Ġw 13,1), għax “ħadd ma għandu mħabba akbar minn din: li wieħed jagħti ħajtu għal ħbiebu” (Ġw 15,13). Hekk fit-tbatija u l-mewt, in-natura tiegħu ta’ bniedem saret strument ħieles u perfett ta’ l-imħabba ta’ Alla li trid s-salvazzjoni tal-bnedmin kollha (ara Lh 2,10.17-18; 4,15; 5,7-9). Fil-fatt, Ġesù minn rajh aċċetta l-passjoni u l-mewt għall-imħabba ta’ Missieru u tal-bnedmin kollha, li l-Missier ried isalva: “Ħadd ma jeħodli ħajti, iżda jien nagħtiha minn rajja” (Ġw 10,18). Minn hawn il-libertà setgħana ta’ l-Iben ta’ Alla meta mar minn rajh lejn il-mewt (ara Ġw 18,4-6; Mt 26,53).

 

 

FL-AĦĦAR IKLA ĠESÙ JANTIĊIPA

L-OFFERTA ĦIELSA TA’ ĦAJTU

 

610 Ġesù fisser b’mod l-aktar għoli l-offerta minn rajh f’Ikla li għamel mat-tnax-il Appostlu (ara Mt 26,20), “fil-lejl li fih kien ittradut” (1 Kor 11,23). Lejlet il-Passjoni, meta kien għadu ħieles, Ġesù b’din l-Aħħar Ikla ma’ l-Appostli għamel it-tifkira ta’ l-offerta ħielsa tiegħu lill-Missier (ara 1 Kor 5,7) għas-salvazzjoni tal-bnedmin kollha. “Dan hu ġismi mogħti għalikom” (Lq 22,19). “Dan huwa demmi, id-demm tal-patt, li jixxerred għall-kotra għall-maħfra tad-dnubiet” (Mt 26,28).

 

611 L-Ewkaristija li waqqaf dak il-ħin hi t-“tifkira” (1 Kor 11,25) tas-sagrifiċċju tiegħu, Ġesù jdaħħal l-Appostli fl-offerta tiegħu u jitlobhom ikomplu jagħmluha sa l-aħħar taż-żmien (ara Lq 22,19). U hekk Ġesù għamel l-Appostli qassisin tal-Patt il-Ġdid: “Minħabba fihom nikkonsagra lili nnifsi biex huma wkoll ikunu kkonsagrati permezz tal-verità” (Ġw 17,19).[378]

 

 

L-AGUNIJA FIL-ĠETSEMANI

 

612 Il-kalċi tal-Patt il-Ġdid li Ġesù jantiċipa fl-Aħħar Ikla huwa u joffri lilu nnifsu (ara Lq 22,20), jilqgħu mbagħad minn idejn il-Missier waqt l-agunija fil-Ġetsemani (ara Mt 26,42) billi “obda sal-mewt” (Fil 2,8; ara Lh 5,7-8). Ġesù talab: “Missier, jekk jista’ jkun, biegħed minni dan il-kalċi.....” (Mt 26,39). Juri b’hekk il-kruha li l-mewt tirrappreżenta għan-natura tiegħu ta’ bniedem, li, bħan-natura tagħna, hi destinata għall-ħajja ta’ dejjem; barra dan, in-natura ta’ Kristu bħala bniedem, mhux bħan-natura tagħna, hi għal kollox ħielsa mid-dnub (ara Lh 4,15), li jġib il-mewt (ara Rum 5,12); iżda fuq kollox ġiet magħquda mal-Persuna divina ta’ l-“Awtur tal-ħajja” (Atti 3,15), tal-“ħaj” (Apok 1,17; ara Ġw 1,4; 5,26). Huwa u jaċċetta bir-rieda tiegħu ta’ bniedem li sseħħ ir-rieda tal-Missier (ara Mt 26,42) jaċċetta l-mewt għax hi għall-fidwa u “tgħabba hu nnifsu bi dnubietna sa fuq is-salib” (1 Piet 2,24).

 

 

 

IL-MEWT TA’ KRISTU HI S-SAGRIFIĊĊJU

WAĦDIENI U DEFINITTIV

 

613 Il-mewt ta’ Kristu hi fl-istess ħin is-sagrifiċċju ta’ l-Għid li jwassal għat-tmiem, darba għal dejjem, il-fidwa tal-bnedmin kollha (ara 1 Kor 5,7; Ġw 8,34-36) bil-“Ħaruf li jneħħi d-dnub tad-dinja” (Ġw 1,29; ara 1 Piet 1,19) u s-sagrifiċċju tal-Patt il-Ġdid (ara 1 Kor 11,25) li jerġa’ jdaħħal il-bniedem f’xirka ma’ Alla (ara Eż 24,8), huwa u jħabbu miegħu bid-“demm li jixxerred għall-kotra għall-maħfra tad-dnubiet” (Mt 26,28; ara Lev 16,15-16).

614 Dan is-sagrifiċċju ta’ Kristu huwa uniku, itemm u jgħaddi s-sagrifiċċji kollha (ara Lh 10,10). Hu qabel xejn don ta’ Alla l-Missier innifsu; hu l-Missier li jagħti ‘l Ibnu biex iħabbibna miegħu (ara 1 Ġw 4,10). Hu fl-istess ħin ukoll l-offerta ta’ l-Iben ta’ Alla magħmul bniedem li, minn rajh u għall-imħabba, (ara Lh 9,14) biex ipatti għad-diżubbidjenza tagħna.

 

 

ĠESÙ JISSOSTITWIXXI D-DIŻUBBIDJENZA TAGĦNA

BL-UBBIDJENZA TIEGĦU

 

615 “Kif bid-diżubbidjenza ta’ bniedem wieħed il-ħafna saru midinbin, hekk ukoll b’ubbidjenza ta’ wieħed il-ħafna jsiru ġusti” (Rum 5,19). Bl-ubbidjenza tiegħu sal-mewt Ġesù wassal għall-perfezzjoni l-ħidma tal-Qaddej li jbati flok ħaddieħor, li “joffri ħajtu f’sagrifiċċju ta’ riparazzjoni”, “meta tgħabba bid-dnub tal-kotra”, “neħħa l-ħtijiet tagħhom u ndaħal għall-midinbin" (Is 53,10-12). Ġesù patta għad-dnubiet tagħna u ta ħlas xieraq lill-Missier għal dnubietna.[379]

 

 

FUQ IS-SALIB ĠESÙ TEMM IS-SAGRIFIĊĊJU TIEGĦU

616 Hu l-fatt li Ġesù “ħabbna għall-aħħar” (Ġw 13,1) li jagħti valur ta’ fidwa u ta’ riparazzjoni, ta’ tpattija u ta’ ħlas xieraq lis-sagrifiċċju ta; Kristu. Fl-offerta ta’ ħajtu għarafna lkoll u ħabbna lkoll (ara Gal 2,20; Ef 5,2-25). “L-imħabba ta’ Kristu ġġegħelna naħsbu dan: li, jekk wieħed miet għal kulħadd, mela kulħadd miet” (2 Kor 5,14). Ebda bniedem, l-anqas l-ikbar qaddis, ma seta’ jitgħabba bid-dnubiet tal-bnedmin kollha u joffri lilu nnifsu b’sagrifiċċju għal kulħadd. L-eżistenza fi Kristu tal-Persuna divina ta l-Iben, li fl-istess waqt, tisboq tħaddan il-bnedmin kollha, u tagħmel minnu r-Ras ta’ l-umanità kollha, tagħmel possibbli s-sagrifiċċju tiegħu ta’ fidwa għal kulħadd.

617 “Bil-passjoni mqaddsa tiegħu fuq l-għuda tas-salib kisbilna l-ġustifikazzjoni” – “sua sanctissima passione in ligno crucis nobis iustificationem meruit”, igħallem il-Konċilju ta’ Trento huwa u juri sewwa l-karattru waħdieni tas-sagrifiċċju ta’ Kristu bħala “awtur tas-salvazzjoni ta’ dejjem” (Lh 5,9) u l-Knisja tqim is-salib hija u tkanta: “Sliem għalik, o Salib, tama tagħna!.[380]

 

 

IS-SEHEM TAGĦNA FIS-SAGRIFIĊĊJU TA’ KRISTU

618 Is-salib hu s-sagrifiċċju waħdieni ta’ Kristu “il-medjatur wieħed bejn Alla u l-bniedem, fil-Persuna tiegħu ta’ Alla, “b’xi mod ingħaqad ma kull bniedem”,[381] joffri “lill-bnedmin kollha, b’mod li Alla biss jaf kif, ħalli jkunu jistgħu jissieħbu fil-misteru ta’ l-Għid”,[382] hu sejjaħ id-dixxipli tiegħu biex “jieħdu s-salib u jimxu warajh” (Mt 16,24), għaliex “hu bata għalina u ħallielna eżempju biex nimxu fuq il-passi tiegħu” (1 Piet 2,21). Infatti ried isieħeb fis-sagrifiċċju tiegħu għall-fidwa ta’ dawk stess li kienu se jkunu minn ta’ l-ewwel li jgawduha (ara Mk 10,39; Ġw 21,18-19; Kol 1,24). Dan seħħ l-aktar għal Ommu, li kienet imsieħba intimament miegħu wisq aktar minn kull ħadd ieħor fil-misteru tat-tbatija tiegħu għall-fidwa tagħna (ara Lq 2,35).

 Barra mis-salib m’hemmx sellum ieħor li bih nilħqu s-sema.[383]

 

Fil-qosor

619 “Kristu miet minħabba dnubietna, skond l-Iskrittura” (1 Kor 15,3).

620 Is-salvazzjoni tagħna ħarġet mill-inizjattiva ta’ l-imħabba ta’ Alla għalina għax “ħabbna hu, u bagħat lil Ibnu biex ikun vittma ta’ tpattija għal dnubietna” (1 Ġw 4,10). “Alla kien li ħabbeb il-ħolqien miegħu nnifsu permezz ta’ Kristu” (2 Kor 5,19).

621 Ġesù offra minn rajh lilu nnifsu għas-salvazzjoni tagħna. Dan id-don fissru u wettqu minn qabel fl-Aħħar Ikla: “Dan hu Ġismi li jingħata għalikom” (Lq 22,19).

622 F’dan tikkonsisti l-fidwa ta’ Kristu: “ġie biex jagħti ħajtu b’fidwa għall-kotra” (Mt 20,28), jiġifieri “ħabb lil tiegħu għall-aħħar” (Ġw 13,1) biex ikunu “mifdija mill-ħajja fiergħa li ħadu minn għand missirijiethom” (1 Piet 1,18).

623 Bl-ubbidjenza kollha mħabba lejn Missieru “sal-mewt tas-salib” (Fil 2,8) Ġesù temm il-missjoni riparatriċi (ara Is 53,10) il-Qaddej li jbati, li “jiġġustifika l-kotra u jitgħabba bil-ħażen tagħhom hu stess” (Is 53,11; ara Rum 5,19).

 

 

It-tielet paragrafu

ĠESÙ KRISTU ĠIE MIDFUN

624 “Għall-grazzja ta’ Alla, il-mewt li daq tkun għall-ġid ta’ kulħadd” (Lh 2,9). Fil-pjan tiegħu tas-salvazzjoni, Alla ried li Ibnu mhux biss “imut għall-dnubietna” (1 Kor 15,3), imma riedu wkoll “iduq il-mewt”, jiġifieri jagħraf il-qagħda tal-mewt, il-qagħda tal-firda tar-ruħ mill-ġisem, mill-mument ta’ l-aħħar nifs tiegħu fuq is-salib sal-mument tal-Qawmien mill-imwiet. Din il-qagħda ta’ Kristu mejjet hi l-Misteru tad-difna fil-qabar u ta’ l-inżul tiegħu fil-limbu. Hu l-Misteru tas-Sibt imqaddes ta’ l-Għid meta Kristu midfun fil-qabar (ara Ġw 19,42) iħabbar il-mistrieħ kbir tas-Sibt ta’ Alla (ara Lh 4,7-9), wara li tintemm (ara Ġw 19,30) is-salvazzjoni tal-bnedmin kollha u jkun hemm is-sliem fis-sema u l-art (ara Kol 1,18-20).

 

KRISTU FIL-QABAR B’ĠISMU

625 Il-qagħda ta’ Ġesù fil-qabar torbot sewwa l-istat ta’ tbatija ta’ Kristu qabel l-Għid ma’ l-istat glorjuż tiegħu ta’ issa bħala Rxoxt. Hu l-istess persuna tal-“Ħaj” li jista’ jgħid: “Jien kont mejjet, u issa, ara, jien issa ħaj għal dejjem ta’ dejjem” (Apok 1,18).

Alla (l-Iben) ma żammx il-mewt milli tifred ir-ruħ mill-ġisem, skond l-ordni meħtieġ tan-natura, imma issa reġa’ għaqqadhom flimkien bil-Qawmien mill-imwiet, biex ikun hu stess fil-Persuna tiegħu l-imkien fejn jiltaqgħu l-mewt u l-ħajja billi ma jħallix fih ikompli sejjer it-taħsir tan-natura li ġġib il-mewt u billi jkun hu l-prinċipju ta’ l-għaqda flimkien taż-żewġ elementi li nfirdu minn xulxin.[384]

 626 Billi hu l-“Awtur tal-ħajja” li ġie maqtul (Atti 3,15) hu wkoll “l-istess li qam mill-imwiet” (Lq 24, 5-6), kien jeħtieġ li l-Persuna divina ta’ l-Iben ta’ Alla tkompli tgħaqqad magħha r-ruħ u l-ġisem mifrudin minn xulxin bil-mewt:

Il-fatt li bil-mewt ta’ Kristu r-ruħ infirdet mill-ġisem, ma jifissirx li l-Persuna waħda ta’ Kristu sabet ruħha maqsuma f’żewġ persuni: għaliex il-ġisem u r-ruħ ta’ Kristu kellhom l-istess relazzjoni mal-Persuna tal-Verb sa mill-bidu; u fil-mewt, għalkemm mifrudin minn xulxin, baqgħu bl-istess relazzjoni mal-Persuna waħda tal-Verb.[385]

 

“MA TĦALLIX IL-QADDIS TIEGĦEK JARA T-TAĦSIR”

627 Il-mewt ta’ Kristu kienet mewt tassew għax temmet il-ħajja tiegħu fuq l-art bħala bniedem. Iżda minħabba l-għaqda li l-Persuna ta’ l-Iben żammet mal-ġisem, il-mewt ma kinitx l-istess bħalma hi l-mewt tal-bnedmin kollha, għax ma setax ikun li l-mewt iżommu taħt is-setgħa tagħha (Atti 2,24) għalhekk “il-qawwa ta’ Alla ħarset il-Ġisem ta’ Kristu minn kull taħsir”.[386] Għal Kristu nistgħu ngħidu fl-istess ħin: “qaċċtuh mill-art tal-ħajjin” (Is 53,8) u “Ġismi wkoll jistrieħ fit-tama għax inti ma titlaqx fl-imwiet lil ruħi u ma tħallix il-Qaddis tiegħek jara t-taħsir” (Atti 2,26-27). Il-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet fit-tielet jum (1 Kor 15,4; Lq 24,46) kien is-sinjal ta’ dan, għax it-taħsir kien meqjus li jibda jidher mar-raba’ jum.

 

“MIDFUNIN MA’ KRISTU”

628 Il-Magħmudija, li s-sinjal sħiħ u oriġinali tagħha hi l-immersjoni, tfisser b’mod l-aktar effikaċi l-inżul fil-qabar flimkien ma’ Kristu tan-nisrani, mejjet għad-dnub, lejn ħajja ġdida. “Indfinna miegħu fil-mewt permezz tal-Magħmudija sabiex kif Kristu kien imqajjem mill-imwiet permezz tal-qawwa glorjuża tal-Missier, hekk aħna ngħixu ħajja ġdida” (Rum 6,4; ara Kol 2,12; Ef 5,26).

 

Fil-qosor

629 Ġesù daq il-mewt b’riżq il-bnedmin kollha (ara Lh 2,9), Hu verament l-Iben ta’ Alla li miet u ġie midfun.

630 Tul iż-żmien li Kristu kien fil-qabar, il-Persuna divina tiegħu baqgħet tgħaqqad magħha ruħu u ġismu, għalkemm mifrudin minn xulxin bil-mewt. Hu għalhekk li Ġisem Kristu mejjet “ma rax it-taħsir” (Atti 12,27).

 

 

Il-ħames artiklu

ĠESÙ KRISTU NIŻEL FIL-LIMBU U WARA TLITT IJIEM

QAM MILL-IMWIET

 

631 “Ġesù niżel fl-inħawi l-aktar t’isfel ta’ l-art. Dak li niżel huwa dak li tela’ (Ef 4,9-10). Is-Simbolu ta’ l-Appostli fl-istess artiklu tal-fidi jistqarr l-inżul ta’ Kristu fil-limbu u Qawmien tiegħu mill-imwiet fit-tielet jum, għaliex fl-Għid tiegħu, mill-fond tal-mewt, huwa fawwar il-ħajja:

 Kristu Ibnek

 meta qam mill-imwiet

 xerred id-dawl u s-sliem fuq il-bnedmin kollha

 u issa jgħix u jsaltan għal dejjem ta’ dejjem.

 

 Christus Filius tuus

 qui regressus a mortuis

 humano generi serenus illuxit

 et vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.[387]

 

 

L-ewwel paragrafu

KRISTU NIŻEL FIL-LIMBU

632 It-Testment il-ġdid spiss jgħid li Ġesù “qam mill-imwiet” (Atti 3,15; Rum 8,11; 1 Kor 15,20): dan il-kliem jissoponi li Ġesù qabel irxoxta kien f’post l-imwiet (ara Lh 13,20). Dan hu l-ewwel tifsir li l-predikazzjoni ta’ l-Appostli tat għall-inżul ta’ Ġesù fil-limbu. Ġesù ra l-mewt bħalma jarawha l-bnedmin kollha, u ssieħeb magħhom b’ruħu f’art il-mejtin. Imma niżel hemm bħala Salvatur, biex iħabbar il-Bxara t-Tajba lill-erwieħ li kienu magħluqa hemm (ara 1 Piet 3, 18-19).

633 Art l-imwiet fejn niżel Kristu mejjet l-Iskrittura ssejħilha “qiegħ l-art”, “post il-mejtin” “l-inħawi l-aktar t’isfel ta’ l-art” (ara Fil 2,10; Atti 2,24; Apok 1,18; Ef 4,9). Il-Lhud kienu jsejħu “xeol” u l-Griegi “hades”, (bil-Malti “limbu”), għaliex dawk kollha li kienu jinsabu hemm ma kinux jaraw ‘l Alla (ara Salm 6,6; 88,11-13). Din kienet il-qagħda tal-mejtin kollha, tajbin u ħżiena huma u jistennew il-Feddej (ara Salm 89,49; 1 Sam 28,29; Eż 32,17-32), għalkemm dan ma jfissirx li kellhom l-istess xorti. Kif jurina Ġesù bil-parabbola tal-fqajjar Lazzru li ġie milqugħ fi “ħdan Abraham” (Lq 16,22-26), “huma proprju l-erwieħ qaddisa li kienu jistennew fi ħdan Abraham dak li kellu jeħlishom, li Ġesù ħeles meta niżel f’art il-mejtin”.[388] Ġesù ma niżilx fil-limbu biex jeħles lid-dannati,[389] lanqas biex jeqred l-infern tad-dannati;[390] imma iex jeħles il-ġusti li għexu qabel il-miġja tiegħu fid-dinja;[391] (Mt 27, 52-53).

634 L-Evanġelju ġie mħabbar lill-mejtin ukoll.....” (1 Piet 4,6). Bl-inżul fl-art il-mejtin seħħet it-tħabbira tal-Evanġelju tas-salvazzjoni fil-milja kollha tagħha. Hi l-aħħar fażi tal-missjoni messjanika ta’ Ġesù, fażi qasira fiż-żmien iżda tassew wiesgħa fit-tifsir għax il-ħidma tal-fidwa tilħaq il-bnedmin kollha ta’ kull żmien u ta’ kull imkien: dawk kollha li salvaw ħadu sehem mill-Fidwa.

635 Kristu meta niżel fil-qiegħ tal-mewt (ara Mt 12,24; Rum 10,7; Ef 4,9) niżel biex “il-mejtin jisimgħu l-leħen ta’ Alla u dawk li jisimgħuh jgħixu” (Ġw 5,25). Ġesù l-“Awtur tal-ħajja (Atti 3,15) “b’mewtu jeqred is-setgħa ta’ dak li kellu l-mewt f’idejh, jiġifieri x-xitan u jeħles lil dawk kollha li minħabba fil-biża’ tal-mewt, kienu mjassrin għal għomorhom kollu” (Lh 2,14-15). Issa Kristu rxoxt għandu “l-imfietaħ tal-mewt u ta’ Post il-mejtin” (Apok 1,18) u “fl-isem ta’ Ġesù jinżlu għarkopptejhom il-ħlejjaq kollha fis-sema, fl-art u f’qiegħ l-art” (Fil 2,10).

Illum fid-dinja waqa’ skiet kbir; skiet kbir, imbagħad solitudni; skiet kbir għax is-sultan raqad; l-art twerwret u siktet għaliex Alla magħmul bniedem raqad u qajjem lil dawk li kienu ilhom ħafna reqdin.....Hu mar ifittex l-ewwel missier tagħna, li kien qisu n-nagħġa mitlufa. Iva, ried iżur lil dawk li kienu fid-dlamijiet u d-dell tal-mewt; iva Alla, u Ibnu, mar iħoll l-irbit tat-tbatija lil Adam l-imjassar u lil Eva l-imjassra......”Jiena hu Alla tiegħek li minħabba fik sirt ibnek. Stenbaħ li int rieqed għax jien ma għamiltekx biex tibqa’ marbut f’art l-imwiet. Qum mill-imwiet; jiena l-ħajja tal-mejtin”.[392]

 

Fil-qosor

636 Bil-kliem “Ġesù niżel fil-limbu” is-Simbolu li jistqarr li Ġesù tassew miet u li, bil-mewt tiegħu għalina, rebaħ il-mewt u x-xitan “li kellu l-mewt f’idejh” (Lh 2.14).

637 Kristu mejjet, b’ruħu magħquda mal-persuna divina tiegħu, niżel f’art l-imwiet. Fetaħ għall-ġusti li kienu marru qablu bwieb is-sema.

 

 

 

It-tieni paragrafu

FIT-TIELET JUM QAM MILL-IMWIET

638 “Nagħtukom il-Bxara t-tajba; il-wegħda li Alla kien għamel lil missirijietna, temmha għalina, li aħna wliedhom, billi qajjem lil Ġesù mill-imwiet” (Atti 13,32-33). Il-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet huwa l-qofol tal-fidi tagħna fi Kristu; l-ewwel komunitajiet insara emmnuha u għexuha bħala verità fiċ-ċentru ta’ twemminhom, it-Tradizzjoni għaddietha tul iż-żminijiet bħala verità fundamentali, id-dokumenti tat-Testment il-Ġdid iffissawha; u ġiet imxandra bħala parti essenzjali tal-Misteru ta’ l-Għid flimkien mas-Salib:

Kristu qam mill-imwiet. Bil-mewt tiegħu rebaħ il-mewt u ta l-ħajja lill-mejtin.[393]

 

1. Ġrajja storika u traxxendenti

639 Il-Misteru tal-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet hu fatt reali għax Kristu rxoxt deher u d-dehriet tiegħu ġew magħrufa storikament kif jixhed it-Testment il-Ġdid. San Pawl ġa seta’ jikteb lill-Korintin qrib is-sena 56; “Qabel xejn jien għallimtkom dak li tgħallimt jien, jiġifieri li Kristu miet minħabba dnubietna skond l-Iskrittura, difnuh u qam mill-imwiet fit-tielet jum skond l-Iskrittura. U deher lil Kefa, imbagħad lit-Tnax” (1 Kor 15,3-4). L-Appostlu hawn jitkellem dwar it-Tradizzjoni ħajja tal-Qawmien mill-imwiet li kien tgħallem wara l-konversjoni tiegħu qrib Damasku (ara Atti 9,3-18).

 

 

IL-QABAR VOJT

640 “Il-għala qegħdin tfittxuh qalb il-mejtin dak li hu ħaj? Mhux hawn, irxoxta?” (Lq 24,5-6). Fil-kwadru tal-ġrajja ta’ l-Għid l-ewwel fatt li niltaqgħu miegħu hu l-qabar vojt. Waħdu m’huwiex prova diretta. Il-fatt li l-ġisem ta’ Kristu ma kienx fil-qabar jista’ jiġi mfisser mod ieħor (ara Ġw 20,13; Mt 28,11-15); minkejja dan, il-qabar vojt hu sinjal essenzjali għal kulħadd. Is-sejba tal-qabar vojt kien l-ewwel pass għad-dixxipli biex jagħrfu l-fatt tal-Qawmien mill-imwiet. L-ewwel kienu xi nisa (ara Lq 24,3. 22-23) imbagħad San Pietru (ara Lq 24,12). “Id-dixxiplu li kien iħobb Ġesù” (Ġw 20.2) jgħid li meta daħal fil-qabar vojt u sab “il-faxex ta’ l-għażel imqiegħda hemm” (Ġw 20,6), “ra u emmen” (ara Ġw 20,8). Dan iġegħelna naħsbu li San Ġwann minn kif sab il-qabar vojt (ara Ġw 20,5-7) fehem li l-fatt li l-ġisem ta’ Ġesù ma kienx fil-qabar ma seħħx b’xi għemil ta’ bniedem, u fehem ukoll li Ġesù ma reġax lura għall-ħajja ta’ qabel fuq l-art kif kien ġara fil-każ ta’ Lazzru (ara Ġw 11,44).

 

ID-DEHRIET TA’ L-IRXOXT

641 Marija ta’ Magdala u n-nisa l-oħra li marru bil-fwejjaħ biex jidilku Ġisem Ġesù (ara Mk 16,1; Lq 24,1) midfun bl-għaġla l-Ġimgħa filgħaxija għax kien wasal jum is-Sibt (ara Ġw 19,31.42); kienu l-ewwel nies li ltaqgħu ma’ l-Irxoxt (ara Mt 28,9-10; Ġw 20,11-18). B’hekk kienu n-nisa l-ewwel ħabbara tal-Qawmien ta’ Ġesù mill-imwiet lill-Appostli stess (Lq 24,9-10). Lil dawn imbagħad deher Ġesù; l-ewwel lil San Pietru, imbagħad lit-Tnax (ara 1 Kor 15,5). San Pietru msejjaħ biex iwettaq fil-fidi lil ħutu (ara Lq 22,31-34) ra ‘l Kristu rxoxt qabel l-oħrajn u hi fuq ix-xhieda tiegħu li l-ġemgħa qalet: “Il-Mulej qam tassew, u deher lil Xmun” (Lq 24,34-36).

642 Kull ma ġara f’dawk il-jiem ta’ l-Għid impenja kull wieħed mill-Appostli – b’mod partikulari lil San Pietru – fil-bini taż-żmien il-ġdid li beda nhar l-Għid filgħodu. Bħala xhieda ta’ Kristu Rxoxt huma jibqgħu l-pedament tal-Knisja tiegħu. Il-fidi ta’ l-ewwel komunità ta’ dawk li emmnu hi mibnija fuq ix-xhieda ta’ bnedmin veri, li l-insara kienu jafuhom, u li ħafna minnhom kienu għadhom jgħixu fosthom. Dawn “ix-xhieda tal-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet” (ara Atti 1,22) huma t-tnax u San Pietru qabel kulħadd; iżda mhux huma biss. San Pawl isemmi għadd ta’ aktar minn ħames mitt aħwa li Kristu dehrilhom flimkien darba biss, imbagħad deher lil Ġakbu u lill-Appostli kollha (ara 1 Kor 15,4-8).

643 Quddiem dawn ix-xhieda ma jistax ikun li l-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet jiġi mfisser bħala fatt ‘il fuq mill-ordni fiżiku u ma jingħarafx bħala fatt storiku. Dan jiġi mill-fatt lid-dixxipli għaddew mill-prova radikali tal-Passjoni u tal-Mewt fuq is-salib ta’ l-Imgħallem tagħhom imħabbrin lilhom minn qabel (ara Lq 22,31-32). L-iskossa li ħadud-dixxipli kienet hekk kbira li almenu xi wħud minnhom ma emmnux minnufih il-bxara tal-Qawmien mill-imwiet. L-Evanġelji, aktar milli juruna komunità milquta minn eżaltazzjoni mistika, jippreżentawlna lid-dixxipli bħala nies qalbhom maqtugħa b’ħarsa ta’ niket (Lq 24,17) u mbeżżgħin (ara Ġw 20,19). Hu għalhekk li ma emmnux lin-nisa meta dawn reġgħu lura mill-qabar u kliemhom “stħajluh thewdin” (Lq 24,11; ara Mk 16,11-13). Meta Ġesù deher lill-ħdax nhar l-Għid filgħaxija, “ċanfarhom talli kienu nieqsa mill-fidi u hekk rashom iebsa li ma emmnux lil dawk li kienu rawh wara li qam mill-mewt” (Mk 16,14).

644 U wkoll bir-realtà ta’ Kristu Rxoxt quddiemhom, id-dixxipli baqgħu jiddubitaw (ara Lq 24,38): tant kienu jaraw li l-ħaġa ma setgħetx tkun, ħasbu li qed jaraw xi spirtu (ara Lq 24,39). “Fil-ferħ tagħhom kienu għadhom ma jridux jemmnu u baqgħu mistagħġba” (Lq 24,41). San Tumas għadda mill-istess prova tad-dubju (ara Ġw 20,24-27) u wara l-aħħar dehra ta’ Ġesù fil-Galilija li jsemmilna Mattew, “xi wħud baqgħu jiddubitaw” (Mt 28,17). Għalhekk hi bla bażi l-ipotesi li l-ġrajja tal-qawmien mill-imwiet hi “prodott” tal-fidi (jew tal-kredulità ta’ l-Appostli), anzi, għall-kuntrarju, l-fidi tagħhom fil-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet ġiethom mill-esperjenza diretta li kellhom tar-realtà ta’ Kristu Rxoxt, bil-ħidma tal-grazzja ta’ Alla.

 

 

L-ISTAT TA’ L-UMANITÀ TA’ KRISTU MQAJJEM MILL-MEWT

645 Ġesù rxoxt kellu għadd ta’ rapporti diretti mad-dixxipli: messewh (ara Lq 24,39; Ġw 20,27) u kiel magħhom (ara Lq 24,30.41-43; Ġw 21,9.13-15). Stedinhom biex jaraw li ma kienx xi spirtu (ara Lq 24,39), anzi stedinhom l-aktar biex jaraw li l-ġisem irxoxtat li bih deher quddiemhom kien l-istess ġisem li ġie msawwat u msallab, għax kien għad kellu l-marki tal-passjoni (ara Lq 24,40; Ġw 20,20-27). Dan il-ġisem veru u reali, fl-istess waqt għandu l-kwalitajiet ġodda ta’ ġisem glorjuż: ma jinsabx fl-ispazju u fiż-żmien imma jista’ jidher kif inhu fejn u kif irid (ara Mt 28,9-16-17; Lq 24,15-36; Ġw 20,14.19.26; 21,4) għax l-umanità tiegħu ma tistax tinżamm aktar fuq l-art u hi biss taħt is-setgħa divina tal-Missier (ara Ġw 20,17). Għalhekk ukoll Ġesù Rxoxt għandu s-setgħa kollha li jidher kif irid, bħala l-ġardinar (ara Ġw 20,14) jew “taħt sura oħra” (Mk 16,12) li m’hijiex bħal dik li biha kienu mdorrijin id-dixxipli, u dan biex iqanqlilhom il-fidi tagħhom (ara Ġw 20,14. 16:21,4-7).

646 Bil-qawmien mill-imwiet Ġesù ma reġġax lura għas-sura tal-ħajja fuq l-art, kif kienu l-qawmien mill-imwiet li seħħu qabel l-Għid: bint Ġajru, iż-żagħżugħ ta’ Najm, Lazzru. Dawn kienu mirakli u dawk, imqajmin mill-mewt, bil-qawwa ta’ Ġesù, reġgħu lura għall-ħajja “ordinarja” fid-dinja. F’xi mument kellhom jerġgħu jmutu. Il-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet hi ħaġa essenzjalment differenti. Fil-Ġisem irxuxtat tiegħu, Ġesù, bil-Qawmien mill-imwiet, jgħaddi minn stat ta’ mewt għal stat ta’ ħajja ‘l hemm mill-ispazju u ż-żmien. Il-Ġisem ta’ Ġesù fil-Qawmien mill-imwiet hu mimli bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu, hu msieħeb fil-ħajja ta’ Alla fi stat ta’ glorja hekk li San Pawl jista’ jgħid għal Kristu li hu “bniedem tas-sema” (ara 1 Kor 15,35-50).

 

IL-QAWMIEN MILL-IMWIET HU FATT TRAXXENDENTI

647 “Hieni tassew dan il-lejl – tkanta l-Knisja fit-tħabbira ta’ l-Għid – li hu waħdu jaf is-siegħa u l-waqt tal-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet”. Fil-fatt ebda bniedem ma ra l-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet u ebda Evanġelista ma ddeskrivieh. Ħadd ma jista’ jgħid kif seħħ fiżikament il-Qawmien mill-imwiet; wisq anqas ma jista’ jfisser l-essenza interna ta’ dan il-Qawmien, il-mogħdija għall-ħajja oħra, li s-sensi tagħna ma jintebħux biha. Il-Qawmien mill-imwiet hu fatt storiku, ippruvat mill-qabar vojt u mill-laqgħat tassew ta’ l-Appostli ma’ Kristu Rxoxt, iżda jibqa’ dejjem fil-qalba tal-Misteru tal-fidi f’dak li hu ‘l fuq mill-istorja u jissuperaha. Hu għalhekk li Kristu Rxoxt ma deherx lid-dinja (ara Ġw 14,22) imma lid-dixxipli, “lil dawk li telgħu miegħu mill-Galilija lejn Ġerusalemm u li issa huma stess xhieda tiegħu quddiem il-poplu” (Atti 13,31).

 

 

II. Il-qawmien mill-imwiet: opra tat-Trinità

648 Il-qawmien mill-imwiet ta’ Kristu nemmnuh għaliex hu att traxxendenti ta’ Alla nnifsu fil-ħolqien u fl-istorja. Fil-Qawmien mill-imwiet, it-Tliet Persuni tat-Trinità jagħmlu ħidma flimkien u juru l-oriġinalità proprja tagħhom. Il-Qawmien mill-imwiet sar bis-setgħa tal-Missier li “qajjem” (ara Atti 2,24) ‘il Kristu, Ibnu, u b’dan il-mod daħħal fit-Trinità b’manjiera mill-aktar perfetta l-umanità – permezz ta’ Ġisem Kristu. Ġesù ġie kkostitwit l-Iben ta’ Alla b’kull qawwa skond l-Ispirtu s-Santu permezz tal-qawmien mill-imwiet” (Rum 1,3-4). San Pawl jinsisti fuq il-manifestazzjoni tal-qawwa ta’ Alla (ara Rum 6,4; 2 Kor 13,4; Fil 3,10; Ef 1,19-22; Lh 7,16) bil-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu li ta l-ħajja lill-umanità mejta ta’ Ġesù u sejħilha għall-istat glorjuż ta’ Mulej.

649 L-Iben iqajjem lilu nnifsu mill-imwiet bis-saħħa tal-qawwa tiegħu ta’ Alla. Ġesù jħabbar li Bin il-bniedem kellu jbati ħafna, imut u jirxoxta (ara Mk 8,31; 9,9.31; 10,34). Band’oħra jgħid ċar u tond: “Jien nagħti ħajti biex nerġa’ neħodha.....Għandi s-setgħa li nagħtiha u għandi s-setgħa li nerġa’ neħodha” (Ġw 10,17-18). “Aħna nemmnu li Ġesù miet u, wara, qam mill-imwiet” (1 Tes 4,14).

650 Missirijiet il-Knisja kkontemplaw il-Qawmien mill-imwiet billi telqu mill-Persuna divina ta’ Kristu li baqgħet magħquda ma’ ruħu u ma’ ġismu, għalkemm mifrudin minn xulxin bil-mewt. “Għax in-natura divina hi waħda u tibqa’ preżenti f’kull wieħed miż-żewġ elementi tan-natura tal-bniedem, dawn jerġgħu jingħaqdu flimkien. Hekk il-mewt isseħħ bil-firda taż-żewġ elementi tan-natura tal-bniedem, ir-ruħ u l-ġisem, u l-Qawmien mill-imwiet iseħħ bl-għaqda mill-ġdid ta’ dawn iż-żewġ elementi mifrudin”.[394]

 

III. Is-sens u l-valur salvifiku tal-qawmien mill-imwiet.

651 “Jekk Kristu ma kienx imqajjem mill-imwiet, fiergħa hi l-predikazzjoni tagħna u fiergħa ukoll il-fidi tagħkom” (1 Kor 15,14). Il-qawmien mill-imwiet qabel xejn iwettaq kull ma Kristu stess għamel u għallem. Il-veritajiet kollha, dawk ukoll li moħħ il-bniedem ma jasalx għalihom, isibu l-ġustifikazzjoni tagħhom fi Kristu, għax Kristu, bil-qawmien tiegħu mill-imwiet, ta l-prova definittiva li kien wiegħed, l-awtorità tiegħu ta’ Alla.

652 Il-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet hu s-sħuħija tal-wegħdiet kollha tat-Testment il-Qadim (ara Lq 24,26-27.44-48) u tal-wegħdiet ta’ l-istess Ġesù, tul ħajtu fid-dinja (ara 1 Kor 15,3-4)[395] juri li l-Qawmien ta’ Kristu temm kull ma tħabbar.

653 Il-verità li Kristu hu veru Alla twettqet bil-Qawmien tiegħu mill-imwiet. Hu kien qal: “Meta terfgħu ‘l fuq ‘il Bin il-bniedem, imbagħad tagħrfu li jiena hu” (Ġw 8,28). Il-Qawmien mill-imwiet ta’ l-Imsallab juri kemm kien veru kliemu: “Jiena hu”, l-Iben ta’ Alla u Alla nnifsu. San Pawl seta’ jgħid lil-Lhud: “Il-wegħda li Alla kien għamel lil missirijietna, temmha għalina.....kif hemm miktub fit-tieni Salm: “Ibni int, jien illum nissiltek” (Atti 13,32.34; ara Salm 2,7). Il-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet għandu rabta liema bħalha mal-misteru tal-Inkarnazzjoni ta’ l-Iben ta’ Alla. Il-misteru tal-Inkarnazzjoni seħħ fil-milja kollha tiegħu fil-Qawmien mill-imwiet skond il-pjan ta’ dejjem ta’ Alla.

654 Il-Misteru ta’ l-Għid għandu żewġ aspetti: bil-mewt tiegħu l-Mulej ħelisna mid-dnub, bil-Qawmien tiegħu mill-imwiet fetħilna t-triq għall-ħajja ġdida. Din l-ewwelnett hi l-ġustifikazzjoni li biha nerġgħu ninħabbu ma’ Alla (ara Rum 4,25) biex “kif Kristu kien imqajjem mill-imwiet permezz tal-qawwa glorjuża tal-Missier, hekk aħna wkoll ngħixu ħajja ġdida” (Rum 6,4). Din il-ħajja ġdida tikkonsisti fir-rebħa fuq il-mewt tad-dnub u fit-tisħib mill-ġdid fil-grazzja (ara Ef 2,4-5; 1 Piet 1,3). Wasslet għall-adozzjoni ta’ wlied għax biha l-bnedmin isiru aħwa ma’ Kristu, kif Ġesù stess sejjaħ lid-dixxipli tiegħu wara li qam mill-imwiet: “Morru wasslu l-aħbar lil ħuti” (Mt 28,10; Ġw 20,17). Aħwa mhux għax għandhom l-istess natura, imma aħwa b’don tal-grazzja, għaliex din l-adozzjoni ta’ wlied iġġib tisħib tassew fil-ħajja ta’ l-Iben il-waħdieni ta’ Alla, li dehret fil-milja kollha tagħha fil-Qawmien tiegħu mill-imwiet.

655 Fl-aħħarnett il-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet – Kristu Rxoxt innifsu – hu l-bidu u l-għajn tal-qawmien tagħna mill-imwiet li għad irid iseħħ: “Kristu kien imqajjem tassew mill-imwiet, l-ewwel frott fost dawk li raqdu.......għax bħalma l-bnedmin kollha jmutu f’Adam, hekk ilkoll jiksbu l-ħajja fi Kristu” (1 Kor 15,20-22). Kristu Rxoxt jgħix f’qalb il-fidili tiegħu, huma u jistennew iseħħ il-qawmien tagħhom mill-imwiet. Fi Kristu l-insara “jduqu l-qawwa taż-żmien li għad irid jiġi” (Lh 6,5) u ħajjithom inħbiet minn Kristu fil-ħajja ta’ Alla (ara Kol 3,1-3) “biex ma jgħixux aktar għalihom infushom, imma għal dak li miet u rxoxta għalihom” (2 Kor 5,15).

 

Fil-qosor

656 Il-fidi fil-Qawmien mill-imwiet hi dwar fatt storiku li tiegħu kienu xhieda d-dixxipli li tassew iltaqgħu ma’ Kristu rxoxt u, fl-istess ħin, dwar fatt misterjuż ‘il fuq minn kull ma l-moħħ tal-bniedem jista’ jifhem għaliex bil-Qawmien mill-imwiet l-umanità ta’ Kristu daħlet fil-glorja ta’ Alla.

657 Il-qabar vojt u l-faxex ta’ l-għażel imqiegħda hemm, minnhom infushom ifissru li Ġisem Kristu nħeles mill-irbit tal-mewt u tat-taħsir bil-qawwa ta’ Alla u ħejjew id-dixxipli għal-laqgħa tagħhom mal-Mulej.

658 Kristu, “il-kbir li qam mill-imwiet” (Kol 1,18) hu l-bidu tal-qawmien tagħna mill-imwiet, minn issa permezz tal-ġustifikazzjoni ta’ ruħna (ara Rum 6,4), aktar tard permezz tal-ħajja ġdida li jkollu l-ġisem tagħna (ara Rum 8,11).

 

 

Is-sitt artiklu

ĠESÙ TELA’ FIS-SMEWWIET, QIEGĦED IN-NAĦA

TAL-LEMIN TA’ ALLA L-MISSIER LI JISTA’ KOLLOX

 

659 “Hekk il-Mulej Ġesù, wara li kellimhom, kien imtella’ fis-sema u qagħad in-naħa tal-lemin ta’ Alla” (Mk 16,19). Il-Ġisem ta’ Kristu kien igglorifikat sa mill-ewwel mument tal-Qawmien mill-imwiet, kif juru l-proprjetajiet ġodda u sopranaturali li bihom Ġismu kien issa mżejjen għal dejjem (ara Lq 24,31; Ġw 20,19.26). Iżda tul l-erbgħin jum li fihom kien jiekol u jixrob familjarment mad-dixxipli (ara Atti 10,4) u jgħallimhom fuq is-Saltna (ara Atti 1,3), il-glorja tiegħu kienet għadha moħbija taħt l-aspetti tal-ħajja ordinarja tal-bniedem (ara Mk 16,12; Lq 24,15; Ġw 20.14-15; 21,4). L-aħħar dehra ta’ Ġesù tintemm bid dħul darba għal dejjem ta’ l-umanità tiegħu fil-glorja ta’ Alla, li tagħha s-sħaba (ara Atti 1,9; ara wkoll Lq 9,34-35; Es 13,22) u s-sema (ara Lq 24,51) kienu s-simbolu: issa qiegħed fis-sema fin-naħa tal-lemin ta’ Alla (ara Mk 16,19; Atti 2,33; 7,56; ara wkoll Salm 110, 1). Hi f’din is-sura kollha kemm hi eċċezzjonali u unika li biha Kristu wera ruħu lil San Pawl “qisu twieled mormi qabel il-waqt” (1 Kor 15,8), fl-aħħar dehra li għamlitu Appostlu (ara 1 Kor9,1; Gal 1,16).

660 Is-sura moħbija tal-glorja ta’ l-Irxoxt tul dan iż-żmien dehret fil-kelma misterjuża li qal lil Marija ta’ Magdala: “Għadni ma tlajtx għand il-Missier, imma mur għand ħuti u għidilhom li se nitla’ għand Missieri u Missierkom, Alla tiegħi u Alla tagħkom” (Ġw. 20,17). Dan il-kliem juri d-differenza bejn il-glorja ta’ Kristu mtella’ fuq in-naħa tal-lemin tal-Missier. Il-fatt storiku u fl-istess ħin traxxendenti tat-Tlugħ fis-sema juri l-passaġġ minn glorja għall-glorja.

661 Dan it-tieni pass jibqa’ marbut b’rabta liema bħalha ma’ l-ewwel pass, jiġifieri ma’ l-inżul tiegħu mis-sema li seħħ fl-Inkarnazzjoni. Biss dak li “ħareġ minn għand il-Missier” seta’ jerġa’ “lura għand il-Missier”: Kristu (ara Ġw 16,28). “Ħadd ma tela’ s-sema ħlief Bin il-bniedem, li niżel mis-sema” (Ġw 3,13; ara Ef 4,8-10). In-natura tal-bniedem, imħollija waħedha, ma għandhiex dħul fid-“dar tal-Missier” (Ġw 14,2), għall-ħajja u l-hena ta’ Alla. Kristu biss jista’ jiftaħ għall-bniedem dan il-bieb, “biex aħna, il-membri tiegħu, inqawwu qalbna li aħna wkoll għad immorru warajh fejn mar qabilna hu, ir-Ras u l-bidu tagħna”.[396]

662 “Meta nintrefa’ ‘l fuq mill-art, jiena niġbed il-bnedmin kollha lejja” (Ġw 12,32). L-irfigħ ta’ Kristu fuq is-salib ifisser u jħabbar it-Tlugħ fis-sema. Dan kien il-bidu. Ġesù, il-Qassis waħdieni tal-Patt il-Ġdid u għal dejjem “ma daħalx f’santwarju magħmul b’idejn il-bnedmin......imma daħal fis-sema stess, biex issa jidher għalina quddiem Alla” (Lh 9,24). Kristu fis-sema jaqdi dejjem is-saċerdozju tiegħu, “dejjem ħaj biex jidħol għal dawk li bih jersqu lejn Alla” (Lh 9,25). Bħala l-qassis il-kbir tal-ġid li għad irid jiġi” (Lh 9,11), hu ċ-ċentru u ċ-ċelebrant ewlieni tal-Liturġija li tqim il-Missier fis-smewwiet (ara Apok 4,6-11).

663 Kristu issa qiegħed fuq in-naħa tal-lemin tal-Missier. “Bil-kelmiet fil-lemin tal-Missier aħna nifhmu dik il-glorja u dak il-ġieħ tad-divinità, fejn Dak li bħala Bin Alla kien ġa jeżisti qabel kull żmien u b’natura waħda mal-Missier, wara li ħa l-ġisem u dan ġie gglorifikat, issa qiegħed fil-lemin ukoll bin-natura umana”.[397]

664 Il-qagħda fuq in-naħa tal-lemin tal-Missier tfisser il-bidu tas-saltna tal-Messija, u tfisser li seħħet id-dehra tal-profeta Danjel dwar Bin il-bniedem: “Tawh ħakma, ġieħ u saltna, biex lilu jaqdi kull ġens u poplu u lsien. Il-ħakma tiegħu ħakma għal dejjem li ma tgħaddix, u s-saltna tiegħu li ma tinqeridx” (Dan 7,14). Minn dan il-waqt l-Appostli saru xhieda tas-“Saltna li ma jkollhiex tmiem”.[398]

 

 

Fil-qosor

665 It-Tlugħ ta’ Kristu fis-sema hi d-dħul definittiv tal-umanità ta’ Ġesù fis-saltna ta’ Alla fis-sema, minn fejn għad jerġa’ jiġi (ara Atti 1,11), iżda għalissa din is-saltna hi moħbija għal għajnejn il-bnedmin (ara Kol 3,3).

666 Ġesù Kristu, ir-Ras tal-Knisja, mar qabilna fis-saltna glorjuża tal-Missier biex aħna, il-membri tal-ġisem tiegħu, ngħixu fit-tama li darba għad inkunu għal dejjem miegħu.

667 Ġesù Kristu, issa li daħal darba għal dejjem fis-santwarju tas-sema, jidħol dejjem għalina bħala medjatur tagħna u jiżgurana li l-Ispirtu s-Santu jibqa’ dejjem jissawwab fina.

 

 

Is-seba’ artiklu

MINN HEMM GĦANDU JIĠI BIEX JAGĦMEL ĦAQQ

MILL-ĦAJJIN U MILL-MEJTIN

 

I. Jerġa’ jiġi lura fil-glorja

KRISTU ĠA QIEGĦED ISALTAN PERMEZZ TAL-KNISJA........

668 “Kristu għalhekk miet u rxoxta biex ikun sid kemm tal-ħajjin u kemm tal-mejtin” (Rum 14,9). It-Tlugħ ta’ Kristu fis-sema jfisser is-sehem tiegħu, bħala bniedem, fis-setgħa u l-awtorità ta’ Alla nnifsu. Ġesù Kristu hu l-Mulej: għandu kull setgħa fis-sema u fl-art. Hu “ ‘l fuq minn kull Saltna u Setgħa, minn kull Qawwa u Ħakma”, għax il-Missier “qiegħed kollox taħt riġlejh” (Ef 1,20-21). Kristu hu Sid il-ħolqien kollu (ara Ef 4,10; 1 Kor 15,24; 27-28) u l-istorja kollha. Fih, il-ġrajja tal-bniedem, dik ukoll tal-ħolqien kollu, “tinġabar” (Ef 1,10) u tikseb il-milja traxxendentali tagħha.

669 Bħala Mulej, Kristu hu r-Ras tal-Knisja li hi Ġismu (ara Ef 1,22). Imtella’ fis-sema u gglorifikat, issa li temm għal kollox il-missjoni tiegħu, Kristu baqa’ fid-dinja fil-Knisja tiegħu. Il-Fidwa hi l-bidu ta’ l-awtorità li Kristu, bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu, għandu fuq il-Knisja (ara Ef 4,11-13). “Is-Saltna ta’ Kristu ġa tinsab b’mod misterjuż fil-Knisja”, “żerriegħa u bidu ta’ din is-Saltna fuq l-art”.[399]

670 Wara t-Tlugħ fis-sema tal-Mulej, il-pjan ta’ Alla wasal fit-tmiem tiegħu. “Qegħdin fl-aħħar siegħa” (1 Ġw 2,18; ara 1 Piet 4,7). “Ġa waslu għalina l-aħħar żminijiet u t-tiġdid tad-dinja seħħ u ma jitreġġax lura, u b’xi mod dan it-tiġdid ġa qed jinħass minn qabel f’din id-dinja, għax il-Knisja ġa minn din id-dinja hi mogħnija bi qdusija vera, għalkemm mhux perfetta”.[400] Is-Saltna ta’ Kristu ġa qiegħda turi li tinsab fid-dinja bil-mirakli (ara Mt 16,17-18) li jsieħbu x-xandir tagħha mill-Knisja (ara Mk 16,20).

 

.......HUWA U JISTENNA LI KOLLOX IKUN IMQIEGĦED TAĦTU

671 Is-Saltna ta’ Kristu, għalkemm ġa tinsab fil-Knisja tiegħu, għad ma tinsabx “b’qawwa u glorja kbira” (Lq 21,27; ara Mt 25,31): dan iseħħ bil-miġja tas-Sultan fid-dinja. Din is-Saltna għadha mhedda mis-setgħat tal-ħażen (ara 2 Tes 2,7), għalkemm dawn ġa ntrebħu fl-għerq tagħhom bl-Għid ta’ Kristu. Sakemm kollox ma jkunx imqiegħed taħtu (ara 1 Kor 15,28), “sakemm ma jkunx hemm smewwiet ġodda u art ġdida, li fihom tgħammar il-ġustizzja, il-Knisja fil-mixi, fis-sagramenti u l-istituzzjonijiet tagħha, li huma ta’ dan iż-żmien, għandha s-sura ta’ dan iż-żmien li jgħaddi u tinsab fost il-ħlejjaq li għadhom jitnieħdu bl-uġigħ tal-ħlas, jistennew id-dehra ta’ wlied Alla”.[401] L-insara għalhekk jitolbu, l-aktar fl-Ewkaristija (ara 1 Kor 11,26), biex iħaffu l-miġja mill-ġdid ta’ Kristu (ara 2 Piet 3,11-12) huma u jgħidulu: “Ejja Mulej!” (1 Kor 16,22; Apok 22,17-20).

672 Qabel tela’ s-sema, Kristu qal li ma kienx wasal il-waqt li titwaqqaf is-Saltna glorjuża tal-Messija mistennija minn Israel (ara Atti 1,6-7), saltna li, skond il-profeti (ara Is 11,1-9) kellha ġġib tassew il-ġustizzja, l-imħabba u s-sliem. Iż-żmien ta’ issa, skond il-Mulej, hu ż-żmien ta’ l-Ispirtu u tax-xhieda (ara Atti 1,8), imma hu wkoll żmien li għadu mġarrab mit-“taħbit” (1 Kor 7,26) u mill-ħażen (ara Ef 5,16) li minnu m’hijiex meħlusa lanqas il-Knisja (ara 1 Piet 4,17), ħażen li għad jagħti bidu għat-taqbida ta’ l-aħħar jiem (ara 1 Ġw 2,18; 4,3; 1 Tim 4,1). Hu żmien li fih irridu nistennew u nishru (ara Mt 25,1,13; Mk 13,33-37).

 

IL-MIĠJA TA’ KRISTU FIL-GLORJA, TAMA TA’ ISRAEL

673 Wara t-Tlugħ ta’ Kristu fis-sema, il-miġja tiegħu fil-glorja hi dalwaqt (ara Apok 22,20), ukoll jekk “mhux biċċa tagħna li nkunu nafu l-waqt u ż-żmien li l-Missier għażel bis-setgħa tiegħu” (Atti 1,7; ara Mk 13,32). Dan il-fatt eskatoloġiku jista’ jseħħ minn mument għall-ieħor (ara Mt 24,44; Tes 5,20, ukoll jekk hu “mrażżan”, kemm hu u kemm il-prova ta’ l-aħħar li tiġi qablu (ara 2 Tes 2,3-12).

674 Il-miġja tal-Messija fil-glorja hi miżmuma f’kull mument ta’ l-istorja (ara Rum 11,31) sa ma l-Mulej jingħaraf minn “Israel kollu” (Rum 11,31) sa ma l-Mulej jingħaraf minn “Israel kollu” (Rum 11,26; Mt 23-39), li “fuq il-biċċa l-kbira tiegħu waqgħet l-ebusija tal-qalb” (Rum 11,25) “għax ma emmnux” (Rum 11,20) f’Ġesù. Dan qalu San Pietru lil-Lhud nhar Għid il-Ħamsin: “Indmu, mela, u erġgħu lura minn dnubietkom biex jinħafrulkom. Hekk jiġu żminijiet ta’ faraġ minn għand il-Mulej u hu jibgħatilkom il-Messija li għażlilkom, li hu Ġesù, li għalissa għandu jibqa’ fis-sema sa ma jseħħ it-tiġdid kollu li fl-imgħoddi semma’ Alla b’fomm il-profeti qaddisa tiegħu” (Atti 3,19-21) u San Pawl itenni kliemu: “Jekk it-tkeċċija tagħhom ġabet is-sliem lid-dinja, l-ilqugħ tagħhom x’ikun ifisser, jekk mhux ħajja mill-imwiet?” (Rum 11,15). Id-dħul tal-“milja tal-Lhud” (ara Rum 11,12) fis-salvazzjoni tal-Messija wara “l-milja tal-ġnus” (Rum 11,25; ara Lq 21,24) iwassal biex għall- Poplu ta’ Alla “sseħħ il-milja ta’ Kristu” (Ef 4,13) fejn Alla jkun “kollox f’kulħadd” (1 Kor 15,28).

 

L-AĦĦAR PROVA TAL-KNISJA

675 Qabel il-miġja ta’ Kristu, il-Knisja trid tgħaddi mill-prova ta’ l-aħħar li ġġarrab il-fidi ta’ ħafna minn dawk li jemmnu (ara Lq 18,8; Mk 24,12). Il-persekuzzjoni li hi dejjem imsieħba mal-Knisja fil-mixi tagħha fid-dinja (ara Lq 21,12; Ġw 15,19-20) tikxef “il-misteru tal-ħażen” u turih bħala qerq reliġjuż li jagħti soluzzjoni taparsi lill-bnedmin bħala premju ta’ l-apostasija tagħhom, taċ-ċaħda tagħhom tas-sewwa. L-ogħla qerq reliġjuż hu dak ta’ l-antikrist, jiġifieri ta’ dak li hu messjaniżmu taparsi fejn il-bniedem jigglorifika lilu nnifsu flok jigglorifika ‘l Alla u l-Messija tiegħu li ġie fostna bħala Alla magħmul bniedem (ara 2 Tes 2,4-12; 1 Tes 5,2-3; 2 Ġw 2,18-22).

676 Dan il-qerq ta’ l-antikrist ġa juri ruħu fid-dinja kull darba li jkun hemm xi ħadd li jippretendi li t-tama messjanika jagħmilha sseħħ f’din id-dinja, meta tista’ sseħħ biss barra din id-dinja permezz tal-ġudizzju ta’ l-aħħar, il-ġudizzju eskatoloġiku: il-Knisja tirrifjuta wkoll dik il-fehma inqas qarrieqa tas-Saltna li hi magħrufa bħala millenariżmu,[402] l-aktar fis-sura politika ta’ messjaniżmu, “għal kollox qarrieq fih innifsu”.[403]

677 Il-Knisja ma tidħolx fil-glorja tas-Saltna, jekk mhux permezz ta’ dan l-aħħar Għid li bih timxi wara Sidha fil-mewt u l-qawmien tiegħu għall-ħajja (ara Apok 19,1-9). Is-Saltna mhux se sseħħ fl-aħħar b’xi trijonf storiku tal-Knisja (ara Apok 13,8) li jiġi wara rebħiet dejjem akbar, imma bir-rebħa ta’ Alla fuq il-qilla tal-ħażen (ara Apok 21,2-4). It-trijonf ta’ Alla fuq il-qilla tal-ħażen ikollu s-sura tal-ġudizzju ta’ l-aħħar (ara Apok 20,12), wara t-taqlib kosmiku ta’ l-aħħar ta’ din id-dinja li tgħaddi (ara 2 Piet 3,12-13).

 

II. Biex jagħmel ħaqq mill-ħajjin u mill-mejtin

678 Wara li ħabbruh il-profeti (ara Dan 7,10; Ġoel 3-4; Mal 3,19) u wara li ħabbru San Ġwann Battista, Ġesù, fil-predikazzjoni tiegħu, ħabbar hu wkoll il-ġudizzju ta’ l-aħħar jum. Imbagħad toħroġ fid-dawl l-imġiba ta’ kull wieħed (ara Mk 12,38-40) u jinkixfu l-ħsibijiet l-aktar moħbija tal-qlub (ara Lq 12,1-3; Ġw 3,20-21; Rum 2,16; 1 Kor 4,5). Imbagħad jiġi kkundannat in-nuqqas ta’ fidi, il-ħtija ta’ l-istmerrija tal-grazzja offerta minn Alla (ara Mt 11,20-24; 12,41-42). L-imġiba mal-proxxmu turi jekk ġietx milqugħa jew imwarrba l-grazzja u l-imħabba ta’ Alla (Mt 5,22; 7,1-5). Fl-aħħar jum, Ġesù, jgħid: “Kull ma għamiltu ma’ wieħed mill-iżgħar fost dawn ħuti, għamiltuh miegħi” (Mt 25,40).

679 Kristu hu Sid il-ħajja ta’ dejjem. Hu għandu d-dritt kollu li jagħmel ħaqq darba għal dejjem mill-għemejjel u l-qlub tal-bnedmin għax hu l-Feddej tad-dinja. “Kiseb” dan id-dritt permezz tas-salib tiegħu. Il-Missier ukoll “ħalla f’idejn l-Iben biex jagħmel il-ħaqq kollu hu” (Ġw 5,22; ara Ġw 5,27; Mt 25,31; Atti 10,42; 17,31; 2 Tim 4,1). Issa, l-Iben ma ġiex biex jagħmel ħaqq, imma biex isalva (ara Ġw 3,17) u biex jagħti l-ħajja li hemm fih (ara Ġw 5,26). Kull wieħed li rrifjuta l-grazzja ta’ din il-ħajja li hi fi Kristu, jagħmel hu stess ħaqq minnu nnifsu (ara Ġw 3,18; 12,48) u jieħu skond għemilu (ara 1 Kor 3,12-15); jista’ għalhekk jibgħat lilu nnifsu għall-kundanna ta’ dejjem għax iċċaħħad mill-Ispirtu ta’ l-imħabba (ara Mt 12,32; Lh 6,4-6; 10,26-31).

 

Fil-qosor

680 Kristu l-Mulej ġa qiegħed isaltan permezz tal-Knisja, iżda l-ħwejjeġ kollha tad-dinja għadhom m’humiex taħtu. It-trijonf tas-Saltna ta’ Kristu ma jseħħx qabel mas-setgħat tal-ħażen jagħmlu l-aħħar theddida tagħhom.

681 F’jum il-ħaqq, fl-aħħar tad-dinja, Kristu jiġi fil-glorja biex isseħħ ir-rebħa sħiħa tat-tajjeb fuq il-ħażin, li bħall-qamħ u s-sikrana, jkunu kibru flimkien tul iż-żminijiet.

682 Kristu meta jiġi fil-glorja fl-aħħar taż-żminijiet biex jagħmel ħaqq mill-ħajjin u mill-mejtin jikxef il-ħsibijiet moħbija tal-qlub u jagħti lil kull wieħed skond ma jkun għamel u skond kemm ikun laqa’ jew stmerr il-grazzja.

 

IT-TIELET KAP

NEMMEN FL-ISPIRTU S-SANTU

 

683 “Ħadd ma jista’ jgħid: ‘Ġesù hu l-Mulej’ jekk mhux imqanqal mill-Ispirtu s-Santu” (1 Kor 12,3). “Alla bagħat l-Ispirtu ta’ Ibnu f’qalbna jgħajjat ‘Abba! Missier!’” (Gal 4,6). Dan l-għarfien tal-fidi hu possibbli biss fl-Ispirtu s-Santu. Biex tkun hemm ma’ Kristu, qabel xejn irid ikun nefaħ fuqek l-Ispirtu s-Santu. Hu jiġi quddiemna u jqanqal fina l-fidi. Hekk ukoll mill-Magħmudija tagħna, l-ewwel sagrament tal-fidi, tiġi l-ħajja, li l-bidu tagħha hu fil-Missier, tingħatalna fl-Iben, u tiġi mwassla fil-Knisja lil kull wieħed minna, intimament u personalment, mill-Ispirtu s-Santu.

Il-Magħmudija tagħtina l-grazzja tat-twelid ġdid f’Alla l-Missier permezz ta’ Ibnu fl-Ispirtu s-Santu. Għax dawk li għandhom l-Ispirtu ta’ Alla jitwasslu għand il-Verb, jiġifieri għand l-Iben: imma hu l-Iben li jippreżentahom lill-Missier u l-Missier jagħtihom in-nuqqas ta’ taħsir. Mela mingħajr l-Ispirtu ma jistax ikun li tara l-Iben ta’ Alla, u mingħajr l-Iben ħadd ma jista’ jersaq lejn il-Missier, għax l-għarfien tal-Missier hu l-Iben ta’ Alla iseħħ bl-Ispirtu s-Santu.[404]

684 L-Ispirtu s-Santu, bil-grazzja tiegħu, hu l-ewwel wieħed li jqajjem fina l-fidi li jagħtina l-ħajja ġdida li hi din: “nagħrfu l-Missier u lil dak li bagħat, Ġesù Kristu” (Ġw 17,3). Iżda l-Ispirtu s-Santu hu l-aħħar wieħed mit-Tliet Persuni tat-Trinità Qaddisa li ġie rrivelat. San Girgor Nazjanzenu, it-“Teologu”, jgħid li dan il-progress tar-rivelazzjoni tal-misteru tat-Trinità sar permezz tal-pedagoġija tal-“kondixxendenza” ta’ Alla:

It-Testment il-Qadim ħabbar b’mod ċar lill-Missier, u lill-Iben b’mod mhux ċar. It-Testment il-Ġdid wera b’mod ċar lill-Iben, u tana biss ħjiel li l-Ispirtu s-Santu hu wkoll Alla. Issa l-Ispirtu s-Santu jinsab fostna u qiegħed jurina lilu nnifsu b’mod aktar ċar. Ma kinitx ħaġa sewwa, meta d-divinità tal-Missier ma kinitx għadha magħrufa, li tixxandar bid-dieher id-divinità ta’ l-Iben, u sakemm id-divinità ta’ l-Iben ma kinitx għadha milqugħa, iżżid ukoll il-piż ta’ l-Ispirtu, biex nużaw espressjoni ftit ażżardata żżejjed......Hu permezz ta’ mixi ‘l quddiem “minn glorja għal glorja” li d-dawl tat-Trinità jiddi b’dija dejjem aktar qawwija.[405]

685 Temmen fl-Ispirtu s-Santu jfisser, mela, tistqarr li l-Ispirtu s-Santu hu wieħed mit-Tliet Persuni tat-Trinità Qaddisa, natura waħda mal-Missier u ma’ l-Iben, “li hu meqjum u mweġġaħ flimkien mal-Missier u ma’ l-Iben”.[406] Hu għalhekk li fit-“teoloġija” trinitarja hemm il-kwistjoni tal-misteru divin ta’ l-Ispirtu s-Santu. Hawn għalhekk il-konsiderazzjoni dwar l-Ispirtu s-Santu se tkun biss fl-“Ekonomija” divina.

686 L-Ispirtu s-Santu hu mill-bidu sat-tmiem flimkien mal-Missier u ma’ l-Iben fil-ħidma ħa jseħħ il-Pjan għas-salvazzjoni tagħna. Imma hu biss “fl-aħħar żminijiet”, mibnija bl-Inkarnazzjoni ta’ l-Iben għas-salvazzjoni tagħna, li l-Ispirtu s-Santu ġie rrivelat u mogħti, magħruf u milqugħ bħala Persuna. Il-Pjan ta’ Alla li seħħ fi Kristu, “il-kbir fost ħafna aħwa” u r-Ras tal-ħolqien ġdid, seta’ jseħħ fi ħdan il-familja kollha tal-bnedmin bl-inżul ta’ l-Ispirtu s-Santu: il-Knisja, ix-xirka tal-qaddisin, il-maħfra tad-dnubiet, il-qawmien mill-imwiet, il-ħajja ta’ dejjem.

 

 

It-tmien artiklu

“JIENA NEMMEN FL-ISPIRTU S-SANTU”

687 “Ħadd ma jagħraf dak li hemm f’Alla ħlief l-Ispirtu ta’ Alla” (1 Kor 2,11). Issa l-Ispirtu ta’ Alla li jgħarrafna dak li hemm f’Alla, għarrafna bi Kristu, il-Verb ta’ Alla, il-Kelma ħajja ta’ Alla, iżda ma għarrafna xejn fuqu nnifsu. L-Ispirtu, “li tkellem b’fomm il-profeti”, semmgħalna l-Kelma tal-Missier. Imma lilu, l-Ispirtu, ma smajnieh qatt. Nafuh biss kif hu, l-Ispirtu s-Santu, uriena l-Verb u kif ħejjiena biex nilqgħu l-Verb bil-fidi. L-Ispirtu tal-Verità, li “uriena” ‘l Kristu “ma jgħid xejn minn tiegħu” (Ġw 16,13). Dan il-ħabi, proprju ta’ Alla, jgħinna nifhmu għaliex “id-dinja ma tistax tirċevih (lill-Ispirtu) għax hija la tarah u lanqas tagħrfu”, waqt li dawk li jemmnu fi Kristu jagħrfuh għax jgħammar fihom (Ġw 14,17).

688 Il-Knisja, xirka ħajja fil-fidi ta’ l-Appostli, li hi twassal minn żmien għall-ieħor, hi l-post fejn nagħrfu l-Ispirtu s-Santu:

- fil-Kotba Mqaddsa, ispirati minnu;

- fit-Tradizzjoni, li tagħha Missirijiet il-Knisja huma dejjem ix-xhieda għaż-żminijiet kollha;

- fil-Maġisteru tal-Knisja, li l-Ispirtu hu magħha dejjem;

- fil-Liturġija tas-Sagramenti, permezz tal-kliem u s-simboli: biha l-Ispirtu s-Santu jdaħħalna f’għaqda ma’ Kristu;

- fit-talb, fejn jidħol għalina;

- fil-kariżmi u l-ministeri li bihom tinbena l-Knisja;

- fis-sinjali tal-ħajja appostolika u missjunarja;

- fix-xhieda tal-qaddisin fejn l-Ispirtu juri l-qdusija tiegħu u jkompli l-ħidma tas-salvazzjoni.

 

I. Il-ħidma flimkien ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu

689 Dak li l-Missier bagħat fi qlubna, l-Ispirtu ta’ Ibnu (ara Gal 4,6) hu verament Alla. Ta’ natura waħda mal-Missier u ma’ l-Iben, ma jistax ikun mifrud minnhom, kemm fil-ħajja tat-Trinità fiha nnifisha u kemm fl-għoti ta’ l-imħabba għad-dinja. Iżda waqt li tadura t-Trinità, li tagħti l-ħajja, li hi ta’ natura waħda u mhux maqsuma, il-fidi tal-Knisja tistqarr ukoll li fit-Trinità hemm Tliet Persuni. Meta l-Missier jibgħat il-Verb tiegħu, jibgħat ukoll dejjem l-Ispirtu tiegħu: missjoni flimkien li fiha l-Iben u l-Ispirtu, għalkemm magħżulin minn xulxin, mhumiex mifrudin. Iva, hu Kristu li jidher għax hu x-xbieha tidher tal-Missier li ma jidhirx, imma hu l-Ispirtu s-Santu li jirrivelah.

690 Ġesù hu l-Kristu, “il-midluk”, għax hu l-Ispirtu s-Santu li tah l-Unzjoni – id-Dilka – u kull ma jsir mill-Inkarnazzjoni ‘l quddiem joħroġ mill-milja ta’ l-Ispirtu (ara Ġw 13,34). Meta fl-aħħar Kristu jkun igglorifikat (ara Ġw 7,39) ikun jista’ hu wkoll, mal-Missier, jibgħat l-Ispirtu fuq dawk li jemmnu fih: jagħtihom il-Glorja tiegħu (ara Ġw 16,14). Il-missjoni flimkien tibqa’ mbagħad sejra fl-ulied adottivi tal-Missier fil-Ġisem ta’ Ibnu: il-missjoni ta’ l-Ispirtu ta’ adozzjoni tkun dik li jgħaqqadhom ma’ Kristu u jagħmilhom jgħixu fih.

Il-kelma unzjoni tagħti x’jifhem......li m’hemm ebda firda bejn l-Iben u l-Ispirtu. Fil-fatt kif bejn il-ġilda tal-ġisem u ż-żejt midluk, la r-raġuni u l-anqas is-sensazzjoni ma jagħrfu li hemm x’jifridhom, hekk ukoll hu immedjat il-kuntatt ta’ l-Iben ma’ l-Ispirtu s-Santu; b’konsegwenza ta’ hekk dak li ser jidħol f’kuntatt ma’ l-Iben permezz tal-fidi, irid bilfors l-ewwel jidħol f’kuntatt maż-żejt. L-ebda parti, fil-fatt, ma hi nieqsa mill-Ispirtu s-Santu. U għaliex l-istqarrija ta’ dawk li jirċievu l-unzjoni li Kristu hu s-Sid ta’ kollox, għalhekk titwettaq fl-Ispirtu s-Santu, la darba l-Ispirtu jiġi mit-trufijiet kollha biex jiltaqa’ ma’ dawk li jinġibdu permezz tal-fidi.[407]

 

II. L-isem ta’ l-Ispirtu s-Santu: kif jissejjaħ, u x’inhuma

 s-simboli tiegħu.

 

 

L-ISEM PROPRJU TA’ L-ISPIRTU S-SANTU

 

691 “l-Ispirtu s-Santu”: dan hu l-isem proprju ta’ Dak li nqimu u ta’ Dak li lilu nagħtu ġieħ flimkien mal-Missier u ma’ l-Iben. Dan l-isem il-Knisja rċevietu minn għand il-Mulej u tistqarru fil-Magħmudija ta’ l-ulied ġodda tagħha (ara Mt 28,19).

It-terminu “Spirtu” hu traduzzjoni tat-terminu Lhudi “Ruah” li, fis-sens ewlieni tiegħu jfisser nifs, arja, riħ. Ġesù bir-raġun juża x-xbieha sensibbli tar-riħ biex ifiehem lil Nikodemu r-realtà traxxendentali ġdida, Dak li hu personalment in-Nifs ta’ Alla, l-Ispirtu divin (Ġw 3,5-8). Min-naħa l-oħra, “Spirtu” u “Qaddis” huma attributi divini użati wkoll għat-Tliet Persuni Qaddisa. Iżda meta ż-żewġ termini huma magħquda flimkien, l-Iskrittura, il-Liturġija u l-lingwaġġ teoloġiku jifhmu, il-Persuna ta’ kobor bla qjies ta’ l-Ispirtu s-Santu, mingħajr il-periklu li dan is-sens jitħallat ma’ dak ta’ meta jintużaw it-termini “Spirtu” u Qaddis” għalihom waħedhom.

 

KIF JISSEJJAĦ L-ISPIRTU S-SANTU

692 Ġesù, meta ħabbar u wiegħed il-miġja ta’ l-Ispirtu s-Santu sejjaħlu “Paraklitu”, letteralment “wieħed li jissejjaħ ħdejn xi ħadd”, “avukat”, (Ġw 14,16,26; 15,26; 16,7). “Paraklitu” fil-Bibbja Maltija hu ġeneralment tradott bil-kelma “Difensur”. Ġesù hu l-ewwel difensur tagħna (ara 1 Ġw 2,11). Il-Mulej innifsu jsejjaħ l-Ispirtu s-Santu “Spirtu tal-Verità” (Ġw 16,13).

693 Barra l-isem proprju ta’ l-Ispirtu s-Santu, isem li l-iktar li jintuża fl-Atti ta’ l-Appostli u fl-Ittri, f’San Pawl insibu dawn l-ismijiet: L-Ispirtu li kien imwiegħed (Ef 1,13; Gal 3,14); l-Ispirtu ta’ adozzjoni (Rum 8,15; Gal 4,6); l-Ispirtu ta’ Kristu (Rum 8,11); l-Ispirtu tal-Mulej (2 Kor 3,17); l-Ispirtu ta’ Alla (Rum 8,9,14; 15,19; 1 kor 6,11; 7,40) u f’San Pietru, l-Ispirtu tal-glorja (1 Piet 4,14).

 

IS-SIMBOLI TA’ L-ISPIRTU S-SANTU

694 L-ilma. Is-simboliżmu ta’ l-ilma jfisser il-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu fil-Magħmudija, għax, wara l-invokazzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu, l-ilma jsir sinjal sagramentali effikaċi tat-twelid ġdid, sinjal li jfisser u jġib it-twelid ġdid; kif it-tħejjija ta’ l-ewwel twelid tagħna saret fl-ilma, hekk l-ilma tal-Magħmudija jfisser tassew li t-twelid tagħna għall-ħajja ta’ Alla jingħatalna fl-Ispirtu s-Santu. “Imgħammdin fi Spirtu wieħed”, aħna wkoll “xrobna minn spirtu wieħed” (1 Kor 12,13). L-Ispirtu mela hu wkoll personalment l-Ilma ħaj li ħareġ minn Kristu msallab (ara Ġw 19,34; 1 Ġw 5,8) bħal minn għajn, u li tnixxi fina sal-ħajja ta’ dejjem (ara Ġw 4,10-14; 7,38; Eż 17,1-6; Is 55,1; Żak 14,8; 1 Kor 10,4; Apok 21,6; 22,17).

695 L-unzjoni. Is-simboliżmu ta’ l-unzjoni jew tad-dilka biż-żejt hu marbut mat-tifsir ta’ l-Ispirtu s-Santu, li sar is-sinonimu tiegħu (ara 1 Ġw 2,20.27; 2 Kor 1,21). Fir-riti għad-dħul fil-ħajja nisranija, l-unzjoni hi s-sinjal sagramentali tal-Griżma jew Konfermazzjoni, li l-Knejjes tal-Lvant isejħu bir-raġun kollu “Chrismatio” jiġifieri unzjoni jew dlik bil-“chrisma” (żejt imħallat bil-balzmu). Iżda biex naraw il-qawwa kollha ta’ l-unzjoni li saret mill-Ispirtu s-Santu, dik ta’ Ġesù. Kristu (“Messija” bil-Lhudi) ifisser “midluk” mill-Ispirtu ta’ Alla, “ħa l-unzjoni” mill-Ispirtu ta’ Alla. Kien hemm oħrajn li fil-Patt il-Qadim ħadu l-unzjoni tal-Mulej (ara Eż 30,22-32), is-sultan David b’mod speċjali (ara 1 Sam 16,13). Iżda Ġesù hu l-“midluk” ta’ Alla b’mod li ma hemmx ieħor bħalu: in-natura ta’ bniedem li ħa l-Iben “ħadet l-unzjoni sħiħa” mill-Ispirtu s-Santu, Ġesù ġie kostitwit “Kristu” mill-Ispirtu s-Santu (ara Lq 4,18-19; Is 61,1). Il-Verġni Marija nisslet fil-ġuf tagħha lil Kristu bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu li permezz ta’ l-anġlu ħabbru bħala Kristu sa mit-twelid tiegħu, (ara Lq 2,11), u li qanqal lil Xmun biex imur fit-Tempju ħa jara ‘l Kristu tal-Mulej (ara Lq 2,26-27); hu l-Ispirtu s-Santu li jimla ‘l Kristu (ara Lq 4,1) u minnu toħroġ il-qawwa ta’ Kristu meta jfejjaq u jagħti salvazzjoni (ara Lq 6,19; 8,46). Imbagħad kostitwit kollu kemm hu “Kristu” fin-natura tiegħu ta’ bniedem rebbieħa fuq il-mewt (ara Atti 2,36), Ġesù isawwab bil-kotra l-Ispirtu s-Santu sakemm “il-qaddisin”, fl-għaqda tagħhom ma’ l-umanità tal-Iben ta’ Alla, isiru “Raġel magħmul.....u hekk isseħħ il-milja ta’ Kristu” (Ef 4,13): “Kristu sħiħ”, skond kif jgħid Santu Wistin.

696 In-nar. Kif l-ilma jfisser it-twelid u l-frott tal-ħajja li jagħti l-Ispirtu s-Santu, hekk in-nar huwa simbolu tal-qawwa ta’ l-għemil ta’ l-Ispirtu s-Santu għat-tiġdid. Il-profeta Elija li “qam qisu nar u l-kelma tiegħu kienet tqabbad bħal torċa” (Sir 48,1) bit-talb tiegħu niżżel nar mis-sema fuq is-sagrifiċċju tal-għolja tal-Karmel (ara 1 Sl 13,38-39), xbieha tan-nar ta’ l-Ispirtu s-Santu li jbiddel kull ma jmiss. San Ġwann Battista li jimxi quddiem il-Mulej “mimli bl-ispirtu u l-qawwa ta’ Elija” (Lq 1,17), iħabbar lil Kristu bħala dak li “jgħammidkom bl-Ispirtu s-Santu u n-nar” (Lq 3,16), dak l-Ispirtu li dwaru Ġesù jgħid: “nar ġejt inqabbad fuq l-art u kemm nixtieq li ġa qabad” (Lq 12,49). Hu f’sura ta’ ilsna “qishom tan-nar” li l-Ispirtu s-Santu niżel fuq id-dixxipli filgħodu nhar Għid il-Ħamsin u mliehom bih (ara Atti 2,3-4). It-tradizzjoni spiritwali tieħu dan is-simboliżmu tan-nar bħala wieħed mill-aktar li jfissru l-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu.[408] “Ixxekklux l-Ispirtu” (1 Tes 5,19).

697 Is-sħaba u d-dawl. Dawn iż-żewġ simboli m’humiex mifrudin minn xulxin fil-manifestazzjonijiet ta’ Alla fit-Testment il-Qadim, sħaba, xi kultant tant imdallma, xi kul tant kollha dija, turi lil Alla l-ħaj u salvatur, waqt li taħbi l-glorja tiegħu li l-moħħ tal-bniedem ma jistax jagħraf: ma’ Mose’ fuq l-għolja tas-Sinaj (ara Eż 33,9-10), u tul il-mixi fid-deżert (ara Eż 40, 36-38; 1 Kor 10,1-2); ma’ Salamun fid-dedikazzjoni tat-Tempju (ara 1 Sl 8, 10-12). Dawn ix-xbihat seħħu bi Kristu fl-Ispirtu s-Santu. Hu l-Ispirtu s-Santu li jiġi fuq il-Verġni Marija u jixħet fuqha “d-dell tiegħu” biex tnissel fil-ġuf tagħha lil binha Ġesù (Lq 1,35). Fuq l-għolja tat-Trasfigurazzjoni hu l-Ispirtu s-Santu li “jiġi fi sħaba u jieħu taħt id-dell tiegħu” lil Ġesù, lil Mosè, lil Elija, lil Pietru, lil Ġakbu u lil Ġwanni, “u minn gos-sħaba nstema’ leħen jgħid: ‘Dan hu Ibni l-maħtur; isimgħu lilu” (Lq 9. 34-35). U fl-aħħarnett hija l-istess Sħaba li “ħadet minn quddiem għajnejn” id-dixxiplu lil Ġesù dak in-nhar li tela’ fis-sema (Atti 1,9) u li għad turi lil Iben il-bniedem fil-glorja tiegħu fil-jum tat-tieni miġja tiegħu (ara Lq 21,27).

698 Is-siġill hu simbolu qrib tal-unzjoni. Fil-fatt huwa Kristu li “Alla mmarka bis-siġill tiegħu” (Ġw 6,27) u huwa fi Kristu li l-Missier jimmarkana bis-siġill tiegħu (ara 2 Kor 1,22; Ef 1,13; 4,30). Għaliex is-siġill juri l-effett li ma jitħassar qatt ta’ l-Unzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu fis-sagramenti tal-Magħmudija, tal-Griżma jew Konfermazzjoni u ta’ l-Ordni Sagri, ix-xbieha tas-siġill (“sphragis”) ġiet użata minn xi tradizzjonijiet teoloġiċi biex tfisser il-“karattru” li ma jitħassar qatt li jagħtu dawn it-tliet sagramenti, li ma jistgħux jingħataw ħlief darba biss.

699 L-id. Bit-tqegħid ta’ l-idejn Ġesù fejjaq il-morda (ara Mk 6,5; 8,23), bierek it-tfal ċkejknin (ara Mk 10,16). F’ismu l-Appostli għamlu l-istess (ara Mk 16,28; Atti 5,12; 14,3). U wisq aktar, l-Ispirtu s-Santu ngħata bit-tqegħid ta’ idejn l-Appostli (ara Atti 8,17-19; 13,3; 19,6). L-ittra lil-Lhud issemmi t-tqegħid ta’ l-idejn fost “l-artikli fundamentali” tat-tagħlim tagħha (ara Lh 6,2). Dan is-sinjal tat-tiswib tas-setgħa ta’ l-Ispirtu s-Santu, il-Knisja żammitu fl-epiklesi sagramentali kollha.

700 Is-saba’. “Hu bis-saħħa (bis-saba’) ta’ Alla li (Ġesù) ikeċċi x-xjaten” (Lq 11,20). Jekk il-Liġi ta’ Alla nkitbet fuq it-twavel tal-ġebel “bis-saba’ ta’ Alla” (Eż 31,18), “l-ittra ta’ Kristu” fdata f’idejn l-Appostli “hi miktuba bl-Ispirtu ta’ Alla l-ħaj mhux fuq it-twavel tal-ġebel iżda fuq it-twavel tal-laħam tal-qalb” (2 Kor 3,3). Fl-innu “Veni, Creator” l-Ispirtu s-Santu hu msejjaħ “digitus paternae dexterae”.[409]

701 Il-ħamiema. Meta ntemm id-dilluvju (li minnu ħareġ is-simboliżmu tiegħu marbut mal-Magħmudija) il-ħamiema li tajjar Noè, reġgħet lura b’werqa friska taż-żebbuġ f’munqarha, sinjal li l-art setgħet titgħammar mill-ġdid (ara Ġen 8,8-12). Meta Kristu ħareġ mill-ilma wara l-Magħmudija tiegħu, l-Ispirtu s-Santu, f’sura ta’ ħamiema, niżel u baqa’ fuqu (ara Mk 3,16, u s-siltiet l-oħra tal-Evanġelji li jsemmu l-Magħmudija tal-Mulej). L-Ispirtu jinżel u jibqa’ fil-qlub imsoffija tal-imgħammdin. F’xi knejjes, l-Ewkaristija tinżamm f’kaxxa tal-metall sura ta’ ħamiema (il columbarium), imdendla fuq l-artal. Is-simbolu tal-ħamiema biex jitfisser l-Ispirtu s-Santu hi tradizzjonali fl-ikonografija nisranija.

 

III. L-Ispirtu u l-Kelma ta’ Alla fi żmien il-wegħdiet

702 Mill-bidu sal-“milja taż-żminijiet” (Gal 4,4) il-missjoni flimkien tal-Verb u ta’ l-Ispirtu tal-Missier baqgħet moħbija, għalkemm kienet titwettaq. L-Ispirtu ta’ Alla ħejja żmien il-Messija, u t-tnejn, l-Iben u l-Ispirtu, mingħajr ma kienu għad rrivelati għall-kollox, kienu ġa mwiegħda sabiex ikunu mistennija, u milqugħin malli jidhru. Hu għalhekk li, waqt li l-Knisja tkun taqra t-Testment il-Qadim (ara 2 Kor 3,14), hi tistħarreġ (ara Ġw 5,39.46) biex tara x’inhu dak li l-Ispirtu s-Santu, “li tkellem b’fomm il-profeti” irid jgħidilna dwar Kristu.

Bi “profeti”, Il-fidi tal-Knisja hawn tifhem dawk kollha li l-Ispirtu s-Santu nebbaħ biex iħabbru b’mod ħaj u biex jiktbu l-Kotba Mqaddsa. It-tradizzjoni Lhudija tagħżel hekk: il-Liġi (l-ewwel ħames kotba jew il-Pentatewku), il-Profeti (il-kotba storiċi u profetiċi) u l-Kitbiet (l-aktar dawk sapjenzali, u b’mod partikulari s-Salmi, ara Lq 24,44).

 

FIL-ĦOLQIEN

703 Il-Kelma ta’ Alla u l-Ispirtu tiegħu huma fil-bidu ta’ l-eżistenza u tal-ħajja tal-ħlejjaq kollha (ara Salm 33,6; 104,30; Ġw 1,2; 2,7; Qoh. 3,20-21; Eżek 37,10).

L-Ispirtu s-Santu jixraqlu li jsaltan, iqaddes u jagħti l-ħajja lill-ħolqien kollu, għaliex hu Alla ta’ l-istess natura tal-Missier u ta’ l-Iben....Hu għandu s-setgħa fuq il-ħajja, għaliex hu Alla u għalhekk iħares il-ħolqien fil-Missier permezz ta’ l-Iben.[410]

704 Il-bniedem, Alla b’idejh stess (jiġifieri bl-Iben u bl-Ispirtu s-Santu) sawru......u fassallu ġismu fuq is-sura u x-xbieha tiegħu, biex dak li jidher ukoll ikollu s-sura ta’ Alla.[411]

 

L-ISPIRTU TAL-WEGĦDIET

705 Imħassar mid-dnub u mill-mewt, il-bniedem għadu jġib “ix-xbieha ta’ Alla” fis-sura ta’ l-Iben, iżda “mċaħħad mill-glorja ta’ Alla” (Rum 3,23), imċaħħad minn dan ix-“xebh”. Il-Wegħda magħmula lil Abraham tagħti bidu lill-Pjan tas-salvazzjoni, li meta jasal fit-tmiem tiegħu, l-Iben stess jieħu għalih ix-“xbieha” (ara Ġw 1,14; Fil 2,7) u mill-ġdid jagħtiha fih ix-“xebh” mal-Missier, huwa u jagħtiha mill-ġdid il-Glorja, l-Ispirtu, “li jagħti l-ħajja”.

706 Kontra kull tama tal-bniedem, Alla wiegħed lil Abraham nisel, bħala frott tal-fidi u tal-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu (ara Ġen 18,1-15; Lq 1,26-38.54-55; Ġw 1,12-13; Rum 4,16-21). F’nislu jitbierku l-ġnus kollha ta’ l-art (ara Ġen 12,3). Dan in-nisel hu Kristu (ara Gal 3,16) li fih it-tiswib ta’ l-Ispirtu s-Santu jiġbor “f’ġemgħa waħda l-ulied ta’ Alla li kienu mxerrdin” (Ġw 11,52). Marbut b’ħalfa (ara Lq 1,73) Alla wiegħed li jagħti b’don ‘l Ibnu l-għażiż (ara Ġen 22,17-19, Rum 8,32; Ġw 3,16) u li jagħti “l-Ispirtu s-Santu li kien imwiegħed, li hu rahan....tal-fidwa sħiħa tal-Poplu li Alla kiseb għalih” (Ef 1,13-14; ara Gal 3,14).

 

FIT-TEOFANIJI U FIL-LIĠI

707 It-Teofaniji (manifestazzjonijiet ta’ Alla) idawlu t-triq tal-wegħda, mill-Patrijarki sa Mosè u Ġożwè, sad-dehriet li taw bidu għall-missjoni tal-profeti l-kbar. It-tradizzjoni nisranija dejjem għarfet li f’dawn it-Teofaniji l-Verb ta’ Alla ried li jidher u jinstema’, rivelat u “moħbi” fl-istess waqt fis-sħaba ta’ l-Ispirtu s-Santu.

708 Din il-pedagoġija (tmexxija) ta’ Alla tidher b’mod speċjali fid-don tal-Liġi (ara Eż. 19-20; Dewt 1-11; 29-30). Alla ta l-Liġi biex bħala “pedagogu” (mexxej ta’ tifel) tmexxi l-poplu tiegħu lejn Kristu (Gal 3,24). Iżda għax il-Liġi ma setgħetx issalva lill-bniedem imċaħħad mix-“xebħ” ma’ Alla, u serviet biex jingħaraf id-dnub (ara Rum 3,20), fil-bniedem tqanqlet ix-xewqa ta’ l-Ispirtu s-Santu. Jixhdu dan it-tnehid tas-Salmi.

 

FIS-SALTNA U FL-EŻILJU

709 Il-Liġi, sinjal tal-Wegħda u tal-Patt, kellha tmexxi qalb il-Poplu li ħareġ mill-fidi ta’ Abraham u l-istituzzjonijiet tiegħu: “Jekk tisimgħu leħni u żżommu l-patt tiegħi, intom tkunu l-wirt tiegħi....intom tkunu għalija saltna ta’ qassisin u ġens qaddis” (Eż 19,5-6; ara 1 Piet 2,9). Iżda, wara David Israel waqa’ fit-tentazzjoni li jkun saltna bħall-ġnus l-oħra. Iżda s-saltna, li dwarha saru l-wegħdiet lil David (ara 2 Sam 7; Salm 89; Lq 1,32-33) hi opra ta’ l-Ispirtu s-Santu; hi saltna tal-fqar fl-Ispirtu.

710 Il-Liġi ntesiet u l-fedeltà lejn il-Patt ġiet fix-xejn, u dan wassal għall-mewt: dan kien l-eżilju, li deher qisu li l-wegħdiet spiċċaw fix-xejn iżda fil-fatt l-eżilju kien il-fedeltà misterjuża ta’ Alla li jsalva u bidu ta’ tiġdid imwiegħed, imma bidu skond l-Ispirtu Kien jeħtieġ li l-Poplu ta’ Alla jbati biex jissaffa (ara Lq 24,26). L-eżilju ġa juri d-dell tas-salib fil-Pjan ta’ Alla, u l-“fdal” tal-fqajrin li jerġgħu lura hu wieħed mix-xbihat l-aktar ċari tal-Knisja.

 

IL-MISTENNIJA TAL-MESSIJA U TA’ L-ISPIRTU TIEGĦU

 711 “Arawni, sejjer nagħmel ħaġa ġdida” (Is 43,19). Il-profeziji jaqbdu żewġ triqat, waħda lejn il-Messija mistenni, l-oħra lejn it-tħabbira ta’ Spirtu ġdid, u t-tnejn jiltaqgħu fil-“fdal” ċkejken, fl-umli ta’ l-art (ara Sof 2.3), li jistennew bit-tama “l-faraġ ta’ Israel” u “l-fidwa ta’ Ġerusalemm” (Lq 2,25-38).

Aktar ‘il fuq rajna li Ġesù temm il-profeziji kollha dwaru. Hawn insemmu biss dawk il-profeziji li juru l-aħjar ir-relazzjoni tal-Messija ma’ l-Ispirtu tiegħu.

 

712 L-ewwel tagħrif li juri d-dehra tal-Messija mistenni jibda jidher fil-Ktieb ta’ l-Għimmanu-El (ara Is 6-12) (meta “Isaija ra’ l-glorja” tal-Mulej: Ġw 12,41), b’mod partikulari f’Is 11,1-2.

 Għad toħroġ fergħa miz-zokk ta’ Ġesse

 għad tinbet rimja minn għeruqu;

 fuqu jistrieħ l-ispirtu tal-Mulej

 l-ispirtu ta’ l-għerf u d-dehen,

 l-ispirtu ta’ l-għaqal u l-qawwa,

 l-ispirtu ta’ l-għerf u l-biża’ tal-Mulej.

713 It-tagħrif dwar il-Messia nsibuh l-aktar fl-għana tal-Qaddej (Is 42, 1-9; ara Mt 12, 18-21; Ġw 1,32-34; imbagħad Is 49, 1-6; ara Mt 3,17; Lq 2,32; u fl-aħħarnett Is 50, 4-10 u 52,13-53,12). Dan l-għana jħabbar it-tifsir tal-Passjoni ta’ Ġesù u juri kif se jibgħat l-Ispirtu s-Santu biex jagħti ħajja lill-kotra: dan Ġesù għamlu mhux minn barra, imma billi ħa n-“natura ta’ lsir” (Fil 2,7), in-natura tagħna. Ħa fuqu l-mewt tagħna, biex ikun jista’ jagħtina l-Ispirtu tiegħu tal-ħajja.

714 Għalhekk Ġesù beda jħabbar il-Bxara t-Tajba billi għamel tiegħu din is-silta ta’ Isaija (Lq 4,18-19; ara Is 61,1-2).

 L-Ispirtu tal-Mulej fuqi

 għax hu kkonsagrani

 biex inwassal il-Bxara t-Tajba lill-fqajrin.

 Bagħatni nħabbar il-ħelsien lill-imjassrin

 u d-dawl mill-ġdid lill-għomja.

 Inrodd il-ħelsien lill-maħqurin

 u nxandar sena tal-grazzja tal-Mulej.

715 Is-siltiet profetiċi li jsemmu direttament il-missjoni ta' l-Ispirtu s-Santu huma orakli li bihom Alla jkellem lill-Poplu bi kliem il-Wegħda, kliem “kollu mħabba u fedeltà” (ara Eżek 11,19; 36,25-28; 37,1-14; Ġer 31,31-34; Ġoel 3,1-5). San Pietru jħabbar li kliem Ġoel seħħ nhar Għid il-Ħamsin filgħodu (ara Atti 2,17-21). Skond dawn il-wegħdiet, fl-“aħħar żminijiet” l-Ispirtu tal-Mulej iġedded qlub il-bnedmin u jonqox fi qlubhom Liġi ġdida: jiġbor u jħabbeb flimkien il-ġnus imxerrda u mifruda; iġedded il-ħolqien tal-bidu u Alla jgħammar fis-sliem fost il-bnedmin.

716 Il-Poplu tal-“fqajrin”, ta’ l-umli (ara Sof 2,3; Salm 22,27; 34,31; Is 49,13,61,1; u l-bqija) u tat-twajbin, li joqogħdu kollhom kemm huma għall-pjan misterjuż ta' Alla tagħhom, dawk li jistennew ġustizzja, mhux mill-bnedmin, imma minn għand Alla: lil dawn, fl-aħħar mill-aħħar, kellha tħejji l-missjoni moħbija ta’ l-Ispirtu s-Santu tul iż-żmien tal-Wegħdiet, biex tipprepara l-miġja ta’ Kristu. Hi l-qalb tagħhom imsaffija u mdawla mill-Ispirtu li jfissru s-Salmi. F’dawn il-fqajrin l-Ispirtu jlesti għall-Mulej “poplu mħejji sewwa” (Lq 1,17).

 

IV. L-Ispirtu ta’ Kristu fil-milja taż-żminijiet

 

SAN ĠWANN PREKURSUR, PROFETA U GĦAMMIED

717 “Kien hemm raġel mibgħut minn Alla, jismu Ġwanni” (Ġw 1,6); kien “mimli bl-Ispirtu s-Santu sa minn ġuf ommu” (Lq 1,15.41) permezz ta’ Kristu stess li l-Verġni Marija kienet nisslet fil-ġuf tagħha bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu. Iż-“żjara” ta’ Marija lil Eliżabetta saret hekk “żjara ta’ Alla lill-poplu tiegħu” (Lq 1,68).

718 Ġwanni hu “Elija li għandu jiġi” (Mt 17,10-13). In-nar ta’ l-Ispirtu jgħammar fih u jġiegħlu “jiġri (bħala “prekursur”) quddiem il-Mulej li ġej”. B’San Ġwann, il-Prekursur, l-Ispirtu s-Santu, “ilesti għall-Mulej poplu mħejji sewwa” (Lq 1,17).

719 Ġwanni hu “iżjed minn profeta” (Lq 7,26). Fih l-Ispirtu s-Santu ma jkomplix “jitkellem b’fomm il-profeti”. Ġwanni jagħlaq iċ-ċiklu tal-profeti mibdi minn Elija (ara Mt 11,13-14). Iħabbar li kien qorob sewwa l-Faraġ ta’ Israel, hu “leħen” il-Faraġ ta’ Israel li għandu jiġi (Ġw 1,23; ara Is 40,1-3). Kif kellu jagħmel l-Ispirtu tal-Verità, Ġwanni ġie “bħala xhud biex jixhed għad-dawl” (Ġw 1,7; ara Ġw 15,26; 5,33). F’San Ġwann, l-Ispirtu jwassal għat-tmiem “dak li kienu jfittxu l-profeti” u dak li l-anġli stess “xtaqu jifhmu sewwa” (1 Piet 1,10-12): “Fuq min tara l-Ispirtu nieżel u joqgħod, dak hu li jgħammed bl-Ispirtu s-Santu.....Dan rajtu b’għajnejja, għalhekk xhedt: ‘Dan hu l-Iben ta’ Alla......Araw il-Ħaruf ta’ Alla’” (Ġw 1,33-36).

720 Fl-aħħar, f’San Ġwann Battista, l-Ispirtu s-Santu, ta bidu, billi ħabbru minn qabel, għal dak kollu li għamel ma’ Kristu u fi Kristu: jagħti mill-ġdid lill-bniedem ix-“xebħ” ma’ Alla. Il-magħmudija ta’ Ġwanni kienet magħmudija ta’ ndiema, il-Magħmudija bl-ilma u l-Ispirtu s-Santu tkun il-Magħmudija tat-twelid ġdid (ara Ġw 3,5).

 

“IfraĦ mimlija bil-grazzja”

721 Marija, l-Omm qaddisa ta’ Alla u dejjem Verġni, hi l-aqwa opra tal-Missjoni ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu fil-milja taż-żminijiet. Għall-ewwel darba fil-Pjan tas-salvazzjoni, il-Missier sab, għax ħejjieha l-Ispirtu s-Santu, għamara fejn Ibnu u l-Ispirtu s-Santu setgħu jgħammru fost il-bnedmin. Hu f’dan is-sens li t-Tradizzjoni tal-Knisja taqra b’riferenza għal Marija l-isbaħ siltiet dwar l-Għerf (ara Prov 8,1-9.6; Sir 24). Il-Liturġija fil-kant tagħha turi lil Marija bħala “Tron ta’ l-Għerf”.

 Fiha bdew jidhru “l-għeġubijiet ta’ Alla” li l-Ispirtu kien se jagħmel fi Kristu u fil-Knisja.

722 L-Ispirtu s-Santu ħejja lil Marija bil-grazzja tiegħu. Kien jaqbel li tkun “mimlija bil-grazzja” omm ta’ Dak li “fih hemm tgħammar il-milja sħiħa tad-divinità fil-ġisem” (Kol 2,9), Hu biss bil-qawwa tal-grazzja li Marija tnisslet ħielsa minn kull dnub, bħala l-iċken fost il-ħlejjaq kollha, u l-aqwa waħda biex tilqa’ fiha d-Don ta’ l-għaġeb ta’ Dak li jista’ kollox. Bir-raġun kollu għalhekk l-anġlu sellmilha bħala “Bint Sijon”: “Ifraħ” (ara Sof 3,14; Żak 2,14). Hu r-radd ta’ ħajr tal-Poplu kollu ta’ Alla, u għalhekk tal-Knisja, li Marija twassal lill-Missier fl-Ispirtu s-Santu bil-kantiku tagħha (ara Lq 1,46-55) meta kienet iġġorr f’ġufha Bin il-Missier etern.

723 F’Marija l-Ispirtu s-Santu jagħmel li jseħħ il-Pjan kollu tjieba tal-Missier. Bl-Ispirtu s-Santu, il-Verġni Marija tnissel u tagħti t-twelid lill-Iben ta’ Alla. Il-verġinità tagħha tagħti frott ma hemmx ieħor bħalu bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu u tal-fidi (ara Lq 1,26-38; Rum 4,18-21; Gal 4,26-28).

724 F’Marija, l-Ispirtu s-Santu juri lil Bin il-Missier li sar Bin il-Verġni. Hi l-għolliq jaqbad tat-Teofanija jew manifestazzjoni ta’ Alla li kellha tkun darba għal dejjem: mimlija bl-Ispirtu s-Santu turi l-Verb fiċ-ċokon tiegħu bħala bniedem, u huma lill-fqajrin (ara Lq 1,15-19) u lill-ewwel rappreżentanti tal-ġnus (ara Mt 2,11) li turih.

725 Fl-aħħarnett, hu permezz ta’ Marija li l-Ispirtu s-Santu jibda jgħaqqad ma’ Kristu lill-bnedmin “li jogħġbu lilu” (ara Lq 2,14), u ċ-ċkejknin huma dejjem l-ewwel nies li jilqgħuh: ir-ragħajja, il-maġi, Xmun u Anna, l-għarajjes ta’ Kana, l-ewwel dixxipli.

726 Fi tmiem din il-Missjoni ta’ l-Ispirtu Marija, issir il-“Mara”, Eva ġdida “omm il-ħajjin”, Omm “Kristu sħiħ” (ara Ġw 19,25-27). Hu hekk li hi tinsab mat-Tnax, “ilkoll qalb waħda jitolbu flimkien” (Atti 1,14), mas-sebħ ta’ “l-aħħar żminijiet”, li għalihom l-Ispirtu s-Santu jagħti bidu nhar Għid il-Ħamsin filgħodu bil-manifestazzjoni tal-Knisja.

 

Kristu Ġesù

727 Il-Missjoni kollha ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu fil-milja taż-żminijiet tinsab fil-fatt li l-Iben irċieva l-Unzjoni ta’ l-Ispirtu tal-Missier sa mill-Inkarnazzjoni tiegħu. Ġesù hu Kristu, il-Messija.

It-tieni kapitlu kollu tas-Simbolu tal-fidi rridu naqrawh f’dan id-dawl. Il-ħidma kollha ta’ Kristu hi l-missjoni flimkien ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu. Hawn se nsemmu biss dak li għandu x’jaqsam mal-wegħda ta’ l-Ispirtu s-Santu li għamel Ġesù u mad-don ta’ l-Ispirtu s-Santu mogħti mill-Mulej glorifikat.

728 Ġesù ma weriex għal kollox l-Ispirtu s-Santu qabel ma kien hu stess glorifikat bil-mewt u l-Qawmien tiegħu mill-imwiet. Minkejja dan, urih ftit ftit, fit-tagħlim tiegħu lill-folol ukoll, meta ħabbrilhom li Ġismu kellu jsir ikel għad-dinja (ara Ġw 6,27.51. 62-63). Ħabbru wkoll mhux ċar lil Nikodemu (ara Ġw 3,5-8), lis-Samaritana (Ġw 4,10.14.23-24) u lil dawk li marru għall-festa ta’ l-Għarajjex (ara Ġw 7,37-39). Lid-dixxipli kellimhom bil-miftuħ dwar l-Ispirtu s-Santu meta tkellem fuq it-talb (ara Lq 11,13) u fuq ix-xhieda li kellhom jagħtu (ara Mt 10,19-20).

729 Kien biss meta waslet is-Siegħa li fiha kellu jkun igglorifikat li Ġesù wiegħed il-miġja ta’ l-Ispirtu s-Santu, għax il-Mewt u l-Qawmien tiegħu mill-imwiet kienu se jwettqu l-wegħdiet magħmula lil missirijiethom (ara Ġw 14,16-17.26; 15,26; 16,7-15; 17,26): l-Ispirtu tal-Verità, id-Difensur l-ieħor, jingħata mill-Missier fuq talba ta’ Ġesù: jibagħtu l-Missier f’isem Ġesù; Ġesù jibagħtu mingħand il-Missier għax joħroġ mill-Missier. L-Ispirtu jiġi, aħna nagħrfuh, ikun dejjem magħna, jibqa’ magħna; jgħallimna kollox u jfakkarna kull ma qalilna Kristu u jixhed għalih: imexxina lejn il-Verità kollha u jagħti glorja lil Kristu. Lid-dinja juriha li għandha żball dwar id-dnub, il-ġustizzja u l-ġudizzju.

730 Fl-aħħar tiġi s-siegħa ta’ Ġesù (ara Ġw 13,1; 17,1): Ġesù jerħi l-ispirtu tiegħu f’idejn il-Missier (ara Lq 23,46; Gw 19,30) fil-waqt li bil-mewt tiegħu jirbaħ il-mewt b’mod li “mqajjem mill-imwiet permezz tal-qawwa glorjuża tal-Missier” (Rum 6,4) jagħti minnufih l-Ispirtu s-Santu huwa u “jonfoħ” fuq id-dixxipli (ara Ġw 20,22). Minn dik is-siegħa l-missjoni ta’ Kristu u ta’ l-Ispirtu s-Santu issir il-missjoni tal-Knisja: “Kif il-Missier bagħat lili, hekk jiena nibgħat lilkom” (Ġw 20,21; ara Mt 28,19; Lq 24,47-48; Atti 1,8).

 

V.L-Ispirtu u l-Knisja fl-aħħar żminijiet

 

GĦid il-Ħamsin

731 F’jum Għid il-Ħamsin (fi tmiem is-seba’ ġimgħat ta’ l-Għid), l-Għid tal-Mulej jasal fit-tmiem tiegħu bil-miġja ta’ l-Ispirtu s-Santu li juri ruħu, jingħata u jitwassal bħala Persuna divina: mill-milja tiegħu, Kristu, il-Mulej isawwab bil-kotra l-Ispirtu (ara Atti 2,36).

732 F’dan il-jum tiġi rivelata għal kollox it-Trinità Qaddisa. Minn dan il-jum is-Saltna mħabbra minn Kristu hi miftuħa għal dawk kollha li jemmnu fih: għalkemm ma huma xejn fil-ġisem u dgħajfin fil-fidi, ġa għandhom sehem fl-għaqda tat-Trinità Qaddisa. Bil-miġja tiegħu fid-dinja, miġja li ma tintemm qatt, l-Ispirtu s-Santu jdaħħal id-dinja “fl-aħħar żminijiet”, fiż-żminijiet tal-Knisja, u Saltna hi ġa meħuda b’wirt iżda għad mhux mitmuma.

Aħna rajna d-dawl veru, irċevejna l-Ispirtu tas-sema, sibna l-fidi vera: naduraw it-Trinità indiviżibbli; għax hi li salvatna.[412]

 

L-Ispirtu s-santu: don ta’ Alla

733 “Alla hu mħabba” (1 Ġw 4,8.16) u l-Imħabba hi l-ewwel don, u jiġbor fih id-doni l-oħra kollha. Din “l-imħabba ta’ Alla ssawbet fina permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu li kien mogħti lilna” (Rum 5,5).

734 Billi aħna mejtin jew, almenu, midrubin minħabba d-dnub, l-ewwel effett tad-don ta’ l-Imħabba hu l-maħfra tad-dnubiet. Hi l-għaqda fl-Ispirtu s-Santu (2 Kor 13,13) li, fil-Knisja, tagħti lill-imgħammdin ix-xebh ma’ Alla li kien intilef bid-dnub.

735 Jagħtina mbagħad r-“rahan” jew “l-ewwel frott” tal-wirt tagħna (Rum 8,23; 2 Kor 1,21), l-istess ħajja tat-Trinità Qaddisa, jiġifieri li nħobbu “kif Alla ħabbna” (ara 1 Ġw 4,11-12). Din l-imħabba (1 Kor 13) hi l-bidu tal-ħajja ġdida fi Kristu, li jista’ jkollna għax irċevejna “l-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu” (Atti 1,8).

736 Hu b’din il-qawwa ta’ l-Ispirtu li ulied Alla jistgħu jagħmlu frott. L-Ispirtu, li laqqamna fid-Dielja vera jagħtina li jkollna “l-frott ta’ l-Ispirtu li huma: l-imħabba, il-hena, is-sliem, is-sabar, il-ħniena, it-tjieba, il-fidi, il-ħlewwa, ir-rażan” (Gal 5,22-23). “L-Ispirtu hu l-ħajja tagħna”: aktar ma niċ­-ċaħħdu minna nfusna (ara Mt 16,24-26) “aktar nimxu bl-Ispirtu” (Gal 5,25).

Magħqudin miegħu l-Ispirtu jagħmilna spiritwali, iqegħedna mill-ġdid fit-triq tal-Ġenna, iwassalna fis-Saltna tas-smewwiet u għall-adozzjoni ta’ l-ulied, jagħtina l-ħila li nsejħu “Missier” lil Alla, u li jkollna sehem mill-grazzja ta’ Kristu, li nissejħu wlied id-dawl u li jkollna sehem fil-glorja ta’ dejjem.[413]

 

L-Ispirtu s-Santu u l-Knisja

737 Il-missjoni ta’ Kristu u ta’ l-Ispirtu s-Santu ssib il-milja tagħha fil-Knisja, il-Ġisem ta’ Kristu u t-tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu. Din il-missjoni flimkien issa ssieħeb il-fidili ta’ Kristu fl-għaqda li għandu mal-Missier fl-Ispirtu s-Santu. L-Ispirtu s-Santu jħejji l-bnedmin, imexxihom ’il quddiem bil-grazzja tiegħu, biex jiġbidhom lejn Kristu. Jurihom il-Mulej irxoxt, ifakkarhom fi kliemu u jiftħilhom l-ispirtu biex jifhmu l-Mewt u l-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet. Iqiegħed quddiemhom il-Misteru ta’ Kristu, b’mod mill-aktar għoli fl-Ewkaristija, biex iħabbibhom, jgħaqqadhom ma’ Alla, ħa jkunu jistgħu jagħmlu “kotra ta’ frott” (Ġw 15,5.8.16).

738 Hekk il-Missjoni tal-Knisja m’hijiex xi żjieda ma’ dik ta’ Kristu u ta’ l-Ispirtu s-Santu, imma hi s-sagrament tal-Missjoni tagħhom: bl-esseri tagħha u fil-membri kollha tagħha hi mibgħuta biex ixxandar u tagħti xhieda, biex taħdem ħa jseħħ u jinfirex il-misteru ta’ l-għaqda tat-Trinità Qaddisa (dan narawh fl-artiklu li ġej).

Ilkoll kemm aħna rċevejna l-istess spirtu wieħed, l-Ispirtu s-Santu, sirna ħaġa waħda bejnietna u ma’ Alla. Għalkemm aħna ħafna jekk nitqiesu wieħed wieħed u għalkemm Kristu għamel li l-Ispirtu tal-Missier u tiegħu jiġi f’kull wieħed minna, dan l-Ispirtu wieħed indiviżibbli jwassal minnu nnifsu għall-għaqda flimkien lil dawk kollha li huma magħżulin minn xulxin ... u jagħmel li jidhru li huma ħaġa waħda fih. U kif is-setgħa ta’ l-umanità mqaddsa ta’ Kristu tagħmel li dawk kollha li fihom tinsab jagħmlu Ġisem wieħed, naħseb li bl-istess mod l-Ispirtu s-Santu, wieħed u indiviżibbli, li jinsab f’kulħadd iwassalhom ilkoll għall-għaqda waħda spiritwali.[414]

 

739 Billi l-Ispirtu s-Santu hu l-Unzjoni ta’ Kristu, hu Kristu, ir-Ras tal-Ġisem, li jxerrdu fil-membri tiegħu, biex imantnihom, ifejjaqhom, jorganizzahom fid-dmirijiet tagħhom lejn xulxin, jagħtihom il-ħajja, jibgħathom ikunu xhieda, iseħibhom fl-offerta tiegħu lill-Missier u fl-interċessjoni tiegħu għad-dinja kollha. Hu permezz tas-sagramenti tal-Knisja li Kristu jagħti lill-membri tal-Ġisem tiegħu l-Ispirtu tiegħu qaddis u li jqaddes (dan narawh fit-tieni parti tal-Katekiżmu).

740 Dawn “l-għeġubijiet ta’ Alla”, mogħtija lil min jemmen permezz tas-sagramenti tal-Knisja, jagħtu l-frott tagħhom fil-ħajja ġdida, fi Kristu, skond l-Ispirtu (dan narawh fit-tielet parti tal-Katekiżmu).

741 “L-Ispirtu jgħinna fin-nuqqas ta’ ħila tagħna, għax aħna anqas nafu nitolbu kif imiss, imma l-Ispirtu stess jidħol għalina bit-talb tiegħu bi tnehid li ma jistax jitfisser bi kliem.” (Rum 8,26). L-Ispirtu s-Santu mgħallem ta’ l-opri ta’ Alla, jgħallimna nitolbu (dan narawh fir-raba’ parti tal-Katekiżmu).

 

Fil-qosor

 742 “Il-prova li aħna wlied Alla hi l-fatt li Alla bagħat l-Ispirtu tiegħu f’qalbna jgħajjat, “Abba!” “Missier!” (Gal 4,6).

 743 Mill-bidu sat-tmiem taż-żminijiet, meta Alla bagħat lil Ibnu, bagħat ukoll l-Ispirtu tiegħu: il-missjoni ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu ssir dejjem flimkien u ma jinfirdux minn xulxin.

 744 Fil-milja taż-żminijiet l-Ispirtu s-Santu temm f’Marija t-tħejjijiet kollha meħtieġa għall-miġja ta’ Kristu fost il-Poplu ta’ Alla. Bil-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu f’Marija, il-Missier ta lid-dinja l-“Għimmanu-el”, “Alla magħna” (Mt 1,23).

 745 L-Iben ta’ Alla ġie kkonsagrat Kristu (Messija) bl-unzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu meta sar bniedem (ara Salm 2,6-7).

 746 Bil-mewt u l-qawmien tiegħu mill-imwiet, Ġesù ġie kkostitwit Mulej u Kristu fil-glorja (ara Atti 2,36). Mill-milja tiegħu hu jsawwab l-Ispirtu s-Santu fuq l-Appostli kollha u fil-Knisja.

 747 L-Ispirtu s-Santu, li Kristu, ir-Ras, isawwab fil-membri tiegħu, jibni, jaħji u jqaddes il-Knisja. Hi s-sagrament tal-għaqda tat-Trinità Qaddisa u tal-bnedmin.

 

 

Id-disa’ artiklu

NEMMEN FIL-KNISJA MQADDSA KATTOLIKA

 

748 “Kristu huwa dawl il-ġnus: għalhekk dan il-Konċilju Mqaddes imlaqqa’ fl-Ispirtu s-Santu jixtieq b’ħeġġa kbira jħabbar lill-ħlejjaq kollha l-Bxara t-Tajba ta’ l-Evanġelju, ixerred fuq il-bnedmin kollha d-dija ta’ Kristu, li tiddi f’wiċċ il-Knisja”. Hu b’dan il-kliem li tibda l-Kostituzzjoni dommatika fuq il-Knisja tal-Konċilju Vatikan II. B’dan il-kliem il-Konċilju juri li l-artiklu tal-fidi fuq il-Knisja jiddependi kollu kemm hu mill-artikli fuq Kristu Ġesù. Il-Knisja ma għandhiex dawl ieħor ħlief dak ta’ Kristu: hi, biex nużaw xbieha għażiża ħafna għall-Missirijiet il-Knisja, qisha l-qamar li d-dawl tiegħu kollu mhux ħlief rifless tad-dawl tax-xemx.

749 L-artiklu fuq il-Knisja jiddependi ukoll, kollu kemm hu, mill-artiklu fuq l-Ispirtu s-Santu li jiġi qablu. “Wara li rajna li l-Ispirtu s-Santu hu l-bidu ta’ kull qdusija u jagħti l-qdusija kollha, issa nistqarru li huwa hu li jżejjen bil-qdusija l-Knisja”.[415] Il-Knisja hi, skond l-espressjoni ta’ Missirijiet il-Knisja, il-post “fejn jiffjorixxi l-Ispirtu”.[416]

750 It-twemmin li l-Knisja hi “Qaddisa” u “Kattolika” u li hi “Waħda” u “Appostolika” (kif iżid is-Simbolu ta’ Nicea-Kostantinopli), ma nistgħux nifirduh mill-fidi f’Alla, il-Missier, l-Iben, u l-Ispirtu s-Santu. Fis-Simbolu ta’ l-Appostli aħna nistqarru (meta ngħiduh bil-Latin) li Nistqarru l-fidi tagħna fi Knisja waħda qaddisa (Credo … Ecclesiam) u mhux fil-Knisja, biex ma nħawdux ‘l Alla ma’ l-għemejjel tiegħu u biex nattribwixxu b’mod ċar lit-tjubija ta’ Alla, id-doni kollha li hu sawwab fil-Knisja.[417]

 

L-ewwel paragrafu

IL-KNISJA FIL-PJAN TA’ ALLA

 

I. L-Ismijiet u x-xbihat tal-Knisja

751 Il-kelma “Knisja”, (“ekklesia” mill-Grieg “ek-kalein”, “issejjaħ għall-ġemgħa”) tfisser “sejħa”, u tintuża biex tfisser ġemgħat tal-poplu (ara Atti 19,39) ġeneralment ta’ karattru reliġjuż. Hi kelma li ntużat spiss fit-Testment il-Qadim bil-Grieg biex tfisser il-ġemgħa tal-poplu magħżul, miġbur quddiem Alla, u l-aktar il-ġemgħa tas-Sinaj meta Israel irċieva l-Liġi u ġie kkostitwit minn Alla bħala l-poplu qaddis tiegħu (ara Eż 19). L-ewwel komunità ta’ dawk li emmnu fi Kristu, meta sejħet lilha nnifisha “Knisja” għarfet li kienet wirtet il-ġemgħa tas-Sinaj. Fiha, fil-Knisja, Alla jsejjaħ il-Poplu tiegħu mit-truf kollha ta’ l-art. Il-kelma “Kyriake” li minnha ġejja l-kelma “Church” u l-kelma “Kirche” (bil-Ġermaniż) tfisser “dik li hi tal-Mulej (il-Kyrios)”

752 Fost l-insara l-kelma “Knisja” tfisser il-ġemgħa liturġika (ara 1 Kor 11,18; 14,19.28.34.35) iżda tfisser ukoll il-komunità tal-post (ara 1 Kor 1,2; 16,1) jew il-komunità ta’ dawk kollha li jemmnu u jinsabu fid-dinja kollha (ara 1 Kor 15,9, Gal 1,13; Fil 3,6). Dawn it-tliet tifsiriet fil-fatt imorru dejjem flimkien. “Il-Knisja” hi l-Poplu ta’ Alla miġbur flimkien mid-dinja kollha. Tinsab fil-komunitajiet ta’ kull post u turi ruħha fil-ġemgħa liturġika, l-aktar fl-Ewkaristija. Tgħix permezz tal-Kelma ta’ Alla u tal-Ġisem ta’ Kristu fil-waqt li hi stess issir ukoll Ġisem ta’ Kristu.

 

Is-simbolI tal-Knisja

753 Fl-Iskrittura Mqaddsa aħna nsibu għadd kbir ta’ xbihat u ta’ figuri marbutin ma’ xulxin, li bihom ir-rivelazzjoni titkellem dwar il-misteru tal-Knisja, li qatt ma se naslu biex nifhmuh kollu kemm hu. Ix-xbihat meħudin mit-Testment il-Qadim huma varjazzjonijiet ta’ idea waħdanija: dik tal-“Poplu ta’ Alla”. Fit-Testment il-Ġdid (ara Ef 1,22; Kol 1,18) il-qofol ta’ dawn ix-xbihat hu Kristu għax hu “r-Ras” tal-poplu tiegħu[418] u dan il-Poplu hu l-Ġisem tiegħu. Madwar Kristu jinġabru xbihat meħudin mill-ħajja tar-ragħajja jew tal-biedja, jew mix-xogħol tal-bini jew mill-familja u ż-żwieġ.[419]

754 Il-Knisja fil-fatt hi dak il-maqjel li tiegħu Kristu waħdu hu l-bieb li wieħed jista’ jidħol minnu. (Ġw 10,1-10). Hi ukoll il-merħla li Alla nnifsu ħabbar minn qabel li kien se jkun ir-ragħaj tagħha (ara Is 40,11; Eżek 34,11-31), u li n-ngħaġ tagħha, minkejja li għandhom ragħajja bnedmin li jimxu quddiemhom, dejjem titmexxa u titmantna minn Kristu nnifsu, ir-Ragħaj it-tajjeb u r-Ragħaj il-kbir (ara Ġw 10,11; 1 Piet 5,4) li jagħti ħajtu għan-ngħaġ tiegħu (ara Ġw 10,11-15).

755 Il-Knisja hi art tajba għall-biedja, l-għalqa ta’ Alla (1 Kor 3,9). F’din l-għalqa tikber iż-żebbuġa antika li tagħha l-patrijarki kienu l-għeruq qaddisa u li fiha seħħet u għad isseħħ ir-rikonċiljazzjoni bejn Lhud u pagani (Rum 11,13-26). Tħawlet mis-Sid tas-sema bħala dielja magħżula (ara Mt 21,33-43 u s-siltiet tal-Evanġelji l-oħra; (ara Is 5,1-7). Id-Dielja vera huwa Kristu: hu dak li jagħti l-ħajja u l-frott lill-friegħi li huma aħna: permezz tal-Knisja, aħna nibqgħu fi Kristu, u mingħajru ma nistgħu nagħmlu xejn (Ġw 15,1-5).

756 “Spiss ukoll il-Knisja tissejjaħ bini ta’ Alla (1 Kor 3,9). Il-Mulej stess ixebbah lilu nnifsu mal-ġebla li warrbu l-bennejja u li saret il-ġebla tax-xewka (Mt 21,42 u s-siltiet l-oħra; ara Atti 4,11; 1 Piet 2,7; Salm 118,22). Fuq dan il-pedament tinbena l-Knisja mill-Appostli (1 Kor 3,11), u dan il-pedament isaħħaħha u jorbotha sewwa. Dan il-bini jissejjaħ b’ħafna ismijiet: id-dar ta’ Alla (1 Tim 3,15) fejn tgħammar il-familja tiegħu: l-għamara ta’ Alla fl-Ispirtu (Ef 2,19-22), l-għamara ta’ Alla mal-bnedmin (Apok 21,3) u l-aktar it-tempju mqaddes, li, rappreżentat mis-santwarji tal-ġebel, hu mfaħħar minn Missirijiet il-Knisja u paragunat bir-raġun kollu fil-Liturġija mal-belt qaddisa, Ġerusalemm tas-sema. Fil-fatt aħna fil-Knisja fuq l-art aħna bħala ġebel ħaj għall-bini tagħha (1 Piet 2,5). Din il-Belt qaddisa, San Ġwann raha nieżla mis-sema, minn għand Alla, fit-tiġdid tad-dinja, imħejjija bħala għarusa mżejna għall-għarus tagħha” (Apok 21,1-2).

757 “Il-Knisja tissejjaħ ukoll “Ġerusalemm tas-sema” u “Ommna” (Gal 4,26, ara Apok 12,17): hi deskritta bħala l-għarusa bla tebgħa tal-Ħaruf bla tebgħa (Apok 19,7; 21,2.9; 22,17) li Kristu ħabb, u ta lilu nnifsu għaliha biex tkun qaddisa (Ef. 5,25-26), u seħibha miegħu b’rabta li ma titħassar qatt, u “dejjem imantniha u jieħu ħsiebha” (Ef 5,29).

 

II.Bidu, twaqqif u missjoni tal-Knisja

758 Biex nistħarrġu l-misteru tal-Knisja, irridu l-ewwelnett naħsbu fuq il-bidu tagħha fid-dawl tal-pjan tat-Trinità Qaddisa u fuq kif dehret, pass wara l-ieħor, fl-istorja tad-dinja.

 

Pjan li ĦareĠ minn qalb il-Missier

759 “Il-Missier ta’ dejjem, bi ħsieb għal kollox ħieles u misterjuż ta’ l-għerf u t-tjieba tiegħu, ħalaq id-dinja u ried jgħolli l-bniedem biex ikollu sehem mill-ħajja ta’ Alla”, li għaliha jsejjaħ lill-bnedmin kollha f’Ibnu: “Dawk kollha li jemmnu fi Kristu, il-Missier ried jiġborhom fil-Knisja mqaddsa”. Din “il-familja ta’ Alla” titwaqqaf u tinbena ftit ftit tul il-mumenti ta’ l-istorja tal-bniedem, skond kif ikun irid il-Missier: fil-fatt, il-Knisja tħabbret sa mill-bidu tad-dinja, tħejjiet b’mod tassew ta’ l-għaġeb fil-ġrajja tal-poplu ta’ Israel u fil-Patt il-Qadim, u fl-aħħar twaqqfet f’dawn iż-żminijiet ta’ l-aħħar, u dehret meta niżel fuqha l-Ispirtu s-Santu, u, fl-aħħar taż-żminijiet tilħaq il-kobor sħiħ tagħha fil-glorja”.[420]

 

Il-Knisja: xbihetha mill-biDu tad-dinja

760 “Id-dinja nħalqet għall-Knisja”: hekk kienu jgħidu l-insara ta’ l-ewwel żminijiet.[421] Alla ħalaq id-dinja bil-ħsieb li din tidħol f’xirka mal-ħajja tiegħu, xirka li sseħħ permezz tas-“sejħa” tal-bnedmin fi Kristu, u din is-“sejħa għall-għaqda” hi l-Knisja. Il-Knisja hi “l-għan ta’ kollox” [422]u l-istess ġrajjiet ta’ niket li seħħu, bħall-waqgħa ta’ l-anġli u d-dnub tal-bniedem, Alla pper­mettiehom biss biex ikunu okkażjoni u mezz ħalli juri l-qawwa ta’ driegħu, il-kobor kollu ta’ l-imħabba li ried jagħti lid-dinja.

Hekk ir-rieda ta’ Alla hi għemil u dan jissejjaħ dinja, hekk ukoll il-ħsieb ta’ Alla hu s-salvazzjoni tal-bnedmin, u din tissejjaħ Knisja.[423]

 

Il-Knisja mĦejjija fil-Patt il-Qadim

761 Is-sejħa għall-ġemgħa tal-Poplu ta’ Alla bdiet fil-mument li fih id-dnub qered ir-rabta tal-bnedmin ma’ Alla u tal-bnedmin bejniethom. Il-ġemgħa tal-Knisja hi, biex ngħidu hekk, ir-reazzjoni ta’ Alla għall-konfużjoni li ġieb id-dnub. Din l-għaqda mill-ġdid isseħħ bil-moħbi fi ħdan il-ġnus kollha. Alla “jilqa’ lil kull min għandu l-biża’ tiegħu u jagħmel is-sewwa, ikun minn liema poplu jkun” (Atti 10,35).[424]

 762 It-tħejjija mill-bogħod tal-ġemgħa tal-Poplu ta’ Alla tibda bis-sejħa ta’ Abraham; lilu Alla wiegħdu li jkun missier ta’ poplu kbir (ara Ġen 12,2; 15,5-6). It-tħejjija immedjata tibda bl-għażla ta’ Israel bħala l-poplu ta’ Alla (ara Eż 19,5-6; Dewt 7,6). Bl-għażla tiegħu Israel kellu jkun sinjal tal-ġemgħa fil-ġejjieni tal-ġnus kollha (ara Is 2,2-5; Mk 4,1-4). Iżda l-profeti ġa bdew jixlu lil Israel li kiser il-Patt u li ġieb ruħu ta’ prostituta (ara Hos 1; Is 1,2-4; Ġer 2; u l-bqija). Iħabbru Patt ġdid u għal dejjem (ara Ġer 31,31-34; Is 55,3). “Dan il-Patt il-Ġdid waqqfu Kristu”.[425]

 

Il-Knisja – imwaqqfa minn Kristu Ġesù

763 Kellu jkun l-Iben li fil-milja taż-żminijiet wassal biex iseħħ il-pjan tal-Missier għas-salvazzjoni: dan kien l-iskop tal-“missjoni” ta’ l-Iben.[426] “Il-Mulej Ġesù ta bidu għall-Knisja tiegħu huwa u jxandar il-Bxara t-Tajba, il-miġja tas-Saltna ta’ Alla mwiegħda fil-Kotba Mqaddsa tul iż-żminijiet”.[427] Biex jagħmel ir-rieda tal-Missier, Kristu ta bidu għas-Saltna tas-smewwiet fuq l-art. Il-Knisja “hi s-Saltna ta’ Kristu li ġa tinsab fid-dinja b’mod misterjuż”.[428]

764 “Din is-Saltna tiddi għal għajnejn il-bnedmin fil-kliem, l-għemil u l-preżenza ta’ Kristu”.[429]Min jilqa’ l-Kelma Ġesù, ikun jilqa’ s-Saltna tiegħu stess.[430] Iż-żerriegħa u l-bidu tas-Saltna hi “l-merħla żgħira” (Lq 12,32) ta’ dawk li Ġesù ġie jsejjaħ madwaru u li tagħhom hu stess hu r-ragħaj (ara Mt 10,16; 26,31; Ġw 10,1-21). Huma jagħmlu l-familja vera ta’ Ġesù (ara Mt 12,49). Lil dawk li ġabar madwaru b’dan il-mod, għallimhom “sura ġdida ta’ għemil”, iżda għallimhom talba proprja wkoll (ara Mt 5-6).

765 Il-Mulej Ġesù ta lill-komunità tiegħu struttura li għandha tibqa’ sakemm is-Saltna tilħaq il-kobor sħiħ tagħha. Hemm qabel xejn l-għażla tat-Tnax, b’San Pietru bħala l-kap (ara Mk 3, 14-15). Rappreżentanti tat-tnax-il tribù ta’ Israel (ara Mt. 19,28; Lq 22,30) huma l-pedamenti ta’ Ġerusalemm il-ġdida (ara Apok 21,12-14). It-Tnax (ara Mk 6,7) u d-dixxipli l-oħra (ara Lq 10,1-2) huma mseħbin fil-missjoni ta’ Kristu, fis-setgħa tiegħu, imma wkoll f’xortih (ara Mt 10,25; Ġw 15,20). Bl-għemil kollu tiegħu, Ġesù jħejji u jwaqqaf il-Knisja tiegħu.

766 Iżda l-Knisja twieldet prinċipalment mill-għotja sħiħa ta’ Kristu għas-salvazzjoni tagħna, mħejjija minn qabel fl-Ewkaristija u mitmuma fuq is-salib. “Il-bidu u t-tkabbir tal-Knisja huma mfissra mid-demm u l-ilma li ħarġu mill-ġenb minfud ta’ Kristu msallab”.[431] “Għax mill-ġenb ta’ Kristu rieqed fil-mewt fuq is-salib twieled is-sagrament ta’ l-għaġeb tal-Knisja kollha kemm hi”.[432] Kif Eva ssawret mill-ġenb ta’ Adam huwa u kien rieqed, hekk il-Knisja twieldet mill-qalb minfuda ta’ Kristu mejjet fuq is-salib (Lq 2.85.89).[433]

 

Il-Knisja – murija mill-Ispirtu s-Santu

767 “Mitmuma l-ħidma li l-Missier ta lill-Iben biex jagħmel fuq l-art, nhar Għid il-Ħamsin l-Ispirtu s-Santu ntbagħat biex iqaddes il-Knisja għal dejjem”.[434] Kien dan il-waqt li fih “il-Knisja wriet ruħha pubblikament quddiem il-kotra u beda x-xandir ta’ l-Evanġelju permezz tal-predikazzjoni”:[435] Għax hi “l-ġemgħa” tal-bnedmin kollha msejħin għas-salvazzjoni, il-Knisja hi, min-natura tagħha stess, missjunarja, mibgħuta minn Kristu fost il-ġnus kollha biex tagħmel dixxipli minnhom (ara Mt 28,19-20).[436]

768 Sabiex tkun tista’ twettaq il-missjoni tal-Knisja l-Ispirtu s-Santu “jgħallem il-Knisja u jmexxiha permezz tal-ħafna doni ġerarkiċi u kariżmatiċi”.[437] “B’hekk il-Knisja, mogħnija bid-doni tal-Fundatur tagħha, hija u tħares bil-fedeltà kollha l-preċetti tiegħu ta’ mħabba, umiltà u ċaħda, tilqa’ l-missjoni li tħabbar is-Saltna ta’ Kristu u ta’ Alla u twaqqafha fost il-ġnus kollha: hekk hi tkun iż-żerriegħa u l-bidu ta’ din is-saltna fuq l-art”.[438]

 

Il-Knisja – tilĦaq il-milja tagĦha fil-glorja

769 “Il-Knisja … ma jkollhiex il-kobor sħiħ tagħha jekk mhux fil-glorja tas-sema”,[439] meta Kristu jerġa’ jiġi bi glorja kbira. Sa dak in-nhar, “il-Knisja tmur ’il quddiem fil-mixi tagħha fost il-persekuzzjoni tad-dinja u l-faraġ ta’ Alla”.[440]Hawn fid-dinja, taf li tinsab f’eżilju, ’il bogħod minn Sidha (ara 2 Kor 5,6)[441] u tixxennaq għall-mument li fih is-Saltna tidher fil-kobor sħiħ tagħha, “is-siegħa li fih tingħaqad mas-Sultan tagħha fil-glorja”.[442] Il-Knisja u, permezz tagħha, id-dinja, ma tilħaqx il-kobor sħiħ tagħha fil-glorja, mingħajr ma jkollha tgħaddi minn ħafna provi kbar. Biss imbagħad il-ġusti kollha, minn Adam, “minn Abel il-ġust, sa l-aħħar wieħed fost il-magħżulin isibu ruħhom f’ġemgħa flimkien fil-Knisja universali quddiem il-Missier”.[443]

 

III. Il-Misteru tal-Knisja

770 Il-Knisja tagħmel parti mill-istorja tad-dinja, iżda fl-istess waqt hi ’l fuq minnha. Hu biss “bl-għajnejn tal-fidi”[444] li nistgħu fl-istess waqt naraw fir-realtà li tidher tagħha, realtà spiritwali li ġġib magħha l-ħajja divina.

 

Il-Knisja – viŻibbli u spiritwali fl-istess Ħin

771 “Kristu, il-medjatur waħdieni, waqqaf u dejjem iżomm hawn fuq l-art il-Knisja Mqaddsa tiegħi: komunità ta’ fidi, tama u mħabba, bħala organizzazzjoni li tidher, u biha jxerred fost kulħadd il-Verità u l-grazzja”.[445] Il-Knisja hi fl-istess waqt

 - soċjetà mogħnija b’organizzazzjoni ġerarkika u l-Ġisem mistiku ta’ Kristu;

 - ġemgħa li tidher u komunità spiritwali;

 - Knisja fid-dinja u Knisja mżejna b’doni tas-sema.

 Dawn id-dimensjonijiet flimkien jagħmlu “realtà waħda komplessa, magħmula minn element uman u element divin.”[446]

Hu min-natura stess tal-Knisja li tkun fl-istess waqt umana u divina, tkun tidher iżda mżejna bi kwalitajiet li ma jidhrux, kollha ħeġġa fil-ħidma u mogħtija għall-kontemplazzjoni, preżenti f’din id-dinja iżda miexja lejn oħra, hekk li kull ma għandha li hu tal-bniedem, irid iwassal għal kull ma għandha li hu ta’ Alla u joqgħod għalih, kull ma jidher irid joqgħod għal dak li ma jidhirx, kull ħidma trid twassal għall-kontemplazzjoni u toqgħod għaliha, kull ma hu ta’ issa jrid iwassal għall-belt li għad trid tiġi u li qegħdin issa nfittxu.[447]

X’umiltà! X’sublimità! Għarix ta’ Kedar u santwarju ta’ Alla, għamara ta’ l-art u salib tas-sema, dar tat-tajn u palazz tas-sultan, ġisem li jmut u tempju tad-dawl, stmerrija ta’ l-imkabbrin u għarusa ta’ Kristu! Samranija, imma sbejħa bint Ġerusalemm; għalkemm bi sfura wiċċha minħabba t-taħbit u niket ta’ eżilju twil, hi mżejna bi ġmiel tas-sema.[448]

 

Il-Knisja – misteru ta’ l-gĦaqda tal-bnedmin ma’ Alla

772 Hu fil-Knisja li Kristu jtemm u juri l-Misteru tiegħu bħala l-għan tal-pjan ta’ Alla “li jinġabar kollox fih” (Ef 1,10). San Pawl isejjaħ “Misteru kbir” (Ef 5,32) l-għerusija ta’ Kristu u l-Knisja: għax il-Knisja ngħaqdet ma’ Kristu bħala l-Għarus tagħha (ara Ef 5,25-27), il-Knisja ssir hi wkoll Misteru (ara Ef 3,9-11). San Pawl huwa u jikkontempla fil-Knisja, il-Misteru ta’ Kristu, jikteb: “Kristu fikom, it-tama tal-glorja tagħkom” (Kol 1,27).

773 Fil-Knisja din l-għaqda tal-bnedmin ma’ Alla permezz ta’ “l-imħabba li ma tintemm qatt” (1 Kor 13,8) hu l-għan li lejh jimmira dak kollu li fiha hu mezz sagramentali, marbut mad-dinja li tgħaddi.[449] “L-istruttura tal-Knisja hi kollha kemm hi magħmula biex tagħti l-qdusija lill-membri ta’ Kristu. U l-qdusija titqies fid-dawl tal-Misteru kbir li fih l-għarusa twieġeb bid-don ta’ l-imħabba għad-don li jagħtiha l-Għarus”.[450] Marija tgħaddina lkoll fil-qdusija, li hi l-misteru tal-Knisja bħala “Għarusa bla tebgħa u bla tikmix” (Ef 5,27). Hu għalhekk li d-dimensjoni Marjana tal-Knisja tiġi qabel id-dimensjoni Petrina”.[451]

 

Il-Knisja – sagrament universali ta’ salvazzjoni

774 Il-kelma Griega mysterion bil-latin ġiet maqluba għal żewġ kelmiet mysterium u sacramentum, aktar tard il-kelma sacramentum bdiet tfisser sinjal li jidher tar-realtà moħbija tas-salvazzjoni; realtà li ssejħet “mysterium”. F’dan is-sens Kristu nnifsu hu l-Misteru tas-salvazzjoni “għax ma hemmx Misteru ieħor ta’ Alla, jekk mhux Kristu”.[452] Il-ħidma għas-salvazzjoni ta’ l-umanità qaddisa ta’ Kristu li tqaddes hi s-sagrament tas-salvazzjoni li juri ruħu u jaħdem fis-sagramenti tal-Knisja (li Knejjes tal-lvant isejħulhom ukoll “il-Misteri qaddisa”). Is-seba’ sagramenti huma s-sinjali u l-istrumenti li bihom l-Ispirtu s-Santu jxerred il-grazzja ta’ Kristu, li hu r-Ras, fil-Knisja li hi l-Ġisem tiegħu. Il-Knisja mela tippossiedi u tqassam il-grazzja inviżibbli li hi tfisser. Hu f’dan is-sens analoġiku li l-Knisja tissejjaħ “sagrament”.

775 “Il-Knisja, fi Kristu, hi sura ta’ sagrament għax fl-istess waqt hi sinjal u strument ta’ l-għaqda intima ma’ Alla u ta’ l-għaqda flimkien tal-ġens kollu tal-bnedmin”.[453] Tkun sagrament ta’ l-għaqda intima tal-bnedmin ma’ Alla: dan hu l-ewwel għan tal-Knisja. Għaliex l-għaqda tal-bnedmin bejniethom għandha l-għeruq tagħha fl-għaqda ma’ Alla, il-Knisja hi wkoll sagrament ta’ l-għaqda flimkien tal-ġens kollu tal-bnedmin. Fil-Knisja, din l-għaqda ġa bdiet isseħħ, għaliex hi ġabret il-bnedmin “minn kull ġens u tribù, minn kull poplu u lsien” (Apok 7,9); fl-istess waqt il-Knisja hi “sinjal u sagrament” tas-sħuħija perfetta ta’ din l-għaqda li għad trid iseħħ.

776 Bħala sagrament, il-Knisja hi strument ta’ Kristu. “F’idejh hi strument ta’ Fidwa għall-bnedmin kollha”,[454] “is-sagrament universali ta’ salvazzjoni”[455] li bih Kristu “juri u jagħmel li sseħħ l-imħabba ta’ Alla għall-bnedmin”.[456] Hi “l-proġett li jidher ta’ l-imħabba ta’ Alla għall-ġens kollu tal-bnedmin”,[457] li jrid “li l-ġens tal-bnedmin, kollu kemm hu, jkun il-poplu wieħed ta’ Alla, miġ-bur fil-Ġisem wieħed ta’ Kristu, mibni f’tempju wieħed ta’ l-Ispirtu s-Santu.[458]

 

 

Fil-qosor

 777 Il-kelma “Knisja” tfisser “ġemgħa”: hi l-ġemgħa ta’ dawk li l-Kelma ta’ Alla sejħet biex jagħmlu l-Poplu ta’ Alla, li, għax jieklu l-Ġisem ta’ Kristu, huma stess isiru Ġisem ta’ Kristu.

778 Il-Knisja hi fl-istess waqt it-triq u l-għan tal-pjan ta’ Alla; imħabbra fil-ħolqien, imħejjija fi żmien il-Patt il-Qadim, imwaqqfa bil-kliem u l-għemil ta’ Ġesù Kristu, imwettqa fuq is-salib tiegħu tal-fidwa u bil-Qawmien tiegħu mill-imwiet, u ntweriet bħala misteru ta’ salvazzjoni bil-miġja ta’ l-Ispirtu s-Santu. Tilħaq il-kobor sħiħ tagħha fis-sema bħala l-ġemgħa tal-mifdijin kollha ta’ l-art (ara Apok 14,4).

 779 Il-Knisja hi fl-istess ħin viżibbli u spiritwali, soċjeta’ ġerarkika u Ġisem mistiku ta’ Kristu. Hi waħda, b’żewġ elementi, uman u divin. F’dan jikkonsisti l-misteru tal-Knisja, li l-fidi biss tista’ taċċetta.

 780 Il-Knisja f’din id-dinja hi sagrament ta’ salvazzjoni, sinjal u strument ta’ l-għaqda ta’ Alla mal-bnedmin.

 

It-tieni paragrafu

IL-KNISJA – POPLU TA’ ALLA, ĠISEM TA’ KRISTU,

TEMPJU TA’ L-ISPIRTU S-SANTU

 

I.Il-Knisja – poplu ta’ Alla

781 “F’kull żmien u f’kull nazzjon, Alla jilqa’ kull min għandu l-biża’ tiegħu u jagħmel is-sewwa. Iżda lil Alla għoġbu jqaddes u jsalva l-bnedmin, mhux wieħed wieħed, bla ebda rabta bejniethom, imma ried jagħmilhom poplu li jagħrfu fil-Verità u jaqdih bil-qdusija. Għalhekk għażel il-ġens ta’ Israel biex ikun il-poplu tiegħu u għamel miegħu patt u għallmu bil-mod il-mod ... Iżda dan kollu ma kienx ħlief tħejjija u xbieha tal-Patt Ġdid u perfett li kellu jsir bi Kristu ... hu l-Patt il-Ġdid f’demmu li jsejjaħ poplu, magħmul minn Lhud u minn ġnus, ħa jinġema’ f’għaqda mhux skond il-ġisem imma skond l-Ispirtu.[459]

 

Il-karatteristiĊi tal-Poplu ta’ Alla

782 Il-Poplu ta’ Alla għandu ċerti karatteristiċi li jagħżluh sewwa minn kull grupp ieħor reliġjuż, etniku, politiku u kulturali li nsibu fil-ġrajja tal-bniedem:

 --- Hu l-Poplu ta’ Alla. Alla proprjament ma hu ta’ ebda poplu. Iżda kiseb għalih poplu minn dawk li qabel ma kinux poplu: “ġens maħtur, saċerdozju regali, nazzjoni qaddis” (1 Piet 2,9).

 --- Wieħed isir membru ta’ dan il-poplu mhux bi twelid skond il-ġisem, imma bi “twelid mill-ġdid”, mill-ilma u l-Ispirtu s-Santu” (Ġw 3,3-5) jiġifieri bil-fidi fi Kristu u bil-Magħmudija.

— Dan il-Poplu għandu bħala Kap (Ras) Ġesù l-Kristu (il-Midluk, il-Messija): għax l-istess Unzjoni, l-Ispirtu s-Santu, tgħaddi mir-Ras għall-Ġisem, hu “l-Poplu messjaniku”.

— Il-kondizzjoni ta’ dan il-Poplu hi d-dinjità u l-ħelsien ta’ wlied Alla: fi qlubhom jgħammar l-Ispirtu s-Santu qisu f’tempju.

— Il-Liġi ta’ dan il-Poplu hi l-kmandament ġdid li nħobbu bħalma ħabbna Kristu stess (ara Ġw 13,34). Hi l-liġi “ġdida” ta’ l-Ispirtu s-Santu (Rum 8,2; Gal 5,25).

— Il-missjoni ta’ dan il-Poplu hi li jkun melħ ta’ l-art u dawl għad-dinja (ara Mt 5,13-16). “Hu, għall-ġens kollu tal-bnedmin, iż-żerriegħa l-aktar b’saħħitha ta’ għaqda, ta’ tama u ta’ salvazzjoni”.

— Id-destin ta’ dan il-Poplu fl-aħħarnett hu s-Saltna ta’ Alla, li nbdiet fuq l-art minn Alla stess, saltna li trid dejjem aktar tikber, sakemm fl-aħħar taż-żmien, tikseb il-kobor sħiħ tagħha minn Alla stess.[460]

 

Poplu saċerdotali, profetiku, rEGali

783 Ġesù Kristu hu dak li l-Missier dilek bl-Ispirtu s-Santu u għamlu “Qassis, Profeta u Sultan”. Il-poplu ta’ Alla kollu kemm hu għandu sehem f’dawn it-tliet uffiċji ta’ Kristu, u huwa mgħobbi bir-responsabbiltajiet tal-missjoni u tal-qadi li joħorġu minnhom.[461]

784 Min jissieħeb fil-Poplu ta’ Alla permezz tal-fidi u l-Magħmudija, jingħatalu sehem fis-sejħa waħdanija ta’ dan il-Poplu: is-sejħa saċerdotali : “Kristu l-Mulej, il-Qassis il-kbir meħud minn fost il-bnedmin, għamel mill-Poplu ġdid ‘saltna u qassisin għal Alla Missieru’. L-imgħammdin bit-twelid ġdid tagħhom u l-unzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu, jiġu kkonsagrati ħa jinbnew f’dar spiritwali, saċerdozju qaddis”.[462]

 785 “Il-Poplu ta’ Alla għandu wkoll sehem fl-uffiċċju profetiku ta’ Kristu”. Il-Poplu ta’ Alla hu poplu profetiku l-aktar permezz tas-sens sopranaturali tal-fidi, sens li hu proprju tal-Poplu kollu kemm hu, lajċi u ġerarkija, meta “jintrabat bis-sħiħ bla ma jonqos qatt ma’ dik il-fidi li ngħatat darba għal dejjem lill-qaddisin”[463] jifhimha aktar fil-fond u jsir xhieda ta’ Kristu f’nofs din id-dinja.

 

786 Il-Poplu għandu fl-aħħarnett sehem fl-uffiċju regali ta’ Kristu. Kristu jaqdi l-uffiċċju tiegħu ta’ Sultan billi jiġbed lejh il-bnedmin kollha bil-Mewt u l-Qawmien tiegħu mill-imwiet (ara Ġw 12,32). Kristu, Sultan u Sid l-univers kollu, sar il-qaddej ta’ kulħadd, għax ġie “mhux biex ikun moqdi; imma biex jaqdi u jagħti ħajtu b’fidwa għall-kotra” (Mt 20,28). Għan-nisrani, “issaltan tfisser taqdi”[464] lil Kristu, b’mod partikulari, “fil-foqra u fl-imġarrbin li fihom il-Knisja tara x-xbieha tal-Fundatur tagħha fqir u mġarrab”.[465] Il-Poplu ta’ Alla jikseb “id-dinjità regali tiegħu” billi jgħix skond is-sejħa tiegħu li jaqdi flimkien ma’ Kristu.

Lil dawk li twieldu mill-ġdid fi Kristu, is-sinjal tas-salib jagħmilhom slaten, l-unzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu tikkonsagrahom bħala qassisin, (iżda mhux għall-qadi partikulari tal-ministeru tagħna li hawn qed inħalluh fil-ġenb) biex l-insara kollha li għandhom kariżma spiritwali, huma u jużaw ir-raġuni tagħhom, jagħrfu li huma membri ta’ dan il-ġens regali u għandhom sehem fl-uffiċċju saċerdotali. Għaliex fl-aħħar mill-aħħar x’hemm aktar regali għar-ruħ milli tmexxi l-ġisem ħa joqgħod għal Alla? U x’hemm aktar saċerdotali milli toffri lill-Mulej kuxjenza safja u toffri fuq l-artal ta’ qalbek il-vittmi bla tebgħa tat-tjieba tiegħek?.[466]

 

II.Il-Knisja ­ Ġisem ta’ Kristu

 

Il-Knisja f’gĦaqda ma’ Ġesù

787 Sa mill-bidu, Ġesù sieħeb id-dixxipli tiegħu ma’ ħajtu (ara Mk 1,16-20; 3,13-19): irrivelalhom il-Misteru tas-Saltna (ara Mt 13,10-17); tahom sehem fil-missjoni tiegħu, fil-ferħ tiegħu (ara Lq 10,17-20) u fit-tbatijiet tiegħu (ara Lq 22,28-30). Ġesù jitkellem ukoll dwar għaqda aktar intima bejnu u bejn dawk li jmorru warajh: “Ibqgħu fija u jiena nibqa’ fikom ... jiena d-dielja, intom il-friegħi” (Ġw 15,4-5), Iħabbar ukoll għaqda misterjuża, u reali, bejn il-Ġisem tiegħu u l-ġisem tagħna: “Min jiekol ġismi u jixrob demmi jibqa’ fija u jiena fih” (Ġw 6,56).

788 Meta mbagħad Ġesù ttieħed minn mad-dixxipli, ma ħallihomx iltiema (ara Ġw 14,18). Wegħedhom li se jibqa’ magħhom sa l-aħħar taż-żmien (ara Mt 28,20). Bagħtilhom l-Ispirtu tiegħu (ara Ġw 20,22; Atti 2,33). L-għaqda ma’ Ġesù saret, b’xi mod, aktar qawwija. “Huwa u jagħti l-Ispirtu tiegħu lil ħutu, li ġabar minn fost il-ġnus kollha, għamilhom mistikament Ġismu”.[467]

789 It-tqabbil tal-Knisja mal-ġisem jagħti dawl lir-rabta intima bejn il-Knisja u Kristu. Il-Knisja mhux biss miġbura madwaru, imma hi wkoll magħquda miegħu f’Ġismu. Hemm tliet aspetti fil-Knisja, Ġisem ta’ Kristu, li ta’ min jitkellem dwarhom, b’mod speċifiku: l-għaqda tal-membri kollha bejniethom permezz ta’ l-għaqda tagħhom fi Kristu; Kristu Ras tal-Ġisem tiegħu; il-Knisja l-Għarusa ta’ Kristu.

 

“Ġisem wieĦed”

790 Min jemmen u jwieġeb għall-Kelma ta’ Alla jsir membru tal-Ġisem ta’ Kristu: “F’dan il-Ġisem il-ħajja ta’ Kristu tinxtered f’dawk li jemmnu, li, permezz tas-sagramenti, b’mod veru u misterjuż, jingħaqdu ma’ Kristu jbati u gglorifikat”.[468] Dan hu veru b’mod partikulari għall-Magħmudija li biha aħna ningħaqdu mal-Mewt u l-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet (ara Rum 6,4-5; 1 Kor 12,13), u għall-Ewkaristija, li biha, “aħna u nieħdu tassew sehem mill-Ġisem ta’ Kristu”, “nintrefgħu għall-għaqda miegħu u bejnietna”[469]

791 Għalkemm aħna ġisem wieħed, nibqgħu ħafna membri. “Fil-bini tal-Ġisem ta’ Kristu hemm ħafna membri u ħafna ministeri. Wieħed hu l-Ispirtu li jqassam varjetà ta’ doni għall-ġid tal-Knisja skond l-għana u l-ħtiġijiet tal-qadi tagħha”. L-għaqda tal-Ġisem mistiku ġġib u tqanqal l-imħabba fost il-fidili. “Hekk, jekk membru jbati, ibatu miegħu l-membri kollha, jekk membru jingħata ġieħ, jifirħu miegħu l-membri kollha”:[470] Fl-aħħarnett, l-għaqda tal-Ġisem mistiku ġġib rebħa sħiħa fuq il-firdiet kollha tal-bnedmin: “Intom, li intom mgħammdin fi Kristu lbistu ‘l Kristu. Issa ma hemmx iżjed Lhudi u anqas Grieg, ma hemmx ilsir u anqas ħieles, ma hemmx raġel anqas mara, għax intom ilkoll ħaġa waħda fi Kristu Ġesù” (Gal 3,27-28).

 

“Ta’ dan il-Ġisem, Kristu hu r-Ras”

792 Kristu “hu r-Ras tal-Ġisem, li hu l-Knisja” (Kol 1,18). Hu s-Sultan, bidu tal-ħolqien u tal-Fidwa. Mtella’ fil-glorja tal-Missier “hu l-ewwel f’kollox” (Kol 1,18), u l-iktar fil-Knisja li biha jwassal is-saltna tiegħu fuq kollox.

793 Iseħibna fil-misteru ta’ l-Għid tiegħu. Il-membri kollha jridu jħabirku biex ikunu jixbħuh “sakemm Kristu jissawwar fihom” (Gal 4,19). “Għalhekk ġejna mdaħħlin fil-misteri ta’ ħajtu … mseħbin fit-tbatijiet tiegħu, bħalma l-ġisem mar-Ras, ningħaqdu fit-tbatijiet tiegħu ħa niġu gglorifikati miegħu”.[471]

794 Iġib ’il quddiem il-kobor tagħna (ara Kol 2,19). Biex nikbru fih, ir-Ras tagħna (ara Ef 4,11-16), Kristu ħejja, fil-Ġisem tiegħu, il-Knisja, id-doni u l-ministeri li bihom ngħinu ‘l xulxin fit-triq tas-salvazzjoni.

795 Kristu u l-Knisja jagħmlu “Kristu sħiħ” [“Christus totus”]: il-Knisja hi ħaġa waħda ma’ Kristu. Il-qaddisin jafu tajjeb din l-għaqda.

Nifirħu u nroddu ħajr għal dak li sirna, mhux biss li sirna nsara, imma li sirna Kristu nnifsu. Tifhmu, ħuti, xi grazzja tana Alla, meta tana ’l Kristu bħala Ras? Ammiraw u ifirħu: aħna sirna Kristu. La hu r-Ras u aħna l-membri tiegħu, il-bniedem sħiħ hu aħna u hu … Kristu sħiħ mela hu r-Ras u l-membri: x’jiġifieri r-Ras u l-membri? Kristu u l-Knisja.[472]

Il-Feddej tagħna, wera ruħu bħala wieħed u l-istess persuna bħalma hi l-Knisja li magħha ntrabat.[473]

Ir-Ras u l-membri qishom persuna waħda mistika.[474]

Frażi li S. Ġovanna d’Arco qalet lill-imħallfin tagħha, tiġbor fiha l-fidi tad-Dutturi qaddisa u s-sentimenti tajba ta’ min jemmen: “Dwar Ġesù Kristu u l-Knisja jidhirli li flimkien jagħmlu ħaġa waħda u fuq dan m’hemmx għalfejn tinħoloq xi diffikultà”.[475]

 

Il-Knisja hi l-GĦarusa ta’ Kristu

796 L-għaqda ta’ Kristu u l-Knisja, l-għaqda tar-Ras u l-membri tal-Ġisem, turi wkoll għażla bejniethom f’dawk li huma r-relazzjonijiet personali ma’ xulxin. Dan l-aspett hu spiss imfisser bix-xbieha ta’ l-għarus u l-għarusa. Il-xbieha ta’ Kristu għarus tal-Knisja tħejjiet mill-profeti u tħabbret minn San Ġwann Battista (ara Ġw 3,29). Il-Mulej innifsu sejjaħ lilu nnifsu “l-Għarus” (Mk 2,19; ara Mt 22,1-14;25,1-13). L-Appostlu jxebbah il-Knisja u kull fidil, membru tal-Ġisem ta’ Kristu, ma’ Għarusa “mgħarrsa” mal-Mulej Ġesù, biex miegħu tkun ruħ waħda (ara 1 Kor 6,15-17; 2 Kor 11,2). Il-Knisja hi l-Għarusa bla tebgħa tal-Ħaruf bla tebgħa (ara Apok 22,17; Ef 1,4; 5.27), li Kristu “ħabb u ta ħajtu għaliha biex iqaddisha” (Ef 5,26) u seħibha miegħu b’Patt għal dejjem, u ma jieqaf qatt jieħu ħsiebha bħala Ġismu stess (ara Ef 5,29).

Araw il-Kristu sħiħ, ras u ġisem, wieħed magħmul minn ħafna ... Kemm jekk titkellem ir-Ras, u kemm jekk il-membri, hu Kristu li jkun jitkellem. Jitkellem kemm bħala r-Ras (“ex persona capitis”) u kemm bħala l-ġisem (“ex persona corporis”). Skond kif hemm miktub: “u jsiru t-tnejn ġisem wieħed. Dan il-misteru – qiegħed ngħid għal Kristu u l-Knisja, huwa kbir!” (Ef 5,31-32). U l-Mulej fl-Evanġelju jgħid: “M’humiex iżjed tnejn, imma ġisem wieħed” (Mt 19,6). Kif rajtu, hemm żewġ persuni differenti, u madankollu, it-tnejn huma ġisem wieħed fir-rabta taż-żwieġ ... Bħala ras isejjaħ lilu nnifsu “għarus”, u bħala ġisem isejjaħ lilu nnifsu “għarusa”.[476]

 

 

III.Il-Knisja – Tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu

797 “Dak li l-ispirtu tagħna, jiġifieri ruħna, hu għall-membri ta’ ġisimna, l-Ispirtu s-Santu hu għall-membri ta’ Kristu, għall-Ġisem ta’ Kristu, li hu l-Knisja”.[477] “Hu l-Ispirtu ta’ Kristu, qisu prinċipju moħbi, li jorbot flimkien il-membri kollha tal-Ġisem, kemm bejniethom u kemm mar-Ras tagħhom, għax jinsab kollu kemm hu fir-Ras, kollu kemm hu fil-Ġisem, kollu kemm hu f’kull wieħed mill-membri tiegħu”.[478] L-Ispirtu s-Santu jagħmel il-Knisja “Tempju ta’ Alla l-ħaj” (2 Kor 6,16; ara 1 Kor 3,16-17; Ef 2,21).

Lill-Knisja stess ġie fdat id-Don ta’ Alla ... Fiha qiegħda l-għaqda ma’ Kristu, jiġifieri l-Ispirtu s-Santu, rahan tan-nuqqas ta’ taħsir, twettiq tal-fidi tagħna, sellum biex nitilgħu fis-sema ... għax fejn hemm l-Ispirtu ta’ Alla hemm il-Knisja; fejn hemm il-Knisja, hemm il-grazzja kollha.[479]

798 L-Ispirtu s-Santu hu “l-Bidu ta’ kull ħidma ħajja li tassew twassal għas-salvazzjoni f’kull wieħed mill-membri tal-Ġisem”.[480] B’ħafna manjieri jibni l-Ġisem kollu fl-imħabba (ara Ef. 4,16): bil-Kelma ta’ Alla “li għandha l-qawwa li tibni” (Atti 20,32); bil-Magħmudija li biha (l-Ispirtu) jissawwar il-Ġisem ta’ Kristu (ara 1 Kor 12,13); bis-sagramenti, li jagħtu kobor u fejqan lill-membri ta’ Kristu, “permezz tal-grazzja li ngħatat lill-Appostli, li hi l-ewwel fost id-doni tiegħu”;[481] bil-virtujiet li jġegħeluna nagħmlu dak li hu tajjeb; u fl-aħħarnett bil-ħafna grazzji speċjali, imsejħa “kariżmi” li “bihom jagħmel il-fidili kapaċi u lesti biex jidħlu għal kull xorta ta’ ħidmiet u ta’ ministeri, li jiswew għat-tiġdid u għall-kobor tal-Knisja”.[482]

 

 

Il-KariŻmi

799 Il-kariżmi, kemm dawk straordinarji u kemm dawk sempliċi u ċkejknin, huma grazzji ta’ l-Ispirtu s-Santu li, direttament jew indirettament, huma ta’ siwi għall-Knisja, għax jingħataw għall-bini tal-Knisja, għall-ġid tal-bnedmin, u għall-ħtiġijiet tad-dinja.

800 Il-kariżmi għandhom jiġu milqugħin b’radd ta’ ħajr mhux biss minn min jirċevihom, imma mill-membri kollha tal-Knisja. Huma għana tassew ta’ l-għaġeb tal-grazzja għall-ħajja ta’ l-appostolat u għall-qdusija tal-Ġisem kollu ta’ Kristu, basta jkunu doni li ġejjin tassew mill-Ispirtu s-Santu, u jintużaw dejjem skond ma jkun qiegħed verament inebbaħ l-istess Spirtu, jiġifieri skond l-imħabba li hu l-qjies veru tal-kariżmi (1 Kor 13).

801 Hu f’dan is-sens li dejjem jeħtieġ li jkun hemm dixxerniment u għażla dwar il-kariżmi. L-ebda kariżma ma tneħħi l-obbligu li wieħed iħares lejn r-Ragħajja tal-Knisja “li hi kompetenza taghhom, mhux li jxekklu l-Ispirtu, imma li jippruvaw kollox u t-tajjeb iżommuh”[483] biex il-kariżmi kollha flimkien, bid-diversità u l-komplementarjetà tagħhom, jaħdmu “għall-ġid ta’ kulħadd” (1 Kor 12,7).[484]

 

Fil-qosor

802 “Kristu ta lilu nnifsu għalina biex jifdina minn kull ħażen u jnaddafna u jagħmel minna poplu għalih” (Titu 2,14).

803 “Intom ġens maħtur, saċerdozju regali, nazzjon qaddis, poplu li Alla kiseb għalih” (1 Piet 2,9).

804 Wieħed jingħaqad mal-Poplu ta’ Alla bil-fidi u bil-Magħmudija. “Il-bnedmin kollha huma msejħin biex jingħaqdu mal-Poplu ta’ Alla”[485] biex, fi Kristu, “il-bnedmin ikunu familja waħda u l-Poplu wieħed ta’ Alla”.[486]

805 Il-Knisja hi l-Ġisem ta’ Kristu. Permezz ta’ l-Ispirtu u l-ħidma tiegħu fis-sagramenti u l-aktar fl-Ewkaristija, Kristu, mejjet u rxoxt, jagħmel Ġisem tiegħu x-xirka ta’ dawk li jemmnu.

806 Fil-Ġisem wieħed hemm ħafna membri u ministeri. Il-membri kollha huma marbutin ma’ xulxin, b’mod partikulari ma’ dawk li qed ibatu u li huma foqra u ppersegwitati.

807 Il-Knisja hi l-Ġisem li tiegħu Kristu hu r-Ras: hi tgħix bih, fih u għalih. Hu jgħix magħha u fiha.

808 Il-Knisja hi l-Għarusa ta’ Kristu. Hu ħabbha u ta lilu nnifsu għaliha. Saffieha b’demmu. Għamilha omm li tnissel l-ulied kollha ta’ Alla.

809 Il-Knisja hi t-Tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu. L-Ispirtu hu qisu r-ruħ tal-Ġisem mistiku, il-prinċipju ta’ ħajjitha, ta’ l-għaqda flimkien tal-ħafna membri tagħha, u ta’ l-għana tad-doni u l-kariżmi tagħha.

810 Hekk il-Knisja universali tidher bħala “Poplu” miġbur fl-għaqda tal-Missier, u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu”.[487]

 

It-tielet paragrafu

IL-KNISJA HI WAĦDA, QADDISA, KATTOLIKA U APPOSTOLIKA

811 “Din hi l-Knisja waħda ta’ Kristu, li fis-Simbolu nistqarru li hi waħda, qaddisa, kattolika u appostolika”.[488] Dawn l-erba’ attributi tal-Knisja, marbutin b’rabta bejniethom li ma tiġi nieqsa qatt,[489] juru l-karatteristiċi essenzjali tal-Knisja u tal-missjoni tagħha. Dawn l-attributi m’humiex tal-Knisja minnha nnifisha; imma kien Kristu, permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu, li għamel il-Knisja waħda, qaddisa, kattolika u appostolika, u hu wkoll isejħilha biex tara li jseħħu dawn l-attributi tagħha.

812 Il-fidi biss tista’ tara li dawn il-kwalitajiet tal-Knisja ġewha minn għand Alla. Dawn il-kwalitajiet kif jidhru fl-istorja tal-Knisja huma wkoll sinjali ċari ħafna li jkellmu r-raġuni tal-bniedem. “Il-Knisja”, ifakkarna l-Konċilju Vatikan I, “minħabba l-qdusija tagħha, minħabba l-għaqda kattolika tagħha, minħabba l-kostanza qatt mirbuħa tagħha, hi minnha nnifisha raġuni mill-aqwa u dejjiema ta’ kredibiltà u prova li ma tista’ titwaqqa’ qatt tal-missjoni divina tagħha”.[490]

 

I.Il-Knisja hi waħda

 

“Il-Misteru Qaddis ta’ l-Unità tal-Knisja”[491]

813 Il-Knisja hi waħda għax hekk hu l-bidu tagħha: “L-ogħla mudell u l-prinċipju ta’ dan il-misteru, hu l-misteru tat-Tliet Persuni f’Alla wieħed, il-Missier u l-Iben u l-Ispirtu s-Santu”.[492] Il-Knisja hi waħda għax hekk riedha l-Fundatur tagħha: “L-Iben ta’ Alla magħmul bniedem bis-salib tiegħu ħabbeb mill-ġdid il-bnedmin kollha ma’ Alla, waqqaf mill-ġdid l-għaqda tal-bnedmin kollha f’Poplu wieħed u f’ġisem wieħed”.[493] Il-Knisja hi waħda għax hekk hi mir-“ruħ” tagħha: “L-Ispirtu s-Santu li jgħammar f’dawk kollha li jemmnu u jimla u jmexxi l-Knisja kollha, iġib dik l-għaqda ta’ l-għaġeb bejn il-fidili kollha, u jgħaqqad b’mod intimu lilhom kollha ma’ Kristu, li minnu ġej li l-Knisja hi waħda”.[494] Hu proprju tal-essenza stess tal-Knisja li tkun waħda:

“X’misteru ta’ l-għaġeb! Hemm Missier wieħed tal-univers kollu, Logos wieħed ta’ l-univers, u Spirtu s-Santu wieħed ukoll, f’kullimkien l-istess: hemm ukoll Verġni waħda li saret omm, u nħobb insejħilha Knisja”.[495]

814 Sa mill-bidu din il-Knisja waħda, turi ruħha b’ħafna diversitajiet kbar li ġejjin, fl-istess ħin, mill-varjetà tad-doni ta’ Alla u mill-għadd kbir ta’ persuni li jirċevuhom. Fl-għaqda u l-unità tal-poplu ta’ Alla jinġabru għadd ta’ popli u kulturi differenti. Fost il-membri tal-Knisja hemm diversità kbira ta’ doni, ta’ uffiċċji, ta’ kondizzjonijiet u ta’ suriet ta’ ħajja, u “fi ħdan ix-xirka tal-Knisja, jeżistu leġittimament Knejjes partikulari li jgawdu t-tradizzjonijiet proprji tagħhom”.[496] Dan l-għana kollu ta’ diversitajiet m’huwiex kontra l-unità tal-Knisja. Iżda d-dnub u t-toqol tal-konsegwenzi tiegħu jheddu kontinwament id-don ta’ l-għaqda. Għalhekk l-Appostlu stess iħeġġeġ biex “inżommu spirtu wieħed bir-rabta tas-sliem” (Ef 4,3).

815 Liema huma r-rabtiet li jġibu din l-unità? “Fuq kollox l-imħabba, li hi l-qofol tal-perfezzjoni” (Kol 3,14). Iżda l-unità tal-Knisja, fil-mixi tagħha f’din id-dinja, hi żgurata wkoll minn rabtiet jidhru ta’ għaqda:

— l-istqarrija ta’ fidi waħda li ġejja mill-Appostli;

— iċ-ċelebrazzjoni komuni ta’ kult divin, l-aktar tas-sagramenti;

— is-suċċessjoni appostolika permezz tas-sagrament ta’ l-Ordni, li żżomm l-għaqda bejn l-aħwa fil-familja ta’ Alla.[497]

816 “Il-Knisja waħda ta’ Kristu … hi dik li l-Feddej tagħna, wara l-qawmien tiegħu mill-imwiet, fdaha lil San Pietru biex jirgħaha, u lill-Appostli l-oħra biex ixandruha u jmexxuha … Din il-Knisja, bħala soċjetà kostitwita u organizzata, fid-dinja tinsab (subsistit in) fil-Knisja kattolika mmexxija mis-suċċessur ta’ San Pietru u mill-isqfijiet li huma f’għaqda miegħu”.[498]

Id-Digriet dwar l-ekumeniżmu tal-Konċilju Vatikan II dan ifissru hekk: “Biss permezz tal-Knisja kattolika ta’ Kristu, li hi l-mezz tas-salvazzjoni għal kulħadd, jistgħu jinkisbu l-mezzi kollha għas-salvazzjoni, għax aħna nemmnu li l-Mulej ried jafda lill-kulleġġ biss ta’ l-Appostli, li tiegħu San Pietru hu l-kap, il-ġid kollu tal-Patt il-Ġdid, biex fuq l-art jitwaqqaf il-Ġisem wieħed ta’ Kristu li fih iridu jissieħbu dawk kollha li b’xi mod ġa jagħmlu sehem mill-Poplu ta’ Alla”.[499]

 

Il-ĠRieĦi ta’ l-Unità

817 Fil-fatt, “f’din il-Knisja waħda ta’ Alla, sa mill-bidu dehru xi firdiet li l-Appostlu jikkundanna għax jistħoqqilhom li jiġu kkundannati; ma’ tul is-sekli ta’ wara nibtu firdiet aktar kbar u komunitajiet mhux żgħar ta’ nsara nfirdu mix-xirka tal-Knisja kattolika, xi kull tant mhux mingħajr il-ħtija kemm ta’ naħa u kemm ta’ l-oħra”.[500] Il-firdiet li ġabu ġrieħi fl-unità tal-Ġisem ta’ Kristu (fi kliem ieħor, l-ereżija, l-apostasija u x-xiżma)[501] ma kinux ħielsa mid-dnubiet tal-bnedmin:

Fejn hemm id-dnub hemm issib it-tkattir tiegħu, hemm issib ix-xiżma, hemm issib l-ereżija, hemm issib il-ġlied. Għal kuntrarju fejn hemm il-virtù, hemm issib l-umiltà, issib l-għaqda, li tagħmel minn dawk kollha li jemmnu qalb waħda u ruħ waħda”.[502]

818 Dawk li llum jitwieldu f’dawn il-komunitajiet li ħarġu minn dawn il-firdiet, u “li jgħixu l-fidi fi Kristu, ma jistgħux jiġu mixlija bid-dnub tal-firda, u l-Knisja kattolika tirrispettahom bħal aħwa u turihom mħabba … Iġġustifikati permezz tal-fidi li rċevew fil-Magħmudija, u magħqudin mal-Ġisem ta’ Kristu, bir-raġun kollu jissejħu nsara, u wlied il-Knisja kattolika bid-dritt kollu jagħrfuhom bħala ħuthom fil-Mulej”.[503]

819 Barra dan, “ħafna elementi ta’ qdusija u ta’ verità”[504] jinsabu barra l-limiti li jidhru tal-Knisja kattolika: “il-kelma ta’ Alla miktuba, il-ħajja tal-grazzja, il-fidi, it-tama u l-imħabba, doni oħra interjuri ta’ l-Ispirtu s-Santu u elementi oħra li jidhru”.[505] L-Ispirtu ta’ Kristu jinqeda b’dawn il-Knejjes u b’dawn il-Komunitajiet ekklesjali bħala mezzi ta’ salvazzjoni, li jiksbu l-qawwa tagħhom mill-milja tal-grazzja u tal-verità li Kristu ried jafda lill-Knisja kattolika. “Dan il-ġid kollu jiġi minn Kristu u jwassal għandu”[506] u minnu nnifsu jitlob “l-unità kattolika”.[507]

 

Lejn l-gĦaqda

820 Kristu “ta l-għaqda lill-Knisja tiegħu sa mill-bidu. Aħna nemmnu li din l-għaqda tinsab b’mod li ma jistax jiġi nieqes qatt fil-Knisja kattolika u nittamaw li tkompli tikber minn jum għal ieħor sat-tmiem taż-żminijiet”.[508] Kristu dejjem jagħti d-don ta’ l-għaqda lill-Knisja tiegħu, iżda l-Knisja trid dejjem titlob u titħabat biex iżżommu, issaħħu, ħa ġġib l-għaqda li Kristu jrid li jkollha. Hu għal din l-għaqda li Kristu talab fis-siegħa tal-Passjoni tiegħu, u ma jieqaf qatt jitlob lill-Missier għall-għaqda fost id-dixxipli tiegħu …” “Nitolbok li jkunu lkoll ħaġa waħda: kif inti fija, Missier, u jiena fik, ħa jkunu huma wkoll ħaġa waħda fina biex hekk id-dinja temmen li inti bgħattni” (Ġw 17,21). Ix-xewqa għall-għaqda ta’ l-insara kollha hi don ta’ Kristu u sejħa ta’ l-Ispirtu s-Santu.[509]

821 Biex ikun hemm tweġiba xierqa għal dan, jeħtieġ

— tiġdid li ma jaqtax tal-Knisja fil-fedeltà dejjem akbar lejn is-sejħa tagħha. Dan it-tiġdid li hu l-qawwa tal-moviment lejn l-għaqda;[510]

— il-konverżjoni tal-qalb “biex wieħed jgħix l-Evanġelju b’mod aktar safi”[511] għaliex hu n-nuqqas ta’ fedeltà għad-don ta’ Kristu tal-membri tiegħu li joħloq il-firdiet;

 — it-talb flimkien, għax “il-konverżjoni tal-qalb u l-qdusija tal-ħajja flimkien mat-talb pubbliku u privat għall-għaqda ta’ l-insara għandhom jitqiesu bħala r-ruħ ta’ kull ekumeniżmu u bid-dritt kollu jistgħu jissejħu ekumeniżmu spiritwali”.[512]

 — l-għarfien ta’ xulxin bħala aħwa;[513]

— il-formazzjoni ekumenika ta’ l-insara, speċjalment tas-saċerdoti;[514]

— id-djalogu bejn it-teoloġi u l-laqgħat bejn l-insara ta’ Knejjes u komunitajiet differenti;[515]

— il-ħidma flimkien ta’ l-insara fl-oqsma kollha tas-servizz lill-bnedmin.[516]

 

822 Il-ħerqa għall-għaqda “għandha tkun il-ħerqa tal-Knisja kollha, tal-fidili u tar-ragħajja”.[517] Iżda wieħed għandu wkoll “jifhem li dan il-proġett qaddis, jiġifieri r-rikonċiljazzjoni ta’ l-insara kollha fl-għaqda tal-Knisja waħda ta’ Kristu hu ’l fuq minn kull setgħa u kull ħila tal-bniedem”. Hu għalhekk li nqiegħdu t-tamiet kollha tagħna “fit-talb ta’ Kristu għall-Knisja tiegħu, fl-imħabba tal-Missier għalina, u fil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu”.[518]

 

II.Il-Knisja hi qaddisa

823 “Il-Knisja … għal għajnejn tal-fidi hi qaddisa u bla tebgħa. Kristu, l-Iben ta’ Alla, li flimkien mal-Missier u ma’ l-Ispirtu, hu “waħdu qaddis”, ħabb il-Knisja bħala l-għarusa tiegħu, u ta lilu nnifsu għaliha biex iqaddisha, u għaqqadha miegħu bħala Ġismu, u mlieha bid-don ta’ l-Ispirtu s-Santu għall-glorja ta’ Alla”.[519] Il-Knisja mela hi “l-Poplu qaddis ta’ Alla”[520] u l-membri tagħha jissejħu “qaddisin” (ara Atti 9,13; IKor 6,1; 16,1).

 824 Il-Knisja, magħquda ma’ Kristu, hi mqaddsa minnu; bih u fih hi tqad-des ukoll. “L-għemil kollu tal-Knisja għandu bħala għan il-qdusija tal-bnedmin fi Kristu u l-glorifikazzjoni ta’ Alla”.[521] Hi fil-Knisja li tinsab “il-milja tal-mezzi kollha tas-salvazzjoni”.[522] Fiha “aħna niksbu l-qdusija bil-grazzja ta’ Alla”.[523]

825 “Il-Knisja fuq l-art hi mżejna bi qdusija tassew, għalkemm mhux perfetta”.[524] Fil-membri tagħha, il-qdusija perfetta għad trid tinkiseb. “Mogħnijin b’tant u tant mezzi ta’ salvazzjoni, dawk kollha li jemmnu fi Kristu, ta’ kull qagħda u kull kondizzjoni, kull wieħed skond is-sejħa tiegħu, huma msejħin għal dik il-perfezzjoni ta’ qdusija li biha l-Missier innifsu hu perfett”.[525]

826 L-imħabba hi r-ruħ tal-qdusija li għaliha kulħadd hu msejjaħ. “L-imħabba tmexxi l-mezzi kollha tal-qdusija, tagħtihom s-sura tagħha, u twassalhom għall-għan tagħhom”:[526]

Jiena fhimt li jekk il-Knisja għandha ġisem, magħmul minn membri differenti, żgur ma kinitx tkun nieqsa mill-membru l-aktar meħtieġ, l-aktar nobbli fost il-membri kollha, fhimt li l-Knisja għandha qalb u li din il-qalb TĦEĠĠEĠ BL-IMĦABBA. Fhimt li l-Imħabba biss tqanqal għall-ħidma l-membri tal-Knisja, li jekk l-Imħabba kellha tonqos, l-Appostli ma kinux ikomplu jħabbru aktar l-Evanġelju, il-Martri ma kinux aktar ixerrdu demmhom … Fhimt li l-imĦabba TIĠBOR FIHA l-vokazzjonijiet kollha, li l-imĦabba hi kollox, li tĦaddan kull Żmien u kull imkien … f’kelma waĦda, hi eterna.[527]

 

827 “Waqt li Kristu hu qaddis, innoċenti, safi, li ma jafx x’inhu dnub, iżda ġie biex ipatti għad-dnubiet tal-poplu, il-Knisja li fi ħdanha tħaddan il-midinbin hi fl-istess ħin qaddisa imma trid dejjem tissaffa, billi bla heda tiġġedded u tagħmel penitenza”.[528] Il-membri kollha tal-Knisja, il-ministri tagħha wkoll, iridu jagħrfu li huma midinbin (ara 1 Ġw 1,8-10). F’kulħadd, is-sikrana tad-dnub hi mħallta mal-qamħ tajjeb ta’ l-Evanġelju sa l-aħħar taż-żminijiet (ara Mt 11,24-30). Il-Knisja għalhekk tiġbor flimkien lill-midinbin salvati minn Kristu, iżda li għadhom dejjem mexjin fit-triq tal-qdusija.

Il-Knisja hi qaddisa, minkejja li fi ħdanha hemm il-midinbin, għax hi stess ma għandhiex triq oħra ħlief it-triq tal-grazzja; il-membri tagħha jitqaddsu jekk jgħixu l-ħajja tagħha; meta jitbiegħdu mill-ħajja tagħha huma jaqgħu fid-dnub u fid-diżordni, li jfixklu t-tixrid tal-qdusija. Hu għalhekk hi ssofri u tagħmel penitenza għal dawn il-ħtijiet, li minnhom hi għandha s-setgħa li tfejjaq ’l uliedha bid-demm ta’ Kristu u bid-don ta’ l-Ispirtu s-Santu.[529]

828 Meta tikkanonizza xi fidili, jiġifieri meta tipproklama solennement li dawn il-fidili ħarsu l-virtujiet kollha b’mod erojku u għexu b’fedeltà sħiħa l-grazzja ta’ Alla, il-Knisja tkun tagħraf l-Ispirtu tal-qdusija li jinsab fiha u ssaħħaħ it-tama ta’ l-insara hija u tagħtihomlhom bħala eżempji għalihom u bħala dawk li jidhru għalihom quddiem Alla. “Il-qaddisin, irġiel u nisa, dejjem kienu l-għajn u l-bidu ta’ tiġdid fil-mumenti l-aktar diffiċli ta’ l-istorja tal-Knisja”.[530] Fil-fatt, “il-qdusija hi l-għajn moħbija u l-qjies eżatt tal-ħidma appostolika tagħha u tal-ħeġġa missjunarja tagħha”[531]

829 “Waqt li l-Knisja laħqet fil-Verġni mbierka l-perfezzjoni, li biha hi bla tebgħa u bla tikmixa, il-fidili għadhom jitħabtu biex jirbħu id-dnub u jikbru fil-qdusija, u għal dan l-iskop huma jgħollu għajnejhom lejn Marija”;[532] fiha l-Knisja hi ġa kollha kemm hi qaddisa.

 

 

III.Il-Knisja hi Kattolika

 

X’jiĠifieri “kattolika”?

830 Il-kelma “kattolika” tfisser “universali”, kemm fit-“totalità” u kemm fl-“integralità” tagħha. Il-Knisja hi kattolika f’dawn iż-żewġ sensi.

 Hi kattolika għax Kristu jinsab fiha. “Fejn hemm Kristu Ġesù, hemm tinsab il-Knisja kattolika”.[533] Fiha hemm il-milja tal-Ġisem kollu ta’ Kristu magħqud mar-Ras (ara Ef 1,22-23), u dan ifisser li minn għand Kristu tirċievi “l-mezzi li jwasslu għas-salvazzjoni fil-milja kollha tagħhom”[534] li Kristu ried li jkollha jiġifieri l-istqarrija sħiħa u vera tal-fidi, ħajja sagramentali nieqsa minn xejn, u ministeru ordnat b’suċċessjoni appostolika. F’dan is-sens fundamentali, il-Knisja ġa kienet kattolika dak in-nhar ta’ Għid il-Ħamsin, u hekk tibqa’ sa Jum il-Parusija, sa jum il-miġja tal-Mulej fil-glorja.

831 Il-Knisja hi Kattolika għaliex Kristu taha l-missjoni li tmur għand il-ġnus kollha tal-bnedmin (ara Mt 28,19).

Il-ġnus kollha huma msejħin ħa jkunu fil-Poplu ġdid ta’ Alla. Għalhekk dan il-poplu li jibqa’ dejjem wieħed waħdu, għandu jinxtered fid-dinja kollha matul iż-żminijiet, biex isseħħ ir-rieda ta’ Alla, li fil-bidu ħalaq natura waħda tal-bniedem, u jrid li fl-aħħar l-ulied kollha li kienu xterrdu jinġabru flimkien … Dan il-karattru ta’ universalità, li jżejjen il-Poplu ta’ Alla hu don tal-Mulej stess, don li bih il-Knisja tfittex b’mod effikaċi li tagħti bidu ġdid lill-ġens kollu tal-bnedmin, bil-ġid kollu tiegħu, fi Kristu, ir-Ras, fl-għaqda ma’ l-Ispirtu s-Santu.[535]

 

Kull Knisja partikulari hi “kattolika”

832 “Il-Knisja ta’ Kristu tinsab fil-kongregazzjonijiet leġittimi kollha f’kullimkien li, magħqudin mar-ragħajja tagħhom, fit-Testment il-Ġdid jissejħu wkoll Knejjes … F’dawn il-knejjes il-fidili jinġabru bix-xandir ta’ l-Evanġelju ta’ Kristu, u jiġi ċċelebrat il-misteru ta’ l-Ikla tal-Mulej … F’dawn il-komunitajiet, li spiss huma żgħar u foqra, jew huma mxerrdin, jinsab Kristu li bis-setgħa tiegħu sseħħ il-Knisja waħda, qaddisa, kattolika u appostolika”.[536]

833 Il-frażi “Knisja partikolari”, li fl-ewwel post hija d-djoċesi jew eparkija, tirreferi għall-komunità tal-fidili nsara.[537] Dawn il-Knejjes partikulari huma “xbieha tal-Knisja universali għax fihom u bihom teżisti l-Knisja waħda kattolika”.[538]

834 Il-Knejjes partikulari huma kollha kemm huma kattoliċi minħabba l-għaqda li għandhom ma’ waħda fosthom: il-Knisja ta’ Ruma “li tippresiedi fl-imħabba”.[539] “Għaliex ma’ din il-Knisja, minħabba l-bidu aktar ta’ ġieħ tagħha, jeħtieġ li tkun taqbel kull Knisja, jiġifieri l-fidili ta’ kullimkien”.[540] “Fil-fatt, mill-miġja fostna tal-Verb magħmul bniedem, il-Knejjes insara kollha ta’ kullimkien qiesu u għadhom iqisu li l-Knisja li tinsab hawn (f’Ruma) bħala pedament u fundament waħdieni, għaliex, skond il-wegħdiet magħmulin mill-Feddej, il-bibien ta’ l-infern ma jegħlbuhiex”.[541]

835 “Il-Knisja universali ma għandhiex titqies bħala t-total tal-Knejjes partikulari kollha magħdudin flimkien jew bħala federazzjoni tagħhom. Imma hi l-Knisja, għax il-vokazzjoni u l-missjoni tagħha huma universali, li tniżżel l-għeruq tagħha f’varjetà ta’ oqsma kulturali, soċjali u umani, u tieħu f’kull parti tad-dinja aspetti u suriet differenti li bihom tfisser lilha nnifisha”.[542] Il-varjetà kbira ta’ dixxiplini ekklesjastiċi, ta’ riti liturġiċi, ta’ wirt teoloġiku u spiritwali tal-Knejjes partikulari “juru b’mod l-aktar ċar, huma u jfittxu l-għaqda bejniethom, li l-Knisja waħda hi kattolika”.[543]

 

Min hu fil-Knisja Kattolika?

836 “Il-bnedmin kollha huma msejħin għal din l-għaqda kattolika tal-Poplu ta’ Alla …; minn din l-għaqda jagħmlu sehem taħt suriet diversi jew huma msejħin lejha, kemm il-kattoliċi kollha u kemm dawk, li għalkemm ma humiex kattoliċi, jemmnu fi Kristu; u huma msejħin ukoll il-bnedmin kollha bla ebda eċċezzjoni, li l-grazzja ta’ Alla ssejħilhom għas-salvazzjoni”.[544]

837 “Huma mseħbin b’mod sħiħ fis-soċjetà tal-Knisja dawk li għandhom l-Ispirtu ta’ Kristu, u jaċċettaw l-organizzazzjoni sħiħa tagħha u l-mezzi kollha għas-salvazzjoni li għandha; f’din l-organizzazzjoni li tidher huma magħqu­-din ma’ Kristu li jrieġi l-Knisja permezz tal-Papa u ta’ l-isqfijiet, permezz ta’ l-istqarrija tal-fidi, tas-sagramenti, tat-tmexxija ekklesjastika u tax-xirka ekklesjali. Iżda ma jiksibx is-salvazzjoni min li, għalkemm imsieħeb fil-Knisja, ma jibqax sħiħ fl-imħabba: hu jibqa’ fil-“ġisem” tal-Knisja, iżda mhux “f’qalbha”.[545]

838 “Il-Knisja tħoss li għal ħafna raġunijiet hi marbuta ma’ dawk li huma mgħammdin u jissejħu nsara, iżda ma jistqarrux il-fidi fis-sħuħija kollha tagħha, jew ma humiex magħqudin mas-suċċessur ta’ San Pietru”.[546] “Dawk li jemmnu fi Kristu u tgħammdu validament, jinsabu b’xi mod, għalkemm mhux perfett, fil-Knisja kattolika”.[547] Mal-Knejjes ortodossi mbagħad din l-għaqda hi hekk fil-fond li “jonqos ftit ferm biex tkun għaqda sħiħa li twassal għaċ-ċelebrazzjoni flimkien ta’ l-Ewkaristija tal-Mulej”.[548]

 

Il-Knisja u dawk li m’humiex insara

839 “Dawk li għad ma laqgħux l-Evanġelju, huma wkoll, taħt ħafna suriet diversi, imsejħin ħa jkunu fil-Poplu ta’ Alla”.[549]

 Ir-relazzjonijiet tal-Knisja mal-Poplu Lhudi. Il-Knisja, il-Poplu ta’ Alla tal-Patt il-Ġdid, hija u tistħarreġ il-misteru tagħha, tara li hi marbuta mal-Poplu Lhudi[550] “li lilu qabel kulħadd waslet il-Kelma ta’ Alla”.[551] Il-fidi Lhudija, b’differenza mir-reliġjonijiet l-oħra mhux insara, hi ġa tweġiba għar-rivelazzjoni ta’ Alla fil-Patt il-Qadim. Tal-Poplu Lhudi huma: “l-adozzjoni ta’ wlied Alla, il-glorja, il-pattijiet u l-liġi, il-liturġija u l-wegħdiet; tagħhom huma l-patrijarki u kien minnhom li, skond il-ġisem, ħareġ Kristu” (Rum 9, 4-5), għax “Alla ma jreġġax lura d-doni u s-sejħa tiegħu” (Rum 11,29).

840 Barra dan, meta nqisu l-ġejjieni, naraw li l-Poplu ta’ Alla tal-Patt il-Qadim u l-Poplu Ġdid ta’ Alla mexjin lejn l-istess għanijiet, il-mistennija għall-miġja (jew għall-miġja mill-ġdid) tal-Messija. Iżda min-naħa, għall-insara, il-mistennija hi għall-miġja mill-ġdid tal-Messija li miet u rxoxta, magħruf bħala Mulej u Bin Alla, waqt li min-naħa l-oħra, għal-Lhud, hi l-mistennija tal-miġja fl-aħħar taż-żminijiet tal-Messija, li l-karatteristiċi tiegħu huma moħbija, mistennija li hi msieħba mal-fatt li ma jafux jew ma jagħrfux lil Kristu Ġesù.

841 Ir-relazzjonijiet tal-Knisja mal-Misilmin. “Il-pjan tas-salvazzjoni jħad-dan ukoll lil dawk li jagħrfu ’l Alla bħala l-Ħallieq, u l-ewwel fosthom il-Misilmin, li jgħidu li jħaddnu l-fidi ta’ Abraham, u flimkien magħna jqimu Alla wieħed u ħanin, li għad jagħmel ħaqq mill-bnedmin kollha fl-aħħar jum”.[552]

842 Ir-rabta tal-Knisja mar-reliġjonijiet mhux insara tinsab qabel xejn fil-bidu u t-tmiem li hu wieħed għall-ġens kollu tal-bnedmin:

Il-ġnus kollha huma komunità waħda: għandhom bidu wieħed, għax Alla għamel li l-bnedmin kollha jgħammru fuq wiċċ l-art; għandhom ukoll l-istess għan ta’ l-aħħar, lil Alla, li tiegħu l-providenza, ix-xhieda ta’ tjubitu u l-pjan tas-salvazzjoni huma għal kulħadd, sakemm il-magħżulin kollha jinġabru lkoll fil-belt qaddisa.[553]

843 Il-Knisja tagħraf li fir-reliġjonijiet l-oħra Alla hu mfittex “taħt dellijiet u taħt xbihat”, u għalkemm mhux magħruf jinsab fil-qrib għaliex huwa hu li jagħti ’l kulħadd il-ħajja u n-nifs u kollox u jrid li l-bnedmin kollha jsalvaw. Hekk il-Knisja tqis dak kollu li hemm tajjeb u veru f’dawn ir-reliġjonijiet bħala tħejjija għall-Evanġelju u bħala don ta’ dak li jdawwal kull bniedem biex, fl-aħħar, ikollu l-ħajja”.[554]

844 Iżda fl-imġiba reliġjuża tagħhom, il-bnedmin juru xi limiti u xi żbalji li jħassru fihom ix-xbieha ta’ Alla:

Spiss, il-bnedmin imqarrqa mill-Ħażin, żbaljaw fir-raġunar tagħhom u biddlu ma’ gidba l-verità ta’ Alla, billi qdew il-ħlejjaq flok il-Ħallieq jew għexu u mietu mingħajr Alla u hekk f’din id-dinja qiegħdu lilhom infushom f’qagħda ta’ disperazzjoni mill-agħar.[555]

845 Alla ried isejjaħ il-ġens kollu tal-bnedmin fil-Knisja ta’ Ibnu għax ried jiġbor mill-ġdid ’l uliedu kollha li d-dnub kien xerred u qarraq. Il-Knisja hi l-post fejn il-bnedmin għandhom isibu l-għaqda u s-salvazzjoni tagħhom. Hi “d-dinja li tħabbet mill-ġdid”.[556] Hi dak il-ġifen li “bil-qlugħ tas-salib tal-Mulej mimli bir-riħ ta’ l-Ispirtu s-Santu jbaħħar tajjeb f’din id-dinja”;[557] u, bi xbieha oħra, għażiża ħafna għall-Missirijiet il-Knisja, hi l-Arka ta’ Noè li biss teħles mid-dilluvju (ara ġa 1 Piet 3,20-21).

 

“Barra l-Knisja m’hemmx Salvazzjoni”

846 Kif għandna nifhmu din l-affermazzjoni mtennija kemm-il darba minn Missirijiet il-Knisja? Meħuda f’sens pożittiv, tfisser li s-salvazzjoni kollha kemm hi tiġi minn Kristu, ir-Ras, permezz tal-Knisja li hi l-Ġisem tiegħu.

Il-Konċilju, minn dak li jgħidu l-Iskrittura u t-Tradizzjoni, jgħallem li din il-Knisja fil-mixi tagħha f’din id-dinja hi meħtieġa għas-salvazzjoni. Kristu biss hu l-medjatur u t-triq tas-salvazzjoni, Kristu li hu fostna bil-Ġisem tiegħu, li hu l-Knisja. Kristu stess huwa u jinsisti bi kliem ċar li l-fidi u l-Magħmudija huma meħtieġa, wettaq il-ħtiega tal-Knisja li fiha l-bnedmin jidħlu mill-bieb tal-Magħmudija. Għalhekk ma jistgħux isalvaw dawk il-bnedmin li ma jridux jidħlu fil-Knisja kattolika jew jibqgħu fiha, għalkemm jafu li waqqafha Alla permezz ta’ Ġesù Kristu bħala meħtieġa għas-salvazzjoni.[558]

847 Din l-affermazzjoni ma tolqotx lil dawk li bla ħtija tagħhom, ma jafux bi Kristu u bil-Knisja tiegħu:

Dawk li bla ebda ħtija tagħhom ma jafux bl-Evanġelju ta’ Kristu, imma qegħdin ifittxu ’l Alla bis-sinċerità kollha ta’ qalbhom, u, bl-għajnuna tal-grazzja, qed iħabirku biex jagħmlu r-rieda ta’ Alla, skond ma tgħidilhom il-kuxjenza tagħhom, dawn jistgħu jiksbu s-salvazzjoni ta’ dejjem.[559]

848 “Għalkemm Alla jista’, minn triqat magħrufa minnu biss, iwassal għall-fidi li “mingħajrha ma jistax ikun li wieħed jogħġob lil Alla” (Lh 11,6), lil dawk il-bnedmin li, bla ħtija tagħhom, ma jafux l-Evanġelju, il-Knisja għandha d-dmir u d-dritt ukoll li xxandar l-Evanġelju”[560] lill-bnedmin kollha.

 

Il-missjoni – esiĠenza tal-kattoliċità tal-Knisja

849 Il-mandat missjunarju. “Il-Knisja, mibgħuta minn Alla lill-ġnus kollha biex tkun sagrament universali ta’ salvazzjoni, għaliex dan hu meħtieġ mill-istess natura tagħha ta’ Knisja kattolika u għaliex trid tobdi l-ordni tal-Fundatur tagħha, tħabrek biex twassal l-Evanġelju lill-bnedmin kollha”.[561] “Morru, mela, agħmlu dixxipli mill-ġnus kollha u għammduhom fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu u għallmuhom iħarsu dak kollu li ordnajtilkom jien. U ara jiena magħkom dejjem sa l-aħħar taż-żmien” (Mt 28, 19-20).

850 Il-bidu u l-għan tal-Missjoni. Il-mandat missjunarju tal-Mulej għandu l-ewwel bidu tiegħu fl-imħabba ta’ dejjem tat-Trinità Qaddisa. “Min-natura tagħha l-Knisja, tul il-mixi tagħha fid-dinja, hi Knisja missjunarja għax hi stess tagħraf il-bidu tagħha fil-missjoni ta’ l-Iben u fil-missjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu, skond il-pjan ta’ Alla l-Missier”.[562] U l-għan tal-missjoni mhux ħlief dak li twassal il-bnedmin kollha għal dik l-għaqda li hemm bejn il-Missier u l-Iben fl-Ispirtu tagħhom ta’ mħabba.[563]

851 Il-motiv tal-missjoni. Hi l-imħabba ta’ Alla għall-bnedmin kollha li minnha l-Knisja ta’ kull żmien jiġiha d-dmir u l-qawwa tal-ħeġġa missjunarja tagħha: “L-imħabba ta’ Alla ġġegħelna naħsbu dan …” (2 Kor 5,14).[564] “Alla jrid li l-bnedmin kollha jsalvaw u jaslu biex jagħrfu l-verità” (1Tim 2,4). Alla jrid li kulħadd isalva billi jkun jaf il-verità. Is-salvazzjoni hi fil-verità. Dawk kollha li jobdu l-ispirazzjonijiet ta’ l-Ispiru tal-verità, huma ġa mexjin fit-triq tas-salvazzjoni, iżda l-Knisja li lilha ġiet fdata din il-verità għandha tilqa’ din ix-xewqa tal-bnedmin għall-verità u twassalhielhom. Għaliex il-Knisja temmen fil-pjan universali tas-salvazzjoni, ma tistax ma tkunx missjunarja.

 

852 It-triqat tal-missjoni “L-Ispirtu s-Santu hu l-protagonista tal-missjoni kollha tal-Knisja”.[565] Hu li jmexxi l-Knisja fit-triqat tal-missjoni; u hi tkompli u ġġib il quddiem tul il-ġrajja tad-dinja, il-missjoni ta’ Kristu nnifsu li ntbagħat biex iħabbar il-Bxara t-Tajba lill-fqajrin; mela hu mill-istess triq li minnha għadda Kristu, li l-Knisja, immexxija mill-Ispirtu ta’ Kristu, trid tgħaddi; jiġifieri mit-triq tal-faqar, ta’ l-ubbidjenza, tas-servizz u tas-sagrifiċċju sal-mewt, li fuqha Kristu ħareġ rebbieħ bil-qawmien tiegħu mill-imwiet”.[566] Hu għalhekk li “d-demm tal-martri hu ż-żerriegħa ta’ l-insara”.[567]

853 Iżda l-Knisja fil-mixi tagħha tara mill-esperjenza tagħha, “kemm huma bogħod minn xulxin il-messaġġ li twassal u d-dgħufija ta’ dawk li lilhom jiġi fdat l-Evanġelju.[568] Hu biss bil-mixi ’l quddiem mit-triq “tal-penitenza u tat-tiġdid”[569] u bid-dħul mill-”bieb dejjaq tas-salib”[570] li l-Poplu ta’ Alla jista’ jxerred is-Saltna ta’ Kristu.[571] “Kif Kristu temm l-opra tal-Fidwa fil-faqar u l-persekuzzjoni, hekk il-Knisja hi msejħa biex tgħaddi mill-istess triq ħa twassal lill-bnedmin kollha l-frott tas-salvazzjoni”.[572]

854 Bl-istess missjoni tagħha “il-Knisja timxi ’l quddiem flimkien mal-ġens kollu tal-bnedmin, u taqsam xortija ma’ dik tad-dinja fuq l-art; hi qisha l-ħmira u, biex ngħidu hekk, ir-ruħ tas-soċjetà tal-bnedmin, imsejħa biex tiġġedded fi Kristu u tinbidel f’familja ta’ Alla”.[573] L-isforz missjunarju għalhekk jitlob is-sabar. Jibda bit-tħabbira ta’l-Evanġelju lill-ġnus u lill-gruppi li għad ma jemmnux fi Kristu;[574] ikompli sejjer bit-twaqqif ta’ komunitajiet insara li jkunu “sinjali tal-preżenza ta’ Alla fid-dinja”;[575] u bit-twaqqif tal-knejjes lokali,[576] jibda proċess ta’ inkulturazzjoni biex l-Evanġelju jinkarna fil-kulturi tal-ġnus;[577] u ma jonqosx it-tfixkil. “F’dak li għandu x’jaqsam mal-bnedmin, mal-gruppi tan-nies u tal-popli, il-Knisja tista’ tilħaqhom u tidħol fihom biss bil-mod il-mod, biex twassalhom għall-milja kattolika”.[578]

855 Il-missjoni tal-Knisja titlob sforz ħa sseħħ l-għaqda ta’ l-insara.[579] “Il-firdiet bejn l-insara ma jħallux lill-Knisja tikseb il-milja tal-kattoliċità li hi proprju tagħha f’dawk uliedha, li żgur huma tagħha permezz tal-Magħmudija, iżda jinsabu mifrudin mill-għaqda sħiħa magħha. Anzi, għall-Knisja stess, dan jagħmel aktar diffiċli għaliha li turi l-milja tal-kattoliċità fl-istess ħajja tagħha”.[580]

856 Id-dmir tal-missjoni jitlob ukoll djalogu bir-rispett kollu ma’ dawk li għadhom ma laqgħux l-Evanġelju.[581] L-insara stess jistgħu jiksbu ġid minn dan id-djalogu għax isiru jafu aħjar “kull ma ġa hemm ta’ verità u ta’ grazzja fost il-ġnus, qisu preżenza moħbija ta’ Alla”.[582] Jekk l-insara jħabbru l-Bxara t-Tajba lil dawk li ma jafux biha, dan jagħmluh biex isaħħu, iwasslu għas-sħuħija u jgħollu l- verità u l-ġid li Alla xerred fost il-bnedmin u l-ġnus, u biex isaffuhom minn kull żball u mid-deni kollu “għall-glorja ta’ Alla, għat-taħwid tax-xitan, u għall-hena tal-bniedem”.[583]

 

IV.Il-Knisja hi Appostolika

857 Il-Knisja hi appostolika għax imwaqqfa fuq l-Appostli, u dan fi tliet aspetti:

 --- hi twaqqfet u għada mwaqqfa “fuq il-pedament ta’ l-Appostli” (Ef 2,20; Apok 21,14) xiehda magħżula u mibgħuta b’missjoni minn Kristu nnifsu (ara Mt 28, 16-20; Atti 1,8; 1 Kor 9,1; 15,7-8; Gal 1,1; u l-bqija);

 --- tħares u twassal bl-għajnuna ta’ l-Ispirtu s-Santu, li jgħammar fiha, it-tagħlim (ara Atti 2,42), it-teżor sabiħ, il-kliem qaddis li ġie fdat lill-Appostli (ara 2 Tim 1,13-14);

 --- tkompli tiġi mgħallma, mqaddsa u mmexxija mill-Appostli, sa meta jerġa’ jiġi Kristu, permezz tas-suċċessuri tagħhom fil-ħidma pastorali: il-kulleġġ ta’ l-isqfijiet “bl-għajnuna tas-saċerdoti, f’għaqda mas-suċċessur ta’ San Pietru, ir-ragħaj il-kbir tal-Knisja”.[584]

Int Ragħaj ta’ dejjem, ma tħallix waħidha l-Knisja tiegħek, imma tibqa’ dejjem tieħu ħsiebha u tħarisha permezz ta’ l-Appostli, biex ikomplu jreġuha dawk stess li int qegħidt fuqha bħala ragħajja f’isem Ibnek.[585]

 

Il-missjoni ta’ l-Appostli

858 Ġesù hu l-mibgħut tal-Missier. Mill-bidu tal-ministeru tiegħu “sejjaħ ħdejh lil dawk li ried, u għażel Tnax biex jibqgħu miegħu u jibgħathom jippridkaw” (Mk 3, 13-14). Minn dak in-nhar ‘il quddiem kienu “mibgħuta” (dan tfisser il-kelma Griega “apostoloi”). Fihom Ġesù kompla l-missjoni tiegħu: “Kif il-Missier bagħat lili, hekk jien nibgħat lilkom” (Ġw 20,21; 13,20; 17,28). Il-ministeru tagħhom għalhekk ikompli l-missjoni ta’ Kristu: “min jilqa’ lilkom, ikun jilqa’ lili” qal Ġesù lit-Tnax (Mt 10,40; ara Lq 10,16).

859 Ġesù sieħeb l-Appostli fil-missjoni li rċieva minn għand il-Missier: kif “l-Iben ebda ħaġa ma jista’ jagħmel minn rajh” (Ġw 5,19,30), imma jirċievi kollox minn għand il-Missier li bagħtu, hekk dawk li Ġesù jibgħat ma jistgħu jagħmlu xejn mingħajr Dak (ara Ġw 15,5) li minn għandu rċevew il-mandat tal-missjoni u s-setgħa li jagħmluh. L-Appostli ta’ Kristu mela jafu li ġew magħżula minn Alla bħala “ministri tal-Patt il-Ġdid” (2 Kor 3,6), “ministri ta’ Alla” (2 Kor 6,4) “ambaxxaturi ta’ Kristu” (2 Kor 5,20), “ministri ta’ Kristu u amministraturi tal-misteri ta’ Alla” (1 Kor 4,1).

860 Fl-uffiċċju tal-Appostli hemm aspett li ma jistax ikun imgħoddi lil dawk li jiġu warajhom, l-aspett li huma xhieda magħżula tal-qawmien mill-imwiet ta’ Kristu u pedamenti tal-Knisja … Iżda hemm ukoll aspett permanenti tal-uffiċċju tagħhom. Kristu wegħedhom li jibqa’ magħhom sa l-aħħar taż-żmien (ara Mt 28,20). “Il-missjoni divina li Kristu ried jafda lill-Appostli għandha tibqa’ sa l-aħħar taż-żminijet, għax l-Evanġelju li kellhom ixandru hu l-prinċipju tal-ħajja tal-Knisja għalkemm itulu ż-żminijiet. Għalhekk l-Appostli ħadu ħsieb li jkollhom … is-suċċessuri tagħhom”.[586]

 

L-Isqfijiet Suċċessuri ta’ l-Appostli

861 “Biex il-missjoni fdata lilhom setgħet tkompli wara mewthom, l-Appostli taw mandat, qisu b’testment, lill-kooperaturi l-aktar qrib tagħhom, biex ikomplu l-ħidma tagħhom u jsaħħu l-opra li huma kienu bdew, u ħeġġuhom biex jieħdu ħsieb il-merħla li fuqha qegħedhom l-Ispirtu s-Santu biex jirgħu l-Knisja ta’ Alla. Għamlu mela dawn in-nies u riduhom li wara mewthom jagħżlu nies oħra mħarrġin ħa jkomplu l-ministeru tagħhom”.[587]

862 “Hekk ukoll l-uffiċċju fdat personalment mill-Mulej lil San Pietru, l-ewwel fost l-Appostli kellu jgħaddi lis-suċċessuri tiegħu, għax hu uffiċċju li jibqa’, kif hu wkoll uffiċċju li jibqa’ dak mogħti lill-Appostli li jkunu ragħajja tal-Knisja, uffiċċju li l-Ordni tal-episkopat jiżgura li jibqa’ dejjem.” Hu għalhekk li l-Knisja tgħallem li l-isqfijiet, bir-rieda ta’ Kristu, huma suċċessuri ta’ l-Appostli bħala ragħajja tal-Knisja, hekk li, min jisma’ lilhom ikun jisma’ lil Kristu, u min iwarrab lilhom ikun iwarrab lil Kristu u lil dak li bagħat Kristu”.[588]

 

L-appostolat

863 Il-Knisja kollha hi appostolika sakemm tibqa, permezz tas-suċċessuri ta’ San Pietru u ta’ l-Appostli, fix-xirka ta’ fidi u ta’ ħajja mal-bidu tagħha. Il-Knisja kollha hi appostolika għax “mibgħuta” fid-dinja kollha; il-membri kollha tal-Knisja, għalkemm f’manjieri diversi, għandhom sehem f’din il-missjoni. “Il-vokazzjoni nisranija hi min-natura tagħha vokazzjoni għall-appostolat”. Jissejjaħ “appostolat” “kull ħidma tal-Ġisem mistiku” li għandu l-għan “li jwassal is-Saltna ta’ Kristu fl-art kollha”.[589]

864 “Għax Kristu, mibgħut mill-Missier, hu l-għajn u l-bidu ta’ kull appostolat fil-Knisja”, hi ħaġa ċara li l-frott ta’ l-appostolat, kemm dak tal-ministri ordnati u kemm dak tal-lajċi, jiddependi mill-għaqda ħajja tagħhom ma’ Kristu (ara Ġw 15,5).[590] Skond il-vokazzjoni, il-ħtiġijiet taż-żmien, u d-doni diversi ta’ l-Ispirtu s-Santu, l-appostolat jieħu ħafna suriet, diversi minn xulxin. Imma hi dejjem l-imħabba meħuda fuq kollox bl-Ewkaristija, li hi “qisha r-ruħ ta’ kull appostolat”.[591]

865 Il-Knisja hi waħda, qaddisa, kattolika u appostolika fil-qofol ta’ l-identità tagħha, għax fiha ġa tinsab u tilħaq il-milja tagħha fl-aħħar taż-żmien “is-Saltna tas-Smewwiet”, “is-Saltna ta’ Alla” (ara Apok 19,6), li waslet fil-Persuna ta’ Kristu u qiegħda tikber f’misteru fil-qalb ta’ dawk li huma mseħbin fil-Ġisem tiegħu, sa ma tidher fis-sħuħija kollha tagħha fit-tmiem ta’ kollox. Imbagħad il-bnedmin kollha, mifdijin minn Kristu, magħmulin minnu “qaddisin u bla tebgħa quddiem Alla fl-imħabba” (Ef 1,4) jinġabru fil-Poplu wieħed ta’ Alla, “l-Għarusa ta’ Kristu” (Apok 21,9), “il-Belt qaddisa, nieżla mis-sema, minn għand Alla, bil-glorja ta’ Alla fiha” (Apok 21,10-11); u “l-ħajt tal-belt għandu tnax-il pedament li fuqhom hemm it-tnax-il isem tat-tnax-il Appostlu tal-Ħaruf ” (Apok 21,14).

 

Fil-qosor

 866 Il-Knisja hi waħda: għandha Mulej wieħed, tistqarr fidi waħda, titwieled minn Magħmudija waħda, hi ġisem wieħed, mogħti l-ħajja minn Spirtu wieħed, b’tama waħda (ara Ef 4,3-5), li meta sseħħ jintrebħu l-firdiet kollha.

 867 Il-Knisja hi qaddisa: Alla l-qaddis hu l-awtur tagħha, Kristu hu l- Għarus tagħha li ta lilu nnifsu għaliha biex iqaddisha; l-Ispirtu tal- qdusija jagħtiha l-ħajja. Għalkemm fi ħdanha hemm xi midinbin hi “ex maculatis immaculata” – “bla tebgħa hi, iżda bi mtebbgħin (bid-dnubiet) fiha”. Qdusitha tiddi fil-qaddisin, u f’Marija hi ġa qaddisa kollha kemm hi.

 868 Il-Knisja hi kattolika: tħabbar il-fidi kollha kemm hi: tiġbor fiha u tamministra l-mezzi kollha tas-salvazzjoni fil-milja kollha tagħhom; tintbagħat fost il-ġnus kollha: tkellem lill-bnedmin kollha, tħaddan iż-żminijiet kollha, “min-natura tagħha stess hi missjunarja”.[592]

 869 Il-Knisja hi appostolika. Hi mibnija fuq pedamenti li jibqgħu “it-Tnax-il Appostlu tal-Ħaruf” (Apok 21,14); hi ma tiġġarrafx (ara Mt 16,18); hi infallibilment miżmuma fis-sewwa: Kristu jmexxiha permezz ta’ San Pietru u ta’ l-Appostli l-oħra, li jinsabu preżenti fis-suċċessuri tagħhom, Il-Papa u l-kulleġġ ta’ l-isqfijiet.

 870 “Il-Knisja waħda ta’ Kristu li fil-Kredu nistqarru li hi waħda, qaddisa, kattolika u appostolika … tinsab fil-Knisja kattolika, immexxija mis-suċċessur ta’ San Pietru u mill-isqfijiet li huma magħqudin miegħu, għalkemm barra minnha jinsabu ħafna elementi ta’ qdusija u ta’ verità”.[593]

 

 

Ir-raba’ paragrafu

Il-Fidili Ta’ Kristu – Ġerarkija, Lajċi,

Ħajja KKonsagrata

871 “Il-fidili ta’ Kristu huma dawk li, għax ingħaqdu ma’ Kristu permezz tal-Magħmudija, jagħmlu l-Poplu ta’ Alla u, minħabba f’hekk, għandhom sehem bil-mod proprju tagħhom, fl-uffiċċju saċerdotali, profetiku u regali ta’ Kristu: huma msejħin biex jaqdu, kull wieħed skond il-qagħda proprja tiegħu, il-missjoni li Alla ried jafda lill-Knisja biex taqdiha fid-dinja”.[594]

872 “Il-fidili kollha ta’ Kristu, għax ilkoll twieldu mill-ġdid fi Kristu, huma verament indaqs f’dak li huma d-dinjità u l-ħidma tagħhom, u għalhekk ilkoll jagħtu sehemhom għall-bini tal-Ġisem ta’ Kristu, skond il-qagħda u l-uffiċċju proprju ta’ kull wieħed”.[595]

873 L-istess differenzi li l-Mulej ried li jqiegħed bejn il-membri tal-Ġisem tiegħu jaqdu l-għaqda u l-missjoni tiegħu. “Fil-Knisja hemm ħafna ministeri imma missjoni waħda. Kristu ried jafda lill-Appostli u lis-suċċessuri tagħhom id-dmir li jgħallmu, iqaddsu u jmexxu f’ismu u bis-setgħa tiegħu. Iżda l-lajċi, imseħbin fil-missjoni saċerdotali, profetika u regali ta’ Kristu, fil-Knisja u fid-dinja, għandhom is-sehem li hu proprju tagħhom fil-missjoni tal-Poplu ta’ Alla, kollu kemm hu”.[596] Fl-aħħarnett hemm “xi fidili li jagħmlu parti kemm mill-ġerarkija u kemm mill-lajkat, u li, bil-professjoni tal-kunsilli evanġeliċi … huma kkonsagrati lil Alla u għandhom sehem fil-missjoni tal-Knisja għas-salvazzjoni, bil-mod proprju tagħhom”.[597]

 

I.Il-Kostituzzjoni ġerarkika tal-Knisja

 

GĦalfejn hu meĦtieĠ il-ministeru ekklesjali?

874 Hu Kristu nnifsu l-għajn tal-ministeru fil-Knisja. Hu waqfu, tah l-awtorità u l-missjoni tiegħu, id-direzzjoni u l-għan tiegħu:

Kristu l-Mulej, biex ikun żgur li l-Poplu ta’ Alla jkollu ragħajja u mezzi għall-kobor tiegħu, waqqaf fil-Knisja tiegħu għadd ta’ ministeri ħa jfittxu l-ġid tal-ġisem kollu. Il-ministri li għandhom setgħa mqaddsa huma għall-qadi ta’ ħuthom biex dawk kollha li jagħmlu sehem mill-Poplu ta’ Alla … jaslu għas-salvazzjoni”.[598]

875 “Kif jistgħu jemmnu f’dak li ma semgħux bih? Kif jistgħu jisimgħu jekk ma jxandrulhomx? Kif jistgħu jxandrulhom jekk ma jkunux mibgħuta?” (Rum 10, 14-15). Ebda persuna, ebda invidiwu, ebda komunità ma tista’ tħabbar l-Evanġelju lilha nnifisha. “Il-fidi tiġi mis-smigħ” (Rum 10,17). Ħadd ma jista’ jagħti lilu nnifsu l-mandat u l-missjoni li jxandar l-Evanġelju. Min jintbagħat mill-Mulej, jitkellem u jaħdem mhux bl-awtorità proprja tiegħu imma bil-qawwa ta’ l-awtorità ta’ Kristu, mhux bħala membru tal-komunità imma bħala dak li jkellimha f’isem Kristu. Ħadd ma jista’ jagħti lilu nnifsu l-grazzja, imma trid tingħatalu u tiġi offruta lilu. Għalhekk irid jkun hemm ministri tal-grazzja, bl-awtorità u l-ħila mogħtijin lilhom minn Kristu. Minn għandu l-Isqfijiet u l-Presbiteri jirċievu l-missjoni u l-fakultà (is-setgħa qaddisa) li jaġixxu “in persona Christi Capitis” – “fil-persuna ta’ Kristu r-Ras” – id-djakni jirċievu l-qawwa li jaqdu l-poplu ta’ Alla fid-“djakonija” tal-liturġija, tal-kelma u ta’ l-imħabba f’xirka ma’ l-isqof u l-presbiterju tiegħu.

876 Marbut intrinsikament man-natura sagramentali tal-ministeru ekklesjali hemm il-karattru tiegħu ta’ qadi. Il-ministri, għax jiddependu għal kollox minn Kristu, li jagħtihom il-missjoni u l-awtorità, huma “qaddejja ta’ Kristu” (Rum 1,1), b’xebħ ma’ Kristu li, minn rajh, minħabba fina ħa “s-sura ta’ lsir” (Fil 2,7). Għaliex il-kelma u l-grazzja li tagħhom huma ministri, m’humiex tagħhom, imma ta’ Kristu, li fdahomlhom għall-ġid ta’ l-oħrajn, huma jsiru minn rajhom qaddejja ta’ kulħadd (ara 1 Kor 9,19).

877 Hekk ukoll, minħabba n-natura sagramentali tiegħu il-ministeru ekklesjali għandu karattru kolleġjali. Mill-bidu tal-ministeru tiegħu Ġesù waqqaf it-Tnax, “iż-żerriegħa ta’ Israel il-ġdid u fl-istess waqt bidu tal-ġerarkija mqaddsa”.[599] Magħżulin flimkien, intbagħtu ukoll flimkien, u l-għaqda ta’ l-aħwa bejniethom kollha u s-sens għall għaqda ta’ l-aħwa bejn l-insara kollha, kellha tkun ta’ rifless u ta xhieda ta’ l-għaqda bejn il-Persuni tat-Trinità Qaddisa (ara Ġw 17, 21-23). Minħabba f’dan kull isqof jaqdi l-ministeru tiegħu fi ħdan il-kulleġġ tal-isqfijiet, f’għaqda ma’ l-isqof ta’ Ruma, suċċessur ta’ San Pietru u kap tal-kulleġġ; is-saċerdoti jaqdu l-ministeru tagħhom fi ħdan il-presbiterju tad-djoċesi, taħt id-direzzjoni ta’ l-isqof tagħhom.

878 Fl-aħħarnett, minħabba n-natura sagramentali tiegħu, il-ministeru ekkles-jali għandu karattru personali. Il-ministri ta’ Kristu jaħdmu f’għaqda bejniethom, iżda l-ħidma tagħhom jagħmluha dejjem b’mod personali wkoll. Kull wieħed hu msejjaħ personalment: “Int, imxi warajja” (Ġw 21,22; ara Mt 4,19.21; Ġw 1,43) biex, fil-missjoni tal-Knisja kollha, ikun xhud personali, b’responsabbiltà personali quddiem dak li tah il-missjoni, huwa u jaġixxi “fil-Persuna ta’ Kristu”, favur kull bniedem: “Jiena ngħammdek fl-isem tal-Missier …”, “Jiena naħfirlek …”.

879 Mela l-ministeru sagramentali fil-Knisja hu qadi magħmul f’isem Kristu. Huwa qadi kemm personali kif ukoll kolleġġjali.

 

Il-KulleĠĠ Episkopali u l-Kap TiegĦu l-Papa

880 Kristu, meta għażel lit-Tnax, “tahom sura ta’ kulleġġ, jiġifieri grupp stabbli, u tahom bħala kap lil San Pietru li għażel minn fosthom”.[600] “Kif San Pietru u l-Appostli l-oħra huma, skond ir-rieda tal-Mulej, kulleġġ appostoliku wieħed, hekk l-isqof ta’ Ruma bħala s-suċċessur ta’ San Pietru u l-isqfijiet, suċċessuri ta’ l-Appostli, huma magħqudin bejniethom”.[601]

881 Il-Mulej għamel biss lil Xmun il-blata tal-Knisja tiegħu u tah l-isem ta’ Pietru. Tah f’idejh l-imfietaħ tagħha (ara Mt 16, 18-19); għamlu ragħaj tal-merħla tiegħu (ara Ġw 21, 15-17). “Iżda dan l-uffiċċju li jħoll u jorbot ingħata wkoll, bla ebda dubju, lill-kulleġġ ta’ l-Appostli, magħqudin mal-kap tagħhom.[602] Dan l-uffiċċju ta’ San Pietru u ta’ l-Appostli l-oħra hu parti mill-pedament tal-Knisja; dan l-uffiċċju jkompluh l-isqfijiet taħt il-primat tal-Papa.

882 Il-Papa, isqof ta’ Ruma u suċċessur ta’ San Pietru, “huwa prinċipju perpetwu u viżibbli u l-pedament ta’ l-għaqda li torbot flimkien kemm l-isqfijiet u kemm il-kotra tal-fidili”.[603] L-isqof ta’ Ruma, bis-setgħa ta’ l-uffiċċju tiegħu bħala Vigarju ta’ Kristu u Ragħaj tal-Knisja kollha, għandu fil-Knisja setgħa sħiħa u suprema u universali, u jista’ dejjem iħaddimha bla ebda xkiel.[604]

883 “Il-kulleġġ ta’ l-isqfijiet ma għandux awtorità jekk mhux flimkien ma’ l-isqof ta’ Ruma, bħala l-kap tiegħu”. F’dan il-każ il-kulleġġ ta’ l-isqfijiet “ukoll għandu setgħa suprema u sħiħa fil-Knisja kollha, iżda setgħa li ma jistax iħaddimha jekk mhux bil-kunsens ta’ l-isqof ta’ Ruma”.[605]

884 “Il-kulleġġ ta’ l-isqfijiet iħaddem is-setgħa tiegħu fil-Knisja kollha kemm hi b’mod solenni f’Konċilju ekumeniku”.[606] “Ma hemmx Konċilju ekumeniku jekk ma jkunx imwettaq, jew almenu aċċettat bħala Konċilju ekumeniku mis-suċċessur ta’ San Pietru”.[607]

885 “Dan il-kulleġġ, għax magħmul minn ħafna, juri l-varjetà u l-universalità tal-Poplu ta’ Alla; miġbur taħt kap wieħed, juri l-għaqda tal-merħla waħda ta’ Kristu”.[608]

886 “Kull wieħed mill-isqfijiet hu l-prinċipju u l-pedament ta’ l-għaqda fil-Knisja partikulari tiegħu”.[609] “Huma jħaddmu l-awtorità pastorali tagħhom fuq dik il-parti tal-Poplu ta’ Alla li ġiet fdata lilhom”,[610] bl-għajnuna tas-saċerdoti u d-djakni. Iżda, bħala membri tal-kulleġġ episkopali kull wieħed minnhom għandu sehem fil-ħerqa għall-Knejjes kollha,[611] ħerqa li jħaddmu l-ewwelnett “huma u jmexxu sewwa l-Knisja proprja tagħhom bħala parti mill-Knisja uni­versali”, għax b’hekk ikunu qed jagħtu sehemhom għall-ġid tal-Ġisem mistiku kollu li hu wkoll il-ġisem tal-Knejjes”.[612] Din il-ħerqa għandha tkun b’mod partikulari favur il-foqra (ara Gal 2,10), l-ippersegwitati minħabba twem­minhom, kif ukoll favur il-missjunarji li qegħdin jaħdmu kullimkien fid-dinja.

887 Il-Knejjes partikulari li huma qrib xulxin u għandhom sura ta’ kultura l-istess jagħmlu provinċji ekklesjastiċi jew ġemgħat aktar kbar imsejħin patrijarkati jew reġjunijiet.[613] L-isqfijiet ta’ dawn il-ġemgħat jistgħu jingħaqdu flimkien f’sinodi jew konċilji provinċjali. “Hekk ukoll, il-Konferenzi episkopali llum jistgħu ukoll jagħtu l-kontribut tagħhom b’ħafna suriet li jagħtu frott biex l-ispirtu kolleġġjali jseħħ bil-fatti”.[614]

 

L-Uffiċċju tat-TagĦlim

888 L-isqfijiet flimkien mal-kollaboraturi tagħhom is-saċerdoti, “bħala l-ewwel dmir tagħhom għandhom dak li jxandru l-Evanġelju ta’ Alla lill-bnedmin kollha”,[615] skond l-ordni tal-Mulej (ara Mk 16,15). Huma “l-ħabbara tal-fidi li jwasslu dixxipli ġodda għand Kristu, l-għalliema veri” tal-fidi ta’ l-Appostli, “imżejnin bl-awtorità minn Kristu”.[616]

889 Biex il-Knisja żżomm is-safa tal-fidi mgħoddija lilha mill-Appostli, Kristu riedha taqsam miegħu l-infallibiltà tiegħu. Hu l-Verità. Permezz tas-”sens sopranaturali tal-fidi” il-Poplu ta’ Alla “jintrabat mal-fidi b’mod li ma jonqos qatt minnha”, immexxi mill-Maġisteru ħaj tal-Knisja.[617]

890 Il-missjoni tal-Maġisteru hi marbuta mal-karattru definittiv tal-Patt magħmul minn Alla fi Kristu mal-Poplu tiegħu; hu fid-dmir li jħares lil dan il-Poplu minn kull tgħawwiġ u minn kull nuqqas u jiżguralu li jkun jista’ jistqarr il-fidi vera bla ebda żball. Il-Maġisteru għandu ukoll id-dmir pastorali li jgħasses biex il-Poplu ta’ Alla, jibqa’ jħaddan il-verità li tagħti l-ħelsien. Biex jaqdu dan id-dmir, Kristu lir-ragħajja tahom il-kariżma ta’ l-infallibiltà f’dak li għandu x’jaqsam mal-fidi u l-morali. It-tħaddim ta’ din il-kariżma jista’ jkollu ħafna suriet.

891 “Għandu din l-infallibiltà l-isqof ta’ Ruma, bħala Kap tal-kulleġġ ta’ l-isqfijiet, bis-saħħa ta’ l-istess uffiċċju tiegħu. bħala l-ogħla ragħaj u għalliem ta’ l-insara kollha, bid-dmir li jwettaq lil ħutu fil-fidi, meta b’att definittiv iħabbar xi duttrina tal-fidi jew tal-morali … L-infallibiltà mwiegħda lill-Knisja tinsab ukoll fil-ġemgħa ta’ l-isqfijiet meta jħaddmu l-ogħla maġisteru f’għaqda mas-suċċessur ta’ San Pietru”, l-aktar f’Konċilju ekumeniku.[618] Meta bil-maġisteru għoli tagħha l-Knisja tipproponi xi ħaġa u tgħid li “għandha titwemmen għax rivelata minn Alla”[619] bħala tagħlim ta’ Kristu aħna “rridu nilqgħu bl-ubbidjenza tal-fidi dawn id-definizzjonijiet”.[620] Din l-infallibiltà tħaddan dak kollu li jinsab fl-istess depożitu tar-Rivelazzjoni ta’ Alla.[621]

892 L-għajnuna ta’ Alla tingħata lis-suċċessuri ta’ l-Appostli, huma u jgħallmu f’għaqda mas-suċċessur ta’ San Pietru, u, b’mod partikulari, tingħata lill-isqof ta’ Ruma, Ragħaj tal-Knisja kollha, ukoll meta, mingħajr ma jkun hemm definizzjoni infallibbli u mingħajr ma tingħad “b’mod definittiv”, jipproponu, huma u jħaddmu l-maġisteru ordinarju tagħhom, xi tagħlim li jwassal għall-ftehim aħjar tar-Rivelazzjoni f’dak li għandu x’jaqsam mal-fidi u l-morali. L-insara għandhom jilqgħu dan it-tagħlim “bir-rispett reliġjuż kollu tagħhom”;[622] li għalkemm dan m’huwiex l-istess ħaġa bħal att tal-fidi, huwa żgur konness miegħu.

 

L-uffiĊĊju tat-tqaddis

893 L-isqof hu wkoll “dak li jqassam il-grazzja ta’ l-ogħla saċerdozju”[623] b’mod partikulari fl-Ewkaristija li hu stess joffri u jara li joffruha ukoll is-saċerdoti, kollaboraturi tiegħu, għaliex l-Ewkaristija hija ċ-ċentru tal-ħajja ta’ kull Knisja partikulari. L-isqof u s-saċerdoti jqaddsu l-Knisja bit-talb u l-ħidma tagħhom, bil-ministeru tal-Kelma u tas-sagramenti, iqaddsuha bl-eżempju ta’ ħajjithom, “mhux bħallikieku jaħkmu bil-qawwa fuq dawk li messewhom b’xortihom, imma billi jkunu eżempju tal-merħla” (1 Piet 5,3). B’dan il-mod “huma jaslu, flimkien mal-merħla fdata lilhom, fil-ħajja ta’ dejjem”.[624]

 

L-uffiĊĊju tat-tmexxija

894 “L-isqfijiet imexxu l-Knejjes partikulari tagħhom bħala vigarji u legati ta’ Kristu permezz tal-pariri u l-eżempji tagħhom, billi jħajru l-fidili tagħhom għat-tajjeb, u bl-awtorità u bit-tħaddim tas-setgħat qaddisa tagħhom ukoll”;[625] iżda dan iridu jagħmluh b’mod li jkun ta’ eżempju għall-merħla fdata lilhom, b’dak l-ispirtu ta’ qadi li kien proprju ta’ l-Imgħallem tagħhom (ara Lq 22, 26-27).

895 “Din is-setgħa li huma jħaddmu personalment f’isem Kristu, hi setgħa proprja, ordinarja u immedjata: iżda fit-tħaddim tagħha hi fl-aħħar mill-aħħar immexxija mill-ogħla awtorità tal-Knisja”.[626] Iżda dan ma jfissirx li għandna nqisu l-isqfijiet bħala vigarji tal-Papa, għaliex l-awtorità ordinarja u immedjata tiegħu fuq il-Knisja kollha ma tħassarx, anzi twettaq u tħares l-awtorità ta’ l-isqfijiet. Din trid tinħadem f’għaqda mal-Knisja kollha taħt it-tmexxija tal-Papa.

896 Ir-Ragħaj it-tajjeb huwa l-mudell u s-“sura” ta’ l-uffiċċju pastorali ta’ l-isqof. “L-isqof huwa u jagħraf id-dgħufija tiegħu, jagħder lil dawk li ma jafux, u li jiżbaljaw. Ma jistmerrx li jisma’ lil dawk li jiddependu minnu u jgħożżhom bħala wliedu … Il-fidili mbagħad għandhom jingħaqdu ma’ l-isqof tagħhom bħalma l-Knisja tingħaqad ma’ Kristu, u Ġesù Kristu ma’ Missieru”.[627]

Obdu lill-isqof, kif Ġesù Kristu obda lill-Missier, u lill-presbiterju bħala l-Appostli; id-djakni mbagħad irrispettawhom bħala liġi ta’ Alla. Araw li ħadd ma jagħmel xejn mingħajr ma jkun jaf l-isqof, xejn minn dak li għandu x’jaqsam mal-Knisja.[628]

 

 

II.L-Insara Lajċi

897 “Insejħu lajċi l-insara kollha, barra dawk li għandhom l-Ordni sagri u dawk li jħaddnu stat reliġjuż magħruf mill-Knisja, jiġifieri dawk li għax membri tal-Ġisem ta’ Kristu permezz tal-Magħmudija u ġew imdaħħlin fil-Poplu ta’ Alla, għandhom sehem, skond in-natura proprja tagħhom, fl-uffiċċju saċerdotali, profetiku u regali ta’ Kristu u jaqdu min-naħa tagħhom fil-Knisja u fid-dinja l-missjoni li hi dik tal-Poplu kollu ta’ Alla”.[629]

 

Il-Vokazzjoni tal-Lajċi

898 “Il-lajċi, skond il-vokazzjoni proprja tagħhom, għandhom ifittxu s-Saltna ta’ Alla huma u jagħmlu l-ħwejjeġ ta’ din id-dinja u jmexxuhom lejn Alla. B’mod partikulari, idawlu u jmexxu l-ħwejjeġ kollha tad-dinja, li magħhom huma għandhom rabta liema bħalha, biex isiru kif irid Kristu u jikbru u jkunu ta’ tifħir għall-Ħallieq u l-Feddej”.[630]

899 L-inizjattiva tal-lajċi nsara hi meħtieġa b’mod partikulari meta jridu jinsabu u jinħolqu mezzi biex fl-oqsma kollha soċjali, politiċi u ekonomiċi tad-dinja jilqgħu fihom dak li titlob id-duttrina u l-ħajja nisranija. Din l-inizjattiva hi ħaġa normali fil-ħajja tal-Knisja:

Il-lajċi huma quddiem nett fil-ħajja tal-Knisja: bihom il-Knisja hi għajn ta’ ħajja għas-soċjetà, għalhekk, b’mod speċjali, għandhom jagħrfu dejjem aħjar li huma m’humiex biss fil-Knisja, iżda huma l-Knisja, jiġifieri huma komunità ta’ nsara fuq l-art, immexxijin mill-Kap ta’ kulħadd, jiġifieri mill-Papa, u mill-isqfijiet f’xirka miegħu. Dawn huma l-Knisja.[631]

900 Għaliex il-lajċi, bħall-insara kollha, huma mgħobbijin minn Alla bid-dmir ta’ l-appostolat, bis-saħħa tal-Magħmudija u tal-Konfermazzjoni tagħhom, huma fid-dmir, u għandhom id-dritt li, individwalment jew fl-assoċjazzjonijiet, iħabirku biex il-Bxara t-Tajba tas-salvazzjoni ta’ Alla jilqgħuha l-bnedmin kollha u tinxtered sa truf l-art: dan id-dmir jorbot wisq aktar fil-każ li jkun permezz tal-lajċi biss li l-bnedmin ikunu jistgħu jisimgħu t-tħabbira tal-Evanġelju u jsiru jafu ’l Kristu. Fil-komunitajiet ekklesjali, il-ħidma tal-lajċi hi hekk meħtieġa, li mingħajrha, l-appostolat tar-ragħajja spiss ma jkollux l-effett sħiħ tiegħu.[632]

 

Is-sehem tal-lajĊi fil-missjoni saĊerdotali ta’ Kristu

901 “Il-lajċi, għax ġew ikkonsagrati lil Kristu u rċevew l-unzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu, huma msejħin b’mod ta’ l-għaġeb u mħarrġin biex l-Ispirtu s-Santu fihom jagħmel kotra dejjem akbar ta’ frott. Il-ħidmiet kollha tagħhom, it-talb u l-inizjattivi tagħhom ta’ appostolat, il-ħajja tagħhom fiż-żwieġ u fi ħdan il-familja, ix-xogħol tagħhom ta’ kull jum, il-ħin tal-mistrieħ tagħhom fir-ruħ u l-ġisem, jekk jgħixuhom fl-Ispirtu, u jilqgħu ukoll bis-sabar it-tiġrib tal-ħajja, isirulhom sagrifiċċji spiritwali li jogħġbu lil Alla f’Ġesù Kristu (1 Piet 2,5), u fiċ-ċelebrazzjoni ewkaristika jiġu, bit-tjieba kollha, offerti lill-Missier flimkien ma’ l-offerta tal-Ġisem tal-Mulej. B’hekk il-lajċi jikkonsagraw l-istess dinja lil Alla, huma u jadurawh bil-qdusija ta’ ħajjithom”.[633]

902 B’mod partikulari l-ġenituri jkunu jissieħbu f’dan id-dmir li jqaddsu “billi jgħixu l-ħajja taż-żwieg tagħhom skond l-ispirtu nisrani, u jagħtu lil uliedhom edukazzjoni nisranija”.[634]

903 Il-lajċi, jekk ikollhom il-kwalitajiet meħtieġa, jistgħu jiġu istitwiti fil-ministeru tal-lettorat u ta’ l-akkolitat.[635] “Fejn minħabba n-nuqqas ta’ ministri, il-ħtiġijiet tal-Knisja jitolbuh, il-lajċi jistgħu ukoll, għalkemm la huma letturi u lanqas akkolti, jaqdu xi dmirijiet tagħhom bħalma huma l-qadi tal-ministeru tal-Kelma, jippresiedu t-talb liturġiku, jgħammdu u jqarbnu, dejjem skond id-dispożizzjonijiet tal-liġi tal-Knisja”.[636]

 

Is-sehem tal-lajĊi fil-missjoni profetika ta’ Kristu

904 “Kristu … ikompli l-missjoni profetika tiegħu mhux biss permezz tal-ġerarkija … imma wkoll permezz tal-lajċi u għalhekk jagħmel minnhom xiehda billi jagħtihom is-sens tal-fidi u l-grazzja tal-kelma”.[637]

Hu dmir ta’ kull predikatur, anzi ta’ kull min jemmen li jgħallem lil xi wħud biex iwassalhom għall-fidi.[638]

905 Il-lajċi jaqdu l-missjoni profetika tagħhom ukoll permezz ta’ l-evanġelizzazzjoni, jiġifieri “billi jħabbru ’l Kristu bix-xhieda ta’ ħajjithom u bi kliemhom”. Fost il-lajċi “din il-ħidma ta’ evanġelizzazzjoni … għandha karattru speċifiku u hi b’mod partikulari effikaċi, għaliex issir fil-kondizzjonijiet proprji taż-żmien li jkun”.[639]

Dan l-appostolat m’huwiex biss xhieda ta’ ħajja: il-veru appostlu jfittex kull okkażjoni biex iħabbar lil Kristu bil-kelma tiegħu kemm lil dawk li ma jemmnux … u kemm lil dawk li jemmnu”.[640]

906 Dawk l-insara lajċi li huma kapaċi u huma mħarrġin sewwa jistgħu ukoll jagħtu sehemhom fil-formazzjoni kateketika,[641] fit-tagħlim tat-teoloġija[642]u fil-mezzi tal-komunikazzjoni soċjali.[643]

907 Il-lajċi, skond id-dmir, il-ħila u l-ġieħ li jkollhom, għandhom id-dritt u xi kull tant ukoll id-dmir li juru l-fehma tagħhom lir-ragħajja tal-Knisja dwar dak li jkollu x’jaqsam mal-ġid tal-Knisja u jgħarrfu l-insara l-oħra wkoll b’din il-fehma tagħhom, sakemm jibqgħu bla mittiefsa s-sħuħija tal-fidi u tal-morali, u r-rispett li għandu jingħata lir-ragħajja, waqt li jitqiesu sewwa kemm il-ġid ta’ kulħadd u kemm id-dinjità tal-persuni”.[644]

 

Is-Sehem tal-Lajċi fil-Missjoni Regali ta’ Kristu

908 Kristu, għax obda sal-mewt (ara Fil 2,8-9), ta lid-dixxipli tiegħu d-don tal-ħelsien regali, “biex jeqirdu s-saltna tad-dnub fihom infushom biċ-ċaħda u l-qdusija ta’ ħajjithom”.[645]

Min jaħkem fuq ġismu u jmexxi ’l ruħu mingħajr ma jħalli l-passjonijiet tiegħu jegħlbuh, hu sid tiegħu nnifsu: jista’ jissejjaħ sultan għaliex għandu l-ħila jmexxi lilu nnifsu, u huwa ħieles u indipendenti u ma jħallix lilu nnifsu jiġi mjassar bi ħtija tiegħu stess.[646]

909 “Barra dan, il-lajċi għandhom ukoll jingħaqdu flimkien biex iġeddu l-istituzzjonijiet u l-kondizzjonijiet tad-dinja, fejn u meta dawn iħajru l-imġiba għad-dnub, biex kollha jimxu man-normi tal-ġustizzja u, flok ifixklu, jgħinu aktar il-ħarsien ta’ kull virtù. Meta jagħmlu dan, ikunu jdaħħlu valuri morali fil-kulturi u l-ħidmiet tal-bnedmin”.[647]

910 “Il-lajċi jistgħu jħossu li huma msejħin jew qegħdin jiġu msejħin biex jissieħbu mar-ragħajja tagħhom fil-qadi tal-komunità ekklesjali, għall-ġid tal-ħajja u l-kobor tagħha, billi jaqdu ministeri differenti, skond il-grazzja u l-kariżmi li l-Mulej jogħġbu jnissel fihom”.[648]

911 Fil-Knisja “l-lajċi nsara jistgħu skond il-liġi jagħtu s-sehem tagħhom fit-tħaddim tas-setgħa tat-tmexxija”.[649] Hekk hi l-preżenza tal-lajċi fil-Konċilji partikulari,[650] fis-Sinodi djoċesani,[651] fil-Kunsilli pastorali,[652] fil-ħidma ma’ l-oħrajn – “in solidum” – fl-attività pastorali f’parroċċa,[653] f’kollaborazzjoni f’kunsilli ta’ amministrazzjoni[654] f’parteċipazzjoni fit-tribunali ekklesjastiċi,[655] u l-bqija.

912 L-insara “jridu bil-għaqal kollu jagħmlu għażla bejn id-drittijiet u d-dmirijiet li għandhom bħala membri tal-Knisja, u bejn id-drittijiet u d-dmirijiet li għandhom bħala membri tas-soċjetà tal-bnedmin. Għandhom ifittxu jsieħbu flimkien f’armonija sħiħa dawn id-drittijiet u d-dmirijiet, huma u jżommu quddiemhom li l-kuxjenza nisranija tagħhom trid tmexxihom fl-oqsma kollha ta’ din id-dinja għaliex ebda ħidma tal-bniedem, ukoll jekk hi ta’ din id-dinja, ma tista’ teħles minn taħt is-setgħa ta’ Alla”.[656]

913 “Kull lajk, bil-qawwa tad-doni li jingħatawlu, hu xhud u fl-istess ħin strument ħaj tal-missjoni tal-Knisja stess, ‘skond il-qjies tad-don ta’ Kristu’ (Ef 4,7)”.[657]

 

III. Il-Ħajja Kkonsagrata

914 “L-istat ta’ ħajja li jiġi mill-professjoni tal-kunsilli evanġeliċi, għalkemm mhux parti mill-ġerarkija tal-Knisja hu parti sewwa mill-ħajja u l-qdusija tagħha”.[658]

Kunsilli EvanĠeliĊi, Ħajja Kkonsagrata

915 Il-kunsilli evanġeliċi, fil-għadd kollu tagħhom, il-Knisja toffrihom lid-dixxipli kollha ta’ Kristu. Il-perfezzjoni ta’ l-imħabba li għaliha l-insara kollha huma msejħin, għal dawk li minn rajhom jilqgħu s-sejħa għall-ħajja kkonsagrata titlob minnhom id-dmir li jħarsu l-kastità fiċ-ċelibat f’ġieħ is-Saltna tas-Smewwiet, u jħarsu ukoll il-faqar u l-ubbidjenza. Hi l-professjoni ta’ dawn il-kunsilli fi stat ta’ ħajja stabbli, rikonoxxuta mill-Knisja, li tikkaratterizza il-“ħajja kkonsagrata” lil Alla.[659]

916 L-istat ta’ ħajja reliġjuża jidher għalhekk wieħed mill-modi biex wieħed iħaddan konsagrazzjoni “aktar intima”, li għandha l-għeruq tagħha fil-Magħmudija, u ta’ dedikazzjoni sħiħa lil Alla.[660] Fil-ħajja kkonsagrata l-fidili ta’ Kristu, imqanqlin mill-Ispirtu s-Santu, jimpenjaw ruħhom li jimxu wara Kristu aktar mill-qrib, li jingħataw lil Alla u jħobbuh ’il fuq minn kollox, u, waqt li jfittxu l-perfezzjoni ta’ l-imħabba fil-qadi tas-Saltna, ifissru u jħabbru fil-Knisja l-glorja tad-dinja li għad trid tiġi.[661]

SiĠra Kbira b’Ħafna FriegĦi

917 Bħal siġra li fl-għalqa tal-Mulej tinbet minn żerriegħa li jkun żera’ l-Mulej u tikber u tferrex il-ħafna friegħi tagħha b’mod tassew ta’ l-għaġeb, hekk żviluppaw il-ħafna suriet ta’ ħajja solitarja jew komunitarja, familji diversi li mill-għana spiritwali kollu tagħhom kisbu ġid kemm il-membri tagħhom u kemm il-Ġisem kollu ta’ Kristu”.[662]

918 “Sa mill-bidu tal-Knisja kien hemm irġiel u nisa li riedu, bil-ħarsien tal-kunsilli evanġeliċi, imorru minn rajhom wara Kristu u jfittxu li jkunu jixbħuh b’fedeltà akbar, kull wieħed skond il-manjiera tiegħu, u jgħixu ħajja kkonsagrata lil Alla. Ħafna minnhom, ispirati mill-Ispirtu s-Santu, għexu ħajja waħedhom, jew waqfu familji reliġjużi, li l-Knisja laqgħet bil-qalb u approvat bl-awtorità tagħha”.[663]

919 L-isqfijiet dejjem ħabirku biex jagħrfu d-doni ġodda ta’ ħajja kkonsagrata li l-Ispirtu s-Santu jafda lill-Knisja tiegħu; l-approvazzjoni ta’ suriet ġodda ta’ ħajja kkonsagrata hija riservata lis-Sede Apostolika.[664]

 

Il-Ħajja ta’ l-Eremiti

920 L-eremiti, għalkemm mhux dejjem jipprofessaw pubblikament it-tliet kunsilli evanġeliċi, “jikkonsagraw ħajjithom għat-tifħir ta’ Alla u għas-salvazzjoni tad-dinja f’ħarba l-aktar bogħod mid-dinja, fis-skiet u s-solitudni, fit-talb ma jaqtax u fil-penitenza.”[665]

921 L-eremiti juru lil kulħadd dan l-aspett intimu tal-misteru tal-Knisja li jikkonsisti f’intimità personali ma’ Kristu. Il-ħajja ta’ l-eremita, moħbija għal għajnejn il-bnedmin, hi predikazzjoni siekta dwar Dak li lilu l-eremita offra ħajtu, għaliex hu kollox għalih. Din is-sura ta’ ħajja hi stedina partikulari biex fid-deżert, fl-istess taqbida spiritwali, insibu l-glorja ta’ Kristu msallab.

 

Il-VerĠni U R-ROMOL konsagrati

922 Sa minn żmien l-Appostli xi xebbiet u xi romol insara, imsejħin mill-Mulej biex jingħaqdu miegħu biss u ħielsa għal kollox fil-qalb, il-ġisem u l-ispirtu, qatgħuha, bl-approvazzjoni tal-Knisja, li jgħixu l-istat tagħhom ta’ verġinità jew ta’ kastità perpetwa “għas-Saltna tas-smewwiet” (Mt 19,12).

923 “Huma u jfissru l-fehma qaddisa tagħhom li jmorru wara Kristu aktar mill-qrib, dawn ix-xebbiet jiġu konsagrati lil Alla mill-isqof djoċesan, skond rit liturġiku approvat: jitgħarrsu mistikament ma’ Kristu l-Iben ta’ Alla, u jiddedikaw ruħhom għall-qadi tal-Knisja”.[666] B’dan ir-rit solenni, “il-verġni issir persuna sagra, sinjal għoli ta’ l-imħabba tal-Knisja għal Kristu, xbieha eskatoloġika ta’ l-Għarusa tas-sema u tal-ħajja li ġejja”.[667]

924 “Bħal suriet oħra ta’ ħajja kkonsagrata”[668] l-ordni tal-verġni jagħti lill-mara li tkun tgħix fid-dinja (jew lis-soru tal-klawsura) li tgħaddi ħajja fit-talb, fil-penitenza, fil-qadi ta’ l-aħwa u fil-ħidma ta’ l-appostolat skond il-kondizzjoni u l-kariżma li Alla jagħti lil kull waħda.[669] Il-verġni kkonsagrati jistgħu jissieħbu flimkien biex iħarsu b’fedeltà aqwa l-fehma tagħhom.[670]

 

Il-Ħajja ReliĠjuŻa

925 Il-ħajja reliġjuża li bdiet fl-ewwel żminijiet tal-Kristjaneżmu fil-Lvant[671] u jgħixuha l-membri tal-istituti mwaqqfin kanonikament mill-Knisja,[672] tingħażel minn suriet oħra ta’ ħajja kkonsagrata mill-aspett tal-kult, mill-professjoni pubblika tal-kunsilli evanġeliċi, mill-ħajja li r-reliġjużi jgħixu flimkien bħal aħwa, u mix-xhieda li jagħtu ta’ l-għaqda ta’ Kristu u l-Knisja.[673]

926 Il-ħajja reliġjuża toħroġ mill-misteru tal-Knisja. Hi don li l-Knisja tirċievi minn għand Sidha u li hi toffri bħala stat ta’ ħajja stabbli lil min ikun imsejjaħ minn Alla għall-professjoni tal-kunsilli evanġeliċi. B’hekk il-Knisja fl-istess waqt tkun tista’ turi lil Kristu u tagħraf lilha nnifisha bħala l-Għarusa tal-Feddej. Il-ħajja reliġjuża hi msejħa biex tesprimi, permezz ta’ forom differenti l-istess imħabba ta’ Alla, b’lingwaġġ ta” żmienna.

927 Ir-reliġjużi kollha, eżenti jew le,[674] għandhom posthom mal-kooperaturi ta’ l-isqof djoċesan fil-ħidma pastorali tiegħu.[675] Il-ħidma missjunarja għat-twaqqif u t-tkabbir tal-Knisja titlob il-preżenza tal-ħajja reliġjuża fis-suriet kollha tagħha sa mill-bidu tal-evanġelizzazzjoni,[676] “L-istorja tagħti xhieda tal-merti kbar tal-familji reliġjużi fix-xandir tal-fidi u fit-twaqqif tal-Knejjes ġodda, ibda mill-istituzzjonijiet monastiċi tal-qedem u l-Ordnijiet taż-żmien tan-nofs sal-Kongregazzjonijiet ta’ llum.[677]

 

L-Istituti Sekulari

928 “L-Istitut sekulari hu istitut ta’ ħajja kkonsagrata li fih il-fidili, huma u jgħixu fid-dinja, ifittxu l-perfezzjoni ta’ l-imħabba u jħabirku għall-qdusija tad-dinja, l-aktar minn ġewwa”.[678]

929 B’”ħajja kollha kemm hi kkonsagrata perfettament għal din is-sura ta’ qdusija”[679] il-membri ta’ dawn l-isitituti huma mseħbin fil-ħidma tal-Knisja għall-evanġelizzazzjoni “fid-dinja u mid-dinja” fejn il-preżenza tagħhom hi “bħall-ħmira”.[680] “Ix-xhieda tal-ħajja nisranija” li huma jagħtu trid twassal biex “il-ħwejjeġ ta’ din id-dinja jsiru kif irid Alla u l-qawwa ta’ l-Evanġelju tidħol ’il ġewwa fid-dinja”. Huma jintrabtu bir-rabta qaddisa tal-kunsilli evanġeliċi u jgħożżu bejniethom dik l-għaqda u dik l-imħabba ta’ l-aħwa li hi proprja “tas-sura tagħhom ta’ ħajja fid-dinja”.[681]

 

Is-SoĊjetajiet ta’ Ħajja Appostolika

930 Mal-ħafna suriet ta’ ħajja kkonsagrata “jsibu posthom is-soċjetajiet ta’ ħajja appostolika, li l-membri tagħhom, mingħajr ma jkunu marbutin mill-voti reliġjużi, iħabirku biex jilħqu l-għan appostoliku proprju tas-soċjetà tagħhom, u, huma u jgħixu flimkien ħajja ta’ l-aħwa, ifittxu, skond il-mod tal-ħajja proprja tagħhom, il-perfezzjoni ta’ l-imħabba bil-ħarsien tal-kostituzzjonijiet tagħhom. Hemm fosthom soċjetajiet li l-membri tagħhom jintrabtu bil-ħarsien tal-kunsilli evanġeliċi skond il-kostituzzjonijiet tagħhom”.[682]

 

Konsagrazzjoni u Missjoni:

TĦabbira tas-Sultan Li GĦandu JiĠi

931 Mogħti lil Alla maħbub fuq kollox u aktar minn kollox, dak li bil-Magħmudija hu ġa kkonsagrat lil Alla, jiġi kkonsagrat b’mod aktar intimu għall-qadi ta’ Alla u impenjat għall-ġid tal-Knisja. Bl-istat ta’ konsagrazzjoni lil Alla, il-Knisja tħabbar lil Kristu u turi kif l-Ispirtu s-Santu jaħdem fiha b’mod ta’ l-għaġeb. “Dawk li jħaddnu l-kunsilli evanġeliċi għandhom l-ewwelnett bħala missjoni tagħhom li jgħixu l-konsagrazzjoni tagħhom. Iżda, għax huma kkonsagraw ruħhom għas-servizz tal-Knisja, bis-saħħa stess tal-konsagrazzjoni tagħhom, huma fid-dmir li jħabirku b’mod speċjali fil-ħidma missjunarja, skond il-mod proprju ta’ l-istitut tagħhom”.[683]

932 Fil-Knisja li hi bħalma hu sagrament, jiġifieri sinjal u strument tal-ħajja ta’ Alla, il-ħajja kkonsagrata tidher bħala sinjal partikulari tal-misteru tal-Fidwa. Min jimxi wara Kristu u jkun jixbhu “dejjem aktar”, juri “b’mod dejjem aktar ċar” ix-xejn tiegħu, ifisser li hu jinsab dejjem “aktar fil-fond” tal-qalb ta’ Kristu għan-nies ta’ żmienu. Għaliex dawk li mexjin f’din it-triq “id-dejqa”, iqanqlu lil ħuthom bl-eżempju tagħhom u jagħtu din ix-xhieda hekk ċara “li d-dinja ma tistax tinbidel u tingħata lil Alla mingħajr l-ispirtu tal-beatitudnijiet”.[684]

933 Kemm jekk ix-xhieda ta’ dawk li huma kkonsagrati lil Alla hi pubblika, kif hu l-każ ta’ l-istat reliġjuż, u kemm jekk hi inqas pubblika, jew moħbija, il-miġja ta’ Kristu għal dawk kollha li huma kkonsagrati hi l-bidu u d-direzzjoni ta’ ħajjithom kollha:

Kif il-Poplu ta’ Alla hawn fuq l-art ma għandux għamara għal dejjem, (l-istat reliġjuż) … juri, lil dawk kollha li jemmnu, l-preżenza sa minn dan iż-żmien tal-ġid tas-sema: jagħti xhieda tal-ħajja ġdida li nkisbet bil-Fidwa ta’ Kristu, u jħabbar il-qawmien li għad irid iseħħ u l-glorja tas-sema.[685]

 

Fil-qosor

 934 “Fil-Knisja, b’istituzzjoni divina, hemm fost il-fidili ministri mqaddsa li bid-dritt kollu jissejħu kjeriċi; l-oħrajn jissejħu lajċi”. Fl-aħħarnett hemm ukoll fidili oħra li jagħmlu parti jew minn kategorija jew minn oħra li permezz tal-professjoni tal-kunsilli evanġeliċi, ikkonsagraw ruħhom lil Alla u hekk għas-servizz tal-missjoni tal-Knisja.[686]

 935 Kristu biex ixandar il-fidi u jwaqqaf il-Knisja tiegħu, jibgħat l-Appostli u s-suċċessuri tagħhom. Jagħtihom sehem mill-missjoni tiegħu. Minn għandu jirċievu s-setgħa li jaħdmu f’ismu.

 936 Il-Mulej għamel minn San Pietru l-pedament viżibbli tal-Knisja tiegħu. Fdalu f’idejh l-imfietaħ tagħha. L-isqof tal-Knisja ta’ Ruma, is-suċċessur ta’ San Pietru, hu “l-kap tal-kulleġġ tal-isqfijiet, il-vigarju ta’ Kristu u r-ragħaj tal-Knisja kollha fuq l-art”.[687]

 937 Il-Papa “għandu b’awtorità ġejja minn Alla, setgħa suprema, sħiħa, immedjata u universali għat-tmexxija ta’ l-erwieħ”.[688]

 938 L-isqfijiet, imqegħdin mill-Ispirtu s-Santu, huma s-suċċessuri ta’ l-Appostli. Huma, “kull wieħed skond is-sehem tiegħu, il-prinċipju viżibbli u l-pedament ta’ l-għaqda fil-Knejjes partikulari tagħhom”.[689]

 939 L-isqfijiet, bl-għajnuna tas-saċerdoti, il-kollaboraturi tagħhom, u tad-djakni, għandhom id-dmir li jgħallmu l-fidi vera, jiċċelebraw il-kult divin, speċjalment l-Ewkaristija, u jmexxu l-Knejjes tagħhom bħala ragħajja tassew. Huma għandhom ukoll fil-ħsieb tagħhom il-ħerqa għall-Knejjes kollha mal-Papa u taħt il-Papa.

 940 “Hu proprju ta’ l-istat ta’ l-lajċi li jgħixu ħajjithom f’nofs id-dinja u l-ħsibijiet tagħha. Huma msejħin minn Alla biex jaqdu l-appostolat tagħhom fid-dinja bħala ħmira, bil-qawwa tal-ispirtu nisrani tagħhom”.[690]

 941 Il-lajċi għandhom sehem mis-saċerdozju ta’ Kristu; aktar ma jkunu magħqudin miegħu, aktar iqiegħdu fid-dieher il-grazzja tal-Magħmudija u tal-Konfermazzjoni fid-dimensjonijiet kollha tal-ħajja personali, familjari, soċjali u ekklesjali, u hekk iwieġbu għas-sejħa tal-qdusija magħmula lill-imgħammdin kollha.

 942 Il-lajċi, minħabba l-missjoni profetika tagħhom, “huma msejħin ukoll biex, fiċ-ċirkostanzi kollha u fil-qalba stess tal-komunità tal-bnedmin, ikunu xhieda ta’ Kristu”.[691]

 943 Il-lajċi, minħabba l-missjoni regali tagħhom, għandhom il-qawwa biex jeqirdu s-saltna tad-dnub fihom infushom u fid-dinja biċ-ċaħdiet tagħhom u bil-qdusija ta’ ħajjithom.[692]

 944 Il-ħajja kkonsagrata lil Alla għandha bħala karatteristika tagħha l-professjoni pubblika tal-kunsilli evanġeliċi tal-faqar, tal-kastità u tal-ubbidjenza f’sura ta’ ħajja stabbli magħrufa mill-Knisja.

 945 Mogħti lil Alla maħbub fuq kollox u aktar minn kollox, dak li fil-Magħmudija ġa ġie kkonsagrat lil Alla, fl-istat ta’ ħajja kkonsagrata jiġi kkonsagrat b’mod aktar intimu għall-qadi ta’ Alla u impenjat għall-ġid tal-Knisja kollha.

 

Il-ħames paragrafu

Ix-Xirka tal-Qaddisin

946 Wara li s-Simbolu ta’ l-Appostli jistqarr “il-Knisja mqaddsa kattolika”, iżid: “Ix-xirka tal-qaddisin”. Dan l-artiklu b’xi mod ifisser l-artiklu ta’ qabel “X’inhi l-Knisja jekk mhux xirka tal-qaddisin kollha?”.[693] Ix-xirka tal-qaddisin hi proprju l-Knisja.

947 “Għaliex dawk kollha li jemmnu jagħmlu ġisem wieħed, il-ġid ta’ kull wieħed jitqassam lill-oħrajn … Bl-istess mod irridu nemmnu li fil-Knisja hemm kommunjoni ta’ ġid. Iżda l-membru l-aktar importanti fil-Knisja hu Kristu għax hu r-Ras … Għalhekk, il-ġid ta’ Kristu jitqassam lill-membri kollha, u dan it-tqassim isir permezz tas-sagramenti tal-Knisja”.[694] “Għax din il-Knisja hi mmexxija mill-istess Spirtu wieħed, il-ġid kollu li rċeviet bilfors isir għajn ta’ ġid għal kulħadd”.[695]

948 Il-kliem “xirka tal-qaddisin” għandu żewġ tifsiriet, marbutin sewwa ma’ xulxin: ‘xirka fil-ħwejjeġ qaddisa’ (‘sancta’), u xirka bejn persuni qaddisa (‘sancti’) .

Sancta sanctis – il-ħwejjeġ qaddisa għall-qaddisin – iħabbar iċ-ċelebrant f’ħafna mill-Liturġiji tal-Lvant fil-ħin tal-elevazzjoni tad-Doni qaddisa qabel it-tqarbin. Il-fidili (“sancti”) jitmantnu bil-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu (“sancta”) biex jikbru fl-għaqda ta’ l-Ispirtu s-Santu (koinonia) u jwassluha lid-dinja.

 

I. Ix-Xirka fil-ġid spiritwali

949 Fil-komunità tal-bidu f’Ġerusalemm, id-dixxipli kienu “jżommu sħiħ fit-tagħlim ta’ l-Appostli u fil-għaqda ta’ bejniethom, fil-qsim tal-ħobż u fit-talb” (Atti 2,42).

 Ix-xirka fil-fidi. Il-fidi ta’ l-insara hi l-fidi tal-Knisja li rċeviet mill-Appostli, teżor ta’ ħajja li jistagħna meta jinqasam ma’ l-oħrajn.

950 Ix-xirka tas-sagramenti. “Il-frott tas-sagramenti kollha hu ta’ kulħadd. Għax is-sagramenti, u l-aktar il-Magħmudija, li qisha l-bieb li minnu l-bnedmin jidħlu fil-Knisja, huma għadd ta’ rabtiet qaddisa li jgħaqqdu flimkien il-bnedmin u jorbtuhom ma’ Ġesu Kristu. Ix-xirka tal-qaddisin hi x-xirka tas-sagramenti. Kull sagrament jista’ jissejjaħ xirka, għax kull wieħed minnhom jgħaqqadna ma’ Alla … Iżda l-isem ta’ xirka jgħodd l-aktar għall-Ewkaristija milli għal kull sagrament ieħor, għax hi l-Ewkaristija li ġġib il-milja ta’ din ix-xirka”.[696]

951 Ix-xirka tal-kariżmi. Fix-xirka tal-Knisja l-Ispirtu s-Santu “jqassam fost il-fidili ta’ kull grad … grazzi speċjali” għall-bini tal-Knisja.[697] Issa “lil kull wieħed tingħata r-rivelazzjoni ta’ l-Ispirtu għall-ġid ta’ kulħadd” (1 Kor 12,7).

952 “Kellhom kollox flimkien” (Atti 4,32). “Kull ma għandu n-nisrani veru, għandu jqisu bħala ġid li għandu flimkien ma’ kulħadd, u għandu dejjem ikun lest u jħoss ruħu mġiegħel jgħin lill-fqir u lil għajru li jinsab fil-miżerja”.[698] In-nisrani hu amministratur tal-ġid tal-Mulej (ara Lq 16,1.3).

953 Ix-xirka ta’ l-imħabba. Fix-”xirka tal-qaddisin” “ħadd fostna ma jgħix għalih innifsu u ħadd ma jmut għalih innifsu” (Rum 14,7). “Jekk membru jbati, ibatu lkoll miegħu, jekk membru jitfaħħar jifirħu lkoll miegħu. Intom il-Ġisem ta’ Kristu, u kull wieħed minnkom biċċa minnu” (1 Kor 12,26-27). “L-imħabba ma tfittixx dak li hu tagħha” (1 Kor 13,5; ara 10,24). L-iċken għemil tagħna magħmul b’imħabba hu ta’ ġid għal kulħadd, f’solidarjetà mal-bnedmin kollha, ħajjin u mejtin, solidarjetà li tinbena fuq ix-xirka tal-qaddisin. Kull dnub hu ta’ ħsara għal din ix-xirka.

 

II.Ix-Xirka tal-Knisja tas-sema u ta’ l-art

954 It-tliet stati tal-Knisja. “Huma u jistennew lill-Mulej jerġa’ jiġi b’setgħa kbira, flimkien ma’ l-anġli kollha tiegħu, u li tinqered il-mewt, u kollox jitqiegħed taħt riġlejn Kristu, xi wħud mid-dixxipli tiegħu jkomplu fuq l-art il-mixi tagħhom lejn is-sema, oħrajn wara li jtemmu l-mixi tagħhom fid-dinja jkunu għadhom jissaffew mit-tinġis tad-dinja, u oħrajn imbagħad ġa qegħdin fil-glorja jikkontemplaw f’dija ta’ dawl, Alla wieħed fi Tliet Persuni, hekk kif inhu”.[699]

Iżda lkoll kemm aħna, fi gradi diversi u taħt suriet diversi, aħna magħqudin flimkien fl-istess imħabba għal Alla u għal għajrna, inlissnu lkoll l-istess innu ta’ glorja lil Alla tagħna. Dawk kollha li huma ta’ Kristu, u għandhom l-Ispirtu tiegħu, jagħmlu Knisja waħda u jqisu lil xulxin li huma lkoll ħaġa waħda fi Kristu.[700]

955 “L-għaqda bejn dawk li għadhom mexjin fi triqithom lejn is-sema ma’ ħuthom li ġa raqdu fis-sliem ta’ Kristu qatt ma ġiet bl-ebda mod nieqsa; anzi skond t-twemmin li ħaddnet il-Knisja minn dejjem din l-għaqda tissaħħaħ bil-bdil tal-ġid spiritwali”.[701]

956 L-interċessjoni tal-qaddisin. “Dawk li ġa qegħdin jgħammru fis-sema, għaliex huma magħqudin ma’ Kristu b’mod aktar intimu, jgħinu biex il-Knisja tissaħħaħ aktar fil-qdusija. Ma jieqfu qatt jidħlu għalina quddiem il-Missier, u joffru l-merti li kisbu fuq l-art permezz tal-Medjatur waħdieni ta’ Alla u tal-bnedmin, Ġesù Kristu … Il-ħerqa tagħhom ta’ aħwa hi ta’ għajnuna kbira għalina fid-dgħufija tagħna”.[702]

Tibkux, jien inkun aktar ta’ ġid għalikom wara mewti u ngħinkom b’mod aktar effikaċi milli għentkom tul ħajti (San Duminku lil ħutu huwa u qiegħed imut).[703]

Ngħaddi l-ġenna tiegħi nagħmel il-ġid fuq l-art.[704]

957 Ix-xirka mal-qaddisin. “Aħna ma nivvenerawx biss it-tifkira tal-qaddisin tas-sema minħabba l-eżempji li tawna, imma nivvenerawhom aktar biex tissaħħaħ l-għaqda tal-Knisja kollha fl-Ispirtu, billi nuru mħabba għal xulxin bħal aħwa. Kif l-għaqda ta’ l-insara kollha fid-dinja tressaqna aktar qrib Kristu, hekk l-għaqda tagħna mal-qaddisin tgħaqqadna ma’ Kristu, li minnu, qisha minn għajn u mir-Ras toħroġ kull grazzja u l-ħajja ta’ l-istess Poplu ta’ Alla”.[705]

Lil Kristu nadurawh għax hu Bin Alla, lill-martri nħobbuhom għax dixxipli tal-Mulej u saru jixbhuh, u din hi ħaġa sewwa, minħabba d-devozzjoni li ma hemmx oħra bħalha li huma wrew lejn is-sultan u l-imgħallem tagħhom: jalla aħna wkoll inkunu sħabhom u dixxipli tagħhom.[706]

958 Ix-xirka mal-mejtin .“Il-Knisja ta’ l-insara li għadhom f’din id-dinja hija u tagħraf sewwa l-għaqda li hemm fi ħdan il-Ġisem mistiku kollu ta’ Ġesù Kristu, sa mill-ewwel żminijiet żammet b’għożża u tjieba kbira t-tifkira tal-mejtin, u, għaliex ‘hu ħsieb qaddis u tajjeb toffri sagrifiċċju biex il-mejtin jeħilsu minn dnubiethom’ (2Mak 12,45) offriet għalihom ukoll is-suffraġi tagħha”.[707] It-talb tagħna għalihom mhux biss jgħinhom, imma jagħmel effikaċi l-interċessjoni tagħhom għalina.

959 … fil-familja waħda ta’ Alla. “Aħna lkoll li aħna wlied Alla u lkoll flimkien nagħmlu fi Kristu l-familja waħda ta’ Alla, aħna u nissieħbu flimkien fl-imħabba għal xulxin u fit-tifħir tat-Trinità Qaddisa, inkunu qegħdin inwieġbu għas-sejħa l-aktar intima tal-Knisja”.[708]

 

Fil-qosor

960 Il-Knisja hi “x-xirka tal-qaddisin”. Din l-espressjoni tfisser l-ewwelnett dawk “il-ħwejjeġ qaddisa” (“sancta”), u qabel kollox l-Ewkaristija, li biha “tintwera u sseħħ l-għaqda tal-fidili, li, fi Kristu, jagħmlu Ġisem wieħed”.[709]

961 Il-kliem “xirka tal-qaddisin” ifisser ukoll “xirka ta’ persuni qaddisa” (“sancti”) fi Kristu li “miet għal kulħadd” b’mod li kull ma wieħed jagħmel jew isofri fi Kristu u għal Kristu, ikun ta’ frott għal kulħadd.

962 “Aħna nemmnu fix-xirka ta’ l-insara kollha fi Kristu, ta’ dawk li għadhom mexjin f’din id-dinja lejn is-sema, tal-mejtin li qegħdin jissaffew mit-tinġis tad-dinja, tal-qaddisin tas-sema: kollha flimkien jagħmlu Knisja waħda, u aħna nemmnu li f’din ix-xirka l-imħabba kollha ħniena ta’ Alla u tal-qaddisin hi dejjem lesta tisma’ t-talb tagħna”.[710]

 

 

Is-sitt paragrafu

Marija, Omm Kristu, Omm il-Knisja

963 Wara li tkellimna dwar il-Verġni Marija fil-Misteru ta’ Kristu u ta’ l-Ispirtu, jaqbel li issa naraw il-post tagħha fil-Misteru tal-Knisja. “Il-Verġni Marija nagħrfuha u nagħtuha ġieħ bħala vera Omm Alla u Omm il-Feddej … Hi wkoll tassew Omm il-membri (ta’ Kristu) … għaliex bl-imħabba tagħha tgħin biex jitwieldu fil-Knisja l-fidili, li huma membri tar-Ras tal-Knisja.[711] “… Marija, Omm Kristu, Omm il-Knisja”.[712]

 

I.Il-maternità ta’ Marija għall-Knisja

 

MagĦquda ĦaĠa waĦda ma’ Binha …

964 Il-ħidma ta’ Marija favur il-Knisja ma tistax tinfired mill-għaqda tagħha ma’ Kristu għax toħroġ direttament minnha. “Din l-għaqda ta’ Marija ma’ Binha fl-opra tas-salvazzjoni tidher sa mill-mument tat-tnissil verġinali ta’ Kristu u tibqa’ sal-mewt tiegħu”.[713] B’mod partikulari tidher fil-Passjoni tiegħu:

Il-Verġni Marija mxiet ’il quddiem fil-mixi tagħha tal-fidi, u żammet bil-fedeltà kollha r-rabta tagħha ma’ Binha sas-salib, u ħdejn is-salib waqfet, – f’dan ma kienx nieqes il-ħsieb ta’ Alla – u ssieħbet bil-qawwa kollha fit-tbatijiet u s-sagrifiċċju ta’ Binha l-Waħdieni b’qalb ta’ omm, hija u taċċetta bl-imħabba kollha li dak li hi nisslet ikun il-vittma għas-sagrifiċċju u fl-aħħarnett ingħatat minn Binha stess qiegħed imut fuq is-salib, bħala omm lid-dixxiplu b’dan il-kliem: “Mara, hemm hu ibnek” (Ġw 19, 26-27).[714]

 

965 Wara li Binha tela’ fis-sema, Marija “waqfet bit-talb tagħha mal-Knisja hija u titwieled”.[715] Flimkien ma’ l-Appostli u xi nisa “naraw lil Marija wkoll bl-interċessjoni tagħha titlob id-don ta’ l-Ispirtu, li, fit-Tħabbira ta’ l-anġlu, kien ġa ħadha taħt id-dell tiegħu”.[716]

 

… ukoll fit-tlugĦ fis-sema …

966 “Fl-aħħarnett il-Verġni immakulata, ħielsa minn Alla minn kull tebgħa tad-dnub tan-nisel, wara li temmet il-kors ta’ ħajjitha fid-dinja, ġiet imtellgħa bir-ruħ u l-ġisem fil-glorja tas-sema u magħmula mill-Mulej Sultana ta’ l-univers biex tkun dejjem aktar xebħ ma’ Binha, is-Sid tas-sidien, rebbieħ fuq il-mewt u d-dnub”.[717] It-tlugħ tal-Verġni Marija fis-sema hu tisħib singulari mal-qawmien ta’ Binha mill-imwiet, u tħabbira minn qabel tal-qawmien mill-imwiet tal-insara l-oħra:

Meta tajt it-twelid lil Ibnek, int ħarist bla mittiefsa l-verġinità tiegħek, meta rqadt ir-raqda tal-mewt int ma ħallejtx id-dinja, o Omm Alla: int wasalt ħdejn l-għajn tal-ħajja, int li nissilt lil Alla l-ħaj, u bit-talb tiegħek teħles l-erwieħ tagħna mill-mewt.[718]

 

… hi ommna fl-ordni tal-grazzja

967 Il-Verġni Marija, għax intrabtet kollha kemm hi mar-rieda tal-Missier, fl-opra tal-Fidwa ta’ Ibnu u ma’ kull ispirazzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu, hi għall-Knisja eżempju ta’ fidi u ta’ mħabba. Minħabba f’hekk hi l-membru l-aktar għoli, u għal kollox singulari tal-Knisja”;[719] hi “xbieha” tal-Knisja.[720]

968 Iżda l-ħidma tagħha mal-Knisja u mal-ġens kollu tal-bnedmin hi aktar minn hekk. “Hi ssieħbet b’mod tassew singulari ma’ l-opra tal-Feddej, bl-ubbidjenza tagħha, bil-fidi tagħha, bit-tama tagħha, bl-imħabba kollha ħeġġa tagħha biex mill-ġdid tingħata l-ħajja sopranaturali lill-erwieħ; hu għalhekk li hi għalina Omm ukoll fl-ordni tal-grazzja.[721]

969 “Din il-maternità ta’ Marija fl-ordni tal-grazzja baqgħet dejjem, mill-mument li tat il-kunsens tagħha b’fedeltà sħiħa fit-Tħabbira ta’ l-anġlu, bil-qawwa kollha żammitha ħdejn is-salib, u tibqa’ żżommha sal-mument meta l-magħżulin kollha jaslu għall-milja sħiħa tagħhom. Imtellgħa fis-sema, ma warrbitx minnha dan id-dmir tagħha ta’ salvazzjoni, imma bl-interċessjoni dejjem sejra tagħha għadha taqalgħilna l-grazzji kollha li neħtieġu għas-salvazzjoni ta’ dejjem. Hu għalhekk li fil-Knisja aħna, lill-Verġni Marija nitolbuha u nsejħulha bit-titoli ta’ avukata tagħna, ta’ awżiljatriċi, ta’ sokkorritriċi, u ta’ medjatriċi”.[722]

970 Il-ħidma ta’ Marija bħala omm favur il-bnedmin bl-ebda mod ma ddallam il-medjazzjoni waħdanija ta’ Kristu u lanqas tnaqqasha, imma turi l-qawwa tagħha. Dan għaliex il-qawwa kollha li għandha l-Verġni Marija għas-salvazzjoni tal-bnedmin … ġejja mir-rieda tajba ta’ Alla, u mill-għana bla qjies tal-merti ta’ Kristu: hi mibnija kollha kemm hi fuq il-medjazzjoni ta’ Kristu, tiddependi minnha għal kollox, u minnha tikseb il-qawwa kollha tagħha”.[723] “Ebda kreatura, ebda ħliqa ma tista’ titqies daqs il-Verb magħmul bniedem u Feddej tad-dinja; iżda kif il-ministri ta’ Alla u l-poplu fidil tiegħu b’ħafna modi għandhom sehem mis-saċerdozju ta’ Kristu, u kif it-tjieba ta’ Alla tinxtered tassew b’ħafna modi fil-ħlejjaq kollha, hekk ukoll il-medjazzjoni waħdanija tal-Feddej ma teskludix, anzi għall-kuntrarju tqanqal fil-ħlejjaq kooperazzjoni ta’ ħafna suriet ħierġa mill-istess għajn waħda.[724]

 

II.Il-Kult tal-Verġni Marija

971 “Kull nisel jibda jsejjaħli hienja” (Lq 1,48) “Il-venerazzjoni tal-Knisja għall-Verġni Marija hi parti intrinsika mill-kult nisrani”.[725]Il-Verġni mqaddsa hi “bir-raġun kollu mogħtija ġieħ b’kult speċjali mill-Knisja. Sa miż-żmien l-aktar imbiegħed il-Verġni Mqaddsa ġiet meqjuma bħala ‘Omm Alla’, u l-insara dejjem fittxew il-ħarsien tagħha fit-tiġrib u l-ħtiġijiet kollha tagħhom … Dan il-kult … għalkemm hu kult tassew singulari, hu essenzjalment differenti mill-kult ta’ adorazzjoni li jingħata lill-Verb magħmul bniedem, l-istess bħalma jingħata lill-Missier u lill-Ispirtu s-Santu; iżda l-kult tal-Verġni Marija jġib ħafna ’l quddiem il-qima ta’ adorazzjoni ta’ Alla”,[726] u jintwera fil-festi liturġiċi f’ġieħ il-Verġni Omm Alla,[727] u fit-talb, bħalma hu r-Rużarju, li hu “l-Evanġelju kollu miġbur fil-qosor”.[728]

 

III. Marija – L-Ikona eskatoloġika tal-Knisja

972 Wara li tkellimna fuq il-Knisja, fuq il-bidu tagħha, il-missjoni tagħha u d-destin tagħha, tajjeb li nagħlqu b’ħarsa lejn Marija biex fiha nikkontemplaw x’inhi l-Knisja fil-Misteru tagħha, fil-”mixja tagħha tal-fidi”, f’dak li għad tkun, wara li ttemm il-mixja tagħha, u tasal f’pajjiżha fejn hemm tistennieha, “fil-glorja tat-Trinità Qaddisa”, “fix-xirka tal-qaddisin kollha”,[729]dik li l-Knisja tqim bħala Omm il-Mulej u Omm tagħha wkoll:

Kif fis-sema Omm Ġesù, ġa fil-glorja bir-ruħ u l-ġisem, hi xbieha u bidu ta’ dak li l-Knisja għad tkun fiż-żmien li jrid jiġi, hekk hawn fuq l-art, sa ma jseħħ Jum il-Mulej, Omm Alla hi sinjal jiddi ta’ tama żgura u ta’ faraġ għall-Poplu ta’ Alla fil-mixi tiegħu lejn is-sema.[730]

 

Fil-qosor

 973 Meta qalet l-”iva” tagħha għall-Misteru tal-Inkarnazzjoni fit-Tħabbira ta’ l-anġlu, Marija bdiet tagħti s-sehem tagħha fl-opra kollha li kellu jagħmel Binha. Hi Omm kulfejn Kristu hu Feddej u Ras tal-Ġisem mistiku.

 974 Il-Verġni Mqaddsa Marija, wara li temmet ħajjitha fid-dinja, ġiet imtellgħa bir-ruħ u l-ġisem fil-glorja tas-sema, fejn hi ġa msieħba fil-glorja tal-qawmien ta’ Binha, u hekk tħabbar il-qawmien mill-imwiet tal-membri kollha tal-Ġisem tiegħu.

 975 “Aħna nemmnu li l-Verġni Mqaddsa Omm Alla, Eva ġdida, Omm il-Knisja, tkompli fis-sema l-ħidma tagħħa ta’ Omm mal-membri kollha ta’ Kristu”.[731]

 

 

L-għaxar artiklu

“Nemmen fil-MaĦfra tad-Dnubiet”

976 Is-Simbolu ta’ l-Appostli jorbot il-fidi fil-maħfra tad-dnubiet mal-fidi fl-Ispirtu s-Santu, u ukoll mal-fidi fil-Knisja u fix-xirka tal-qaddisin. Kristu rxoxt, meta ta l-Ispirtu s-Santu lill-Appostli tiegħu, tahom ukoll is-setgħa ta’ Alla li jaħfru d-dnubiet. “Ħudu l-Ispirtu s-Santu. Dawk li taħfrulhom dnubiethom ikunu maħfura, u dawk li żżommuhomlhom ikunu miżmuma” (Ġw 20, 22-23).

It-tieni parti tal-Katekiżmu titkellem espliċitament dwar il-maħfra tad-dnubiet permezz tal-Magħmudija, tas-sagrament tal-Penitenza u tas-sagramenti l-oħra, u speċjalment permezz ta’ l-Ewkaristija. Hawn għalhekk biżżejjed infakkru fil-qosor xi prinċipji fundamentali.

 

I.Magħmudija waħda għall-maħfra tad-dnubiet

977 Il-Mulej jorbot il-maħfra tad-dnubiet mal-fidi u l-Magħmudija. “Morru fid-dinja kollha, xandru l-Bxara t-tajba lill-ħolqien kollu. Min jemmen u jitgħammed isalva” (Mk 16, 15-16). Il-Magħmudija hi l-ewwel sagrament u s-sagrament prinċipali għall-maħfra tad-dnubiet għax tgħaqqadna ma’ Kristu “li miet għal dnubietna u rxoxta għall-ġustifikazzjoni tagħna” (ara Rum 4,25) “biex aħna ukoll ngħixu ħajja ġdida” (Rum 6,4).

978 “Meta aħna nagħmlu l-ewwel stqarrija tal-fidi tagħna aħna u nirċievu l-Magħmudija li tnaddafna minn kull tinġis tad-dnub, il-maħfra li nirċievu hi hekk kbira u hekk sħiħa, li ma jibqa’ xejn li jeħtieġlu jitħassar, la d-dnub tan-nisel, u lanqas id-dnubiet li nkunu għamilna bir-rieda tagħna, u lanqas ikun hemm xi piena li biha nkunu għad irridu npattu … Iżda l-grazzja tal-Magħmudija ma teħlisniex mid-dgħufija tan-natura tagħna. Għall-kuntrarju, inkunu rridu nkomplu nikkumbattu t-tqanqil kollu tal-konkupixxenza li ma tieqaf qatt tiġbidna lejn il-ħażen”.[732]

979 F’din it-taqbida kontra l-ġibda lejn il-ħażen, min jista’ jkun hekk b’saħħtu, hekk attent li jeħles mill-ġerħiet kollha tad-dnub? “La kien meħtieġ li l-Knisja jkollha s-setgħa li taħfer id-dnubiet, kien ukoll meħtieġ li ma tkunx biss il-Magħmudija l-muftieħ tas-Saltna tas-smewwiet, li ngħatalha minn Ġesù Kristu; kien meħtieġ li l-Knisja jkollha s-setgħa li taħfer id-dnubiet ta’ dawk li jindmu, ukoll jekk dawn kellhom jerġgħu jidinbu sa l-aħħar mument ta’ ħajjithom”.[733]

980 Hu permezz tas-sagrament tal-Penitenza li l-imgħammdin jerġgħu jinħabbu ma’ Alla u mal-Knisja:

Bir-raġun kollu Missirijiet il-Knisja sejħu l-penitenza “magħmudija tal-ħlas”.[734] Dan is-sagrament ta’ Penitenza. għal dawk li waqgħu fid-dnub wara l-Magħmudija, hu meħtieġ daqs kemm hi meħtieġa l-Magħmudija għal dawk li għad ma twildux mill-ġdid.[735]

 

II. Is-setgħa ta’ l-imfietaħ

981 Wara li qam mill-imwiet Kristu bagħat lill-Appostli “jxandru f’ismu l-maħfra tad-dnubiet lill-ġnus kollha” (Lq 24,27). Dan “il-ministeru tal-ħbiberija ma’ Alla” (2 Kor 5,18) l-Appostli u s-suċċessuri tagħhom jaqduh mhux biss billi jħabbru lill-bnedmin il-maħfra ta’ Alla li Kristu kiseb għalina bil-merti tiegħu, huma u jistednuhom għall-konverżjoni u għall-fidi, imma wkoll billi jagħtuhom il-maħfra tad-dnubiet permezz tal-Magħmudija u permezz tar-rikonċiljazzjoni ma’ Alla u mal-Knisja bis-setgħa ta’ l-imfietaħ li rċevew minn għand Kristu:

Il-Knisja rċeviet l-imfietaħ tas-Saltna tas-sema, biex fiha jinħafru d-dnubiet bis-saħħa tad-demm ta’ Kristu u l-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu… Hu f’din il-Knisja li r-ruħ li kienet mejta minħabba d-dnub, tgħix mill-ġdid ma’ Kristu, li bil-grazzja tiegħu tana s-salvazzjoni.[736]

982 M’hemmx ħtija, kbira kemm hi kbira, li l-Knisja ma għandhiex is-setgħa li taħfer. “Ma hemmx bniedem daqstant ħażin u ħati, li ma għandux jittama u jkollu ċ-ċertezza li jista’ jiġi maħfur, sakemm is-sogħba tiegħu tkun tassew ħierġa mill-qalb”.[737] Kristu, li miet għall-bnedmin kollha, irid li fil-Knisja tiegħu il-bieb tal-maħfra jkun dejjem miftuħ għal kull min jerġa’ lura mid-dnub (ara Mt 18, 21-22).

983 Il-katekeżi trid tħabrek biex tqajjem u ssaħħaħ fl-insara l-fidi fil-kobor bla qjies tad-don li Kristu rxoxt ta lill-Knisja tiegħu: il-missjoni u s-setgħa li tassew taħfer id-dnubiet, bil-ministeru tal-Appostli u s-suċċessuri tagħhom.

Il-Mulej ried li d-dixxipli tiegħu jkollhom setgħa bla qjies: ried li l-qaddejja fqar tiegħu jagħmlu f’ismu dak li hu għamel meta kien fid-dinja.[738]

Is-saċerdoti rċevew setgħa minn għand Alla li ma ngħatatx la lill-anġli u lanqas lill-arkanġli … Alla jwettaq hemm fuq fis-sema dak li s-saċerdoti jagħmlu hawn fuq l-art.[739]

Kieku fil-Knisja ma kienx hemm il-maħfra tad-dnubiet, la kien ikun hemm ix-xewqa u lanqas it-tama ta’ ħajja ta’ dejjem u ta’ ħelsien għal dejjem. Inroddu ħajr lil Alla li għoġbu jagħti don bħal dan lill-Knisja tiegħu.[740]

 

Fil-qosor

 984 Il-Kredu jorbot “il-maħfra tad-dnubiet” ma’ l-istqarrija tal-fidi fl-Ispirtu s-Santu. Kristu rxoxt ried jafda s-setgħa tal-maħfra tad-dnubiet lill-Appostli meta tahom l-Ispirtu s-Santu.

 985 Il-Magħmudija hi l-ewwel sagrament u s-sagrament prinċipali għall-maħfra tad-dnubiet, għax tgħaqqadna ma’ Kristu mejjet u rxoxt u tagħtina l-Ispirtu s-Santu.

 986 Kristu ried li l-Knisja jkollha s-setgħa li taħfer id-dnubiet ta’ l-imgħammdin, u din is-setgħa tħaddimha regolarment u abitwalment permezz tal-isqfijiet u tas-saċerdoti fis-sagrament tal-Penitenza.

 987 “Fil-maħfra tad-dnubiet, is-saċerdoti u s-sagramenti huma biss strumenti li bihom jinqeda Sidna Ġesù Kristu, li waħdu kisbilna u jagħtina s-salvazzjoni, biex ineħħilna l-ħażen tagħna u jagħtina l-grazzja u l-ġustifikazzjoni”.[741]

 

Il-ħdax-il artiklu

“Nemmen Fil-Qawma Mill-Imwiet”

988 Il-Kredu nisrani – l-istqarrija tal-fidi f’Alla l-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu, u fil-ħidma tiegħu għall-ħolqien, għas-salvazzjoni u għat-tqaddis – jasal fil-qofol tiegħu bl-istqarrija tal-qawmien mill-imwiet fl-aħħar taż-żminijiet, u tal-ħajja ta’ dejjem.

989 Aħna nemmnu b’fidi ferma, u għalhekk nittamaw li kif Kristu qam tassew mill-imwiet, u jgħix għal dejjem, hekk il-ġusti wara mewthom għad jgħixu għal dejjem ma’ Kristu rxoxt meta jqajjimhom fl-aħħar jum (ara Ġw 6,39-40). Kif kien il-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet, hekk ukoll il-qawmien tagħna jkun opra tat-Trinità Qaddisa:

Jekk l-Ispirtu ta’ dak li qajjem lil Ġesù mill-imwiet jgħammar fikom, Alla stess li qajjem lil Kristu mill-imwiet iqajjem għall-ħajja wkoll il-ġisem mejjet tagħkom, bis-saħħa ta’ l-Ispirtu li jgħammar fikom (Rum 8,11; ara 1 Tes 4,14; 1 Kor 6,14; 2 Kor 4,14; Fil 3,10-11).

990 Il-kelma “ġisem” (“caro” fil-Bibbja latina) tfisser il-bniedem fil-qagħda tiegħu ta’ dgħufija u ta’ mortalità (ara Ġen 6,3; Salm 56,5; Is 40,6). Il-“qawma mill-imwiet” – “carnis resurrectionem” fil-Kredu bil-Latin – tfisser li wara l-mewt ma jkunx hemm biss ir-ruħ immortali, li ma tmut qatt, imma wkoll l-istess “ġisem mejjet” tagħna (Rum 8,11) jerġa’ jieħu l-ħajja.

991 Il-fidi fil-qawmien mill-imwiet sa mill-bidu kien element essenzjali tal-fidi nisranija. “Il-fiduċja ta’ l-insara, il-qawmien mill-imwiet: għax nemmnuha, aħna dak li aħna”.[742]

Kif jgħidu xi wħud minnkom li ma hemmx qawmien mill-imwiet? Jekk ma hemmx qawmien mill-imwiet, anqas Kristu ma kien imqajjem mill-imwiet. Imma jekk Kristu ma kienx imqajjem mill-imwiet, fiergħa hi l-predikazzjoni tagħna, fiergħa ukoll il-fidi tagħkom … Imma Kristu qam tassew mill-imwiet, l-ewwel frott ta’ dawk li raqdu (1 Kor 15,12-14.20).

 

I.Il-qawmien ta’ Kristu u l-qawmien tagħna

Rivelazzjoni progressiva tal-qawmien mill-imwiet

992 Il-qawmien mill-imwiet ġie rrivelat ftit ftit minn Alla lill-Poplu tiegħu. It-tama tal-qawmien tal-ġisem mill-mewt hi konsegwenza intrinsika tal-fidi f’Alla li ħalaq il-bniedem sħih ruħ u ġisem. Alla, li ħalaq is-sema u l-art hu wkoll dak li jżomm bil-fedeltà kollha l-Patt li għamel ma’ Abraham u ma’ nislu. Fid-dawl ta’ dawn iż-żewġ veritajiet bdiet tiżviluppa ruħha l-fidi fil-qawmien mill-imwiet. Waqt it-tiġrib tagħhom il-martri Makkabej stqarru:

Is-Sultan tad-dinja għad iqajjimna għall-ħajja ta’ dejjem, lilna li se mmutu għal-liġi tiegħu (2 Mak 7,9) Aħjar li wieħed imut b’idejn il-bnedmin, meta jkollu t-tama minn għand Alla li għad iqajmu mill-ġdid (2 Mak 7,14; ara 7,29; Dan 12,1-13).

993 Il-Fariżej (ara Atti 23,6) u ħafna nies li kienu jgħixu fi żmien Ġesù (ara Ġw 11,24) kienu jittamaw fil-qawmien mill-imwiet. Ġesù dan għallmu bil-qawwa kollha. Lis-Sadduċej li ma kinux jemmnu fil-qawmien mill-imwiet, qalilhom: “Mhux għalhekk tiżbaljaw intom? Għax la tafu l-Iskrittura u lanqas il-qawwa ta’ Alla” (Mk 12,24). Il-fidi fil-qawmien mill-imwiet hi mibnija fuq il-fidi f’Alla li “mhux Alla tal-mejtin, imma tal-ħajjin” (Mk 12,27).

994 U mhux dan biss: Ġesù rabat il-fidi fil-qawmien mill-imwiet mal-Persuna tiegħu stess: “Jiena hu l-Qawmien u l-Ħajja” (Ġw 11,25). Hu Ġesù stess li fl-aħħar jum iqajjem lil dawk li emmnu fih (ara Ġw 5, 24-25; 6,40), u li jkunu kielu Ġismu u xorbu Demmu (ara Ġw 6,54). Minn issa ta sinjal u rahan tal-qawmien billi ta l-ħajja mill-ġdid lil xi mejtin (ara Mk 5, 21-42; Lq 7, 11-17; Ġw 11), waqt li bil-qawmien tiegħu mill-imwiet ħabbar li l-qawmien mill-imwiet hu f’ordni ieħor. Ġesù jitkellem dwar dan il-fatt uniku bħala “sinjal ta’ Ġona” (Mt 12,39), sinjal tat-Tempju (ara Ġw 2, 19-22): iħabbar il-qawmien tiegħu mill-imwiet fit-tielet jum wara mewtu (ara Mk 10,34).

995 Tkun xhud ta’ Kristu, ifisser tkun “xhud tal-qawmien mill-imwiet” (Atti 1,22; ara 4,33), “tkun kilt u xrobt miegħu wara l-qawmien tiegħu mill-imwiet” (Atti 10,41). It-tama nisranija fil-qawmien mill-imwiet hi kollha kemm hi mwettqa mil-laqgħat ma’ Kristu rxoxt. Inqumu mill-imwiet bħal Kristu, ma’ Kristu, u bi Kristu.

996 Sa mill-bidu, il-fidi nisranija fil-qawmien mill-imwiet sabet min ma fehemhiex u min kien kuntrarju għaliha (ara Atti 17,32; 1 Kor 15, 12-13). “F’ebda verità oħra tal-fidi ma niltaqgħu ma’ ċaħdiet daqs kemm niltaqgħu ma’ dik tal-qawmien mill-imwiet”.[743] Kważi kulħadd jaqbel li wara l-mewt il-ħajja tal-persuna tal-bniedem tkompli f’ sura spiritwali. Imma kif jista’ wieħed jemmen li dan il-ġisem tagħna, li x-xejn tiegħu hu daqstant ċar, għad jirxoxta għall-ħajja ta’ dejjem?

 

Kif Jirxoxtaw il-Mejtin?

997 X’jiġifieri “qawmien mill-imwiet”? Fil-mewt, meta r-ruħ tinfired mill-ġisem, il-ġisem tal-bniedem jara t-taħsir, waqt li r-ruħ tmur tiltaqa’ ma’ Alla, iżda tibqa’ tistenna li tingħaqad mal-ġisem glorifikat tagħha. Alla li jista’ kollox għad jagħti darba għal dejjem ħajja, ħielsa minn nuqqas ta’ taħsir, lil ġisimna huwa u jgħaqqdu mill-ġdid ma’ ruħna bil-qawwa tal-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet.

998 Min jirxoxta? Il-bnedmin kollha li jkunu mietu, “dawk li jkunu għamlu t-tajjeb iqumu għall-ħajja, imma dawk li jkunu għamlu l-ħażin iqumu għall-kundanna.” (Ġw 5,29; ara Dan 12,2).

999 Kif? Kristu rxoxta bil-ġisem tiegħu stess: “Araw idejja u riġlejja. Jiena hu” (Lq 24,39); imma ma reġax lura għall-ħajja fuq l-art. Hekk ukoll, fih, “aħna lkoll nirxoxtaw bil-ġisem proprju tagħna, dak li għandna issa”,[744] imma dan ġisimna jkollu “s-sura ta’ ġisem glorjuż” (Fil 3,21), “ġisem spiritwali” (1 Kor 15,44).

Għandu mnejn xi ħadd jgħid: “Kif iqumu l-mejtin? B’liema ġisem jiġu? Iblah! Dak li inti tiżra’ ma jkollux ħajja jekk qabel ma jmutx. U meta tiżra’ ma tiżrax dak il-ġisem li għad ikollok, iżda sempliċi żerriegħa … jinżera’ ġisem li jitħassar, iqum ġisem li ma jitħassarx … il-mejtin iqumu biex ma jitħassrux aktar … il-ġisem li jitħassar jilbes in-nuqqas ta’ taħsir, u dan il-ġisem li jmut jilbes l-immortalità” (1 Kor 15, 35-37.42.52-53).

1000 Ma nistgħux nimmaġinaw u lanqas nifhmu kif dan isir; nafuh biss bil-fidi. Iżda t-tisħib tagħna fl-Ewkaristija ġa qiegħed jagħtina li nduqu minn qabel il-bidla li sseħħ f’ġisimna permezz ta’ Kristu:

Kif il-ħobż, li hu frott ta’ l-art, wara li tingħad fuqu l-barka ta’ Alla, ma jibqax ħobż komuni, imma hu Ewkaristija, magħmula minn żewġ realtajiet, dik ta’ l-art u dik tas-sema, hekk ukoll il-ġisem tagħna li jierċievi l-Ewkaristija ma jibqax aktar taħt il-liġi tat-taħsir, għax iġorr fih iż-żerriegħa tal-qawmien mill-imwiet.[745]

1001 Meta? Żgur “fl-aħħar jum” (Ġw 6,39-40.44.54; 11,24); “fl-aħħar tad-dinja”.[746] Il-qawmien mill-imwiet hu msieħeb b’mod l-aktar intimu mal-Parusija, jiġifieri mat-tieni miġja ta’ Kristu fil-glorja:

Għax il-Mulej innifsu, mal-kmand, mal-leħen ta’ l-arkanġlu u t-tromba ta’ Alla, jinżel mis-sema, u dawk li jkunu mietu fi Kristu jqumu l-ewwel (1 Tes 4,16).

 

Nirxuxtaw ma’ Kristu

1002 Jekk hu veru li Kristu għad iqajjimna “fl-aħħar jum”, hu veru wkoll li, b’ċertu mod, aħna ġa rxoxtajna ma’ Kristu. Dan għaliex, bil-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu, il-ħajja nisranija hi, sa minn din id-dinja,[747] tisħib fil-mewt u l-qawmien tal-Mulej għall-ħajja.

Indfintu ma’ Kristu bil-Magħmudija, u bih irxoxtajtu permezz tal-fidi tagħkom fil-qawwa ta’ Alla, li qajmu mill-imwiet … Jekk intom irxoxtajtu ma’ Kristu, fittxu l-ħwejjeġ tas-sema fejn Kristu qiegħed fuq il-lemin ta’ Alla (Kol. 2,12;3,1).

1003 Magħqudin ma’ Kristu permezz tal-Magħmudija, dawk li jemmnu għandhom ġa sehem tassew fil-ħajja tas-sema ta’ Kristu rxoxt (ara Fil 3,20), imma din il-ħajja tibqa’ “moħbija ma’ Kristu f’Alla” (Kol 3,3). “Qajjimna miegħu u qegħedna fis-smewwiet ma’ Kristu Ġesù” (Ef 2,6). La nieklu minn Ġismu fl-Ewkaristija, aħna ġa nagħmlu sehem mill-Ġisem ta’ Kristu. Meta nir-xoxtaw fl-aħħar jum aħna ukoll “nidhru flimkien miegħu fil-glorja” (Kor, 3,4).

1004 Huma u jistennew dak il-jum, il-ġisem u r-ruħ ta’ dawk li jemmnu għandhom ġa sehem mid-dinjità li huma “fi Kristu”; u għalhekk huma fid-dmir li juru rispett mhux biss għal ġisimhom stess, imma wkoll għal dak ta’ l-oħrajn, b’mod partikulari għall-ġisem li jkun ibati.

Il-ġisem għall-Mulej u l-Mulej għall-ġisem. Alla, qajjem lill-Mulej, u jqajjem lilna wkoll bil-qawwa tiegħu. Ma tafux li l-iġsma tagħkom huma membri ta’ Kristu? … Ma tafux li intom m’intomx tagħkom infuskom? … Mela agħtu ġieħ lil Alla permezz ta’ ġisimkom (1 Kor 6,13-15, 19-20).

 

II.Immutu fi Kristu Ġesù

1005 Biex nirxoxtaw ma’ Kristu, irridu mmutu ma’ Kristu, irridu “noħorġu minn dan il-ġisem u mmorru noqogħdu għand il-Mulej” (2 Kor 5,8). F’dan it-“tmiem” (Fil 1,23), li hu l-mewt, ir-ruħ tinfired mill-ġisem. Terġa’ tingħaqad mal-ġisem fil-jum tal-qawmien mill-imwiet.[748]

 

Il-Mewt

1006 “Quddiem il-mewt l-enigma tal-qagħda tal-bniedem tilħaq il-qofol tagħha”.[749] F’ċertu sens, il-mewt tal-ġisem hi ħaġa naturali, imma għall-fidi hi “l-ħlas tad-dnub” (Rum 6,23; ara Ġen 2,17). Għal dawk li jmutu fil-grazzja ta’ Kristu hi tisħib fil-mewt tal-Mulej, biex ikun hemm ukoll tisħib fil-qawmien tiegħu għall-ħajja (ara Rum 6,3-9; Fil 3,10-11).

1007 Il-mewt hi t-tmiem tal-ħajja fuq l-art . Ħajjitna titqies miż-żmien, li ma tulu ninbidlu, nixjieħu, u, bħalma hi għal kull ħaġa li tgħix fid-dinja, il-mewt tidher li hi t-tmiem normali tal-ħajja. Dan l-aspett tal-mewt jurina li ma għandniex żmien x’nitilfu tul ħajjitna: it-tifkira li rridu mmutu tfakkarna li ż-żmien li għandna biex ħajjitna tilħaq il-kobor sħiħ tagħha hu qasir:

Ftakar f’min ħalqek fil-jiem ta’ żgħożitek … qabel ma t-trab jerġa’ jmur fl-art imnejn ġie, u n-nifs tal-ħajja jitlaq lejn Alla, minn fejn ġie (Koh 12,1.7).

1008 Il-mewt hi konsegwenza tad-dnub. Il-Maġisteru tal-Knisja huwa u jfisser skond il-verità dak li tgħid l-Iskrittura (ara Ġen 2,17; 3,3; 3,19; Għerf 1,13; Rum 5,12; 6,23) u dak li tgħid it-Tradizzjoni, jgħallem li l-mewt daħlet fid-dinja minħabba d-dnub tal-bniedem.[750] Għalkemm il-bniedem għandu natura li tmut, Alla ma riedx li l-bniedem imut. Il-mewt għalhekk kienet kontra l-pjan li kellu Alla l-Ħallieq għal-bniedem, u daħlet fid-dinja minħabba d-dnub (ara Għerf 2,23-24). “Il-bniedem kien ikun ħieles mill-mewt tal-ġisem kieku ma dinibx”:[751] għalhekk hi “l-aħħar għadu” tal-bniedem li jrid jintrebaħ (ara 1 Kor 15,26).

1009 Il-mewt inbidlet minn Kristu. Kristu l-Iben ta’ Alla bata l-mewt li hi proprja tal-qagħda tal-bniedem. Iżda, minkejja l-biża’ tiegħu quddiemha (ara Mk 14,33-34; Lh 5,7-8) aċċettaha b’att ta’ ubbidjenza sħiħa u ħielsa għar-rieda tal-Missier. L-ubbidjenza ta’ Ġesù biddlet f’barka s-saħta tal-mewt (ara Rum 5,19-21).

 

It-Tifsir tal-Mewt Nisranija

1010 Minħabba Kristu, il-mewt nisranija għandha tifsir pożittiv. “Għalija l-ħajja hi Kristu u l-mewt hi rebħ” (Fil 1,21). “Din hi kelma ta’ min joqgħod fuqha: Jekk aħna mitna miegħu, għad ngħixu miegħu ukoll” (2 Tim 2,11). Il-ħaġa ġdida essenzjali tal-mewt nisranija hi din: fil-Magħmudija n-nisrani hu ġa sagramentalment “mejjet ma’ Kristu” biex jgħix minn ħajja ġdida; u jekk aħna mmutu fil-grazzja ta’ Kristu, il-mewt tal-ġisem twassal, għall-milja tagħha, “il-mewt tagħna ma’ Kristu” u hekk naslu biex inkunu ġisem wieħed miegħu fl-att tal-fidwa tiegħu:

Aktar jaqbilli mmut fi Kristu Ġesù milli naħkem sa truf l-art. Jien lil dak li miet għalina lkoll, infittex; jien lil dak li qam għalina mill-imwiet, irrid. Wasal żmien il-ħlas tiegħi … Ħalluni nara d-dawl safi li jibqa’ għal dejjem: meta nasal għalih, imbagħad inkun raġel tassew.[752]

1011 Fil-mewt, Alla jsejjaħ lill-bniedem għandu. Hu minħabba f’hekk li n-nisrani jista’jħoss lejn il-mewt xewqa bħal dik li kien iħoss’ San Pawl: “Nixtieq nintemm u nkun ma’ Kristu” (Fil 1,23); u jista’ jbiddel mewtu f’att ta’ ubbidjenza u ta’ mħabba għall-Missier bħal Kristu (ara Lq 23,46):

Imħabbti msallba … hemm ilma ħaj ifawwar u fija jgħid: “Ejja għand il-Missier”.[753]

 Irrid nara lil Alla, u biex narah irrid immut.[754]

 Jiena ma mmutx, imma nidħol fil-ħajja.[755]

1012 Id-dehra nisranija tal-mewt (ara 1 Tes 4,13-14) hi mfissra tajjeb ħafna mil-liturġija tal-Knisja:

Għal dawk li jemmnu fik, Mulej, il-ħajja ma tintemmx, imma tinbidel, u, mal-mewt tal-ġisem fuq din l-art, titħejja għalina għamara għal dejjem fis-sema.[756]

1013 Il-mewt hija t-tmiem tal-mixja tal-bniedem fid-dinja, it-tmiem ta’ żmien il-grazzja u l-ħniena li Alla jagħti lill-bniedem, biex ħajtu fuq l-art jgħixha skond il-pjan ta’ Alla u tiddeċidilu d-destin tiegħu ta’ l-aħħar. Meta tintemm għalina “l-ħajja waħda tagħna fuq l-art”[757] mhux se jkollna xi ħajjiet oħra fid-dinja. “Il-bnedmin għandhom imutu darba biss” (Lh 9,27). “Ir-rijinkarnazzjoni” wara l-mewt ma teżistix.

1014 Il-Knisja tħeġġiġna biex inħejju ruħna għas-siegħa tal-mewt tagħna fil-litanija antika tal-qaddisin.

F’kull ma tagħmel, f’kull ma taħseb, għandek iġġib ruħek bħallikieku se tmut illum stess. Jekk il-kuxjenza tiegħek hi f’qagħda tajba, int m’għandekx tibża’ ħafna mill-mewt. Aktar jaqbel tħares ruħek mid-dnub milli taħrab mill-mewt. Jekk illum m’intix imħejji għall-mewt, kif se tkun għada?[758]

 Ħa tkun imfaħħar f’Oħtna l-Mewt tal-ġisem

 Li jaħrab minnha qatt ma jista’ l-bniedem;

 Ħażin għal dak li jmut fid-dnub il-mejjet,

 Imbierek min imut fis-sliema u niedem.[759]

 

Fil-qosor

 1015 “Il-ġisem hu pern tas-salvazzjoni”.[760] Aħna nemmnu f’Alla li ħalaq il-ġisem; nemmnu fil-Verb li ħa ġisem bħal tagħna biex jifdi l-ġisem; nemmnu fil-qawmien tal-ġisem mill-imwiet, qawmien li bih il-ħolqien u l-fidwa tal-ġisem jilħqu l-qofol tagħhom.

 1016 Bil-mewt, ir-ruħ tinfired mill-ġisem, imma fil-qawmien Alla jagħti ħajja ħielsa mit-taħsir lill-ġisem tagħna li jinbidel u jingħaqad mill-ġdid mar-ruħ. Kif Kristu rxoxta u jgħix għal dejjem, hekk aħna nirxuxtaw fl-aħħar jum.

 1017 “Aħna nemmnu fil-qawmien tassew mill-imwiet ta’ l-istess ġisem li għandna issa”.[761] Iżda fil-qabar “jinżera’ ġisem li jitħassar, u jqum ġisem li ma jitħassarx” (ara 1 Kor 15,42), “ġisem spiritwali” (1 Kor 15,44).

 1018 Minħabba d-dnub tan-nisel il-bniedem ikollu joqgħod għall-“mewt tal-ġisem li kien ikun ħieles minnha kieku ma dinibx”.[762]

 1019 Ġesù, l-Iben ta’ Alla minn rajh bata l-mewt għalina b’att ta’ ubbidjenza sħiħa u ħielsa għar-rieda ta’ Alla, Missieru. Bil-mewt tiegħu rebaħ il-mewt u hekk ta lill-bnedmin kollha li jkunu jistgħu jsalvaw.

 

 

It-tnax-il artiklu

Nemmen Fil-Ħajja Ta’ Dejjem

1020 In-nisrani li jgħaqqad il-mewt tiegħu ma’ dik ta’ Kristu jqis il-mewt bħala laqgħa ma’ Kristu u dħul fil-ħajja ta’ dejjem. Wara li l-Knisja, għall-aħħar darba, tgħid il-kliem tal-maħfra u ta’ l-assoluzzjoni ta’ Kristu lin-nisrani li qiegħed imut, tissiġillah għall-aħħar darba b’unzjoni li ssaħħu, u tagħtih lil Kristu bi vjatku bħala ikel fl-aħħar vjaġġ tiegħu, imbagħad tgħidlu kliem ta’ ħlewwa li jimlewh bil-fiduċja:

Oħroġ, ruħ nisranija minn din id-dinja, fl-isem ta’ Alla l-Missier li jista’ kollox, li ħalqek, fl-isem ta’ Ġesù Kristu Iben Alla l-ħaj, li bata u miet għalik, fl-isem ta’ l-Ispirtu s-Santu mogħti lilek. Jilqgħek illum Alla, biex tkun miegħu għal dejjem fis-sliem tal-ġenna u jsieħbek mal-Verġni Mqaddsa Marija, Omm Alla, ma’ San Ġużepp u ma’ l-anġli u l-qaddisin kollha tas-sema. Nerħik fl-idejn twajba tal-Ħallieq tiegħek biex terġa’ lura għandu, hu li sawrek mit-trab ta’ l-art. Inti u ħiereġ minn din id-dinja tiġi tilqgħek Ommna Marija, flimkien mal-qtajja’ ta’ l-anġli u mal-qaddisin kollha … Jalla tara bis-sliem wiċċ il-Feddej tiegħek.[763]

 

I.Il-ġudizzju partikulari

1021 Il-mewt ittemm il-ħajja tal-bniedem bħala ż-żmien li fih jista’ jilqa’ jew jiċħad il-grazzja ta’ Alla li dehret fi Kristu (ara 2 Tim 1, 9-10). It-Testment il-Ġdid jitkellem dwar il-ġudizzju l-aktar fid-dawl ta’ l-aħhar laqgħa ma’ Kristu meta jerġa’ jiġi, iżda kemm-il darba jsemmi wkoll l-ħlas li jingħata minnufih wara l-mewt lil kull bniedem skond għemilu u twemminu. Il-parabbola ta’ Lazzru l-fqajjar (ara Lq 16,22) u kliem Kristu fuq is-salib lill-ħalliel it-tajjeb (ara Lq 23,43), u passi oħra tat-Testment il-Ġdid (ara 2 Kor 5,8; Fil 1,23; Lh 9,27;12.23) jitkellmu dwar id-destin ta’ l-aħħar tar-ruħ (ara Mt 16,26) li ma jkunx l-istess għal kull ruħ.

1022 Kull bniedem ma’ mewtu jirċievi fir-ruħ tiegħu li ma tmut qatt, il-ħlas ta’ dejjem f’ġudizzju partikulari, fejn ħajtu titqies f’relazzjoni ma’ Kristu; u l-ħlas ikun jew purifikazzjoni,[764] jew dħul minnufih fil-hena tas-sema,[765]jew dannazzjoni minnufih għal dejjem.[766]

Fit-tmiem ta’ ħajjitna niġu ġġudikati dwar l-imħabba.[767]

 

II.Is-sema

1023 Dawk li jmutu fil-grazzja u l-ħbiberija ma’ Alla, u li huma safja perfettament, jgħixu għal dejjem ma’ Kristu. Huma għal dejjem f’xebh ma’ Alla għax jarawh “kif inhu” (1 Ġw 3,2), wiċċ imb’wiċċ (ara 1 Kor 13,12; Apok 22,4).

Bl-awtorità appostolika tagħna niddefinixxu li, b’dispożizzjoni ġenerali minn Alla, l-erwieħ tal-qaddisin mejtin kollha … u ta’ l-insara l-oħra li mietu wara li rċevew il-Magħmudija mqaddsa ta’ Kristu, li ma kellhomx jew li m’hu se jkollhom xejn li jeħtieġ jissaffa … jew inkella li kellhom jew se jkollhom xi ħaġa li teħtieġ tkun imsaffija … ġa qabel il mument ta’ mewthom, qabel il-qawmien tal-ġisem tagħhom u l-ġudizzju universali, u dan wara t-tlugħ tal-Mulej u s-Salvatur Ġesù Kristu fis-sema, kienu, huma u se jkunu fis-sema, fis-Saltna tas-smewwiet u fil-Ġenna ma’ Kristu, flimkien ma’ l-anġli qaddisa. Wara l-Passjoni u l-Mewt ta’ Sidna Ġesù Kristu huma raw u jaraw l-essenza ta’ Alla f’viżjoni intwittiva u ukoll wiċċ imb’wiċċ mingħajr il-medjazzjoni ta’ ebda ħlejqa.[768]

1024 Din il-ħajja perfetta mat-Trinità Qaddisa, din ix-xirka ta’ ħajja u mħabba magħha, mal-Verġni Marija, ma’ l-anġli u l-qaddisin, tissejjaħ “ġenna”. Il-ġenna hi d-destin ta’ l-aħħar u t-temma tax-xewqat l-aktar għolja tal-bniedem, l-istat ta’ hena bla qjies li jibqa’ għal dejjem.

1025 Tkun il-ġenna jiġifieri “tkun ma’ Kristu” (ara Ġw 14,3; Fil 1,23; 1 Tes 4,17). Il-magħżulin jgħixu “fih”, iżda jżommu, anzi jsibu l-identità vera tagħhom, l-isem proprju tagħhom (ara Apok 2,17).

Il-ħajja hi li tkun ma’ Kristu, għalhekk fejn hemm Kristu hemm il-ħajja, hemm is-saltna.[769]

1026 Bil-mewt u l-qawmien tiegħu, Ġesù Kristu “fetħilna” s-sema. Il-ħajja tal-beati fis-sema tikkonsisti filli jkollhom il-milja tal-frott tal-Fidwa li seħħet bi Kristu, li jsieħeb fil-glorja tiegħu fis-sema lil dawk kollha li emmnu fih u baqgħu fidili għar-rieda tiegħu. Is-sema hija l-komunità hienja ta’ dawk kollha li huma magħqudin ma’ Kristu b’mod perfett.

1027 Il-misteru ta’ l-għaqda hienja ma’ Alla u ma’ dawk kollha li huma fi Kristu jisboq kull ma l-moħħ jista’ jifhem u jiddeskrivi. L-Iskrittura tkellimna dwar dan bi xbihat: ħajja, dawl, sliem, festa ta’ tieġ, inbid tas-saltna, dar tal-Missier, Ġerusalemm tas-sema, ġenna. “Dak li għajn qatt ma rat u widna qatt ma semgħet, u dak li qatt ma tnissel f’qalb il-bniedem, dak li Alla lesta għal dawk li jħobbuh” (1 Kor 2,9).

1028 Minħabba t-traxxendenza tiegħu, lil Alla nistgħu narawh kif inhu biss meta hu stess jiftaħ il-Misteru tiegħu għall-kontemplazzjoni immedjata tal-bniedem u jagħtih il-ħila għaliha. Din il-kontemplazzjoni tal-glorja ta’ Alla fis-sema l-Knisja ssejħilha “l-viżjoni beatifika”:

Hekk se tkun il-glorja u l-hena tiegħek! Tidħol tara ’l Alla, ikollok il-ġieħ li tissieħeb fil-hena tas-salvazzjoni u fid-dawl ta’ dejjem flimkien ma’ Kristu, il-Mulej Alla tiegħek … tissieħeb fil-hena tas-Saltna tas-smewwiet flimkien mal-ġusti u l-ħbieb ta’ Alla, fl-hena ta’ l-immortalità li ksibt.[770]

1029 Fil-glorja tas-sema, il-beati jkomplu jaqdu bil-ferħ ir-rieda ta’ Alla f’rabta mal-bnedmin u mal-ħolqien kollu kemm hu. Huma ġa qed isaltnu ma’ Kristu: miegħu “jsaltnu għal dejjem ta’ dejjem” (Apok 22,5; ara Mt 25, 21.23).

 

III.It-tisfija ta’ l-aħħar jew il-Purgatorju

1030 Dawk li jmutu fil-grazzja u l-ħbiberija ta’ Alla, iżda mhux safja għal kollox, minkejja li żguri mis-salvazzjoni ta’ dejjem tagħhom, wara mewthom iġarrbu purifikazzjoni, biex jiksbu l-qdusija meħtieġa ħa jidħlu fl-hena tas-sema.

1031 Il-Knisja ssejjaħ Purgatorju din il-purifikazzjoni ta’ l-aħħar tal-magħżulin, tisfija li hi għal kollox differenti mill-kastig tad-dannati. Il-Knisja fissret il-fidi tagħha dwar il-Purgatorju l-aktar fil-Konċilji ta’ Firenze[771] u ta’ Trento.[772] It-tradizzjoni tal-Knisja, hija u tagħmel riferenza għal xi siltiet ta’ l-Iskrittura (bħalma huma 1 Kor 3,15; 1 Piet 1,7) titkellem dwar nar li jippurifika:

Għandna nemmnu li għal xi ħtijiet żgħar qabel il-ġudizzju hemm nar li jsaffi minnhom, skond kif jgħidilna Dak li hu l-Verità fih innifsu, meta jsemmi lil dawk li jitkellmu kontra l-Ispirtu s-Santu, u jgħid li ma jkollhomx maħfra la f’din id-dinja u lanqas f’li ġejja (Mt 12,32). Minn dan il-kliem nistgħu nifhmu li xi ħtijiet jistgħu jinħafru f’dan iż-żmien u oħrajn fiż-żmien li għad irid jiġi[773].

1032 Dan it-tagħlim hu mibni ukoll fuq id-drawwa tat-talb għall-mejtin, li dwaru titkellem l-Iskrittura: “Għalhekk (Ġuda l-Makkabew) offra sagrifiċċju tal-purifikazzjoni biex il-mejtin jinħelsu minn dnubhom” (2 Mak 12,46). Sa mill-ewwel żminijiet, il-Knisja tat ġieħ lit-tifkira tal-mejtin u offriet suffraġji għalihom, b’mod partikulari s-sagrifiċċju ewkaristiku,[774] biex, imsoffija minn dnubiethom, jistgħu jaslu għall-viżjoni beatifika ta’ Alla. Il-Knisja tirrakkomanda wkoll il-karità, l-indulġenzi u l-penitenzi b’suffraġju għall-mejtin.

Ħa ngħinuhom u niftakru fihom. Jekk ulied Ġob kienu jitnaddfu mit-tniġġis tagħhom bis-sagrifiċċju ta’ missierhom (ara Ġob 1,5), għaliex għandna naħsbu li l-offerti tagħna għall-mejtin mhux se jiksbulhom xi faraġ? Ma noqogħdux naħsbuha biex ngħinu lil dawk li ġa telqu u noffru talb għalihom.[775]

 

IV.L-Infern

1033 Ma nistgħux ningħaqdu ma’ Alla jekk minn rajna ma nagħżlux li nħobbuh. Iżda ma nistgħux inħobbu lil Alla jekk nidinbu gravement kontra tiegħu, kontra għajrna u kontra tagħna stess. “Min ma jħobbx jinsab fil-mewt. Kull min jobgħod lil ħuh hu qattiel u intom tafu li ebda qattiel ma għandu fih il-ħajja ta’ dejjem” (1 Ġw 3,15). Il-Mulej wissiena li nkunu mifrudin minnu jekk nonqsu milli nagħmlu tajjeb għall-ħtiġijiet kbar tal-foqra u taċ-ċkejknin ħutu (ara Mt 25,31-46). Il-mewt bid-dnub il-mejjet ta’ wieħed li ma nidimx u ma laqax l-imħabba kollha ħniena ta’ Alla, tfisser li dan se jibqa’ mifrud minn Alla b’għażla ħielsa tiegħu. Hu dan l-istat ta’ min minn rajh jinqata’ darba għal dejjem mill-għaqda ma’ Alla u mal-beati, li nsejħu “infern”.

1034 Ġesù spiss tkellem dwar “infern” u “nar li ma jintefiex” (ara Mt 5,22.29; 13,42,50; Mk 9,43-48), merfugħ għal dawk li sa l-aħħar mument ta’ ħajjithom ma jkunux iridu jemmnu u jikkonvertu, u fejn jistgħu jinqerdu kemm ir-ruħ u kemm il-ġisem (ara Mt 10,28). Bi kliem serju ħafna Ġesù jħabbar li se “jibgħat l-anġli tiegħu jiġbru lil kull min jagħmel il-ħażen … u jixħtuhom fil-ħuġġieġa tan-nar” (Mt 13,41-42), u li hu stess jagħti l-kundanna: “Morru minn quddiemi, misħutin, fin-nar ta’ dejjem” (Mt 25,41).

1035 It-tagħlim tal-Knisja jtenni li hemm l-infern u li hu għal dejjem. L-erwieħ ta’ dawk li jmutu fl-istat tad-dnub mejjet wara mewthom jinżlu minnufih fl-infern, fejn isofru għal dejjem il-pieni ta’ l-infern, “in-nar ta’ dejjem”.[776] L-akbar kastig ta’ l-infern hu l-firda għal dejjem minn Alla li fih biss il-bniedem jista’ jkollu l-ħajja u l-hena li għalihom ġie maħluq u li tant jixtieq.

1036 Dak li tgħid l-Iskrittura u dak li tgħallem il-Knisja fuq l-infern huma stedina għar-responsabbiltà li għandu juri l-bniedem fl-użu tal-libertà tiegħu quddiem id-destin tiegħu ta’ dejjem. Fl-istess ħin huwa appell urġenti għall-konverżjoni: “Idħlu mill-bieb id-dejjaq. Għax wiesa’ l-bieb u spazjuża t-triq li tieħu għat-telfien, u ħafna huma li jaqbdu lilha; imma kemm huwa dejjaq il-bieb u dejqa t-triq li tieħu għall-ħajja, u ftit huma li jsibuha” (Mt 7,13-14).

Għax ma nafux il-ħin u s-siegħa jeħtiġilna nishru, kif iwissina l-Mulej, biex, wara li ntemmu l-mixja waħda biss tagħna f’din id-dinja, ikun jistħoqqilna nidħlu miegħu għall-festa tat-tieġ u ningħaddu mal-beati, u ma nkunux qaddejja ħżiena u għażżenin, li jitwaddbu barra fid-dlam fejn hemm il-biki u t-tgħażżiż tas-snien.[777]

1037 Alla ma jippredestina lil ħadd għall-infern;[778] biex wieħed jitwaddab fl-infern jeħtieġ li minn rajh jitbiegħed għal kollox minn Alla (id-dnub il-mejjet), u jibqa’ mbiegħed sa l-aħħar. Fil-Liturġija ewkaristika u fit-talb ta’ kull jum ta’ l-insara, il-Knisja titlob lill-ħniena ta’ Alla biex “ħadd ma jintilef u kulħadd jersaq għall-indiema” (2 Piet 3,9).

Ilqa’, nitolbuk, Mulej, din l-offerta tagħna u tal-familja kollha tiegħek: seddaq ħajjitna fis-sliem, eħlisna mit-telfien ta’ dejjem u għoddna fil-merħla tal-magħżulin tiegħek.[779]

 

V.Il-ġudizzju ta’ l-aħħar

1038 Il-qawmien tal-mejtin kollha “kemm it-tajbin u kemm il-ħżiena” (Atti 24,15) iseħħ qabel il-ġudizzju ta’ l-aħħar. Tkun “is-siegħa meta dawk kollha li jkunu fl-oqbra jisimgħu leħen Bin il-bniedem u joħorġu: dawk li jkunu għamlu t-tajjeb iqumu għall-ħajja, imma dawk li jkunu għamlu l-ħażin iqumu għall-kundanna” (Ġw 5,28-29). Imbagħad Kristu “jiġi fil-glorja tiegħu u bl-anġli kollha miegħu, … u quddiemu jinġabru l-ġnus kollha, u hu jifridhom minn xulxin kif ir-ragħaj jifred in-ngħaġ mill-mogħoż,; in-ngħaġ iqegħedhom fuq il-lemin tiegħu, u l-mogħoż fuq ix-xellug … u dawn imorru fit-tbatija ta’ dejjem u dawk fil-ħajja ta’ dejjem” (Mt 25,31,32,46).

1039 Hu quddiem Kristu, li hu l-istess verità li tinkixef darba għal dejjem il-verità dwar ir-relazzjoni ta’ kull bniedem ma’ Alla (ara Ġw 12.49). Il-ġudizzju ta’ l-aħħar juri l-għemejjel kollha li kull wieħed ikun għamel ta’ ġid jew ma għamilx, tul ħajtu fuq l-art, bil-konsegwenzi kollha tagħhom sa l-aħħar:

Id-deni kollu li jagħmlu l-ħżiena jitniżżel – mingħajr ma huma jkunu jafu. Il-Jum meta Alla “ma jibqax sieket” (Salm 50,3): .. hu jdur lejn il-ħżiena: “Qegħidt fuq l-art – igħidilhom – il-foqra ċkejknin tiegħi għalikom. Jien, ir-Ras tagħhom, qiegħed fuq it-tron tas-sema fuq il-leminija ta’ Missieri – imma fuq l-art il-membri tiegħi qed ibatu l-ġuħ. Kieku tajtu xi ħaġa lil dawn il-membri tiegħi, kieku dak li tkunu tajtu jasal sar-ras. Meta qegħidt il-fqar ċkejknin tiegħi fuq l-art, għamilthom kummissarji tiegħi biex ikunu jistgħu iwasslu l-għemejjel tajba tagħkom fit-teżor tiegħi: intom ma fdajtulhom xejn f’idejhom, għalhekk intom ma għandkom xejn għandi”.[780]

1040 Il-ġudizzju ta’ l-aħħar isir meta Ġesù jerġa’ jiġi fil-glorja. Il-Missier biss jaf il-ħin u l-jum, hu biss jgħid meta se jseħħ. Permezz ta’ Ibnu Ġesù Kristu, Alla jgħid l-aħħar kelma tiegħu fuq il-ġrajja kollha tad-dinja. Aħna nafu x’inhu d-destin ta’ l-aħħar tal-ħolqien kollu u tal-pjan tas-salvazzjoni, u nifhmu x’kienu t-triqat ta’ l-għaġeb li minnhom il-Providenza ta’ Alla mexxiet kollox lejn l-aħħar destin tiegħu. Il-ġudizzju ta’ l-aħħar juri kif il-ġustizzja ta’ Alla toħroġ rebbieħa fuq l-inġustizzji kollha li jagħmlu l-ħlejjaq u li l-imħabba ta’ Alla hi aktar qawwija mill-mewt (Għanja ta’ l-Għanjiet 8,6).

1041 Il-messaġġ tal-ġudizzju ta’ l-aħħar isejjaħ għall-konverżjoni tul “iż-żmien tajjeb, il-jum tas-salvazzjoni” (2 Kor 6,2) li Alla jagħti lill-bnedmin. Jimliena bil-biża’ qaddis ta’ Alla. Jimpenjana favur il-ġustizzja tas-Saltna ta’ Alla. Iħabbrilna “t-tama hienja” (Titu 2,13) tal-miġja mill-ġdid tal-Mulej, li “jiġi biex jieħu glorja minn għand il-qaddisin tiegħu u l-ġieħ minn dawk kollha li kienu emmnu fih” (2 Tes 1,10).

 

VI.It-tama ta’ smewwiet ġodda u art ġdida

1042 Fit-tmiem ta’ kollox is-Saltna ta’ Alla tilħaq il-milja kollha tagħha. Wara l-ġudizzju universali, il-ġusti jsaltnu għal dejjem ma’ Kristu, lebsin bil-glorja fir-ruħ u l-ġisem, u l-univers kollu ukoll jiġġedded:

Imbagħad il-Knisja tilħaq it-tmiem tagħha fil-glorja tas-sema meta d-dinja kollha, magħquda intimament mal-bniedem u permezz tiegħu tilħaq id-destin tagħha ta’ l-aħħar, u, flimkien mal-ġens kollu tal-bnedmin, tiġġedded fi Kristu.[781]

1043 Dan it-tiġdid misterjuż li jbiddel il-familja kollha tal-bnedmin u d-dinja, l-Iskrittura ssejjaħlu “smewwiet ġodda u art ġdida” (2 Piet 3,13; ara Apok 21,1). B’hekk iseħħ fl-aħħar, darba għal dejjem, il-pjan ta’ Alla “li kollox jinġabar taħt ras waħda li hu Kristu, kull ma hu fl-art u kull ma hu fis-sema” (Ef 1,10).

1044 F’din id-“dinja ġdida” (ara Apok 21,5), f’Ġerusalemm tas-sema, Alla jkollu l-għamara tiegħu mal-bnedmin. “Hu jixxottalhom kull demgħa minn għajnejhom; ma jkunx hemm iżjed mewt, anqas biki jew għajat jew tbatija ma jkun hemm iżjed, għax għebu l-ħwejjeġ ta’ qabel” (Apok 21,4; ara 21,27).

1045 Għall-bniedem, b’dan it-tmiem, isseħħ l-għaqda sħiħa tal-ġens kollu tal-bnedmin li ried Alla sa mill-ħolqien tad-dinja u li tagħha l-Knisja, hi u miexja fid-dinja, hi “bħal sagrament”.[782] Dawk li jkunu magħqudin ma’ Kristu jiffurmaw il-komunità tal-mifdijin, il-Belt qaddisa ta’ Alla (Apok 21,2), l-“Għarusa tal-Ħaruf” (Apok 21,9). Din ma tkunx aktar midruba mid-dnub, mit-tinġis (ara Apok 21,27), minn kull ma hu mistkerrah, minn kull ħaġa li teqred jew tidrob il-komunità tal-bnedmin fuq l-art. Il-viżjoni beatifika, li biha Alla jinfetaħ għall-magħżulin b’mod li ma jintemm qatt, tkun l-għajn dejjem tnixxi l-ġid, is-sliem u l-għaqda flimkien.

1046 Dwar l-univers, ir-Rivelazzjoni tgħidilna li d-destin tad-dinja u tal-bniedem huma marbutin sewwa ma’ xulxin:

Il-ħlejjaq kollha qegħdin jistennew ħerqana r-rivelazzjoni ta’ wlied Alla … bit-tama li l-ħlejjaq huma wkoll ikunu meħlusa mill-jasar tat-taħsir … Aħna nafu li l-ħolqien kollu għadu sa issa jitniehed bl-uġigħ tal-ħlas; u mhux hu biss imma wkoll aħna li għandna l-ewwel frott ta’ l-Ispirtu, aħna wkoll nitniehdu fina nfusna waqt li nistennew l-adozzjoni ta’ wlied. il-fidwa ta’ ġisimna (Rum 8,19-23).

1047 Id-dinja li tidher hi mela ukoll destinata li tinbidel, “biex, id-dinja stess jerġa’ jkollha l-istat li kellha fil-bidu u hekk tkun, bla ebda tfixkil, għall-qadi tal-ġusti”, u tissieħeb fil-glorja tagħhom f’Ġesù Kristu rxoxt.[783]

1048 “Ma nafux iż-żmien meta d-dinja u l-ġens kollu tal-bnedmin jilħqu t-tmiem tagħhom u lanqas nafu kif se jinbidel l-univers. Żgur li s-sura ta’ din id-dinja midruba mid-dnub tgħaddi; imma aħna tgħallimna li Alla qed iħejjilna għamara ġdida u art ġdida fejn tgħammar il-ġustizzja, u l-hena jimla fuq li jimla x-xewqat kollha għas-sliem li jinbtu f’qalb il-bniedem”.[784]

1049 “Iżda t-tama ta’ art ġdida ma għandhiex tnaqqas, anzi għandha aktar tħeġġeġ il-ħerqa tagħna ħa naħdmu f’din id-dinja, fejn, qed jikber il-ġisem ta’ din il-familja ġdida tal-bnedmin, u li b’xi mod ġa qed jagħti xi ħjiel tad-dinja li għad trid tiġi. Għalkemm irridu nagħmlu għażla tajba bejn il-progress fid-dinja u l-kobor tas-Saltna ta’ Alla, irridu ngħidu li dan il-progress tad-dinja jiswa ħafna għas-Saltna ta’ Alla jekk iwassal għall-organizzazzjoni aħjar tas-soċjetà tal-bnedmin”.[785]

1050 “Il-frott tajjeb kollu tan-natura u tal-ħidma tagħna, li nkunu xerridna mad-dinja fl-Ispirtu tal-Mulej u skond il-kmandament tiegħu, nerġgħu nsibuh, safi minn kull tinġis, imdawwal u mibdul, meta Kristu jagħti mill-ġdid lill-Missier is-saltna universali ta’ dejjem”.[786] Alla mbagħad “ikun kollox f’kollox” (1 Kor 15,28) fil-ħajja ta’ dejjem.

Il-ħajja vera hu l-Misier, li bl-Iben, fl-Ispirtu s-Santu, isawwab fuq kulħadd il-ġid kollu tas-sema: għall-ħniena tiegħu aħna l-bnedmin ukoll irċevejna l-wegħda li ma se tiġi qatt nieqsa tal-ħajja ta’ dejjem.[787]

 

Fil-qosor

1051 Kull bniedem malli jmut jirċievi fir-ruħ tiegħu li ma tmut qatt il-ħlas ta’ dejjem, permezz tal-ġudizzju partikulari, minn Kristu, l-imħallef tal-ħajjin u tal-mejtin.

1052 “Aħna nemmnu li l-erwieħ ta’ dawk li jmutu fil-grazzja ta’ Kristu … jiffurmaw il-Poplu ta’ Alla fid-dinja l-oħra li fiha l-mewt tiġi mirbuħa darba għal dejjem f’jum il-qawmien mill-imwiet, meta l-erwieħ jerġgħu jingħaqdu ma’ l-iġsma tagħhom.[788]

1053 “Aħna nemmnu li l-kotra ta’ dawk li huma miġburin madwar Ġesù u Marija fis-sema huma l-Knisja tas-sema, fejn fl-hena ta’ dejjem jaraw Alla kif inhu, u fejn huma wkoll, fi gradi differenti, huma mseħbin ma’ l-anġli mqaddsa fit-tmexxija ta’ Alla permezz ta’ Kristu fil-glorja, waqt li jidħlu għalina u jgħinuna fin-nuqqas ta’ ħila tagħna b’ħerqa ta’ aħwa”.[789]

1054 Dawk li jmutu fil-grazzja u l-ħbiberija ta’ Alla, iżda mhux safja għal kollox mit-tinġis tad-dinja, minkejja li żguri mis-salvazzjoni ta’ dejjem tagħhom, wara mewthom ibatu purifikazzjoni, ħa jiksbu l-qdusija meħtieġa biex jidħlu fil-hena ta’ Alla.

1055 Bil-qawwa tax-“xirka tal-qaddisin” il-Knisja tafda l-mejtin lill-ħniena ta’ Alla u toffri suffraġji għalihom, b’mod partikulari toffri s-sagrifiċċju ewkaristiku.

1056 Fuq l-eżempju ta’ Kristu, il-Knisja twissi lill-insara dwar “ir-realtà tan-niket u tad-dwejjaq tal-mewt ta’ dejjem”,[790] realtà li tissejjaħ ukoll “infern”

1057 L-akbar piena ta’ l-infern hi l-firda għal dejjem minn Alla li fih biss il-bniedem jista’ jkollu l-ħajja u l-hena li għalihom ġie maħluq u li fihom jittama.

1058 Il-Knisja titlob biex ebda bniedem ma jintilef: “Mulej, tħalli qatt li jien ninfired minnek”. Jekk hu minnu li ebda bniedem ma jista’ jsalva lilu nnifsu u veru wkoll li “Alla jrid li l-bnedmin kollha jsalvaw” (1 Tim 2,4) u li għal Alla “kollox jista’ jkun” (Mt 19,26).

1059 “Il-Knisja qaddisa ta’ Ruma temmen u tistqarr bil-qawwa kollha li f’jum il-ġudizzju l-bnedmin kollha jidhru bil-ġisem tagħhom quddiem it-tribunal ta’ Kristu biex jagħtu kont ta’ għemilhom kollu”.[791]

1060 Fl-aħħar taż-żmien, is-Saltna ta’ Alla tilħaq il-milja tagħha. Imbagħad il-ġusti jsaltnu għal dejjem ma’ Kristu, imżejnin bil-glorja fil-ġisem u r-ruħ, u d-dinja ukoll tinbidel; u Alla “ikun kollox f’kollox” (1 Kor 15,28), fil-ħajja ta’ dejjem.

 

 

“Ammen”

1061 Il-Kredu, l-istess bħall-aħħar ktieb ta’ l-Iskrittura (ara Apok 22,21) jagħlaq bil-kelma Lhudija Ammen. Din il-kelma niltaqgħu magħha ta’ spiss fl-għeluq tat-talb tat-Testment il-Ġdid. Il-Knisja wkoll ittemm it-talb tagħha bil-kelma “Amen”.

1062 Bil-Lhudi “Ammen” għandha l-istess għerq tal-kelma “Nemmen”. Dan l-għerq jesprimi solidità, affidabiltà, fedeltà. B’hekk nifhmu għaliex il-kelma “Ammen” tesprimi kemm il-fedeltà ta’ Alla magħna kif ukoll il-fiduċja tagħna fih.

1063 Fil-profeta Isaija nsibu l-frażi: “Alla tal-verità”, letteralment “Alla ta’ l-Ammen”, jiġifieri Alla hu fidil fil-wegħdiet tiegħu. “Min jitbierek fuq l-art, jitbierek b’Alla tal-Verità (ta’ l-Ammen)” (Is 65,16) Ġesù Sidna spiss juża l-kelma “Ammen” (ara Mt 6,2.5.16), xi kull tant itenniha (ara Ġw 5,19) biex jagħmel enfasi fuq l-affidabiltà li tistħoqq lit-tagħlim tiegħu, lill-awtorità tiegħu mibnija fuq il-Verità ta’ Alla.

1064 L-“Ammen” li tagħlaq il-Kredu ttenni u twettaq l-ewwel kelmiet: “Jiena nemmen”. Temmen jiġifieri tgħid “Ammen” għall-kliem, għall-wegħdiet, għall-kmandamenti ta’ Alla, jiġifieri tafda għal kollox f’dak li hu l-“Ammen” ta’ l-imħabba bla qjies u tal-fedeltà perfetta. Il-ħajja nisranija ta’ kull jum, tkun imbagħad l-“Ammen” għal “Jiena nemmen” tal-istqarrija tal-fidi tal-Magħmudija tagħna:

Jalla l-Kredu tiegħek ikun qisu mera għalik. Ħares fih lejk innifsek biex tara temminx kull ma tgħid li temmen. U thenna kull jum fil-fidi tiegħek.[792]

1065 Ġesù Kristu hu huwa nnifsu l-“Ammen” (Apok 3,14). Hu l-“Amen” definittiv ta’ l-imħabba tal-Missier għalina: Hu jieħu u jtemm l-“Ammen” tagħna lill-Missier: “Il-wegħdiet ta’ Alla saru ‘iva’ fih; hu għalhekk li aħna, permezz tiegħu, ngħidu l-‘Ammen’ għall-glorja ta’ Alla” (2 Kor 1,10).

 Bi Kristu, ma’ Kristu, fi Kristu,

 jingħata lilek, Alla Missier li tista’ kollox,

 flimkien ma’ l-Ispirtu s-Santu

 kull ġieħ u glorja għal dejjem ta’ dejjem.

 

 AMMEN.

 

 

IT-TIENI PARTI

IĊ-ĊELEBRAZZJONI TAL-MISTERU NISRANI

 

Għalfejn il-liturġija?

1066 Fis-Simbolu tal-fidi, il-Knisja tistqarr il-Misteru tat-Trinità Qaddisa u “l-Misteru tar-rieda ta’ Alla” (Ef 1,9) għall-ħolqien kollu: il-Missier temm “il-misteru tar-rieda tiegħu” billi bagħat lil Ibnu l-Maħbub u l-Ispirtu tiegħu għas-salvazzjoni tad-dinja u għall-glorja ta’ ismu. Dan hu l-Misteru ta’ Kristu (ara Ef 3,4), li ntwera u seħħ fl-istorja skond pjan imfassal bil-għerf kollu, li San Pawl isejjaħlu “l-misteru tar-rieda tiegħu,” (Ef 1,9) u li t-Tradizzjoni ta’ Missirjiet il-Knisja sejħitlu “l-Ekonomija tal-Verb magħmul bniedem” jew “l-Ekonomija tas-salvazzjoni”.

1067 “Din il-ħidma għall-fidwa tal-bniedem u għall-glorifikazjoni perfetta ta’ Alla, imħejjija mill-għeġubijiet kbar li Alla għamel fost il-poplu tat-Testment il-Qadim, temmha Kristu l-Mulej, l-aktar bil-misteru ta’ –Għid tal-Passjoni mqaddsa tiegħu, tal-Qawmien tiegħu mill-imwiet u tat-Tlugħ glorjuż tiegħu fis-sema, li bih Kristu, bil-mewt tiegħu qered il-mewt tagħna u bil-qawmien tiegħu kisbilna ħajja ġdida; għaliex mill-ġenb ta’ Kristu fir-raqda tal-mewt fuq is-salib ħareġ is-sagrament ta’ l-għaġeb tal-Knisja kollha”.[793] Hu għalhekk li l-Knisja, fil-Liturġija tagħha, tiċċelebra prinċipalment il-Misteru ta’ l-Għid li bih Kristu temm l-opra tas-salvazzjoni tagħna.

1068 Hu dan il-Misteru ta’ Kristu li l-Knisja tħabbar u tiċċelebra fil-Liturġija, biex l-insara jgħixuh u jagħtu xhieda tiegħu lid-dinja:

Il-Liturġija, li biha, speċjalment bis-sagrifiċċju ta’ l-Ewkaristija, isseħħ l-opra tal-fidwa tagħna, tgħin ħafna biex il-fidili juru f’ħajjithom u jħabbru lill-oħrajn il-Misteru ta’ Kristu u x’inhi tassew il-Knisja.[794]

 

XI TFISSER IL-KELMA LITURĠIJA?

1069 Il-kelma “Liturġija” fil-bidu kienet tfisser “ħidma pubblika”, “servizz mogħti mill-poplu, favur il-poplu”. Fit-tradizzjoni nisranija l-kelma saret tfisser li l-Poplu ta’ Alla għandu sehem “fix-xogħol ta’ Alla” (ara Ġw 17,4). Permezz tal-Liturġija, Kristu l-Feddej u l-Qassis il-Kbir tagħna, ikompli fil-Knisja tiegħu, magħha u biha, l-opra tal-fidwa tagħna.

1070 Il-kelma “Liturġija” fit-Testment il-Ġdid insibuha użata mhux biss biex tfisser il-kult divin (ara Atti 13,2; Lq 1,23) imma wkoll it-tħabbira ta’ l-Evanġelju (ara Rum 15,16; Fil 2,14-17 u 2,30), u għemil ta’ mħabba (ara Rum15,27; 2 Kor 9,12; Fil 2,25). F’kull waħda minn dawn is-sitwazzjonijiet dejjem għandna qadi ta’ Alla u tal-bnedmin. Fiċ-ċelebrazzjoni tal-Liturġija l-Knisja dejjem taqdi, l-istess bħall-Mulej, il-“Liturgu” (ministru) waħdieni (ara Lh 8,2 u 6), billi tissieħeb fis-saċerdozju (kult) profetiku (tħabbir) u regali (servizz ta’ mħabba) tiegħu:

Bir-raġun kollu l-Liturġija titqies bħala ħidma ta’ l-uffiċċju seċerdotali ta’ Ġesù Kristu, fejn, permezz ta’ sinjali li jidhru jiġi mfisser b’mod proprju għal kull sinjal, u jseħħ it-tqaddis tal-bniedem, u l-Ġisem mistiku kollu ta’ Kristu, jiġifieri r-Ras flimkien mal-membri, jiċċelebra kult pubbliku sħiħ. Għalhekk kull ċelebrazzjoni liturġika, bħala għemil ta’ Kristu-Saċerdot u tal-Ġisem tiegħu, li hu l-Knisja, hi għemil qaddis mill-aqwa, u ebda għemil ieħor tal-Knisja ma hu daqsu fil-qawwa, fl-istess grad tiegħu u għall-istess raġuni.[795]

 

IL-LITURĠIJA BĦALA GĦAJN TA’ ĦAJJA

1071 Il-Liturġija, barra li hi ħidma ta’ Kristu, hi wkoll ħidma tal-Knisja tiegħu. Il-Liturġija tagħmel u turi l-Knisja bħala sinjal li jidher ta’ l-għaqda ta’ Alla u tal-bnedmin permezz ta’ Kristu. Timpenja lill-insara fil-ħajja ġdida tal-komunità. Titlob li l-insara jieħdu sehem attiv, ikunu jafu x’qed jagħmlu u t-tisħib tagħhom jagħti frott.[796]

1072 “Il-Liturġija ma tħaddanx il-ħidma kollha tal-Knisja”:[797] qabilha tiġi l-evanġelizzazzjoni, il-fidi u l-konverżjoni; imbagħad tkun tista’ tagħti l-frott tagħha fil-ħajja ta’ l-insara: il-ħajja ġdida skond l-Ispirtu, l-impenn fil-missjoni tal-Knisja u s-servizz ta’ l-għaqda tagħha.

 

TALB U LITURĠIJA

1073 Il-Liturġija hi wkoll tisħib fit-talba li Kristu jagħmel lill-Missier fl-Ispirtu s-Santu. F’din it-talba ta’ Kristu t-talb nisrani kollu għandu l-bidu u t-tmiem tiegħu. Permezz tal-Liturġija, il-bniedem ta’ ġewwa jagħmel l-għeruq tiegħu u jinbena (ara Ef 3, 16-17) fuq “l-imħabba kbira li biha Alla ħabbna” (Ef 2,4) f’Ibnu l-Maħbub. Hu l-istess “għemil ta’ l-għaġeb” ta’ Alla li ngħixu u jinsab f’kull xorta ta’ talb “f’kull żmien, fl-Ispirtu” (Ef 6,18).

 

KATEKEŻI U LITURĠIJA

1074 “Il-Liturġija hi l-qofol li għalih trid tasal kull ħidma tal-Knisja, u fl-istess ħin hi l-għajn li minnha tiġi l-qawwa kollha tagħha”.[798] Hi għalhekk il-post privileġġjat fejn issir il-katekeżi tal-Poplu ta’ Alla. “Il-katekeżi għandha rabta sħiħa u intima mal-ħidma liturġika u sagramentali, għaliex hu fis-sagramenti, u l-aktar fl-Ewkaristija, li Kristu Ġesù jaħdem bil-milja kollha tiegħu ħa jbiddel il-bnedmin”.[799]

1075 Il-katekeżi liturġika trid iddaħħal il-bniedem fil-Misteru ta’ Kristu (għalhekk hi “mistagoġija”) billi titlaq minn dak li jidher ħa tasal għal dak li ma jidhirx, minn dak li jfisser għal dak li jitfisser, mis-“sagramenti” għall-“misteru”. Din is-sura ta’ katekeżi hi proprja tal-katekiżmi lokali u reġjonali. Dan il-katekiżmu, li jrid jaqdi l-Knisja kollha, bil-ħafna riti u kulturi li tħaddan[800], se juri biss dak li għall-Knisja kollha hu fundamentali u ta’ kulħadd fil-Liturġija bħala misteru u bħala ċelebrazzjoni (l-ewwel taqsima), imbagħad is-seba’ sagramenti u s-sagramentali (it-tieni taqsima).

1076 Il-Knisja ġiet murija lid-dinja f’jum Għid il-Ħamsin bl-inżul tal-Ispirtu s-Santu.[801] Id-don tal-Ispirtu jniedi żmien ġdid fl-“għotja tal-misteru” iż-żmien tal-Knisja li matulu Kristu juri, iġib fid-dieher, u jikkomunika l-missjoni tiegħu ta’ salvazzjoni permezz tal-liturġija tal-Knisja tiegħu “sakemm jerġa’ jiġi” (1Kor. 11,26). F’dan iż-żmien tal-Knisja, Kristu issa jgħix u jġib ruħu fil-Knisja tiegħu u magħha, b’mod ġdid li jaqbel ma’ dan iż-żmien il-ġdid. Jaħdem permezz tas-sagramenti f’dak li fit-Tradizzjoni komuni tal-Lvant u l-Punent hi msejħa “l-ekonomija sagramentali”; din hi t-tixrid (jew għotja) tal-frott tal-Misteri tal-Għid ta’ Kristu fiċ-ċelebrazzjoni tal-liturġija “sagramentali” tal-Knisja.

Għalhekk hu importanti li l-ewwel jiġi ċċarat dan “it-tqassim tas-sagramenti” (kapitlu wieħed). Imbagħad jinftehmu aħjar in-natura u l-karatteristiċi meħtieġa taċ-ċelebrazzjoni liturġika (kapitlu tnejn). .

 

 

 

 

L-EWWEL SEZZJONI

 

L-EKONOMIJA SAGRAMENTALI

 

 

 

 

L-ewwel Kap

Il-Misteru ta’ l-GĦid

fi Żmien il-Knisja

 

 

L-ewwel artiklu

Il-LiturĠija – Ħidma tat-Trinità qaddisa

 

I.Il-Missier – Bidu u Tmiem tal-Liturġija

1077 “Imbierek Alla u Missier Sidna Ġesù Kristu, li mliena b’kull xorta ta’ barka spiritwali, fis-smewwiet fi Kristu. Hekk hu għażilna fih, sa minn qabel il-ħolqien tad-dinja biex inkunu qaddisa u bla tebgħa quddiemu fl-imħabba. Iddestinana li nkunu għalih ulied adottivi permezz ta’ Ġesù Kristu, hekk għoġob lir-rieda tiegħu għat-tifħir tal-glorja tal-grazzja tiegħu, li biha mliena fil-Maħbub tiegħu” (Ef 1,3-6).

1078 It-tberik hu ħidma ta’ Alla li tagħti l-ħajja u jiġi minn għand il-Missier. Il-barka tiegħu hi fl-istess waqt kelma u don (“bene-dictio”; eu-logia”). Meta ngħiduh għall-bniedem, it-tberik ifisser adorazzjoni u l-għotja ta’ l-istess bniedem f’azzjoni ta’ radd il-ħajr lil Alla l-Ħallieq.

1079 Mill-bidu sa tmiem iż-żminijiet, kull ħidma ta’ Alla hi barka. Mill-poema liturġiku ta’ l-ewwel ħolqien sal-kantiċi ta’ Ġerusalemm tas-sema, il-kittieba ispirati ħabbru l-pjan tas-salvazzjoni bħala barka, kbira fuq li kbira, ta’ Alla.

1080 Sa mill-bidu Alla bierek il-ħlejjaq ħajjin, u speċjalment ir-raġel u l-mara. Il-Patt ma’ Noè u mal-ħlejjaq l-oħra kollha ħajjin iġedded din il-barka ħa joktru, minkejja d-dnub tal-bniedem, li bih l-art hi “misħuta”. Iżda hu minn Abraham li l-barka ta’ Alla tidħol fil-ġrajja tal-bnedmin mexjin lejn il-mewt, biex ireġġagħha għall-ħajja, għall-bidu tagħha; bil-fidi tal-“missier ta’ dawk li jemmnu”, li jilqa’ l-barka ta’ Alla, tibda l-ġrajja tas-salvazzjoni.

1081 Il-barkiet ta’ Alla jidhru bħala għemil ta’ l-għaġeb u ta’ salvazzjoni: it-twelid ta’ Iżakk, il-ħruġ mill-Eġittu (Għid u Eżodu) id-don ta’ l-Art imwiegħda, l-għażla ta’ David, il-preżenza ta’ Alla fit-tempju, l-eżilju biex il-poplu jissaffa minn ħtijietu u l-“fdal ċkejken” li jerġa’ lura. Il-Liġi, il-Profeti u s-Salmi li jinsġu l-Liturġija tal-Poplu magħżul ta’ Alla fl-istess waqt ifakkru dawn il-barkiet ta’ Alla u jwieġbu b’barkiet ta’ tifħir u radd il-ħajr.

1082 Fil-Liturġija tal-Knisja l-barka ta’ Alla tidher u tingħata b’mod sħiħ: il-Missier jingħaraf u jiġi miqjum bħala l-Bidu u t-Tmiem tal-barkiet kollha tal-ħolqien u tas-salvazzjoni; il-Verb tiegħu, magħmul bniedem, li miet u rxoxta għalina, jimliena bil-barkiet tiegħu, u bih ixerred fi qlubna d-Don li fih jinsabu d-doni kollha: l-Ispirtu s-Santu.

1083 Nifhmu għalhekk liema huma ż-żewġ dimensjonijiet tal-Liturġija nisranija bħala tweġiba bil-fidi u l-imħabba għall-“barkiet spiritwali” li bihom il-Missier jogħġbu jimliena. Min-naħa, il-Knisja, f’għaqda ma’ Sidha “mqanqla mill-Ispirtu s-Santu” (Lq 10,21), tbierek lil Alla “għad-don tiegħu li ma jitfissirx bil-kliem” (2 Kor 9,15) permezz ta’ adorazzjoni, tifħir u radd il-ħajr. Min-naħa l-oħra, sa ma l-pjan ta’ Alla jilħaq it-tmiem tiegħu, il-Knisja ma tehda qatt twassal lil Alla “l-offerta tad-doni tagħha” u titolbu jibgħat l-Ispirtu tiegħu fuq dawn id-doni, fuqha, fuq l-insara u fuq id-dinja kollha, sabiex bit-tisħib fil-Mewt u l-Qawmien ta’ Kristu-Qassis u bil-qawwa ta’ l-Ispirtu dawn il-barkiet ta’ Alla jġibu frott ta’ ħajja “għat-tifħir tal-glorja tal-grazzja tiegħu” (Ef 1,6).

 

II.Il-ħidma ta’ Kristu fil-Liturġija

 

Kristu gglorifikat...

1084 Kristu, “qiegħed fuq in-naħa tal-lemin tal-Missier”, issa jibgħat l- Ispirtu s-Santu fuq il-Ġisem tiegħu li hu l-Knisja, u jaħdem permezz tas-sagramenti li hu waqqaf biex bihom jagħti l-grazzja tiegħu. Is-sagramenti huma sinjali li jidhru (kliem u għemil) li jistgħu jifhmuhom il-bnedmin ta’ llum. Jagħtu l-grazzja li jfissru, bil-ħidma ta’ Kristu u bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu.

1085 Fil-Liturġija tal-Knisja, Kristu jfisser u jagħmel li jseħħ il-Misteru ta’ l-Għid tiegħu aktar milli f’xi ħaġ’oħra. Tul ħajtu fid-dinja, Kristu ħabbar bit-tagħlim u bl-għemil tiegħu u wera minn qabel il-Misteru ta’ l-Għid tiegħu. Meta waslet is-Siegħa tiegħu (ara Gw 13,1; 17,1), għex il-fatt waħdieni ta’ l-istorja li ma tintemm qatt: Ġesù miet, difnuh, qam mill-imwiet u qagħad fuq in-naħa tal-lemin tal-Missier “darba għal dejjem” (Rum 6,10; Lh 7,27; 9,12). Hu fatt veru li seħħ fl-istorja tagħna, iżda hu fatt li ma hemmx ieħor bħalu: il-ġrajjiet l-oħra ta’ l-istorja jiġu darba, imbagħad jgħaddu u jinbelgħu fl-imgħoddi. Il-Misteru ta’ l-Għid ta’ Kristu għall-kuntrarju ma jistax jibqa’ biss fl-imgħoddi, għax Kristu bil-mewt tiegħu qered il-mewt, u dak kollu li hu Kristu, u dak kollu li għamel u bata għall-bnedmin kollha, għandu sehem mill-eternità ta’ Alla u għalhekk iħaddan iż-żminijiet kollha u jagħmilhom kollha “llum”. Il-fatt tas-salib u tal-Qawmien mill-imwiet jibqa’ u jiġbed kollox lejn il-Ħajja.

 

 

… sa mill-Knisja ta’ l-Appostli …

1086 “Kif Kristu ntbagħat mill-Missier, hekk hu bagħat l-Appostli, mimlijin bl-Ispirtu s-Santu, mhux biss biex ixandru l-Evanġelju lill-ħolqien kollu, u jħabbru li l-Iben ta’ Alla, bil-mewt u l-Qawmien tiegħu mill-imwiet, ħelisna mill-jasar tax-xitan u mill-mewt, u daħħalna fis-Saltna ta’ Missieru, u ukoll biex iħaddmu din l-opra tas-salvazzjoni li jħabbru permezz tas-Sagrifiċċju u tas-sagramenti, li fuqhom iddur kollha kemm hi l-ħajja liturġika”.[802]

1087 Hekk Kristu rxoxt, huwa u jagħti l-Ispirtu s-Santu lill-Appostli, fdalhom is-setgħa li jqaddsu (ara Gw 20,21-23): saru sinjali sagramentali ta’ Kristu. Bil-qawwa ta’ l-istess Spirtu s-Santu l-Appostli għaddew din is-setgħa lis-suċċessuri tagħhom. Din is-“suċċessjoni appostolika” tibni l-ħajja liturġika kollha tal-Knisja; hi stess hi sagramentali li tiġi trasmessa permezz tas-sagrament ta’ l-Ordni.

 

… hu preŻenti fil-LiturĠija f’din id-dinja …

1088 “Biex isseħħ din il-ħidma hekk kbira – it-tqassim u l-għoti tas-salvazzjoni – Kristu hu dejjem mal-Knisja tiegħu, l-aktar f’kull ħidma liturġika. Jinsab fis-Sagrifiċċju tal-Quddiesa meta, fil-persuna tal-ministru tiegħu, “kif darba offra lilu nnifsu fuq is-salib, joffri lilu nnifsu bil-ministeru tas-saċerdoti”, u l-aktar taħt ix-xbihat ewkaristiċi. Jinsab ukoll bil-qawwa tiegħu fis-sagramenti hekk li meta xi ħadd jgħammed, huwa Kristu stess li jkun jgħammed. Jinsab fil-Kelma tiegħu, hekk li jkun hu li jitkellem meta tinqara l-Iskrittura Mqaddsa fil-Knisja. U fl-aħħarnett jinsab fil-Knisja hija u titlob u tlissen is-Salmi, għax kien wiegħed: “Fejn tnejn jew tlieta jkunu miġbura f’ismi, hemm inkun jien f’nofshom” (Mt 18,20).[803]

1089 “Biex isseħħ din il-ħidma hekk kbira, li biha Alla hu gglorifikat perfettament u l-bnedmin jitqaddsu, Kristu dejjem isieħeb miegħu l-Knisja, l-Għarusa maħbuba tiegħu, li titolbu bħala Sidha u permezz tiegħu tagħti qima lill-Missier ta’ dejjem”.[804]

 

… li hu tisĦib fil-LiturĠija tas-sema

1090 “Aħna u niċċelebraw il-Liturġija fuq l-art, nieħdu sehem, billi niggustawha qabel, fil-Liturġija tas-sema, li hi ċċelebrata fil-belt qaddisa, Ġerusalemm tas-sema: lejha aħna sejrin bħala pellegrini, fejn Kristu qiegħed fuq in-naħa tal-lemin tal-Missier bħala ministru tas-santwarju u tabernaklu veru; flimkien mal-qtajja’ kollha tas-sema nkantaw inni ta’ glorja lill-Mulej; aħna u nagħmlu t-tifkira tal-qaddisin, nittamaw li għad ikollna sehem magħhom; aħna u nistennew bil-ħerqa s-Salvatur tagħna Sidna Ġesù Kristu, biex meta jidher Hu, li hu l-ħajja tagħna, aħna ukoll nidhru flimkien miegħu fil-glorja”.[805]

 

III.L-Ispirtu s-Santu u l-Knisja fil-Liturġija

1091 Fil-Liturġija l-Ispirtu s-Santu hu l-għalliem tal-fidi għall-Poplu ta’ Alla, dak li bih isiru “l-ħwejjeġ kbar ta’ Alla” li huma s-sagramenti tal-Patt il-Ġdid. Ix-xewqa u l-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu fil-qalb tal-Knisja huma li aħna ngħixu l-ħajja ta’ Kristu rxoxt. Meta jsib fina tweġiba għall-fidi li hu jqanqal, ikun hemm tassew kooperazzjoni vera: hekk il-Liturġija ssir ħidma flimkien ta’ l-Ispirtu s-Santu u l-Knisja.

1092 F’dan it-tqassim sagramentali tal-Misteru ta’ Kristu, l-Ispirtu s-Santu jaħdem kif ħadem fi żminijiet oħra tal-Pjan tas-salvazzjoni: iħejji l-Knisja għal-laqgħa mal-Mulej; ifakkar u juri ’l Kristu lill-fidi tal-ġemgħa; iġib u jagħmel li jseħħ fl-istess waqt il-Misteru ta’ Kristu bis-setgħa tiegħu li jbiddel kollox; u fl-aħħarnett bħala Spirtu ta’ l-għaqda jgħaqqad il-Knisja mal-ħajja u l-missjoni ta’ Kristu.

 

L-Ispirtu s-Santu jĦejji biex Kristu jiĠi milqugĦ

1093 L-Ispirtu s-Santu fl-ekonomija sagramentali jtemm ix-xbihat tal-Patt il-Qadim. Għaliex il-Knisja “ġiet imħejjija b’mod tal-għaġeb fil-ġrajja tal-Poplu ta’ Israel u fi żmien il-Patt il-Qadim”,14 il-Liturġija tal-Knisja tgħożż bħala parti integranti tagħha li ma tistax tgħaddi mingħajrhom xi elementi tal-kult tal-Patt il-Qadim,[806] u tagħmilhom tagħha:

— prinċipalment il-qari tat-Testment il-Qadim;

— it-talb tas-Salmi;

— u l-aktar, it-tifkira ta’ ġrajjiet ta’ salvazzjoni u ta’ realtajiet li jfissru ħafna, li twettqu fil-Misteru ta’ Kristu (il-Wegħda u l-Patt, l-Eżodu u l-Għid, is-Saltna u t-Tempju, l-Eżilju u d-dħul lura f’pajjiżhom).

1094 Hi fil-qbil li hemm bejn dawn iż-żewġ Testmenti[807] li sseħħ il-katekeżi ta’ l-Għid tal-Mulej (ara Lq 24, 13-49), u dik imbagħad ta’ l-Appostli u ta’ Missirijiet il-Knisja. Din il-katekeżi toħroġ għad-dawl dak li kien hemm moħbi fil-kitba tat-Testment il-Qadim, il-Misteru ta’ Kristu. Tissejjaħ “tipoloġika” għaliex turi l-ħaġa ġdida li hu Kristu, u titlaq mix-“xbihat” (tipi) li ħabbru ’l Kristu bil-ġrajjiet, bil-kliem u bis-simboli tal-Patt il-Qadim. Aħna nitilqu minn Kristu biex naqraw mill-ġdid dawn ix-xbihat taħt it-tmexxija ta’ l-Ispirtu tal-Verità, u dawn ix-xbihat noħorġuhom għad-dawl (ara 2 Kor 3,14-16). Hekk naraw li d-dilluvju u l-arka ta’ Noè ħabbru s-salvazzjoni li tiġina bil-Magħmudija (ara 1 Piet 3,21), u l-istess ħaġa naraw fis-sħaba u l-qsim tal-Baħar l-Aħmar, waqt li l-ilma mill-blata samma hu xbieha tad-doni spiritwali ta’ Kristu (ara 1 Kor 10,1-6); u l-manna fid-deżert tħabbar l-Ewkaristija, “il-ħobż tassew mis-sema” (Gw 6,32).

1095 Hu għalhekk li l-Knisja, speċjalment fi żmien l-Avvent u fi żmien ir-Randan, u l-iktar fil-lejl qaddis ta’ l-Għid, taqra u tgħix mill-ġdid dawn il-ġrajjiet kbar ta’ l-istorja tas-salvazzjoni fl-“illum” tal-Liturġija. Iżda dan jitlob ukoll li l-katekeżi tgħin lill-fidili biex jifhmu “spiritwalment” il-Pjan tas-salvazzjoni kif tgħarrafhulna l-Liturġija tal-Knisja u twassalna biex ngħixuh.

1096 Liturġija Lhudija u Liturġija nisranija. Tagħrif aħjar tal-fidi u tal-ħajja reliġjuża tal-poplu Lhudi, kif għadu qiegħed jistqarrhom u jgħixhom illum, jista’ jgħinna biex nifhmu aħjar xi aspetti tal-Liturġija nisranija. Kemm għal-Lhud u kemm għall-insara l-Iskrittura hi parti essenzjali tal-liturġiji tagħhom: it-tħabbira tal-Kelma ta’ Alla, it-tweġiba għall-Kelma, it-talb ta’ tifħir u ta’ interċessjoni għall-ħajjin u għall-mejtin, u t-talb għall-ħniena ta’ Alla. Il-Liturġija tal-Kelma, fl-istruttura proprja tagħha, għandha l-bidu tagħha fit-talb tal-Lhud. Il-Liturġija tas-Sigħat u testi u formularji liturġiċi oħra għandhom testi u formularji jixbhuhom fost il-Lhud, kif ukoll għandhom xebh ma’ talb tal-Lhud xi formularji ta’ talb nisrani, tassew għeżież għalina, bħalma hi t-talba tal-Missierna. It-talbiet ewkaristiċi ġew ispirati minn mudell ta’ talb tat-tradizzjoni Lhudija. Ir-relazzjonijiet bejn il-Liturġija Lhudija u l-Liturġija nisranija jidhru wkoll b’mod partikulari fil-festi kbar tas-sena liturġika, bħalma hi l-festa ta’ l-Għid, imma jidhru wkoll id-differenzi li hemm bejn iż-żewġ liturġiji dwar it-tifsir ta’ dawn il-festi. L-insara u l-Lhud jiċċelebraw il-festa ta’ l-Għid: ġrajja ta’ l-istorja li għadha tħares ’il quddiem, fost il-Lhud; ġrajja li laħqet it-tmiem tagħha bil-mewt u l-Qawmien mill-imwiet ta’ Kristu fost l-insara, għalkemm l-insara għadhom jistennew it-tmiem sħiħ tagħha fl-aħħar taż-żmien.

1097 Fil-Liturġija tal-Patt il-Ġdid, kull azzjoni liturġika, speċjalment iċ-ċelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija u tas-sagramenti, hi laqgħa ma’ Kristu u mal-Knisja. Il-ġemgħa liturġika tinsab miġbura ħaġa waħda “fl-għaqda ta’ l-Ispirtu s-Santu”, li jiġbor l-ulied Alla fil-Ġisem wieħed ta’ Kristu. Hi għaqda li tisboq ir-rabtiet kollha bejn bnedmin, razez, kulturi u kull rabta soċjali oħra.

1098 Il-ġemgħa trid tħejji ruħha biex tiltaqa’ mal-Mulej, trid tkun “poplu mhejji sewwa”. Din it-tħejjija tal-qlub hi ħidma flimkien ta’ l-Ispirtu s-Santu u tal-ġemgħa stess, b’mod partikulari tal-ministri tal-ġemgħa. Il-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu tfittex li tqanqal il-fidi, il-konverżjoni tal-qalb u r-rabta mar-rieda tal-Missier. Dawn id-dispożizzjonijiet huma meħtieġa minn qabel biex jistgħu jintlaqgħu l-grazzji li tagħti l-istess ċelebrazzjoni u jinkiseb il-frott tal-ħajja ġdida li ċ-ċelebrazzjoni hi mistennija li tagħti wara.

 

 

L-Ispirtu s-Santu jfakkar il-Misteru ta’ Kristu

1099 L-Ispirtu s-Santu u l-Knisja jaħdmu flimkien biex juru lil Kristu u l-opra tiegħu tas-salvazzjoni fil-Liturġija. L-aktar fl-Ewkaristija, u, analoġikament, fis-sagramenti l-oħra, il-Liturġija hi t-tifkira tal-Misteru tas-salvazzjoni. L-Ispirtu s-Santu hu t-tifkira ħajja tal-Knisja (ara Gw 14,26).

1100 Il-Kelma ta’ Alla. L-Ispirtu s-Santu l-ewwel ifakkar lill-ġemgħa liturġika t-tifsir tas-salvazzjoni huwa u jagħti l-ħajja lill-Kelma ta’ Alla li titħabbar, biex il-ġemgħa tilqagħha u tgħixha:

Fiċ-ċelebrazzjoni tal-Liturġija, l-Iskrittura għandha importanza mill-aqwa. Mill-Iskrittura jittieħdu s-siltiet li jinqraw u jiġu mfissra fl-omelija, u s-Salmi li jiġu kantati; mill-ispirazzjoni u l-ħeġġa ta’ l-Iskrittura ħarġu l-preċi, it-talb u l-innijiet liturġiċi, u mill-Iskrittura wkoll l-azzjonijiet u s-simboli liturġiċi jirċievu t-tifsir tagħhom.[808]

1101 Hu l-Ispirtu s-Santu li jagħti lil-letturi u lil dawk li jkunu jisimgħu l-qari, skond id-dispożizzjoni tal-qalb ta’ kull wieħed, li jifhmu spiritwalment il-Kelma ta’ Alla. Permezz tal-kliem, ta’ l-għemil u tas-simboli li jinsġu ċ-ċelebrazzjoni, l-Ispirtu s-Santu jwassal lill-fidili u lill-ministri biex ikollhom relazzjoni ħajja ma’ Kristu nnifsu, il-Kelma u x-Xbieha tal-Missier, ħalli huma jwasslu f’ħajjithom it-tifsir ta’ kull ma semgħu, fehmu u għamlu waqt iċ-ċelebrazzjoni.

1102 “Hija l-Kelma tas-salvazzjoni li tmantni l-fidi fi qlub l-insara; biha titwieled u tikber l-għaqda ta’ l-insara”.[809] It-tħabbira tal-Kelma ta’ Alla m’hijiex biss tagħlim: hi wkoll tweġiba ta’ fidi, li wieħed jilqa’ u jintrabat biha, minħabba l-Patt bejn Alla u l-Poplu tiegħu. Hu dejjem l-Ispirtu s-Santu li jagħti d-don tal-fidi, isaħħaħha u jkabbarha fi ħdan il-komunità. Il-ġemgħa liturġika hi qabel xejn għaqda fil-fidi.

1103 L-Anamnesi. Iċ-ċelebrazzjoni liturġika dejjem tfakkar l-indħil ta’ Alla fil-ġrajja tad-dinja għas-salvazzjoni. “Il-pjan tar-rivelazzjoni jseħħ b’għemil u bi kliem marbutin bejniethom b’rabta liema bħalha... Il-kliem iħabbar l-għemil u jwassal biex jingħaraf il-misteru li jinsab fih”.[810]Fil-Liturġija tal-Kelma l-Ispirtu s-Santu “jfakkar” lill-ġemgħa dak kollu li Kristu għamel għalina. Skond in-natura ta’ l-azzjoni liturġika li ssir, u t-tradizzjonijiet ritwali tal-Knejjes, iċ-ċelebrazzjoni “tfakkar” il-ħwejjeġ kbar ta’ Alla f’Anamnesi ftit jew wisq twila. L-Ispirtu s-Santu, li b’dan il-mod ifakkar lill-Knisja, iwassal imbagħad għar-radd tal-ħajr u t-tifħir (Dossoloġija).

 

 

L-Ispirtu s-Santu jĠib issa u f’dan il-waqt il-Misteru ta’ Kristu

1104 Il-Liturġija nisranija mhux biss tfakkar il-ġrajjiet li bihom seħħet i­s-salvazzjoni tagħna, imma tagħmilhom attwali, preżenti, qishom b’xi mod qegħdin iseħħu f’dan il-ħin u f’dan il-waqt; il-Misteru ta’ Għid jiġi ċċelebrat, mhux ripetut; huma ċ-ċelebrazzjonijiet li jiġu mtennija; u f’kull ċelebrazzjoni jiġi l-Ispirtu s-Santu li jagħmel preżenti waqt iċ-ċelebrazzjoni l-Misteru waħdieni ta’ Kristu.

1105 L-Epiklesi (“sejħa fuq”) hi talba li biha s-saċerdot jitlob lill-Missier biex jibgħat l-Ispirtu s-Santu ħa jqaddes l-offerti biex isiru l-Ġisem u d-Demm tal-Mulej u biex dawk li jirċevuhom isiru huma wkoll offerta ħajja lil Alla.

1106 Flimkien ma’ l-Anamnesi, l-Epiklesi hi fil-qofol ta’ kull ċelebrazzjoni sagramentali u b’mod partikulari taċ-ċelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija:

Int tistaqsi kif il-ħobż isir Ġisem ta’ Kristu, u l-inbid... Demm ta’ Kristu? Jien ngħidhulek: Jiġi bil-qawwa l-Ispirtu s-Santu u jagħmel dak li jisboq kull kelma u kull ħsieb tal-bniedem... Għandu jkun biżżejjed għalik li tifhem illi dan iseħħ bl-Ispirtu s-Santu, l-istess kif ġara fil-Verġni Marija: hu permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu li l-Mulej, bih stess u fih stess, sar bniedem.[811]

1107 Il-qawwa ghat-tiġdid ta’ l-Ispirtu s-Santu fil-Liturġija tħaffef il-miġja tas-Saltna u t-tmiem u l-milja tal-Misteru tas-salvazzjoni. Aħna u nistennew u nittamaw dan, l-Ispirtu s-Santu jwassalna biex tassew inħossu minn qabel l-għaqda sħiħa mat-Trinità Qaddisa. Mibgħut mill-Missier li jilqa’ l-Epiklesi tal-Knisja, l-Ispirtu jagħti l-ħajja lil dawk li jilqgħuha u minn issa jkun għalihom ir-“rahan” ta’ wirthom (ara Ef 1,14; 2Kor 1,22).

 

L-gĦaqda fl-ispirtu s-Santu

1108 L-għan tal-missjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu f’kull azzjoni liturġika hu li sseħħ l-għaqda ma’ Kristu biex jissawwar il-Ġisem tiegħu. L-Ispirtu s-Santu qisu l-qawwa li tagħti l-frott lill-friegħi tad-Dielja tal-Missier (ara Gw 15,1-17; Gal 5,22). Fil-Liturġija sseħħ kooperazzjoni mill-iktar intima bejn l-Ispirtu s-Santu u l-Knisja. Hu, l-Ispirtu ta’ l-għaqda, jibqa’ bla ma qatt jiġi nieqes fil-Knisja. Għalhekk il-Knisja hi s-sagrament il-kbir tal-għaqda ma’ Alla li tiġbor lil ulied Alla li kienu mxerrdin. Il-frott ta’ l-Ispirtu fil-Liturġija hu għaqda li qatt ma tiġi nieqsa mat-Trinità Qaddisa u bejn l-aħwa. (ara 1 Gw 1, 3-7).

1109 L-Epiklesi hi wkoll talba biex isseħħ għal kollox l-għaqda tal-ġemgħa mal-Misteru ta’ Kristu. “Il-grazzja ta’ Sidna Ġesù Kristu, l-imħabba ta’ Alla u l-għaqda fl-Ispirtu s-Santu” (2 Kor 13,13) trid tibqa’ dejjem magħna u tibqa’ tagħti frott ukoll wara ċ-ċelebrazzjoni ewkaristika. Għalhekk il-Knisja titlob lill-Missier ħa jibgħat l-Ispirtu s-Santu biex jagħmel il-ħajja ta’ l-insara offerta ħajja lil Alla, bil-bidla spiritwali fi xbieha ta’ Kristu, bil-ħerqa għall-għaqda tal-Knisja u bit-tisħib fil-missjoni tagħha permezz ta’ xhieda u ta’ servizz ta’ mħabba li tagħmel.

 

Fil-qosor

1110 Fil-Liturġija tal-Knisja, Alla l-Missier hu mbierek u miqjum bħala l-bidu tal-barkiet kollha tal-ħolqien u tas-salvazzjoni li bihom berikna f’Ibnu, biex jagħtina l-Ispirtu ta’ l-adozzjoni ta’ wlied.

1111 Il-ħidma ta’ Kristu fil-Liturġija hi sagramentali għax il-Misteru tiegħu ta’ salvazzjoni jsir preżenti bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu tiegħu; għaliex il-Ġisem tiegħu, li hu l-Knisja, qisu sagrament (sinjal u strument) li fih l-Ispirtu s-Santu jqassam il-Misteru tas-salvazzjoni, għaliex permezz ta’ kull azzjoni liturġika l-Knisja li għadha miexja fid-dinja, minn issa stess tieħu sehem fil-Liturġija tas-sema u dduqha minn qabel.

1112 Il-missjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu fil-Liturġija tal-Knisja hu li jħejji l-ġemgħa għal-laqgħa ma’ Kristu; li jfakkar u juri ’l Kristu lill-fidi tal-ġemgħa; li bis-setgħa tiegħu jagħmel qisha qed isseħħ issa u f’dan il-waqt il-ħidma ta’ Kristu għas-salvazzjoni u jagħmel li d-Don ta’ l-għaqda fil-Knisja jagħti frott.

 

 

It-tieni artiklu

Il-Misteru ta’ l-GĦid

fis-Sagramenti tal-Knisja

1113 Il-ħajja liturġika kollha tal-Knisja ddur madwar is-Sagrifiċċju ewkar-istiku u s-sagramenti.[812] Fil-Knisja hemm seba’ sagramenti: Magħmudija, Griżma jew Konfermazzjoni, Ewkaristija, Penitenza, Dlik tal-Morda, Ordni, Żwieġ.[813] F’dan l-artiklu, naraw dak li s-seba’ sagramenti tal-Knisja għandhom flimkien f’dak li hu duttrina; naraw fil-Kap II dak li għandhom flimkien f’dak li għandu x’jaqsam maċ-ċelebrazzjoni tagħhom; u dak li hu proprju ta’ kull sagrament narawh fit-tieni sezzjoni.

 

I. Is-sagramenti ta’ Kristu

1114 “F’rabta sħiħa mat-tagħlim ta’ l-Iskrittura, mat-tradizzjoni ta’ l-Appostli, … u mas-sentimenti ta’ Missirijiet il-Knisja kollha” aħna nistqarru li “s-sagramenti tal-Liġi l-Ġdida għamilhom kollha Sidna Ġesù Kristu”.[814]

1115 Il-kliem u l-għemil ta’ Ġesù tul il-ħajja moħbija tiegħu u tul il-ministeru pubbliku tiegħu kienu ġa jagħtu s-salvazzjoni. Wrew minn qabel il-qawwa tal-Misteru tiegħu ta’ l-Għid. Ħabbru u ħejjew dak li kien se jagħti lill-Knisja wara li kollox ikun mitmum. Il-misteri tal-ħajja ta’ Kristu huma l-pedament ta’ dak li issa Kristu, permezz tal-ministri tal-Knisja, jagħti fis-sagramenti, għaliex “dak li kien jidher fil-ħajja tas-Salvatur tagħna għadda fil-misteri tiegħu”.[815]

1116 “Qawwiet li joħorġu” mill-Ġisem ta’ Kristu (ara Lq 5,17; 6,19; 8,46), dejjem ħaj u jagħti l-ħajja, għemejjel ta’ l-Ispirtu s-Santu li dejjem jaħdem fil-Ġisem tiegħu li hu l-Knisja, is-sagramenti huma “l-għemejjel kbar ta’ Alla” fil-Patt il-Ġdid u għal dejjem.

 

II.Is-sagramenti tal-Knisja

1117 Permezz ta’ l-Ispirtu li “jwassalha għall-verità kollha” (Gw 16,13), il-Knisja bħala dik li tamministra bil-fedeltà kollha l-misteri ta’ Alla (ara Mt 13,52; 1 Kor 4,1) għarfet bil-mod il-mod it-teżor li rċeviet minn għand Kristu u wriet sewwa kif kellu “jitqassam”, l-istess kif għamlet għall-kanoni ta’ l-Iskrittura u għad-duttrina tal-fidi. Hekk il-Knisja, tul iż-żminijiet, għarfet li fost iċ-ċelebrazzjonijiet liturġiċi tagħha hemm seba’ ċelebrazzjonijiet li huma, fis-sens proprju tal-kelma, sagramenti istitwiti mill-Mulej.

1118 Is-sagramenti huma “tal-Knisja”, kemm għaliex huma jsiru “permezz tal-Knisja” u kemm għaliex huma jsiru “għall-Knisja”. Huma “permezz tal-Knisja” għaliex hi s-sagrament tal-ħidma ta’ Kristu li jaħdem fiha permezz tal-missjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu. Huma “għall-Knisja” għaliex huma “dawn is-sagramenti li jagħmlu l-Knisja”,[816] għaliex juru u jagħtu lill-bnedmin, l-aktar fl-Ewkaristija, il-Misteru ta’ l-għaqda ma’ Alla li hu Mħabba u wieħed fi Tliet Persuni.

1119 Il-Knisja, li ma’ Kristu r-Ras tagħmel “qisu persuna waħda mistika”,[817] taħdem fis-sagramenti bħala “komunità saċerdotali”, “li għandha struttura organika”:[818]permezz tal-Magħmudija u l-Konfermazzjoni jew Griżma l-poplu saċerdotali jikseb il-ħila li jiċċelebra l-Liturġija; barra dan, xi nsara “jingħataw Ordni mqaddes, biex, f’isem Kristu, jirgħu l-Knisja bil-kelma u l-grazzja ta’ Alla”.[819]

1120 Il-ministeru ta’ l-Ordni jew saċerdozju ministerjali [820] hu għall-qadi tas-saċerdozju batteżimali (li jingħata fil-Magħmudija). Is-saċerdozju ministerjali hu garanzija li fis-sagramenti huwa Kristu li jaħdem għall-Knisja permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu. Il-missjoni ta’ salvazzjoni li l-Missier ried jafda lil Ibnu magħmul bniedem, ġiet fdata lill-Appostli u minn għandhom għaddiet għand is-suċċessuri tagħhom: dawn jirċievu l-Ispirtu ta’ Ġesù biex dak li jagħmlu, jagħmluh f’ismu u fil-persuna tiegħu (ara Gw 20,21-23; Lq 24,47; Mt 28,18-20). Għalhekk il-ministru li jkun ordnat jorbot sagramentalment l-għemil liturġiku ma’ dak li qalu u għamlu l-Appostli, u, permezz tagħhom, ma’ dak li qal u għamel Kristu, bidu u pedament tas-sagramenti.

1121 It-tliet sagramenti tal-Magħmudija, tal-Griżma jew Konfermazzjoni u ta’ l-Ordni, barra l-grazzja, jagħtu wkoll karattru sagramentali jew “siġill” li bih in-nisrani jkollu sehem fis-saċerdozju ta’ Kristu u jagħmel parti mill-Knisja skond qagħdiet u uffiċċji diversi. Dan ix-xebh ma’ Kristu u mal-Knisja, li jiġi permezz ta’ l-Ispirtu, ma jitħassar qatt:[821] jibqa’ dejjem fin-nisrani bħala dispożizzjoni tajba għall-grazzja, bħala wegħda u garanzija tal-ħarsien ta’ Alla, u ħhala sejħa għall-qima ta’ Alla u għall-qadi tal-Knisja. Dawn it-tliet sagramenti ma jistgħux jingħataw aktar minn darba.

 

III. Is-sagramenti tal-Fidi

1122 Kristu bagħat l-Appostli biex “l-indiema għall-maħfra tad-dnubiet tixxandar f’ismu lill-ġnus kollha” (Lq 24,47). “Agħmlu dixxipli mill-ġnus kollha u għammduhom fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu” (Mt 28,19). Il-missjoni li tgħammed, li għalhekk hi missjoni sagramentali, hi marbuta mal-missjoni ta’ l-evanġelizzazzjoni, għax is-sagrament tal-Magħmudija jitħejja permezz tal-Kelma ta’ Alla u permezz tal-fidi, li hi l-kunsens għall-Kelma ta’ Alla:

Il-Poplu ta’ Alla jinġema’ l-ewwel bil-Kelma ta’ Alla l-ħaj … It-tħabbira tal-Kelma ma jistax jgħaddi mingħajrha l-ministeru sagramentali, għaliex dan il-ministeru hu dwar is-sagramenti tal-fidi, u l-fidi teħtieġ il-Kelma biex titwieled u titmantna.[822]

1123 Is-sagramenti bħala għan għandhom li jqaddsu l-bnedmin, li jibnu l-Ġisem ta’ Kristu, u, fl-aħħarnett, li tingħata qima lil Alla; iżda bħala sinjali, is-sagramenti jgħallmu wkoll. Mhux biss jissopponu l-fidi, imma permezz tal-Kelma u ta’ l-elementi ritwali jmantnuha, isaħħuha, jfissruha, u għalhekk jissejħu sagramenti tal-fidi.[823]

1124 Il-fidi tal-Knisja tiġi qabel il-fidi tan-nisrani li hu mistieden biex iħaddanha. Meta l-Knisja tiċċelebra s-sagramenti, hi tistqarr il-fidi li rċeviet mill-Appostli. Minn hawn il-qawl antik: lex orandi, lex credendi [824]. Il-liġi tat-talb hi l-liġi tal-fidi, il-Knisja temmen kif titlob. Il-Liturġija hi element kostituttiv tat-Tradizzjoni qaddisa u ħajja.[825]

1125 Minħabba f’hekk ebda rit sagramentali ma jista’ jiġi mibdul u mdawwar skond ma jfittillu l-ministru jew ma jfittilha l-komunità. Lanqas l-ogħla awtorità tal-Knisja ma tista’ tbiddel il-Liturġija kif jiftlilha, imma tista’ tbiddilha biss skond l-ubbidjenza tal-fidi u b’rispett reliġjuż sħiħ għall-misteru tal-Liturġija.

1126 Madankollu, għaliex is-sagramenti jfissru u jiżviluppaw l-għaqda tal-fidi fil-Knisja, il-lex orandi (il-liġi tat-talb) hija wieħed mill-kriterji essenzjali tad-djalogu li qed ifittex l-għaqda ta’ l-insara kollha.[826]

 

IV.Is-sagramenti ta’ Salvazzjoni

1127 Is-sagramenti, meta jiġu ċċelebrati b’mod xieraq bil-fidi, jagħtu l-grazzja li jfissru.[827] Huma effikaċi għax fihom Kristu nnifsu jkun jaħdem: hu li jgħammed, hu li jaħdem fis-sagramenti tiegħu biex jagħti l-grazzja mfissra mis-sagrament. Il-Missier dejjem jilqa’ t-talba tal-Knisja ta’ Ibnu, li fl-epiklesi ta’ kull sagrament, tfisser il-fidi tagħha fil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu. Kif in-nar ibiddel fih kull ma jmiss, hekk l-Ispirtu s-Santu jbiddel f’ħajja ta’ Alla kull ma jiġi taħt il-qawwa tiegħu.

1128 Dan ifisser dak li tgħid il-Knisja:[828] li s-sagramenti jaħdmu ex opere operato (letteralment “mill-fatt stess li qiegħed isir għemil”), jiġifieri bis-saħħa tal-ħidma għas-salvazzjoni ta’ Kristu, ħidma li saret darba għal dejjem. Minn dan jiġi li “s-sagrament ma jseħħx permezz tal-ġustizzja tal-bniedem li jagħti s-sagrament jew jirċevih, iżda bil-qawwa ta’ Alla”.[829] Sakemm sagrament hu ċċelebrat skond il-fehma tal-Knisja, is-setgħa ta’ Kristu u ta’ l-Ispirtu tiegħu jaħdmu fih u permezz tiegħu, tkun xi tkun il-qdusija personali tal-ministru. Iżda l-frott tas-sagramenti jiddependi ukoll mid-diżposizzjonijiet ta’ min jirċevihom.

1129 Il-Knisja tgħallem li għal dawk li jemmnu s-sagramenti tal-Patt il-Ġdid huma meħtieġa għas-salvazzjoni.[830] Il-“grazzja sagramentali” hi grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu mogħtija minn Kristu, u hi proprja ta’ kull sagrament. L-Ispirtu jfejjaq u jġedded lil dawk li jirċievu s-sagramenti u jagħmilhom xebh ma’ Bin Alla. Il-frott tal-ħajja sagramentali hu li l-Ispirtu ta’ l-adozzjoni jsieħeb fin-natura ta’ Alla (ara 2 Piet 1,4) lill-insara billi jgħaqqadhom b’mod ħaj ma’ l-Iben il-waħdieni, is-Salvatur.

 

V. Is-sagramenti tal-ħajja ta’ dejjem

1130 Il-Knisja tiċċelebra l-Misteru ta’ Sidna “sa meta jerġa’ jiġi” u “Alla jkun kollox f’kollox” (1 Kor 11,26; 15,28). Sa minn żmien l-Appostli l-Liturġija tħares lejn it-tmiem tagħha bit-tnehid ta’ l-Ispirtu fil-Knisja “Marana tha!” (1 Kor 16,22). Il-Liturġija b’hekk tissieħeb max-xewqa ta’ Kristu: “Kelli xewqa kbira li nagħmel din l-ikla ta’ l-Għid magħkom … sa ma tkun seħħet għal kollox is-Saltna ta’ Alla” (Lq 22, 15-16). Fis-sagramenti ta’ Kristu l-Knisja ġa għandha r-rahan ta’ wirtha, hi ġa msieħba fil-ħajja ta’ dejjem, “tistenna t-tama hienja u d-dehra tas-sebħ tal-kbir Alla u Salvatur tagħna, Ġesù Kristu” (Tit 2,13) .“L-Ispirtu u l-Għarusa jgħidu: ‘Ejja! … Ejja, Mulej Ġesù’” (Apok 22,17.20).

San Tumas jiġbor fil-qasir b’dan il-mod id-dimensjonijiet differenti tas-sinjal sagramentali – “Mela s-sagrament hu sinjal li jfakkar dak li għadda, jiġifieri l-passjoni ta’ Kristu; sinjal li juri dak li jseħħ fina permezz tal-passjoni ta’ Kristu, jiġifieri l-grazzja; u sinjal li jħabbar dak li għad irid jiġi, jiġifieri l-glorja ta’ dejjem”.[831]

 

Fil-qosor

1131 Is-sagramenti huma sinjali li jagħtu tassew il-grazzja, istitwiti minn Kristu u fdati lill-Knisja, li bihom tingħatalna l-ħajja ta’ Alla. Ir-riti li naraw, riti li bihom jiġu ċċelebrati s-sagramenti, ifissru u jagħtu l-grazzji proprji għal kull sagrament. Jagħmlu l-frott f’dawk li jirċevuhom bid-dispożizzjonijiet meħtieġa.

1132 Il-Knisja tiċċelebra s-sagramenti bħala komunità saċerdotali, li tinbena permezz tas-saċerdozju li jingħata fil-Magħmudija u tas-saċerdozju tal-ministri ordnati.

1133 L-Ispirtu s-Santu jhejji għas-sagramenti permezz tal-Kelma ta’ Alla u permezz tal-fidi li biha tiġi milqugħa l-Kelma fil-qalb ta’ dawk li huma mħejjija għaliha. Imbagħad is-sagramenti jqawwu u juru l-fidi.

 

1134 Il-frott tal-ħajja sagramentali hu fl-istess waqt personali u ekklesjali. Min-naħa l-waħda l-frott tas-sagramenti hu għal kull nisrani t-triq lejn Alla fi Kristu Ġesù, u min-naħa l-oħra hu għall-Knisja kobor fl-imħabba u fil-missjoni tagħha ta’ xhieda.

 

 

 

 

It-Tieni Kap

Iċ-ċelebrazzjoni Sagramentali

tal-Misteru ta’ l-GĦid

 

1135 Il-katekeżi liturġika titlob li l-ewwel tkun magħrufa l-ekonomija sagramentali (l-ewwel kap). Fid-dawl ta’ dan it-tagħrif tidher il-ħaġa ġdida li hi ċ-ċelebrazzjoni tas-sagramenti. F’dan il-kap, għalhekk, se nitkellmu dwar iċ-ċelebrazzjoni tas-sagramenti tal-Knisja. Naraw dak li dejjem hemm fis-sagramenti kollha, minkejja d-diversità tat-tradizzjonijiet liturġiċi, waqt li dak li hu proprju għaċ-ċelebrazzjoni ta’ kull sagrament narawh aktar ’il quddiem. Din il-katekeżi fundamentali dwar iċ-ċelebrazzjonijiet sagramentali trid twieġeb għad-diffikultajiet ewlenin ta’ l-insara dwar dan is-suġġett, jiġifieri

 — min jiċċelebra?

 — kif tiċċelebra?

 — meta tiċċelebra?

 — fejn tiċċelebra?

 

 

L-ewwel artiklu

Iċ-ċelebrazzjoni tal-LiturĠija tal-Knisja

 

I.Min jiċċelebra?

1136 Il-Liturġija hi “għemil” ta’ Kristu sħiħ (“Christus totus”). Dawk li jiċċelebrawha ġa qed jiċċelebraw, ’l hemm mis-sinjali, il-Liturġija tas-sema, fejn iċ-ċelebrazzjoni hi kollha kemm hi għaqda u festa.

 

Iċ-ĊElebranti tal-LiturĠija tas-sema

1137 L-Apokalissi ta’ San Ġwann, li naqraw fil-Liturġija tal-Knisja, l-ewwel jurina “tron imwaqqaf fis-sema u wieħed bil-qiegħda fuq it-tron” (Apok 4,2), “il-Mulej Alla” (Is 6,1; ara Ezek 1,26-28). Imbagħad jurina il-Ħaruf “bħallikieku kien maqtul” (Apok 5,6; Gw 1,29): Kristu msallab u rxoxt, li hu waħdu l-Qassis il-Kbir u s-santwarju veru (ara Lh 4,14-15; 10, 19-21, u l-bqija) dak stess “li joffri u jiġi offrut, li jagħti u jingħata”.[832]. U fl-aħħarnett jurina “x-xmara ta’ l-ilma tal-ħajja, tgelgel mit-tron ta’ Alla u tal-Ħaruf” (Apok 22,1), wieħed mill-isbaħ simboli ta’ l-Ispirtu s-Santu (ara Gw 4,10-14; Apok 21,6).

1138 “Imġeddin” fi Kristu u mseħbin fis-servizz ta’ tifħir lil Alla u fis- sħuħija tal-pjan tiegħu, hemm is-Setgħat tas-sema (ara Apok 4,5; Is 6,2-3), il-ħolqien kollu (l-erba’ Ħlejjaq Ħajjin), il-qaddejja tal-Patt il-Qadim u l-Patt il-Ġdid (l-erbgha u għoxrin Xih), il-Poplu ġdid ta’ Alla (il-mija u erbgħa u erbgħin elf: ara Apok 7,1-8; 14,1), b’mod partikulari, il-martri “li kienu qatluhom minħabba l-Kelma” (Apok 6,9-11), u l-Omm qaddisa ta’ Alla (il-Mara: ara Apok 12; l-Għarusa tal-Ħaruf: ara Apok 21,9) u fl-aħħar “kotra kbira li ħadd ma jista’ jgħoddha minn kull ġens u tribù, minn kull poplu u lsien” (Apok 7,9).

1139 Hi f’din il-Liturġija ta’ dejjem li l-Ispirtu s-Santu u l-Knisja jseħbuna, meta niċċelebraw il-Misteru tas-salvazzjoni fis-sagramenti.

 

Iċ-ĊElebranti tal-liturĠija sagramentali

1140 Hija l-komunità kollha, il-Ġisem ta’ Kristu flimkien mar-Ras tiegħu, li tiċċelebra. “Kull għemil liturġiku m’huwiex xi għemil privat, imma hu ċelebrazzjoni tal-Knisja, li hi ‘sagrament ta’ l-għaqda’, jiġifieri tal-poplu qaddis ta’ Alla miġbur u organizzat taħt it-tmexxija ta’ l-isqfijiet. Hu għalhekk li l-għemil kollu tal-Liturġija hu għemil il-Ġisem tal-Knisja kollu kemm hu; iċ-ċelebrazzjonijiet liturġiċi juru x’inhu l-Ġisem tal-Knisja u jimpenjawh; il-membri kollha tal-Ġisem tal-Knisja, b’mod jew ieħor, jintlaħqu minn dawn iċ-ċelebrazzjonijiet, skond l-ordni jew l-uffiċċji li jkollhom u skond il-mod kif jissieħbu fihom”.[833] Għalhekk “kull darba li dawn ir-riti, skond in-natura proprja ta’ kull rit, jitolbu li jkunu ċelebrazzjoni komunitarja, jiġifieri bit-tisħib ħaj u attiv tal-fidili, għandha ssir insistenza biex, sa fejn jista’ jkun, ċelebrazzjoni komunitarja tiġi preferita għal ċelebrazzjoni individwali u privata”.[834]

1141 Il-ġemgħa li tiċċelebra hi l-komunità ta’ l-insara li bit-“twelid ġdid u d-dilka ta’ l-Ispirtu s-Santu ġew ikkonsagrati f’dar spiritwali u saċerdozju qaddis biex joffru bħala sagrifiċċju spiritwali l-għemejjel kollha ta’ l-insara”.[835] Dan “is-saċerdozju komuni ta’ kulħadd hu s-saċerdozju ta’ Kristu, li hu waħdu l-Qassis, saċerdozju li fih għandhom sehem il-membri kollha tiegħu.[836]

Ommna l-Knisja tixtieq ħafna li l-fidili kollha jaslu għal dan it-tisħib sħiħ u attiv f’dawn iċ-ċelebrazzjonijiet liturġiċi u jħossuh; tisħib mitlub mill-istess natura tal-Liturġija u li, minħabba l-Magħmudija, hu dritt u dmir tal-poplu nisrani, li hu “ġens maħtur, saċerdozju regali, nazzjon qaddis, poplu li Alla kiseb għalih” (1 Piet 2,9; ara 2,4-5).[837]

1142 Iżda “mhux il-membri kollha għandhom l-istess xogħol” (Rum 12,4). Xi membri huma msejħin minn Alla, fil-Knisja u permezz tal-Knisja, għall-qadi speċjali fi ħdan il-komunità. Dawn il-qaddejja jintgħażlu u jiġu kkonsagrati permezz tas-sagrament ta’ l-Ordni li bih l-Ispirtu s-Santu jagħtihom il-ħila li dak li jagħmlu jagħmluh fil-Persuna ta’ Kristu r-Ras, biex jaqdu l-membri kollha tal-Knisja.[838] Il-ministru ordnat hu qisu “ikona” ta’ Kristu Saċerdot. U għaliex is-sagrament tal-Knisja l-aktar li jidher hu fl-Ewkaristija, hu waqt li qiegħed jippresiedi l-Ewkaristija li l-aktar jidher il-ministeru ta’ l-Isqof, u f’xirka miegħu, dak tas-saċerdoti u tad-djakni.

1143 Għall-qadi ta’ l-uffiċċji tas-saċerdozju tal-fidili, hemm imbagħad ministeri partikulari oħra, li ma jiġux ikkonsagrati permezz tas-sagrament ta’ l-Ordni, u li l-uffiċċju tagħhom hu determinat mill-isqfijiet skond it-tradizzjonijiet liturġiċi u l-ħtiġiet pastorali. “Il-ministranti, il-letturi, il-kommentaturi u dawk li jagħmlu parti minn schola cantorum jaqdu ministeru li hu tassew liturġiku.[839]

1144 Għalhekk f’kull ċelebrazzjoni tas-sagramenti, il-ġemgħa kollha hi l-“liturgu”, (iċ-ċelebrant), kull wieħed skond l-uffiċċju li jkollu, imma dejjem fl-“għaqda ta’ l-Ispirtu”, li jaħdem f’kulħadd. “Fiċ-ċelebrazzjonijiet liturġiċi kull wieħed, ministru jew fidil, huwa u jaqdi l-uffiċċju tiegħu, għandu jagħmel dak biss u dak kollu li hu proprju tiegħu, skond xi jkun qiegħed jagħmel u skond ir-regoli tal-Liturġija”.[840]

 

 

II.Kif tiċċelebra?

Sinjali u Simboli

1145 Ċelebrazzjoni liturġika tintiseġ b’ħafna sinjali u simboli. Skond il-mod kif Alla jgħallimna ħa niksbu s-salvazzjoni, it-tifsir ta’ dawn is-sinjali u ta’ dawn is-simboli għandu l-għeruq tiegħu fil-ħolqien u fil-kultura tal-bniedem, għandna ħjiel tiegħu fil-ġrajjiet tal-Patt il-Qadim, u jidher sħiħ fil-persuna u l-ħidma ta’ Kristu.

1146 Sinjali mid-dinja tal-bnedmin. Is-sinjali u s-simboli għandhom importanza kbira fil-ħajja tal-bniedem. Għaliex il-bniedem għandu ġisem u ruħ għalhekk hu spiritwali u korporali fl-istess ħin, ifisser u jagħraf il-veritajiet spiritwali permezz ta’ sinjali u simboli materjali. Għaliex il-bniedem min-natura tiegħu jrid jgħix ma’ bnedmin oħra (hu soċjevoli) jeħtieġlu sinjali u simboli biex ikun jista’ jikkomunika ma’ l-oħrajn, permezz ta’ kliem, permezz ta’ ġesti, permezz ta’ għemil; u ngħidu l-istess ħaġa dwar ir-relazzjonijiet ma’ Alla.

1147 Alla jkellem lill-bniedem permezz tal-ħlejjaq li jidhru. Fl-univers materjali, l-intelliġenza tal-bniedem tista’ tara s-sinjali tal-Ħallieq (ara Għerf 13,1; Rum 1,19-20; Atti 14-17). Il-lejl u n-nhar, ir-riħ u n-nar, l-ilma u l-art, s-siġra u l-frott tagħha kollha jitkellmu fuq Alla, u huma simboli tal-kobor tiegħu u fl-istess ħin juru wkoll li hu qrib il-bnedmin.

1148 Dawn il-ħlejjaq, għax nagħrfuhom bis-sensi tagħna, jistgħu jfissru kemm il-ħidma ta’ Alla li jqaddes il-bnedmin u kemm il-ħidma tal-bnedmin li jagħtu l-qima tagħhom lil Alla. Ngħidu l-istess ħaġa dwar is-simboli u s-sinjali tal-ħajja soċjali tal-bnedmin: il-ħasil u d-dlik, il-qsim tal-ħobż u x-xorb flimkien jistgħu jfissru l-preżenza ta’ Alla li jqaddes u l-ħajr tal-bniedem ghal Dak li ħalqu.

1149 Ir-reliġjonijiet kbar tal-bniedem huma xhieda, spiss b’mod li tassew timpressjona, ta’ dan is-sens kosmiku u simboliku tar-riti reliġjużi. Il-Liturġija tal-Knisja taċċetta, tagħmel tagħha u tqaddes xi elementi tal-ħolqien u tal-kultura tal-bniedem u tagħtihom id-dinjità li jkunu sinjali tal-grazzja, tal-ħolqien ġdid f’Ġesù Kristu.

1150 Sinjali tal-Patt. Il-poplu magħżul minn Alla rċieva minn għandu sinjali u simboli magħżulin li ddeterminaw il-ħajja liturġika tiegħu: m’humiex aktar ċelebrazzjonijiet biss ta’ ċikli kosmiċi u ta’ ġesti soċjali, imma huma ukoll sinjali tal-Patt, sinjali ta’ l-għeġubijiet kbar li Alla għamel ghall-poplu tiegħu. Fost dawn is-sinjali liturġiċi tal-Patt il-Qadim nistgħu nsemmu ċ-ċirkonċizjoni, l-unzjoni u l-konsagrazzjoni tas-slaten u s-saċerdoti, it-tqegħid ta’ l-idejn, is-sagrifiċċji u fuq kollox l-Għid. Il-Knisja f’dawn is-sinjali tara tħabbira tas-sagramenti tal-Patt il-Ġdid.

1151 Sinjali li ttieħdu minn Kristu. Kristu, fil-predikazzjoni tiegħu, spiss għamel użu minn sinjali li ħa mill-ħolqien biex jgħarraf il-misteri tas-Saltna ta’ Alla (ara Lq 8,10). Ta l-fejqan jew wettaq kliemu permezz ta’ sinjali materjali jew permezz ta’ ġesti simboliċi (ara Gw 9,6; Mk 7,33-35; 8,22-25). Ta tifsir ġdid lill-fatti u lis-sinjali tal-Patt il-Qadim, l-aktar ta’ l-Eżodu u ta’ l-Għid (ara Lq 9,31; 22,7-20) għax hu nnifsu hu t-tifsir ta’ dawn is-sinjali kollha.

1152 Sinjali sagramentali. Wara Għid il-Ħamsin, hu permezz tas-sinjali sagramentali tal-Knisja tiegħu, li l-Ispirtu s-Santu jqaddes. Is-sagramenti tal-Knisja ma neħħewx, imma saffew u għamlu tagħhom l-għana kollu tas-sinjali u tas-simboli tal-ħolqien u tal-ħajja soċjali. Barra dan, wasslu għat-tmiem tagħhom it-tipi u x-xbihat tal-Patt il-Qadim, ifissru u jagħtu s-salvazzjoni li kiseb Kristu, u jħabbru u jantiċipaw il-glorja tas-sema.

 

Kliem u gĦemil

1153 Ċelebrazzjoni sagramentali hi laqgħa ta’ wlied Alla ma’ Missierhom, fi Kristu u l-Ispirtu s-Santu, u din il-laqgħa turi ruħha qisha djalogu permezz ta’ għemil u ta’ kliem. Veru li l-azzjonijiet simboliċi fihom infushom huma ġa lingwaġġ, imma hu meħtieġ li l-Kelma ta’ Alla u t-tweġiba għaliha bil-fidi jissieħbu u jagħtu l-ħajja lil dawn l-azzjonijiet, biex iż-żerriegħa tas-Saltna tinbet u tagħti frott għax issib art tajba. Kull azzjoni liturġika tfisser dak li tgħid il-Kelma ta’ Alla, jiġifieri l-inizjattiva ħielsa ta’ Alla flimkien mat-tweġiba bil-fidi tal-poplu tiegħu.

1154 Il-Liturġija tal-Kelma hija parti integranti taċ-ċelebrazzjonijiet sagramentali. Biex imantnu l-fidi ta’ l-insara s-sinjali tal-Kelma ta’ Alla jridu juru s-siwi tagħhom: Il-Ktieb tal-Kelma (lezzjonarju jew evanġeljarju), il-venerazzjoni li tintwera għalih (purċissjoni, inċens, dwal), il-post tat-tħabbira tal-Kelma (ambone), il-qari b’mod li l-Kelma tinstema’ u tiftieħem, l-omelija tal-ministru li tkompli t-tħabbira, it-tweġib tal-ġemgħa (akklamazzjonijiet, salm responsorjali, litaniji, stqarrija tal-fidi...)

1155 Il-kelma u l-azzjoni liturġika, li bħala sinjali u tagħlim ma’ jistgħux jin­firdu minn xulxin, ikunu tassew dan meta jagħmlu dak li jfissru. L-Ispirtu s-Santu ma jagħtix biss li nifhmu l-Kelma ta’ Alla biex iqajjem fina l-fidi; permezz tas-sagramenti jagħmel ukoll li jseħħu “l-għeġubijiet” ta’ Alla mħabbrin mill-Kelma: iġibilna u jagħtina l-opra tal-Missier li seħħet permezz ta’ Ibnu l-maħbub.

 

Kant u muŻika

1156 “It-tradizzjoni mużikali tal-Knisja universali ħolqot teżor ta’ siwi bla qjies li hu aqwa minn kull espressjoni oħra ta’ l-arti, l-aktar għaliex il-kant sagru marbut mal-kliem, hu parti meħtieġa u sħiħa tal-Liturġija solenni”.[841] Il-kompożizzjoni u l-kant tas-Salmi ispirati, spiss akkumpanjati mid-daqq ta’ l-istrumenti tal-mużika, kellhom ġa rabta mill-aqwa maċ-ċelebrazzjonijiet liturġiċi tal-Patt il-Qadim. Il-Knisja kompliet tiżviluppa din it-tradizzjoni: “Kantaw flimkien salmi, innijiet u għana spiritwali; kantaw u għannu minn qalbkom lill-Mulej” (Ef 5,19; ara Kol 3,16-17). “Min ikanta jkun jitlob darbtejn”.[842]

1157 Il-kant u l-mużika jaqdu l-uffiċċju tagħhom ta’ sinjali b’mod li jfisser ħafna, l-aktar għaliex għandhom “rabta aktar qawwija ma’ l-azzjoni liturġika”[843] minħabba tliet kriterji prinċipali: il-ġmiel espressiv tat-talb, it-tisħib tal-ġemgħa kollha flimkien meta jkun il-waqt, u s-solennità taċ-ċelebrazzjoni. B’hekk il-kant u l-mużika jissieħbu mal-ħsieb tal-kliem u ta’ l-azzjoni liturġika: il-glorja ta’ Alla u l-qdusija ta’ l-insara.[844]

Kemm dmugħ xerridt jiena u nisma’ l-għana ħlejju ta’ l-innijiet u l-kantiċi tiegħek jidwi fil-knisja tiegħek u jqanqalni mill-qiegħ ta’ qalbi! Dawk l-ilħna kienu jolqtuli widnejja u jsawbuli l-verità f’qalbi u jfawruhieli bi tqanqil ta’ tjieba. Id-dmugħ kien iġelben minn għajnejja u dan kien ta’ ġid għalija.[845]

1158 L-armonija bejn is-sinjali (kant, mużika, kliem u għemil) f’din il-ħaġa tant tfisser u tant tagħti frott li dejjem tidher fl-għana kulturali tal-Poplu ta’ Alla li qiegħed jiċċelebra.[846] Għalhekk “il-kant reliġjuż popolari għandu jinġieb ’il quddiem b’impenn sħiħ, biex waqt devozzjonijiet qaddisa u ċelebrazzjonijiet liturġiċi” skond in-normi tal-Knisja, “l-insara jkunu jistgħu jsemmgħu l-ilħna tagħhom”.[847] Iżda “l-kliem tal-kant sagru għandu jkun jaqbel mad-duttrina kattolika, u kemm jista’ jkun għandu jittieħed mill-Kotba mqaddsa u mill-għejun tal-Liturġija”.[848]

 

Ix-xbihat imqaddsa

1159 Ix-xbieha mqaddsa, l-“ikona” liturġika, tirrappreżenta prinċipalment lil Kristu. Ma tistax tirrappreżenta lil Alla li ma jidhirx u li l-moħħ tal-bniedem ma jasalx biex jifhmu; hi l-Inkarnazzjoni ta’ l-Iben ta’ Alla li tat bidu ta’ “ekonomija” ġdida tax-xbihat:

Fl-imgħoddi Alla li ma għandux ġisem, lanqas sura, bl-ebda mod ma seta’ jiġi rraffigurat f’xi xbieha. Imma issa li Alla ried juri ruħu f’ġisem ta’ bniedem u għex mal-bnedmin, ma nibżax nagħmel xbieha ta’ dak li rajt ta’ Alla... fil-wiċċ mikxuf aħna nikkontemplaw il-glorja tal-Mulej.[849]

1160 L-ikonografija nisranija twassal permezz tax-xbihat il-messaġġ ta’ l-Evanġelju li l-Iskrittura twassal bil-kliem. Xbieha u Kelma jdawlu ’l xulxin, waħda lill-oħra:

Fi ftit kliem, aħna ngħożżu bla mittiefsa t-tradizzjonijiet ekklesjastiċi li was­lulna kemm miktubin u kemm mhux miktubin; fost dawn it-tradizzjonijiet hemm it-tpinġija ta’ xi xbieha, tpinġija li taqbel max-xandir tal-ġrajja ta’ l-Evanġelju, u tgħin sewwa biex inkunu żguri li l-Verb ta’ Alla sar bniedem tassew u mhux taparsi, ħaġa li hi ukoll ta’ siwi. Il-ħwejjeġ li jiċċaraw lil xulxin żgur ifissru wkoll lil xulxin.[850]

1161 Is-sinjali kollha taċ-ċelebrazzjonijiet liturġiċi għandhom relazzjoni ma’ Kristu: ix-xbihat ukoll ta’ Omm Alla u tal-qaddisin. Fil-fatt ifissru ’l Kristu li ġie gglorifikat fihom. Huma juru “s-sħaba kbira ta’ xiehda” (Lh 12,1) li jkomplu jissieħbu fis-salvazzjoni tad-dinja u li magħhom aħna marbutin, l-aktar fiċ-ċelebrazzjoni sagramentali. Permezz ta’ l-ikoni (xbihat) tagħhom, dak li tara l-fidi tagħna huwa l-bniedem “xbieha ta’ Alla” trasfigurat fis-“sura tax-xbieha” (ara Rum 8,29) ta’ l-Iben ta’ Alla; u l-istess l-anġli ukoll għax huma ukoll iġġeddu fi Kristu:

Aħna u nimxu fuq it-tagħlim ispirat tal-Missirijiet qaddisa tagħna, u fuq it-tradizzjoni tal-Knisja kattolika – u aħna nafu li hu l-Ispirtu s-Santu jgħammar fiha – ngħidu, żguri fuq li żguri, u bil-għaqal kollu, li, l-istess bħax-xbieha tas-salib għażiż li tana l-ħajja, ix-xbihat qaddisa u miqjuma, kemm jekk impinġija u kemm jekk magħmulin fil-mużajk jew b’xi materjal ieħor adatt, xieraq li jkunu fil-knejjes qaddisa ta’ Alla, fuq it-tagħmir u l-ilbies qaddis, fuq il-ħitan u fi kwadri, fid-djar u fit-triqat: hekk ukoll ix-xbihat ta’ Sidna, Alla u Salvatur tagħna, Ġesù Kristu, dawk ta’ Sidtna l-Omm safja u qaddisa ta’ Alla, ta’ l-anġli qaddisa, tal-qaddisin kollha u tal-gusti.[851]

1162 “Il-ġmiel u l-ilwien tax-xbihat iħajru għat-talb. Huma festa għall-għajnejn daqs kemm id-dehra tal-kampanja tqanqal lil qalbi biex inrodd ħajr lil Alla”.[852] Il-kontemplazzjoni ta’ l-ikoni mqaddsa, flimkien mal-meditazzjoni tal-Kelma ta’ Alla u l-kant ta’ l-innijiet liturġiċi, hi parti mill-armonija tas-sinjali taċ-ċelebrazzjoni tal-misteru biex dan jibqa’ ffissat fil-memorja tal-qalb u mbagħad juri ruħu fil-ħajja ġdida ta’ l-insara.

 

III.Meta niċċelebraw?

 

 

IŻ-Żmien liturĠiku

1163 “Ommna l-Knisja Mqaddsa tħoss li huwa dmir tagħha li tiċċelebra l-opra tas-salvazzjoni li għamel l-Għarus tagħha b’tifkira mqaddsa, f’ċerti ġranet tul sena sħiħa. Kull ġimgħa, nhar ta’ Ħadd, li l-Knisja ssejjaħlu Jum il-Mulej, hi tfakkar il-Qawmien tal-Mulej mill-imwiet, ġrajja li tfakkar ukoll flimkien mal-Passjoni mqaddsa tiegħu darba fis-sena bis-solennità kollha, fl-Għid il-Kbir tal-Mulej. Tqassam matul is-sena kollha l-Misteru kollu ta’ Kristu... Hija u tiċċelebra b’dan il-mod il-misteri tal-Fidwa, tiftaħ għall-fidili kollha l-għana tal-virtujiet u tal-merti ta’ Sidha, b’mod li matul iż-żminijiet kollha tagħmilhomlhom preżenti biex huma jiltaqgħu magħhom u jimtlew bil-grazzja tas-salvazzjoni”.[853]

1164 Il-poplu ta’ Alla, sa minn żmien il-liġi ta’ Mosè, kien jaf b’solennitajiet fissi, ibda mill-Għid, solennitajiet biex jiġu mfakkra l-għemejjel ta’ l-għaġeb ta’ Alla s-Salvatur, biex jintraddlu ħajr, biex tibqa’ ħajja t-tifkira tagħhom u jkunu jafu bihom il-ġenerazzjonijiet ġodda ħa jfasslu fuqhom l-imġiba tagħhom. Fi żmien il-Knisja, żmien li jiġi bejn l-Għid ta’ Kristu li ġa seħħ darba għal dejjem u ż-żmien li fih is-Saltna ta’ Alla tilħaq il-milja tagħha, il-Liturġija ċċelebrata fi ġranet fissi, hi kollha kemm hi mimlija bil-Ħaġa l-ġdida li hi l-Misteru ta’ Kristu.

1165 Il-Knisja, hija u tiċċelebra l-Misteru ta’ Kristu, fit-talb tagħha spiss ittenni: Illum, bi tweġiba għat-talba li għallimha Sidha (ara Mt 6,11) u għas-sejħa ta’ l-Ispirtu s-Santu (ara Lh 3,7-4, 11; Salm 95,7). Hu “illum” ta’ Alla l-ħaj li fih il-bniedem hu msejjaħ biex jidħol fis-“Siegħa” ta’ l-Għid ta’ Ġesù li tidħol fl-istorja u hi l-qofol tagħha:

Il-ħajja xterdet fil-ħlejjaq kollha u mliethom b’dawl kbir. Dak li tela’ mil-Lvant mela l-univers kollu; u dak li kien qabel “il-kewkba ta’ filgħodu” u qabel il-kwiekeb kollha, dak li hu immortali u ta’ kobor bla qjies, il-kbir Kristu jiddi fuq il-ħlejjaq kollha aktar milli tiddi x-xemx. Hu għalhekk li għalina li nemmnu fih, twaqqaf jum ta’ dawl, jum twil, bla tmiem u ma jintemm qatt: l-Għid mistiku.[854]

 

Jum il-Mulej

1166 “Il-Knisja tiċċelebra kull tmint ijiem, il-Misteru ta’ l-Għid, skond tradizzjoni minn żmien l-Appostli, tradizzjoni li bdiet mill-jum stess tal-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet: bir-raġun kollu dan il-jum jissejjaħ Jum il-Mulej, il-Ħadd”.[855] Jum il-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet, hu fl-istess ħin “l-ewwel jum tal-ġimgħa”, tifkira ta’ l-ewwel jum tal-ħolqien, u t-“tmien jum” li fih Kristu, wara l-“mistrieħ” tiegħu tas-Sibt il-Kbir, ta bidu għall-Jum “li għamel il-Mulej”, “jum li ma għandux filgħaxija”.[856] “L-ikla tal-Mulej” hi ċ-ċentru ta’ dan il-Jum, għax hu f’din l-ikla li l-komunità kollha tal-fidili tiltaqa’ mal-Mulej li qam mill-imwiet, u li jistedinha għall-ikla tiegħu (ara Ġw 21,12; Lq 24,30).

Jum il-Mulej, jum il-Qawmien mill-imwiet, jum l-insara, hu l-jum tagħna. Hu għalhekk li jissejjaħ Jum il-Mulej, għax hu proprju f’dan il-jum li l-Mulej reġa’ lura rebbieħ għand il-Missier. Jekk il-pagani jsejħulu Jum ix-xemx, aħna wkoll ma nsibuhiex bi tqila li nsejħulu hekk, għax illum tela’ d-dawl tad-dinja, illum dehret ix-xemx tal-ġustizzja li r-raġġi tagħha jagħtu s-salvazzjoni .[857]

1167 Il-Ħadd hu l-jum proprju tal-ġemgħa liturġika, meta l-insara jinġabru “ħa jisimgħu l-Kelma ta’ Alla, jieħdu sehem fl-Ewkaristija, u jagħmlu t-tifkira tal-Passjoni, tal-Qawmien mill-imwiet u tal-glorja tal-Mulej Ġesù, huma u jroddu ħajr lil Alla li tahom twelid ġdid għal tama ħajja permezz tal-Qawmien ta’ Ġesù Kristu mill-imwiet”.[858]

Meta aħna nimmeditaw, O Kristu, l-għeġubijiet li seħħu f’jum il-Ħadd tal-Qawmien tiegħek mill-imwiet, aħna ngħidu: Imbierek jum il-Ħadd, għax fih kellhom bidu l-ħolqien…, is-salvazzjoni tad-dinja …, it-tiġdid tal-ġens kollu tal-bnedmin … Hu f’dan il-jum li thennew is-sema u l-art, u l-univers imtela bid-dawl. Imbierek jum il-Ħadd għax f’dan il-jum infetħu l-bibien tas-sema biex Adam u l-imkeċċijin kollha jidħlu minnu bla biża’.[859]

 

Is-sena liturĠika

1168 Iż-żmien il-ġdid tal-Qawmien mill-imwiet jimla s-sena liturġika kollha bid-dija tiegħu, u jibda mit-Tlitt ijiem imqaddsa ta’ l-Għid, li qishom il-bidu tad-dija tiegħu. Minn kull naħa ta’ dan il-bidu ta’ dija, is-sena tiġi dejjem aktar mibdula mil-Liturġija. Hi verament “is-sena tal-grazzja tal-Mulej” (ara Lq 4,19). Il-pjan tas-salvazzjoni qiegħed jaħdem fi ħdan iż-żmien, iżda minn meta l-pjan seħħ bl-Għid ta’ Ġesù u bil-miġja ta’ l-Ispirtu s-Santu, it-tmiem ta’ l-istorja hu antiċipat, “l-hena tiegħu qed jinħass minn qabel”, is-Saltna ta’ Alla daħlet fiż-żmien tagħna.

1169 Għalhekk l-Għid m’huwiex biss festa waħda fost oħrajn: hu l-“Festa tal-festi kollha” “is-Solennità tas-solennitajiet kollha”, kif l-Ewkaristija hi s-Sagrament tas-sagramenti kollha (is-Sagrament il-Kbir). San Atanasju jsejjaħ Jum il-Għid il-“Ħadd il-Kbir”,[860] kif il-Ġimgħa mqaddsa fil-Lvant hi mseħa “il-Ġimgħa l-Kbira” (kif ngħidu aħna wkoll). Il-Misteru tal-Qawmien mill-imwiet, li fih Kristu ħassar il-mewt, jimla ż-żmien il-qadim tagħna bil-qawwa setgħana tiegħu, sakemm iġib kollox taħtu.

1170 Fil-Konċilju ta’ Nicea (sena 325) il-Knejjes kollha qablu bejniethom biex l-Għid nisrani jiċċelebrawh il-Ħadd li jaħbat wara l-qamar kwinta (14 ta’ Nisan) li jiġi wara l-bidu tar-rebbiegħa. Minħabba l-metodi differenti użati biex jiġi kalkulat l-14 ta’ Nisan, il-Għid il-Kbir mhux dejjem jaħbat fl-istess jum fil-lvant u l-punent. Għalhekk il-Knejjes tal-lvant u tal-punent illum qegħdin ifittxu li jilħqu ftehim bejniethom biex jibdew mill-ġdid jiċċelebraw il-festa ta’ Għid il-Kbir fl-istess jum.

1171 Is-sena liturġika tiżviluppa aspetti diversi tal-misteru waħdieni ta’ l-Għid. Dan jgħodd l-aktar għaċ-ċiklu tal-festi tal-misteru ta’ l-Inkarnazzjoni (Tħabbira tal-Mulej, Milied, Epifanija), li jfakkru l-bidu tas-salvazzjoni tagħna, u jagħtuna l-ewwel frott tal-Misteru ta’ l-Għid.

 

Il-Qaddisin fis-sena liturĠika

1172 “Hija u tiċċelebra kull sena l-Misteru ta’ Kristu, il-Knisja mqaddsa tivvenera b’imħabba speċjali l-Imqaddsa Verġni Marija, Omm Alla, li ngħaqdet ma’ Binha b’rabta li ma tinħall qatt fl-opra tiegħu ta’ salvazzjoni. F’Marija l-Knisja tammira u tfaħħar, l-ogħla frott tal-fidwa u tara fiha qisu fi xbieha l-aktar safja, dak li tixtieq u tittama li għad tkun kollha kemm hi fil-ħajja ta’ dejjem”.[861]

1173 Meta l-Knisja kull sena tagħmel it-tifkira tal-martri u tal-qaddisin l-oħra, hija tkun “ixxandar il-misteru tal-Għid” f’dawk “li batew ma’ Kristu u ġew igglorifikati flimkien miegħu, u turihom lill-insara bħala eżempji li jiġbduhom ilkoll lejn il-Missier permezz ta’ Ġesù Kristu, u titlob f’ġieħ il-merti tagħhom kull ġid mingħand Alla.[862]

 

Il-LiturĠija tas-SigĦat

1174 Il-Misteru ta’ Kristu, l-Inkarnazzjoni u l-Għid tiegħu, li aħna niċċelebraw fl-Ewkaristija, speċjalment fil-ġemgħa tal-Ħadd, jidħol f’kull ġurnata u jbiddilha biċ-ċelebrazzjoni tal-Liturġija tas-Sigħat, “l-Uffiċċju divin”.[863] Din iċ-ċelebrazzjoni li twieġeb bil-fedeltà kollha għar-rakkomandazzjonijiet tal-Appostli biex “nitolbu bla heda” (1 Tes 5,17; Ef 6,18) hi mfassla b’mod li matul il-jum u matul il-lejl ma jieqaf qatt it-tifħir ta’ Alla.[864] Il-Liturġija tas-Sigħat hi “t-talba pubblika tal-Knisja”,[865] u biha l-fidili (kjeriċi, reliġjużi u lajċi) jaqdu s-saċerdozju regali ta’ l-imgħammdin. Ċelebrata “skond is-sura” approvata mill-Knisja, il-Liturġija tas-Sigħat, “hi verament leħen l-istess Għarusa li tkellem l-Għarus tagħha, u hi wkoll it-talba ta’ Kristu lill-Missier flimkien mal-Ġisem tiegħu”.[866]

1175 Il-Liturġija tas-Sigħat għandha tkun it-talba tal-Poplu kollu ta’ Alla. Fiha, Kristu stess “ikompli jaqdi l-uffiċċju saċerdotali tiegħu permezz tal-Knisja”;[867] kull wieħed jieħu sehem fiha skond il-post proprju tiegħu fil-Knisja u skond iċ-ċirkostanzi ta’ ħajtu: is-saċerdoti, għax huma impenjati fil-ministeru pastorali, huma għalhekk imsejħin biex ma jieqfu qatt mit-talb u x-xandir tal-Kelma;[868] ir-reliġjużi, irġiel u nisa, minħabba l-kariżma tal-ħajja kkonsagrata tagħhom;[869] l-insara kollha kif jistgħu. “Ir-ragħajja ta’ l-erwieħ għandhom ifittxu li s-sigħat ewlenin, u l-aktar l-Għosrien fil-Ħdud u s-solennitajiet, ikollhom ċelebrazzjoni komunitarja fil-knisja. Il-lajċi wkoll huma mħajrin jgħidu l-uffiċċju divin, jew mas-saċerdoti, jew meta jkunu miġburin flimkien, jew ukoll għal rashom”.[870]

1176 Iċ-ċelebrazzjoni tal-Liturġija tas-Sigħat mhux biss trid li jkun hemm armonija sħiħa bejn il-fomm u l-qalb ta’ min jitlob, imma titlob ukoll li min jitlob “għandu jfittex li jkollu għarfien aħjar tal-Liturġija u ta’ l-Iskrittura, u l-aktar tas-Salmi”.[871]

1177 L-innijiet u l-litaniji tal-Liturġija tas-Sigħat idaħħlu t-talb tas-Salmi fi żmien il-Knisja, għax ifissru s-simboliżmu tal-ħin tal-jum, taż-żmien liturġiku, jew tal-festa li qed tiġi ċċelebrata. Barra dan, il-qari tal-Kelma f’kull Siegħa bir-responsorji u t-troparji li jseħbuha; f’ċerti Sigħat, il-qari minn Missirijiet il-Knisja u ta’ l-Għalliema spiritwali, juru aktar fil-fond it-tifsir tal-Misteru li jkun qed jiġi ċċelebrat, igħinu biex wieħed jifhem aħjar is-Salmi u jħejju għat-talb fis-skiet. Il-lectio divina, jew il-Kelma ta’ Alla li tinqara u tiġi mmeditata biex issir talba, hi ukoll għandha l-għeruq tagħha fiċ-ċelebrazzjoni liturġika.

1178 Il-Liturġija tas-Sigħat qisha tkompli ċ-ċelebrazzjoni ewkaristika; ma twarrabx, anzi ghandha ssaħħaħ, il-ħafna devozzjonijiet tal-Poplu ta’ Alla, b’mod partikulari l-adorazzjoni u l-qima tas-Sagrament imqaddes.

 

IV.Fejn tiċċelebra?

1179 Il-qima “fl-ispirtu u l-verità” (Ġw 4,24) tal-Patt il-Ġdid m’hijiex marbuta ma’ xi post wieħed biss. L-art kollha hi mqaddsa u fdata lil ulied il-bnedmin. Dak li jiġi l-ewwel, meta l-insara jinġabru f’xi mkien wieħed, huwa “l-ġebel ħaj”, l-insara stess li nġabru “ħa jinbnew f’dar spiritwali” (1 Piet 2,4-5). Il-Ġisem ta’ Kristu rxoxt hu t-tempju spiritwali li minnu toħroġ għajn ta’ ilma ħaj. Imdaħħlin fil-Ġisem ta’ Kristu permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu “aħna t-tempju ta’ Alla l-ħaj” (2 Kor 6,16).

1180 Meta l-libertà reliġjuża ma tkunx imfixkla,[872] l-insara jtellgħu bini ħa jservi għall-kult divin. Dawn il-knejjes li jidhru m’humiex biss postijiet fejn l-insara jiltaqgħu, imma jfissru u juru l-Knisja li qiegħda tgħix f’dan l-imkien, l-għamara ta’ Alla mal-bnedmin, li tħabbu u ngħaqdu flimkien fi Kristu.

1181 “Id-dar tat-talb fejn l-Ewkaristija tiġi ċċelebrata u fejn tinżamm, fejn jinġabru l-insara, fejn hu preżenti l-Iben ta’ Alla, is-Salvatur tagħna, li ġie offrut għalina fuq l-artal tas-sagrifiċċju u jiġi miqjum bħala għajnuna u faraġ ta’ l-insara, għandha tkun sabiħa, u adatta għat-talb u għaċ-ċelebrazzjonijiet ewkaristiċi”.[873] F’din “id-dar ta’ Alla”, il-verità u l-armonija tas-sinjali li jagħmluha d-dar ta’ Alla, iridu juru ’l Kristu li jinsab u jagħmel il-ħidma tiegħu fiha.[874]

1182 L-artal tal-Patt il-Ġdid hu s-salib tal-Mulej (ara Lq 13,10), li minn fuqu ħarġu s-sagramenti tal-Misteru ta’ l-Għid. Fuq l-artal, li hu ċ-ċentru tal-Knisja, iseħħ is-sagrifiċċju tas-salib taħt ix-xbihat sagramentali. Hu ukoll il-Mejda tal-Mulej, li għaliha hu mistieden il-Poplu ta’ Alla.[875] F’xi Liturġiji tal-Lvant l-artal hu ukoll simbolu tal-Qabar (Kristu miet tassew u rxoxta tassew).

1183 It-tabernaklu għandu jitqiegħed “fil-post l-aktar xieraq fil-knejjes u għandu jingħatalu l-ogħla ġieħ”.[876] Il-ġmiel, il-pożizzjoni u s-sigurezza tat-tabernaklu ewkaristiku[877] għandhom jgħinu lill-fidili biex jersqu jaduraw lill-Mulej tassew preżenti fis-Sagrament imqaddes ta’ l-artal.

 Iż-żejt tal-griżma (Myron – “miru” bil-Malti, fl-imgħoddi): id-dlik jew l-unzjoni hu sinjal tas-siġill tad-don ta’ l-Ispirtu s-Santu; tradizzjonalment jinżamm u jiġi miqjum f’post żgur fil-presbiterju; miegħu jista’ jinżamm iż-żejt tal-katekumeni u dak tal-morda.

1184 Is-sedja ta’ l-isqof (katedra) jew dik tas-saċerdot għandha tfisser l-uffiċċju ta’ dak li jippresiedi l-ġemgħa u jmexxi t-talb”.[878]

 L-ambone: il-Kelma ta’ Alla jistħoqqilha ġieħ kbir u għalhekk jeħtieġ li fil-knisja jkun hemm post jixraq lix-xandir tagħha, post li malajr jiġbed l-attenzjoni tal-fidili, matul il-Liturġija tal-Kelma”.[879]

1185 Il-ġemgħa tal-Poplu ta’ Alla tibda permezz tal-Magħmudija; il-knisja għalhekk irid ikollha post fejn tiġi ċċelebrata l-Magħmudija (battisteru) u xi ħaġa li tfakkar il-wegħdiet tal-Magħmudija lill-insara (l-ilma mbierek).

 It-tiġdid tal-ħajja li nkisbet fil-Magħmudija titlob il-penitenza. Il-knisja għalhekk trid tkun imħejjija biex tilqa’ s-sogħba u l-indiema tal-midneb u tagħtih il-maħfra: fil-knisja għalhekk irid ikun hemm post adatt fejn jiġu milqugħin il-penitenti.

 Il-knisja trid tkun ukoll post li jistieden għall-ġabra u għat-talb fis-skiet, li jtawwal it-talba solenni ta’ l-Ewkaristija u jgħin biex din it-talba tidħol fil-fond tal-qalb ta’ l-insara.

1186 Fl-aħħarnett il-knisja għandha tifsira eskatoliġika. Biex wieħed jidħol fid-dar ta’ Alla jrid jgħaddi minn fuq l-għatba, simbolu tal-mogħdija minn din id-dinja, imġarrba mid-dnub, għad-dinja tal-Ħajja Ġdida li għaliha l-bnedmin kollha huma msejħin. Il-knisja li naraw hi simbolu ta’ dar Missierna lejn fejn miexi l-Poplu ta’ Alla, u fejn il-Missier “jixxotta kull demgħa minn għajnejna” (Apok 21,4). Hu għalhekk ukoll li l-knisja hi d-dar ta’ kulħadd, ta’ l-ulied kollha ta’ Alla, dejjem miftuħa beraħ ħa tilqagħhom bil-qalb.

 

Fil-qosor

1187 Il-Liturġija hi l-ħidma ta’ Kristu sħiħ: ir-Ras u l-Ġisem. Il-Qassis il-Kbir tagħna bla heda jiċċelebraha fil-Liturġija tas-sema, flimkien ma’ l-Imqaddsa Omm Alla, mal-qaddisin kollha, u mal-kotra kbira ta’ bnedmin li ġa daħlu fis-Saltna.

1188 F’ċelebrazzjoni liturġika, il-ġemgħa kollha hi “liturgu” jiġifieri ċelebrant, u kulħadd jiċċelebra skond l-uffiċċju li jkollu. Is-saċerdozju batteżimali, li jingħata fil-Magħmudija, hu s-saċerdozju tal-Ġisem kollu ta’ Kristu. Iżda xi fidili jiġu ordnati permezz tas-sagrament ta’ l-Ordni biex ikunu rappreżentanti ta’ Kristu bħala Ras tal-Ġisem.

1189 Iċ-ċelebrazzjoni liturġika tagħmel użu minn sinjali u simboli ġejjin mill-ħolqien (dawl, ilma, nar), mill-ħajja tal-bniedem (ħasil, dlik, qsim tal-ħobż), u mill-ġrajja tas-salvazzjoni (ir-riti ta’ l-Għid). Dawn l-elementi tad-dinja, dawn ir-riti tal-bnedmin, dawn il-ġesti li jfakkruna f’Alla, iwasslulna l-ħidma li ssalva u tqaddes ta’ Kristu, għax ġew imdaħħla fid-dinja tal-fidi bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu.

1190 Il-Liturġija tal-Kelma hi parti integranti taċ-ċelebrazzjoni. It-tifsir taċ-ċelebrazzjoni jingħata permezz tal-Kelma ta’ Alla li titħabbar u permezz ta’ l-impenn tal-fidi bi tweġiba għaliha.

1191 Il-kant u l-mużika għandhom rabta liema bħalha ma’ l-azzjoni liturġika. Il-kriterji dwar l-użu tajjeb tal-kant u l-mużika huma dawn: il-ġmiel ta’ kif jiġi mfisser it-talb; is-sehem tal-ġemgħa kollha kemm hi; il-karattru sagru taċ-ċelebrazzjoni.

1192 Ix-xbihat imqaddsa li jinsabu fil-knejjes tagħna u fi djarna, iridu jqajmu fina u jmantnu l-fidi fil-Misteru ta’ Kristu. Quddiem l-ikona ta’ Kristu u ta’ l-għemejjel tiegħu għas-salvazzjoni, aħna nkunu naduraw mhux ix-xbieha, imma lil Kristu stess. Quddiem ix-xbihat qaddisa ta’ Omm Alla, ta’ l-anġli u tal-qaddisin aħna nivveneraw mhux ix-xbihat imma lil dawk stess li jirrappreżentaw.

1193 Il-Ħadd, “Jum il-Mulej”, hu l-jum ewlieni għaċ-ċelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija għaliex hu jum il-Qawmien mill-imwiet. Hu jum il-ġemgħa liturġika b’mod speċjali, u hu wkoll il-jum tal-familja nisranija, il-jum ta’ l-hena u l-mistrieħ mix-xogħol. Hu “pedament u qofol tas-sena liturġika kollha”.[880]

1194 Il-Knisja “tqassam iċ-ċelebrazzjoni tal-Misteru ta’ Kristu tul sena sħiħa, mill-Inkarnazzjoni u t-Twelid sat-Tlugħ fis-sema tal-Mulej, sa jum Għid il-Ħamsin u sal-mistennija tat-tama hienja tal-miġja tal-Mulej”.[881]

1195 Hija u tagħmel it-tifkira tal-qaddisin, u l-ewwelnett ta’ l-Imqaddsa Omm Alla, imbagħad ta’ l-Appostli, tal-martri u tal-qaddisin l-oħra, fi ġranet fissi tas-sena liturġika, il-Knisja fuq l-art turi li hi marbuta mal-Liturġija tas-sema; tigglorifika lil Kristu li temm l-opra tiegħu ta’ salvazzjoni fil-membri gglorifikati tal-Ġisem tiegħu; l-eżempju tagħhom iħeġġiġha fil-mixi tagħha lejn il-Missier.

1196 L-insara li jiċċelebraw il-Liturġija tas-Sigħat jingħaqdu ma’ Kristu, il-Qassis il-Kbir tagħna, permezz tat-talb tas-Salmi, tal-meditazzjoni tal-Kelma ta’ Alla, tal-kantiċi u l-barkiet, biex jissieħbu fit-talba universali tiegħu li ma tieqaf qatt, ħa jagħtu glorja lill-Missier, u jitolbu d-don ta’ l-Ispirtu s-Santu għad-dinja kollha.

1197 Kristu hu l-veru Tempju ta’ Alla, “il-post fejn tgħammar il-glorja tiegħu”; permezz tal-grazzja ta’ Alla l-insara jsiru huma ukoll tempji ta’ l-Ispirtu s-Santu, il-ġebel ħaj li bih tinbena l-Knisja.

1198 Fil-qagħda tagħha fid-dinja, il-Knisja teħtieġ postijiet fejn il-komunità tista’ tinġabar: il-knejjes tagħna li naraw huma postijiet imqaddsa, xbihat tal-Belt qaddisa, Ġerusalemm tas-sema, lejn fejn aħna mexjin.

1199 Hu fil-knejjes tagħha li l-Knisja tiċċelebra l-qima pubblika għall-glorja tat-Trinità Qaddisa, u tisma’ t-tħabbira tal-Kelma ta’ Alla u tkanta t-tifħir tiegħu, titlob u toffri s-sagrifiċċju ta’ Kristu li jinsab sagramentalment f’nofs il-ġemgħa. Dawn il-knejjes huma ukoll postijiet ta’ ġabra u ta’ talb personali.

 

 

It-tieni artiklu

Ħafna LiturĠiji u Misteru WieĦed

 

Tradizzjonijiet liturĠiċi u Knisja kattolika

1200 Minn żmien l-ewwel komunità ta’ Ġerusalemm sa żmien il-Parusija, il-Knejjes ta’ Alla, b’fedeltà sħiħa għall-fidi ta’ l-Appostli, kullimkien jiċċelebraw l-istess Misteru ta’ l-Għid. Il-Misteru li jiġi ċċelebrat fil-Liturġija hu wieħed, imma s-suriet taċ-ċelebrazzjoni ta’ dan il-Misteru huma ħafna.

1201 L-għana tal-Misteru ta’ Kristu hu hekk kbir li ebda tradizzjoni liturġika ma tasal biex tfissru kollu. L-istorja ta’ kif bdew u żviluppaw dawn ir-riti turi b’liema mod tassew ta’ l-għaġeb huma komplementarji għal xulxin. Sakemm il-Knejjes għexu t-tradizzjonijiet liturġiċi tagħhom f’għaqda bejniethom fil-fidi u fis-sagramenti tal-fidi, stagħnew b’xulxin u kibru fil-fedeltà lejn it-Tradizzjoni u l-missjoni komuni tal-Knisja kollha.[882]

1202 Il-ħafna tradizzjonijiet liturġiċi nibtu minħabba l-istess missjoni tal-Knisja. Il-Knejjes ta’ l-istess naħa ġeografika u kulturali waslu biex jiċċelebraw il-Misteru ta’ Kristu skond il-mod partikulari kif in-nies tal-post ifissru ħsibijiethom u juru s-sura tal-kultura tipika tagħhom: skond il-mod kif għaddew lill-oħrajn “it-teżor sabiħ tal-fidi” (2 Tim 1,14) fis-simboliżmu liturġiku tagħhom, skond l-organizzazzjoni tax-xirka bejn l-aħwa, skond il-mod kif fehmu teoloġikament il-misteri, u skond is-suriet tal-qdusija tagħhom. Hekk Kristu, id-dawl u s-salvazzjoni tal-popli kollha, permezz tal-ħajja liturġika tal-Knisja, jintwera lill-popli u lill-kulturi li fosthom il-Knisja intbagħtet u fejn niżżlet l-għeruq tagħha. Il-Knisja hi kattolika: tista’ tilqa’ fl-għaqda tagħha u ssaffi l-għana veru tal-kulturi kollha.[883]

1203 It-tradizzjonijiet liturġiċi jew riti li hemm illum fil-Knisja huma r-rit Latin (prinċipalment ir-rit Ruman, iżda wkoll ir-riti ta’ xi Knejjes lokali bħalma hu r-rit Ambrosjan u r-riti ta’ xi ordnijiet reliġjużi), ir-rit Biżantin, ir-rit Alessandrin jew Kopt, ir-rit Sirjak, ir-rit Armen, ir-rit Maronit, u r-rit tal-Kaldej. “Il-Konċilju, b’rispett sħiħ għat-tradizzjoni, jiddikjara li Ommna l-Knisja mqaddsa tqis indaqs, fid-drittijiet u d-dinjità tagħhom, ir-riti kollha li huma magħrufin leġittimament, u trid li jinżammu fil-ġejjieni u jkunu megħjunin b’kull manjiera”.[884]

 

LiturĠija u kulturi

1204 Iċ-ċelebrazzjoni tal-Liturġija għalhekk trid tkun taqbel mal-ġenju u mal-kultura ta’ popli differenti.[885] Il-Misteru ta’ Kristu, biex “jiġi mgħarraf lill-ġnus kollha ħa jwassalhom għall-ubbidjenza tal-fidi” (Rum 16,26), irid jiġi mħabbar lill-kulturi kollha ħa jiċċelebrawh u jgħixuh, b’mod li mhux jinqerdu permezz tiegħu imma jiġu mifdijin u jilħqu l-kobor sħiħ tagħhom.[886]Hu bil-kultura proprja tal-bnedmin, kultura meħuda minn Kristu u mġedda minnu, u permezz tagħha, li l-kotra ta’ wlied Alla jkollhom id-dħul għal għand il-Missier, biex jigglorifikawh fi Spirtu wieħed.

1205 “Fil-Liturġija, u l-aktar fil-Liturġija tas-sagramenti, hemm parti li ma tista’ tinbidel qatt, għax riedha l-Mulej u ħallieha taħt il-ħarsien tal-Knisja, u hemm mbagħad partijiet li jistgħu jinbidlu, li l-Knisja tista’ u xi kull tant għandha tbiddel biex tadattahom għall-kulturi tal-ġnus li jkunu għadhom kemm laqgħu t-tħabbira ta’ l-Evanġelju”.[887]

1206 “Il-varjetà fil-Liturġija tista’ tkun għajn ta’ ġid, imma tista’ ukoll toħloq inkwiet, nuqqas ta’ ftehim u firdiet ukoll. Jidher ċar għalhekk li f’din il-ħaġa l-varjetà ma għandhiex tkun ta’ ħsara għall-għaqda; għandha sseħħ biss b’fedeltà sħiħa lejn il-fidi ta’ kulħadd, lejn is-sagramenti li l-Knisja rċeviet minn għand Kristu, u lejn ix-xirka tal-ġerarkija. L-adattament kulturali jitlob il-konversjoni tal-qalb, u, meta jkun meħtieġ, iċ-ċaħda ukoll ta’ drawwiet antiki li ma jaqblux mal-fidi kattolika”.[888]

 

Fil-qosor

1207 Hu meħtieġ li l-Liturġija tfisser lilha nnifisha fil-kultura tal-poplu fejn tkun il-Knisja, iżda mingħajr ma toqgħod għaliha. Min-naħa l-oħra l-Liturġija stess tagħti bidu u ssawwar il-kulturi.

1208 Il-ħafna tradizzjonijiet jew riti liturġiċi, magħrufin leġittimament, għaliex ifissru u jwasslu l-Misteru ta’ Kristu, juru li l-Knisja hi kattolika.

1209 Il-kriterju li juri li l-Knisja hi waħda waqt li t-tradizzjonijiet liturġiċi huma ħafna, hu l-fedeltà għat-tradizzjoni appostolika, jiġifieri għaqda fil-fidi u s-sagramenti li ġew mill-Appostli, għaqda li hi mfissra u ggarantita mis-suċċessjoni appostolika.

 

 

 

 

 

IT-TIENI SEZZJONI

IS-SEBA’ SAGRAMENTI TAL-KNISJA

 

1210 Is-sagramenti tal-Liġi l-Ġdida waqqafhom Kristu u huma sebgħa: Magħmudija, Griżma ta’ l-Isqof jew Konfermazzjoni, Ewkaristija, Penitenza, Dlik tal-Morda, Ordni u Żwieġ. Is-seba’ sagramenti jinteressaw il-passi kollha u l-mumenti kollha importanti tal-ħajja tan-nisrani: jagħtu twelid u kobor, fejqan u missjoni lill-ħajja tan-nisrani: jagħtu twelid u kobor, fejqan u missjoni lill-ħajja tal-fidi ta’ l-insara. Hemm ċertu xebh bejn il-mumenti kollha tal-ħajja naturali tal-bniedem u l-mumenti tal-ħajja spiritwali tiegħu.[889]

1211 Nimxu fuq din l-analoġija biex l-ewwel nitkellmu fuq it-tliet sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija (l-ewwel kap), imbagħad fuq is-sagramenti tal-fejqan (it-tieni kap), u fl-aħħar fuq is-sagramenti għall-qadi tax-xirka u għall-missjoni tal-fidili (it-tielet kap). Stajna mxejna skond ordni ieħor, iżda dan l-ordni jgħinna naraw l-s-sagramenti flimkien jiffurmaw organiżmu, fejn kull sagrament għandu l-post vitali tiegħu. F’dan l-organiżmu l-Ewkaristija għandha mbagħad post speċjali għaliex hi “s-Sagrament tas-sagramenti”; is-sagramenti l-oħra huma kollha ordnati għaliha, bħala l-għan tagħhom”.[890]

 

L-EWWEL KAP

 

IS-SAGRAMENTI TAD-DĦUL

FIL-ĦAJJA NISRANIJA

 

 

1212 Is-sagrament tad-dħul fil-ħajja nisranija – Magħmudija, Konfermazzjoni u Ewkaristija – iqiegħdu l-pedamenti tal-ħajja nisranija kollha. “It-tisħib fin-natura ta’ Alla, mogħti lill-bnedmin permezz tal-grazzja ta’ Alla, għandu ċerta analoġija mal-bidu, mal-kobor u mal-manteniment tal-ħajja naturali. Imweldin għall-ħajja ġdida permezz tal-Magħmudija, l-Insara jissaħħu permezz tas-sagrament tal-Konfermazzjoni u fl-Ewkaristija jirċievu l-ħobż tal-ħajja ta’ dejjem. B’dan il-mod, permezz tas-sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija jirċievu dejjem aktar l-għana kollu tal-ħajja ta’ Alla u jimxu ‘l quddiem lejn il-perfezzjoni ta’ l-imħabba”.[891]

 

L-ewwel artiklu

IS-SAGRAMENT TAL-MAGĦMUDIJA

1213 Il-Magħmudija hi l-pedament tal-ħajja nisranija kollha, l-għatba tal-ħajja fl-Ispirtu (“vitae spiritualis ianua”), il-bieb li minnu ngħaddu għas-sagramenti l-oħra. Bil-magħmudija ninħelsu mid-dnub u nitwieldu mill-ġdid bħala wlied Alla, insiru membri ta’ Kristu u nissieħbu mal-Knisja u fil-missjoni tagħha,[892] Baptismus est sacramentum regenerationes per aquam in verbo” – “Il-Magħmudija hi s-sagrament tat-twelid mill-ġdid fl-ilma u l-Kelma”.[893]

 

I. Kif jissejjaħ dan is-sagrament?

1214 Is-sagrament jissejjaħ Magħmudija miċ-ċermonja ċentrali tar-rit li bih iseħħ: tgħammed (“baptizein” bil-Grieg, “baptizare” bil-Latin) ifisser “tgħaddas”, “iddaħħal fl-ilma”; “tgħaddas” fl-ilma hu simbolu tad-dfin fil-mewt ta’ Kristu tal-katekumenu, li mill-ilma joħroġ permezz tal-qawmien ma’ Kristu (ara Rum 6,3-4; Kol 2,12) bħala “ħolqien ġdid” (2 Kor 5,17; Gal 6,15).

1215 Dan is-sagrament jissejjaħ ukoll il-ħasil tat-twelid ġdid u tat-tiġdid fl-Ispirtu s-Santu (Titu 3,5), għax ifisser u jagħti dan it-twelid ġdid mill-ilma u l-Ispirtu s-Santu, twelid li mingħajru “ħadd ma jista’ jidħol fis-saltna ta’ Alla” (Ġw 3,5).

1216 “Dan il-ħasil jissejjaħ ukoll tidwil, għaliex dawk li jirċievu dan it-tagħlim ikollhom l-ispirtu tagħhom imdawwal.....”.[894] L-imgħammed, għaliex fil-Magħmudija jkun irċieva l-Verb, “id-dawl veru li jdawwal lil kull bniedem” (Ġw 1,9), “wara li jkun imdawwal” (Lh 10,32), isir wieħed minn “ulied id-dawl” (1 Tes 5,5) u jkun hu nnifsu “dawl” (Ef 5,8).

Il-Magħmudija hi l-isbaħ u l-ogħla don ta’ Alla. Insejħulha don, grazzja, unzjoni, tidwil, libsa bla ebda taħsir, ħasil ta’ twelid ġdid, siġill, u dak kollu li hu mill-aktar għażiż. Don għax tingħata lil dawk li qatt ma taw xejn: grazzja għax tingħata wkoll lil min hu ħati; Magħmudija għax id-dnub jindifen fl-ilma; unzjoni għax min jirċeviha hu kkonsagrat u regali (dawn huma dawk li jirċievu l-unzjoni); tidwil, għaliex hi dawl kollu dija; libsa għax tgħatti l-mistħija kollha tagħna, ħasil għax tnaddafna; siġill għax tħarisna u hi sinjal tas-setgħa ta’ Alla.[895]

 

 

II. Il-Magħmudija fil-Pjan tas-Salvazzjoni

 

XBIHAT IL-MAGĦMUDIJA FI ŻMIEN IL-PATT IL-QADIM

1217 Fil-Liturġija tal-lejl ta’ l-Għid, waqt it-tberik ta’ l-ilma tal-Magħmudija, il-Knisja tfakkar solennement il-ġrajjiet tal-għaġeb ta’ l-istorja tas-salvazzjoni, li ħabbru minn qabel il-misteru tal-Magħmudija:

Bil-qawwa tiegħek, Mulej, inti tagħmel l-għeġubijiet tas-sagramenti tiegħek, u b’ħafna modi ħejjejt l-ilma, li inti ħlaqt, biex juri l-grazzja tal-Magħmudija.[896]

1218 Sa mill-bidu tad-dinja, l-ilma, dan il-ħolqien umli u ta’ l-għaġeb fl-istess ħin, hu għajn ta’ ħajja u ta’ frott. L-Iskrittura mqaddsa tarah qisu fuqu “jittajjar” l-Ispirtu ta’ Alla (ara Ġen 1,2).

Fil-bidu tad-dinja, l-Ispirtu tiegħek infirex fuq l-ilmijiet, biex sa minn dak iż-żmien stess l-ilma jieħu fih innifsu l-qawwa li jqaddes.[897]

1219 Fl-Arka ta’ Noe’ l-Knisja tara xbieha tas-salvazzjoni permezz tal-Magħmudija. Permezz ta’ l-Arka, “ftit, tmienja biss, salvaw bis-saħħa ta’ l-ilma” (1 Piet 3,20):

Fl-ilma tad-dilluvju, int tajtna sinjal ta’ twelid ġdid biex bil-misteru ta’ l-istess ilma, jinqerdu d-drawwiet ħżiena u jitnisslu drawwiet tajba.[898]

1220 Jekk l-ilma minn fawwara hu simbolu tal-ħajja, l-ilma tal-baħar hu simbolu tal-mewt. Għalhekk seta’ jfisser il-misteru tas-salib. Hekk ukoll, b’dan is-simboliżmu l-Magħmudija tfisser xirka fil-mewt ta’ Kristu.

1221 Iżda l-aktar hi l-mogħdija mill-Baħar l-Aħmar, li ġabet il-ħelsien veru ta’ Israel mill-jasar ta’ l-Eġittu, li tħabbar il-ħelsien li jseħħ permezz tal-Magħmudija:

Int għaddejt lil ulied Abraham fl-inxief minn nofs il-Baħar tal-Qasab, biex il-poplu tiegħek, meħlus mill-jasar tal-Fargħun, ikun xhieda minn qabel tal-poplu mgħammed.[899]

1222 Fl-aħħar nett il-Magħmudija hi mxebbha mal-qsim tax-xmara Ġordan, qsim li bih il-poplu ta’ Alla rċieva d-don ta’ l-art imwiegħda lil nisel Abraham, xhieda tal-ħajja ta’ dejjem. Il-wegħda ta’ dan il-wirt hieni sseħħ fil-Patt il-Ġdid.

 

IL-MAGĦMUDIJA TA’ ĠESÙ

1223 Kull ma tħabbar minn qabel fi żmien il-Patt il-Qadim seħħ fi Kristu Ġesù. Beda l-ħajja pubblika tiegħu, wara li ġie mgħammed minn Ġwanni l-Battista fil-Ġordan (ara Mt 3,13), u wara l-Qawmien tiegħu mill-imwiet Ġesù ta din il-missjoni lill-Appostli: “Morru, mela, agħmlu dixxipli mill-ġnus kollha, u għammduhom fl-Isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu, u għallmuhom iħarsu dak kollu li ordnajtilkom jien” (Mt 28,19-20; ara Mk 16,15-16).

1224 Il-Mulej minn rajh ried joqgħod għall-Magħmudija ta’ Ġwanni, Magħmudija li kienet għall-midinbin, biex “itemm is-sewwa kollu” (Mt 3,15). Dan il-ġest ta’ Ġesù hu dehra tal-verità li hu “xejjen lilu nnifsu” (FIL 2,7). L-Ispirtu li kien jinfirex fuq l-ilmijiet fl-ewwel ħolqien, issa jinżel fuq Kristu,bħala l-preludju tal-ħolqien ġdid, u l-Missier juri lil Ġesù bħala “Ibnu l-Maħbub” (Mt 3,16-17)).

1225 Kien fil-Għid li Kristu fetaħ għall-bnedmin kollha l-għajn tal-Magħmudija. Kien ġa tkellem dwar il-Passjoni tiegħu li kellu jġarrab f’Ġerusalemm bħala “Magħmudija” li biha kien jeħtieġlu jitgħammed (Mk 10,38; ara Lq 12,50). Id-demm u l-ilma li ħarġu mill-ġenb minfud ta’ Kristu msallab (Ġw 19,34) huma tipi jew simboli tal-magħmudija u ta l-Ewkaristija, is-sagramenti tal-ħajja ġdida (ara 1 Ġw 5,6-8): minn dak iż-żmien wieħed jista’ “jitwieled mill-ilma u l-Ispirtu s-Santu” biex jidħol fis-Saltna ta’ Alla (Ġw 3,5).

Ara fejn tgħammidt, minn fejn ġejja l-Magħmudija; mhux mis-salib ta’ Kristu, mill-mewt ta’ Kristu? Hemm hu l-misteru kollu: bata għalik. Fih ġejt mifdi, fih ġejt salvat.[900]

 

 

IL-MAGĦMUDIJA FIL-KNISJA

1226 Minn nhar Għid il-Ħamsin, il-Knisja tiċċelebra u tamministra l-Magħmudija. San Pietru lill-folla, mqanqla mill-predikazzjoni tiegħu, qalilha: “Indmu u jitgħammed kull wieħed minnkom fl-isem ta’ Ġesù Kristu għall-maħfra tad-dnubiet, u intom tirċievu d-don ta’ l-Ispirtu s-Santu” (Atti 2,38). L-Appostli u l-kollaboraturi tagħhom kienu jagħtu l-Magħmudija lil kull min kien jemmen fi Kristu: Lhud, nies li kellhom il-biża’ ta’ Alla, pagani (ara Atti 2,41; 8,12-13; 10,48; 16,15). Il-Magħmudija dehret dejjem marbuta mal-fidi: “Emmen fil-Mulej Ġesù u ssalva int u l-familja tiegħek”, qal San Pawl lill-għassies tal-ħabs ta’ Filippi. U l-ġrajja tkompli: “Bla telf ta’ żmien tgħammed l-għassies u niesu kollha” (Atti 16,31-33).

1227 Skond San Pawl permezz tal-Magħmudija min jemmen jissieħeb fil-mewt ta’ Kristu, jindifen miegħu biex miegħu jirxoxta:

Ma tafux li aħna li tgħammidna fi Kristu, tgħammidna fil-mewt tiegħu? Indfinna miegħu fil-mewt permezz tal-Magħmudija, sabiex kif Kristu kien imqajjem mill-imwiet permezz tal-qawwa glorjuża tal-Missier, hekk aħna ngħixu ħajja ġdida (Rum 6,3-4; ara Kol 2,12).

 L-imgħammdin “jilbsu ‘l Kristu” (Gal 3,27). Permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu, il-Magħmudija hi ħasil li jnaddaf, iqaddes u jiġġustifika (ara 1 Kor 6,11,12,13).

1228 Il-Magħmudija mela hi ħasil bl-ilma li fih “iż-żerriegħa li ma titħassarx” tal-Kelma ta’ Alla tagħti l-ħajja (ara 1 Piet 1,23; Ef 5,26). Santu Wistin għall-Magħmudija qal: “accedit verbum ad elementum et fit sacramentum” – “tissieħeb il-kelma ma’ l-element ta’ l-ilma, u jkun hemm is-sagrament”.[901]

 

 

III. Kif jiġi ċċelebrat is-sagrament tal-Magħmudija?

 

ID-DĦUL FIL-ĦAJJA NISRANIJA

1229 Sa minn żmien l-Appostli wieħed isir nisrani permezz ta’ mixja li ma’ tulha hemm ħafna waqfiet li bihom wieħed jagħraf aktar x’qed jintalab minnu. Dan il-mixi jista’ jsir kemm mgħaġġel u kemm bil-mod. Iżda dejjem irid ikollu xi elementi li huma verament essenzjali: it-tħabbira tal-Kelma, l-aċċettazzjoni ta’ l-Evanġelju li titlob konverżjoni, l-istqarrija tal-fidi, il-Magħmudija, l-għoti ta’ l-Ispirtu s-Santu, it-tqarbin.

1230 Ir-riti tad-dħul fil-ħajja nisranija varjaw ħafna tul iż-żminijiet u skond iċ-ċirkostanzi. Fl-ewwel żminijiet tal-Knisja l-inizjazzjoni nisranija jiġifieri d-dħul fil-ħajja nisranija, kienet żviluppata ħafna, bi żmien twil ta’ katekumenat u għadd ta’ riti ta’ tħejjija wieħed wara l-ieħor, li liturġikament kienu juru t-triq tat-tħejjija tal-katekumenu, u jwasslu għaċ-ċelebrazzjoni tas-sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija.

1231 Fejn beda jkun hemm Magħmudijiet ta’ trabi, il-Magħmudija bdiet issir f’ċelebrazzjoni waħda li fiha nġabru, fil-qasir ħafna, ir-riti kollha ta’ l-inizjazzjoni nisranija li jiġu qabel il-ħasil bl-ilma. Min-natura tagħha l-Magħmudija tat-trabi titlob katekumenat wara l-Magħmudija. Dan ma għandux ikun biss it-tagħlim li jingħata wara l-Magħmudija, imma għandu jkun l-iżvilupp meħtieġ tal-grazzja tal-Magħmudija waqt li dak li tgħammed jkun qed jikber. Hu proprju dan il-waqt tal-katekiżmu.

1232 Il-Konċilju Vatikan II ta mill-ġdid lill-Knisja latina “il-katekumenat tal-kbar, imqassam f’għadd ta’ waqfiet fil-mixi ‘l quddiem lejn il-Magħmudija”.[902] Ir-riti ta’ dan il-katekumenat jinsabu fl-Ordni għad-dħul tal-kbar fil-ħajja nisranija (1972). Il-Konċilju ppermetta wkoll li, “barra dawk l-elementi ta’ l-inizjazzjoni li ġejjin mit-tradizzjoni nisranija”, fl-artijiet tal-missjoni, jiżdiedu wkoll “elementi oħra ta’ inizjazzjoni, li jkunu fid-drawwiet ta’ kull poplu, sakemm dawn l-elementi jkunu jistgħu jiġu adattati għar-rit nisrani”.[903]

1233 Illum għalhekk, fir-riti Latini u Orjentali kollha, l-inizzjajzzjoni nisranija tal-kbar tibda bid-dħul tagħhom fil-katekumenat, biex tilħaq il-qofol tagħha f’ċelebrazzjoni waħda tat-tliet sagramenti flimkien, Magħmudija, Konfermazzjoni u Ewkaristija.[904] Fir-riti tal-Knejjes tal-Lvant, id-dħul fil-ħajja nisranija tat-trabi tibda bil-Magħmudija, u minnufih wara jiġu l-Konfermazzjoni u t-Tqarbin; waqt li fir-rit Ruman l-inizjazzjoni nisranija tibqa’ sejra tul għadd ta’ snin ta’ katekeżi u tilħaq il-milja tagħha aktar tard bil-Konfermazzjoni u l-ewwel tqarbina.[905]

 

IL-MISTAGOĠIJA TAĊ-ĊELEBRAZZJONI

1234 It-tifsir u l-grazzja tas-sagrament tal-Magħmudija jidhru b’mod l-aktar ċar fir-riti taċ-ċelebrazzjoni. L-insara jaslu biex jaraw l-għana kollu mfisser u mogħti minn dan is-sagrament lill-imgħammdin ġodda, jekk jieħdu sehem attiv fiċ-ċelebrazzjoni u joqogħdu attenti għall-ġesti li jsiru u għall-kliem li jingħad.

1235 Is-sinjal tas-salib, fil-bidu taċ-ċelebrazzjoni, hu l-marka ta’ Kristu fuq dak li se jkun tiegħu u jfisser il-grazzja tal-fidwa li Kristu kisbilna permezz tas-salib.

1236 It-tħabbira tal-Kelma ta’ Alla ddawwal lill-kandidati u lill-ġemgħa bid-dawl tal-verità u tqanqal fihom tweġiba ta’ fidi, li ma tistax tkun mifruda mill-Magħmudija. Il-Magħmudija, b’mod partikulari, hi “sagrament tal-fidi” għax hi dħul sagramentali għall-ħajja tal-fidi.

1237 Għaliex il-Magħmudija hi ħelsien mid-dnub u mix-xitan li jħajjar għad-dnub, fiċ-ċelebrazzjoni tal-Magħmudija jingħad eżorċiżmu jew aktar minn eżorċiżmu wieħed fuq il-kandidat għas-sagrament. Dan jindilek biż-żejt tal-ketekumeni jew inkella ċ-ċelebrant iqiegħed idu fuqu, u hu jiċħad espliċitament ix-xitan. Imħejji b’dan il-mod, jista’ jistqarr il-fidi tal-Knisja li lilha se “jiġi fdat” permezz tal-Magħmudija (ara Rum 6,17).

1238 L-ilma tal-Magħmudija mbagħad jiġi kkonsagrat permezz ta’ talba ta’ epiklesi (jew dak il-ħin stess taċ-ċelebrazzjoni jew fil-lejl qaddis ta’ l-Għid). Il-Knisja titlob lil Alla biex, permezz ta’ Ibnu, il-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu tinżel fl-ilma, biex dawk li se jitgħammdu bih, “jitwieldu mill-ilma u l-Ispirtu s-Santu” (Ġw 3,5).

1239 Jiġi mbagħad ir-rit essenzjali tas-sagrament: il-Magħmudija fiha nnifisha, li tfisser u ġġib il-qerda tad-dnub u d-dħul fil-ħajja tat-Trinità Qaddisa permezz tax-xebħ mal-Misteru ta’ l-Għid ta’ Kristu. Il-Magħmudija tingħata, b’mod li jfisser ħafna, permezz ta’ l-immersjoni għal tliet darbiet fl-ilma tal-Magħmudija. Iżda sa minn żmien ilu l-Magħmudija kienet tista’ tingħata ukoll bit-tiswib għal tliet darbiet ta’ l-ilma fuq ras dak li jitgħammed.

1240 Fil-Knisja Latina dan it-tiswib għal tliet darbiet ta’ l-ilma hu msieħeb mal-kliem “N. Jien ngħammdek fl-Isem tal-Missier, u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu”. Fil-Liturġiji tal-Lvant, wara li l-katekumenu jdur lejn il-Lvant, is-saċerdot jgħid: “Il-qaddej ta’ Alla N. hu mgħammed fl-isem tal-Missier, u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu” u malli tissemma kull Persuna tat-Trinità, il-katekumenu jiġi mgħaddas fl-ilma u mtella’ minnu.

1241 Id-dlik biż-żejt tal-griżma, żejt imħallat bil-balzmu, u kkonsagrat mill-isqof, ifisser id-don ta’ l-Ispirtu s-Santu lill-imgħammed ġdid. Sar nisrani (kristjan) jiġifieri “midluk” mill-Ispirtu s-Santu, imdaħħal fil-Ġisem ta’ Kristu, li hu midluk saċerdot, profeta u sultan.[906]

1242 Fil-Liturġija tal-Knejjes tal-Lvant, id-dlik li jsir wara l-Magħmudija hu s-sagrament tal-Griżma jew Konfermazzjoni. Fil-Liturġija Rumana jħabbar it-tieni dilka li tingħata mill-isqof aktar ‘il quddiem, jiġifieri s-sagrament tal-Konfermazzjoni, li jwettaq (“jikkonferma”), biex ngħidu hekk, dak li għamlet id-dilka tal-Magħmudija.

1243 Il-libsa bajda tfisser li l-imgħammed “libes ‘il Kristu” (Gal 3,27): irxoxta ma’ Kristu. Ix-xemgħa mixgħula mill-blandun tħabbar li Kristu dawwal lill-imgħammed ġdid (in-neofita). Fi Kristu, l-imgħammdin huma “dawl tad-dinja” (Mt 5,14; ara Fil 2,15).

 L-imgħammed ġdid issa hu iben Alla fl-Iben il-waħdieni. Jista’ jgħid issa t-talba ta’ wlied Alla: il-Missierna.

1244 L-ewwel tqarbina ewkaristika. Magħmul iben Alla, liebes il-libsa tat-tieġ, in-neofita jidħol “għall-festa tat-tieġ tal-Ħaruf”, u jieħu l-ikel tal-ħajja l-ġdida, il-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu. Il-Knejjes tal-Lvant jgħożżu b’mod tassew ħaj ir-rabta li hemm bejn it-tliet sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija: hekk iqarbnu minnufih lil dawk li jkunu għadhom kemm irċevew il-Magħmudija u l-Konfermazzjoni, ukoll lit-tfal żgħar huma u jiftakru fi kliem il-Mulej: “Ħalluhom it-tfal iż-żgħar jiġu għandi, iżżommuhomx” (Mk 10,14). Il-Knisja Latina tagħti l-ewwel tqarbina lit-tfal malli jaslu għall-eta’ tar-raġuni, u tfisser il-fatt li l-Magħmudija tiftaħ it-triq lejn l-Ewkaristija, billi tressaq quddiem l-artal it-tarbija li tkun għadha kemm tgħammdet biex hemm tingħad it-talba tal-Missierna.

1245 Il-barka solenni tagħlaq iċ-ċelebrazzjoni tal-Magħmudija. Fil-Magħmudija tat-trabi, il-barka ta’ l-omm għandha post speċjali.

 

IV. Min jista’ jitgħammed?

1246 “Kull bniedem mhux mgħammed, u hu biss, jista’ jiġi mgħammed”.[907]

 

IL-MAGĦMUDIJA TAL-KBAR (ADULTI)

1247 Sa mill-bidu tal-Knisja, il-Magħmudija tal-kbar hi ċ-ċelebrazzjoni li l-aktar issir fejn it-tħabbira ta’ l-Evanġelju tkun għadha kemm bdiet. Il-katekumenat (jiġifieri t-tħejjija għall-Magħmudija) f’dan il-każ ikollu importanza kbira, għaliex jagħti d-dħul fil-fidi u l-ħajja nisranija u jħejji l-katekumenu biex jirċievi d-don ta’ Alla fil-Magħmudija, il-Konfermazzjoni u l-Ewkaristija.

1248 Il-katekumenat, jew tħejjija tal-katekumeni, bħala għan għandu li jħejji lil dawn biex iwieġbu għall-inizjattiva jew għas-sejħa ta’ Alla, u, f’għaqda mal-komunità ekklesjali, iwasslu l-konverżjoni u l-fidi tagħhom għall-kobor sħiħ tagħha. Hi “formazzjoni għall-ħajja nisranija sħiħa......li biha d-dixxipli jingħaqdu ma’ Kristu l-Imgħallem tagħhom. Il-katekumeni jridu jaslu biex ikunu jafu.....il-misteri tas-salvazzjoni, jgħixu ħajja skond l-Evanġelju u, permezz ta’ riti mqaddsa, iċċelebrati fi żminijiet wieħed wara l-ieħor jidħlu fil-ħajja tal-fidi, tal-Liturġija u ta’ l-imħabba tal-Poplu ta’ Alla”.[908]

1249 Il-katekumeni huma “ġa magħqudin mal-Knisja, huma ġa fid-dar ta’ Kristu, u m’hijiex ħaġa rari li ġa jkunu jgħixu ħajja ta’ fidi, tama u mħabba”.[909] “Il-Knisja – Omm ġa tħaddanhom bħala tagħha hija u tieħu ħsiebhom”.[910]

 

 

 

IL-MAGĦMUDIJA TAT-TRABI

1250 It-trabi, għax jitwieldu b’natura mħassra u midruba mid-dnub tan-nisel, jeħtieġu huma wkoll twelid ġdid fil-Magħmudija,[911] biex jinħelsu mis-setgħa tad-dlamijiet u jgaħddu għas-saltna tal-ħelsien ta’ wlied Alla (ara Kol 1,12-14) li għaliha huma msejħin il-bnedmin kollha. Fil-Magħmudija tat-trabi jidher b’mod tassew ċar li l-grazzja tas-salvazzjoni tingħata kollha kemm hi b’xejn. Il-Knisja u l-ġenituri jkunu jċaħħdu lit-tarbija tagħhom mill-grazzja kbira li tkun iben Alla jekk ma jgħammduhiex ftit wara li titwieled.[912]

1251 Il-ġenituri nsara għandhom ikunu jafu li din id-drawwa taqbel ħafna mad-dmir tagħhom li jieħdu ħsieb il-ħajja li Alla jafdalhom.[913]

1252 Id-drawwa tal-Magħmudija tat-trabi hi drawwa ġejja mill-imgħoddi mbiegħed tal-Knisja. Tissemma espliċitament fit-tieni seklu, u jista’ jkun li kienet teżisti ukoll sa mill-bidu tal-predikazzjoni ta’ l-Appostli, għax meta “familja” kollha kienet tiġi mgħammda (ara Atti 16,15.33; 18,8; 1 Kor 1,16), it-trabi wkoll aktarx kienu jitgħammdu.[914]

 

FIDI U MAGĦMUDIJA

1253 Il-Magħmudija hi s-sagrament tal-fidi (ara Mk 16,16). Iżda l-fidi teħtieġ komunità ta’ nies li jemmnu. Hi fil-fidi tal-Knisja li kull nisrani jrid jemmen. Il-fidi li tinkiseb fil-Magħmudija, m’hijiex fidi perfetta li laħqet il-kobor sħiħ tagħha, imma hi bidu li hu mistenni li jiġi ‘l quddiem. Lill-katekumenu jew lill-parrinuh issir din il-mistoqsija: “X’titlob mill-Knisja ta’ Alla?” u hu jwieġeb: “Il-fidi”.

1254 Wara l-Magħmudija l-fidi trid tikber fl-imgħammdin kollha, kemm kbar u kemm trabi. Hu għalhekk li kull sena l-Knisja, fil-lejl qaddis ta’ l-Għid, tiċċelebra t-tiġdid tal-wegħdiet tal-Magħmudija. It-tħejjija għall-Magħmudija twassal biss sa l-għatba tal-ħajja ġdida. Il-Magħmudija hi l-għajn tal-ħajja ġdida fi Kristu, li minnha tfawwar il-ħajja nisranija kollha.

1255 Biex il-grazzja tal-Magħmudija tista’ tiġi ‘l quddiem, l-għajnuna tal-ġenituri hi importanti ħafna. Hawn ukoll jidħol id-dmir tal-parrinu jew tal-parrina, li għandhom ikunu nsara ta’ fidi sħiħa, li jkollhom il-ħila u jkunu lesti jgħinu l-imgħammed ġdid, tarbija jew kbir li jkun, fit-triq tal-ħajja nisranija.[915] Dmirhom hu vera ħidma ekklesjastika (“officium”).[916] Il-komunità nisranija kollha, min-naħa tagħha, għandha sehem fir-responsabbiltà għall-iżvilupp u għall-ħarsien tal-grazzja li tkun ingħatat fil-Magħmudija.

 

V. Min jista’ jgħammed?

1256 Ministri ordinarji tal-Magħmudija huma l-Isqof u s-saċerdot, u, fil-Knisja Latina, id-djaknu wkoll.[917] Fil-każ ta’ ħtieġa, kull persuna, ukoll persuna li mhix mgħammda, tista’ tgħammed, sakemm ikollha l-intenzjoni meħtieġa, billi tgħid il-formula trinitarja. L-intenzjoni meħtieġa hi dik li tagħmel dak li tagħmel dak li tagħmel il-Knisja meta tgħammed,u tgħid il-formula trinitarja tal-Magħmudija mat-tiswib ta’ l-ilma. Ir-raġuni ta’ dan, il-Knisja taraha fir-rieda ta’ Alla li kulħadd isalva (ara 1 Tim 2,4), u fil-ħtieġa tal-Magħmudija għas-salvazzjoni (ara Mk 16,16).[918]

 

VI. Il-ħtieġa tal-Magħmudija

1257 Il-Mulej innifsu jgħid li l-Magħmudija hi meħtieġa għas-salvazzjoni (ara Ġw 3,5). Hu kkmanda wkoll lid-dixxipli li jħabbru l-Evanġelju u jgħammdu lill-ġnus kollha (ara Mt 28,20).[919] Il-Magħmudija hi meħtieġa għas-salvazzjoni ta’ dawk li lilhom tħabbar l-Evanġelju u setgħu jitolbu li jitgħammdu (ara Mk 16,16). Il-Knisja ma tafx b’xi mezz ieħor barra l-Magħmudija li jiżgura d-dħul fil-ħajja ta’ dejjem; għalhekk toqgħod attenta ħafna li ma tittraskurax il-missjoni li rċeviet minn għand il-Mulej li tagħti “twelid ġdid mill-ilma u l-Ispirtu” lil dawk kollha li jistgħu jitgħammdu. Alla rabat is-salvazzjoni mas-sagrament tal-Magħmudija, iżda hu m’huwiex marbut bis-sagramenti tiegħu.

1258 Minn dejjem, il-Knisja kellha konvinzjoni sħiħa li dawk li jġarrbu l-mewt minħabba l-fidi, għalkemm ma ġewx imgħammdin, jitgħammdu bil-mewt tagħhom għal Kristu u flimkien miegħu. Il-Magħmudija tad-demm, l-istess bħax-xewqa tal-Magħmudija tagħti l-frott tal-Magħmudija, għalkemm ma jkunx hemm is-sagrament.

1259 Għall-katekumeni li jmutu qabel jitgħammdu, ix-xewqa ċara tagħhom li jirċievu l-Magħmudija, flimkien mas-sogħba għal dnubiethom u ma’ l-imħabba, tiżguralhom is-salvazzjoni li ma setgħux jirċievu bil-Magħmudija.

1260 “Għaliex Kristu miet għal kulħadd, u għaliex verament waħda hi s-sejħa ta’ l-aħħar għal kull bniedem, dik ta’ Alla, għandna nemmnu li l-Ispirtu s-Santu joffri lil kulħadd, b’mod li Alla biss jafu, l-possibbiltà li jissieħeb fil-Misteru ta’ l-Għid”.[920] Kull bniedem, li ma jafx bl-Evanġelju ta’ Kristu u bil-Knisja tiegħu, li qed ifittex il-verità, u qed jagħmel ir-rieda ta’ Alla kif jaf hu, jista’ jsalva. Nistgħu nissoponu li dawn in-nies kien ikollhom ix-xewqa espliċita tal-Magħmudija kieku kienu jkunu jafu bil-ħtieġa tagħha.

1261 Dwar it-trabi li jmutu mingħajr Magħmudija, il-Knisja ma tistax tagħmel ħaġ’oħra ħlief tafdahom lill-ħniena ta’ Alla, kif tagħmel fir-rit tal-funerali tagħhom. Il-ħniena kbira ta’ Alla li jrid lill-bnedmin kollha jsalvaw (ara 1 Tim 2,4) u l-ħlewwa ta’ Ġesù mat-tfal żgħar, li ġegħlitu jgħid: “Ħalluhom it-tfal iż-żgħar jiġu għandi: iżżommuhomx” (Mk 10,14), iġegħluna nittamaw li hemm ukoll triq għas-salvazzjoni tat-trabi li jmutu mingħajr Magħmudija. Wisq aktar hi importanti l-istedina tal-Knisja biex trabi ma jinżammux li jmorru għand Ġesù permezz tad-don tal-Magħmudija.

 

VII. Il-grazzja tal-Magħmudija

1262 L-effetti diversi tal-Magħmudija huma mfissrin mill-elementi li jidhru fir-rit tas-sagrament. L-inżul fl-ilma jfakkar is-simboliżmu tal-mewt u tat-tisfija, u jfakkar ukoll it-twelid ġdid u t-tiġdid. Iż-żewġ effetti ewlenin mela huma t-tisfija mid-dnubiet u t-twelid ġdid fl-Ispirtu s-Santu (ara Atti 2,38; Ġw 3,5).

 

GĦALL-MAĦFRA TAD-DNUBIET.......

1263 Bil-Magħmudija, id-dnubiet kollha jinħafru, id-dnub tan-nisel u d-dnubiet personali kollha flimkien mal-pwieni kollha tad-dnub.[921] F’dawk li jitwieldu mill-ġdid, ma jibqa’ xejn li jżommhom milli jidħlu fis-Saltna ta’ Alla, la d-dnub ta’ Adam, la d-dnubiet personali, u lanqas il-konsegwenzi tad-dnub, li l-akbar waħda hi l-firda minn Alla.

1264 Iżda wara l-Magħmudija jibqgħu xi konsegwenzi temporali tad-dnub, li huma t-tbatija, il-mard, il-mewt u n-nuqqasijiet tal-ħajja stess bħalma hi d-dgħufija tal-karattru, u l-bqija; u wkoll ċerta ġibda lejn id-dnub li t-tradizzjoni ssejjaħ konkupixxenza, jew metaforikament “dak li jkebbes id-dnub” (“fomes peccati”) “Imħollija fina biex niġġilduha, ma tistax tagħmel ħsara lil dawk li ma joqogħdux għaliha u bil-kuraġġ kollu jżommulha iebes permezz tal-grazzja ta’ Kristu. Anzi min ikun tqabad kontriha kif għandu jkun, jirċievi l-kuruna tal-glorja (2 Tim 2,5)”.[922]

 

ĦOLQIEN ĠDID

1265 Il-Magħmudija ma tnaddafniex biss mid-dnubiet kollha, imma lin-neofita, tagħmlu “ħolqien ġdid” (2 Kor 5,17), iben adottiv ta’ Alla (ara Gal 4,5-7), u “msieħeb fin-natura ta’ Alla” (2 Piet 1,4), membru ta’ Kristu (ara 1 Kor 6,15; 12,27) u werriet flimkien ma’ Kristu (ara Rum 8,17), tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu (ara 1 Kor 6,19).

1266 It-Trinità Qaddisa tagħti lil min hu mgħammed il-grazzja qaddisa (santifikanti) tal-ġustifikazzjoni li

͟ tagħtih il-ħila jemmen f’Alla, jittama fih u jħobbu permezz tal-virtujiet teologali;

͟ tagħtih is-setgħa li jgħix u jitmexxa fil-ħidmiet kollha tiegħu mill-Ispirtu s-Santu permezz tad-doni ta’ l-Ispirtu s-Santu;

͟ tgħinu jikber f’dak li hu sewwa permezz tal-virtujiet morali.

 

IMDAĦĦLIN FIL-KNISJA, IL-ĠISEM TA’ KRISTU

1267 Il-Magħmudija tagħmilna membri tal-Ġisem ta’ Kristu. “Aħna membri ta’ xulxin” (Ef 4,25). Il-Magħmudija ddaħħalna fil-Knisja. Mill-fonti tal-Magħmudija jitwieled il-Poplu waħdieni ta’ Alla tal-Patt il-Ġdid, poplu li jmur ‘l hemm mil-limiti naturali jew umani tan-nazzjonijiet, tal-kulturi, tar-razez u tas-sess: “Għax aħna ukoll, ilkoll tgħammidna fi Spirtu wieħed, biex nagħmlu ġisem wieħed” (1 Kor 12,13).

1268 L-imgħammdin isiru “ġebel ħaj” għall-“bini ta’ dar spiritwali, għal saċerdozju qaddis” (1 Piet 2,56). Bil-Magħmudija l-imgħammdin jieħdu sehem mis-saċerdozju ta’ Kristu, jissieħbu fil-missjoni profetika u regali tiegħu, u huma “ġens maħtur, saċerdozju regali, nazzjon qaddis, poplu li Alla kiseb għalih, biex ixandru l-glorja ta’ dak li sejħilhom mid-dlam għad-dawl tiegħu ta’ l-għaġeb” (1 Piet 2,9). Il-Magħmudija ssieħeb fis-saċerdozju komun tal-fidili.

1269 L-imgħammed, magħmul membru tal-Knisja, ma għadux aktar tiegħu nnifsu (1 Kor 6,19), imma ta’ dak li miet u rxoxta għalih (ara 2 Kor 5,15). Għalhekk hu msejjaħ biex joqgħod għall-oħrajn (ara Ef 5,21; 1 Kor 16, 15-16), jaqdihom (ara Ġw 13, 12-15) fix-xirka tal-Knisja, “joqgħod” għal dawk li jmexxu l-Knisja u “jobdihom” (Lh 13,17) u jgħożżhom u jħobbhom (ara 1 Tes 5,12-13). Jekk il-Magħmudija hi għajn ta’ responsabbiltajiet u ta’ dmirijiet, tagħti ukoll lil min hu mgħammed xi drittijiet fi ħdan il-Knisja: li jirċevi s-sagramenti, li jitmanta bil-Kelma ta’ Alla u jkun sostnut mill-għajnuniet spiritwali l-oħra tal-Knisja.[923]

1270 L-imgħammdin, “għax saru wlied Alla bit-twelid ġdid (li tathom il-Magħmudija), huma fid-dmir li jistqarru quddiem il-bnedmin il-fidi li rċevew minn għand Alla permezz tal-Knisja”,[924] u jissieħbu fil-ħidma appostolika u missjunarja tal-Poplu ta’ Alla.[925]

 

IR-RABTA SAGRAMENTALI TA’ L-GĦAQDA TA’ L-INSARA

1271 Il-Magħmudija hi l-pedament ta’ l-għaqda bejn l-insara kollha, bejn dawk ukoll li għad ma humiex f’għaqda sħiħa mal-Knisja kattolika. “Dawk kollha li jemmnu fi Kristu u huma mgħammdin validament, huma ġa magħqudin, għalkemm mhux perfettament, mal Knisja kattolika........Ġustifikati permezz tal-fidi li rċevew fil-Magħmudija, imseħbin fil-Ġisem ta’ Kristu, bir-raġun kollu jistgħu jġibu l-isem ta’ nsara, u wlied tal-Knisja kattolika jagħrfuhom bid-dritt kollu bħala ħuthom fil-Mulej”.[926] Il-Magħmudija hi għalhekk ir-rabta sagramentali ta’ l-għaqda li hemm bejn dawk kollha li twieldu mill-ġdid permezz ta’ Kristu”.[927]

 

SIĠILL SPIRITWALI LI MA JITĦASSAR QATT........

1272 Min hu mgħammed, għax imsieħeb fil-Ġisem ta’ Kristu, hu xebh ma’ Kristu (ara Rum 8,29). Il-Magħmudija tissiġilla lin-nisrani b’siġill spiritwali li ma jitħassar qatt (il-karattru), li juri li hu ta’ Kristu. Dan is-siġill ma jitħassarx bl-ebda dnub, ukoll jekk id-dnub ma jħallix li l-Magħmudija tagħti l-frott tas-salvazzjoni.[928] Mogħtija darba għal dejjem, il-Magħmudija ma tistax tingħata għat-tieni darba.

1273 L-insara, imseħbin fil-Knisja permezz tal-Magħmudija, jirċievu l-karattru tas-sagrament li jikkonsagrahom għall-qima reliġjuża nisranija.[929] Is-siġill tas-sagrament jagħti l-ħila u jimpenja lill-insara biex jieħdu sehem attiv fil-Liturġija mqaddsa tal-Knisja u biex jaqdu s-saċerdozju li rċevew fil-Magħmudija permezz tax-xhieda ta’ ħajja qaddisa u ta’ mħabba bil-fatti.[930]

1274 Is-siġill tal-Mulej[931] hu s-siġill li bih l-Ispirtu s-Santu mmarkana “għall-jum il-fidwa” (Ef 4,30; ara Ef 1,13-14; 2 Kor 1,21-22), “Il-Magħmudija hi s-siġill tal-ħajja ta’ dejjem”.[932] In-nisrani li “jgħożż is-siġill” sa l-aħħar, jiġifieri li jibqa’ dejjem fidil għal dak li titlob minnu l-Magħmudija, jista’ jimxi ‘l quddiem “bis-sinjal tal-fidi” li ħa fil-Magħmudija[933] waqt li jistenna d-dehra hienja ta’ Alla – il-milja tal-fidi – fit-tama tal-qawmien mill-imwiet.

 

Fil-qosor

1275 Id-dħul fil-ħajja nisranija jseħħ permezz ta’ tliet sagramenti flimkien: il-Magħmudija li hi l-bidu tal-ħajja ġdida, il-Konfermazzjoni li twettaq din il-ħajja ġdida, u l-Ewkaristija li tmantni d-dixxiplu ta’ Kristu bil-Ġisem u d-Demm tal-Mulej biex jinbidlu fih.

1276 “Morru mela, agħmlu dixxipli mill-ġnus kollha, u għammduhom fl-isem tal-Missier, u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu, u għallmuhom iħarsu dak kollu li ordnajtilkom”. (Mt 28,19-20).

1277 Il-Magħmudija hi twelid għall-ħajja ġdida fi Kristu. Hi meħtieġa għas-salvazzjoni, kif hi meħtieġa l-Knisja li fiha wieħed jidħol permezz tal-Magħmudija, għax din hi r-rieda tal-Mulej.

1278 Ir-rit essenzjali tal-Magħmudija hu li l-kandidat għaliha jitniżżel taħt l-ilma jew li jissawwab l-ilma fuq rasu, waqt li tissemma t-Trinità Qaddisa, jiġifieri l-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu.

1279 Il-frott tal-Magħmudija hu l-grazzja li tagħti l-Magħmudija; hi realtà ta’ għana liema bħalu, għax iġġib: il-maħfra tad-dnub tan-nisel u tad-dnubiet kollha personali; it-twelid għal ħajja ġdida li biha l-bniedem isir iben adottiv ta’ Alla l-Missier, membru ta’ Kristu, tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu. Proprju għax mgħammed, jissieħeb fil-Knisja, il-Ġisem ta’ Kristu, u jkollu sehem fis-saċerdozju ta’ Kristu.

1280 Il-Magħmudija tħalli fir-ruħ sinjal spiritwali li ma jitħassar qatt, il-karattru li jikkonsagra lil min hu mgħammed għall-kult tar-reliġjon nisranija. Minħabba dan il-karattru l-Magħmudija ma tistax tingħata għat-tieni darba.[934]

1281 Dawk li tingħatalhom il-mewt minħabba l-fidi, il-katekumeni u l-bnedmin kollha li mqanqla mill-grazzja, mingħajr ma jkunu jafu bil-Knisja, ifittxu bis-sinċerità kollha lil Alla u jħabirku biex jagħmlu r-rieda tiegħu, jistgħu isalvaw ukoll jekk ma jkunux irċevew il-Magħmudija.[935]

1282 Sa mill-eqdem żminijiet, il-Magħmudija dejjem ingħatat lit-trabi, għax hi grazzja u don ta’ Alla li ma jitlobx li jkun hemm merti tal-bniedem; it-trabi jitgħammdu fil-fidi tal-Knisja. Id-dħul fil-ħajja nisranija jwassal għall-ħelsien veru.

1283 Dwar it-trabi li jmutu mhux imgħammdin, il-Liturġija tal-Knisja tistedinna nafdaw fil-ħniena ta’ Alla, u nitolbuh għas-salvazzjoni tagħhom.

1284 F’każ ta’ ħtieġa kulħadd jista’ jgħammed, basta jkollu l-intenzjoni li jagħmel dak li tagħmel il-Knisja, u jsawwab l-ilma fuq ras il-kandidat għall-Magħmudija huwa u jgħid: “Jiena ngħammdek fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu”.

 

 

It-tieni artiklu

IS-SAGRAMENT TAL-GRIŻMA TA’ L-ISQOF

JEW KONFERMAZZJONI

 

 

1285 Flimkien mal-Magħmudija u ma’ l-Ewkaristija, is-sagrament tal-Konfermazzjoni jagħmel dak li flimkien huma “s-sagrament tad-dħul fil-ħajja nisranija”; din ir-rabta ta’ dawn it-tliet sagramenti trid tiġi mħarsa sewwa. Għalhekk jeħtieġ li l-Insara jiġu mgħallmin dwar il-ħtieġa li jirċievu s-sagrament tal-Konfermazzjoni ħalli l-grazzja tal-Magħmudija tiġi msaħħa.[936] Dan għaliex “permezz tal-Konfermazzjoni, ir-rabta ta’ l-imgħammdin mal-Knisja ssir aktar perfetta, huma jistagħnew b’qawwa speċjali mill-Ispirtu s-Santu, u hekk jiġu impenjati aktar biex ixandru u jħarsu l-fidi bil-kliem u bl-għemil bħala veri xiehda ta’ Kristu”.[937]

 

I. Il-Konfermazzjoni fil-Pjan tas-Salvazzjoni

1286 Fit-Testment il-Qadim il-profeti ħabbru li l-Ispirtu tal-Mulej kellu jistrieħ fuq il-Messija mistenni (ara Is 11,2) minħabba l-missjoni tiegħu ta’ salvazzjoni (ara Lq 4,16-22; Is 61,1). Il-miġja ta’ l-Ispirtu s-Santu fuq Ġesù fil-Magħmudija tiegħu minn San Ġwann kien is-sinjal li hu kien dak li kellu jiġi, li hu kien il-Messija, l-Iben ta’ Alla (ara Mt 3,13-17; Ġw 1,33-34). Imnissel mill-Ispirtu s-Santu, ħajtu kollha u l-missjoni kollha tiegħu seħħew f’għaqda sħiħa ma’ l-Ispirtu s-Santu li l-Missier tah “bla kejl” (Ġw 3,34).

1287 Iżda, din il-milja ta’ l-Ispirtu s-Santu ma kellhiex tibqa’ biss għall-Messija; kellha tingħata lill-poplu messjaniku kollu (ara Eżek 36,25-27; Ġoel 3,1-2). Kemm il-darba Kristu wiegħed dan l-għoti ta’ l-Ispirtu s-Santu (ara Lq 12,12; Ġw 3,5-8; 7,37-39; 16,7-15; Atti 1,8), wegħda li Hu wettaq l-ewwel nhar l-Għid (Ġw 20,22) u mbagħad b’mod aktar ta’ l-għaġeb, nhar Għid il-Ħamsin (ara Atti 2,1-4). Mimlijin bl-Ispirtu s-Santu l-Appostli bdew ixandru “l-għeġubijiet ta’ Alla” (Atti 2,11) u San Pietru ħabbar li dak l-għoti ta’ l-Ispirtu s-Santu kien is-sinjal ta’ żmien il-Messija (ara Atti 2,17-18). Dawk li dak in-nhar emmnu kliem l-Appostli u tgħammdu, irċevew huma ukoll l-Ispirtu (ara Att 2,38).

1288 “Minn dak iż-żmien l-Appostli biex jagħmlu dak li riedhom Kristu, taw lin-neofiti, bit-tqegħid ta’ l-idejn, id-don ta’ l-Ispirtu li wassal għas-sħuħija l-grazzja tal-Magħmudija (ara Atti 8,15-17; 19,5-6). Hu għalhekk li fl-Ittra lil-Lhud, insibu, fost l-elementi ewlenin tal-katekeżi nisranija, tagħlim dwar Magħmudija u tqegħid ta’ l-idejn (ara Lh 6,2). It-tradizzjoni kattolika bir-raġun kollu tqis it-tqegħid ta’ l-idejn bħala l-ewwel oriġini tas-sagrament tal-Konfermazzjoni, b’xi mod, fil-Knisja l-grazzja ta’ Għid il-Ħamsin”.[938]

1289 Kmieni ħafna fiż-żmien, biex jiġi mfisser aħjar id-don ta’ l-Ispirtu s-Santu, mat-tqegħid ta’ l-idejn żdied id-dlik biż-żejt tal-griżma. Dan id-dlik juri xi jfisser l-isem “nisrani – kristjan”; ifisser “midluk” jew “irċieva l-unzjoni”, u dan ġej minn Kristu, li “Alla kkonsagrah (dilku) bl-Ispirtu s-Santu” (Atti 10.38), jiġifieri tah l-unzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu. Dan it-rit tad-dlik jew unzjoni għadu jeżisti sa llum kemm fil-Lvant u kemm Punent. Għalhekk fil-Lvant dan is-sagrament jissejjaħ Chrismatio, jiġifieri unzjoni biż-żejt tal-griżma, li l-Griegi jsejħulu myron. F’pajjiżna jissejjaħ Griżma ta’ l-Isqof, iżda jkun aħjar jekk jissejjaħ Konfermazzjoni, kif jissejjaħ fil-Punent: kelma li turi li dan is-sagrament iwettaq jew jikkonferma s-Sagrament tal-Magħmudija u jsaħħaħ il-grazzja tal-Magħmudija.

 

ŻEWĠ TRADIZZJONIJIET: IL-LVANT U L-PUNENT

1290 Fl-ewwel sekli, il-Konfermazzjoni ġeneralment kienet ċelebrazzjoni waħda flimkien mal-Magħmudija, hekk li ż-żewġ sagramenti flimkien, fi kliem San Ċiprijanu kienu jiffurmaw “sagrament doppju”. Iżda għax, fost ħafna raġunijiet oħra il-Magħmudijiet tat-tfal li bdew jiżdiedu ħafna u jsiru tul is-sena kollha, it-tkattir tal-parroċċi fil-kampanja u t-tkabbir tad-djoċesijiet ma ppermettewx aktar li l-isqof ikun preżenti għaċ-ċelebrazzjonijiet kollha tal-Magħmudija, fil-Punent, għax kien hemm ix-xewqa li jkun l-isqof li jwassal għall-milja tal-grazzja tal-Magħmudija, iċ-ċelebrazzjoni tal-Konfermazzjoni ġiet mifruda minn dik tal-Magħmudija, waqt li l-Knejjes tal-Lvant żammew ċelebrazzjoni waħda għaż-żewġ sagramenti, u l-Konfermazzjoni bdiet tingħata mis-saċerdot li jgħammed. Iżda s-saċerdot irid jagħti s-sagrament bi dlik bil-myron li jrid ikun dejjem ikknsagrat minn isqof.[939]

1291 Drawwa il-Knisja ta’ Ruma ħaffet l-isvilupp li seħħ fil-Punent: fil-Knisja ta’ Ruma, kif jitgħammed, in-neofitu kien jirċievi żewġ unzjonijiet biż-żejt tal-griżma; waħda minnufih wara l-Magħmudija u din l-unzjoni kienet tingħata mis-saċerdot li jgħammed, u l-oħra magħmula mill-isqof fuq ġbin l-imgħammdin kollha.[940] L-ewwel unzjoni biż-żejt tal-griżma, dik li kien jagħmel is-saċerdot, baqgħet fir-rit tal-Magħmudija u tfisser it-tisħib ta’ l-imgħammed fil-missjoni profetika, saċerdotali u regali ta’ Kristu. Fil-Magħmudija tal-kbar ma’ tingħatax din l-unzjoni tal-Magħmudija, tingħata biss l-unzjoni tal-Konfermazzjoni.

1292 L-użu tal-Knejjes tal-Lvant juri sewwa r-rabta li hemm bejn it-tliet sagramenti ta’ l-inizjazzjoni nisranija. Id-drawwa tal-Knisja Latina tfisser b’mod aktar ċar ir-rabta tan-nisrani ġdid ma’ l-isqof tiegħu, li hu l-qaddej u d-difensur ta’ l-għaqda tal-Knisja tiegħu, tal-kattoliċità u l-appostoliċità tagħha, u, għalhekk, ir-rabta tagħha mal-bidu appostoliku tal-Knisja ta’ Kristu.

 

II. Is-sinjali u r-rit tal-Konfermazzjoni

1293 Fir-rit ta’ dan is-sagrament jaqbel inqisu s-sinjal ta’ l-unzjoni u dak li l-unzjoni turi u tagħti: is-siġill spiritwali.

 L-unzjoni, fis-simboliżmu ta’ l-Iskrittura u fis-simboliżmu ta’ l-antiki għandha ħafna tifsiriet: iż-żejt hu sinjal ta’ abbondanza (ara Dewt 11,14 u l-bqija), ta’ ferħ u hena (ara Salm 23,5; 104,15); iż-żejt inaddaf (dlik biż-żejt qabel u wara banju); iż-żejt iħoll in-nervaturi tal-ġisem u jagħmlu aktar flessibbli (id-dlik ta’ l-atleti u l-ġellieda); iż-żejt hu sinjal ta’ fejqan, għax itaffi t-tbenġil u l-ġrieħi (ara Is 1,6; Lq 10,34), u jagħmel aktar jiddu l-ġmiel, is-saħħa u l-qawwa.

 

1294 Dan it-tifsir kollu tad-dlik biż-żejt insibuh fil-ħajja sagramentali. Id-dlik qabel il-Magħmudija biż-żejt tal-katekumeni jfisser safa u saħħa; id-dlik tal-morda jfisser fejqan u faraġ. Id-dlik taż-żejt tal-griżma wara l-Magħmudija, u fil-Konfermazzjoni u fl-Ordinazzjoni hu sinjal ta’ konsagrazzjoni. Permezz tal-Konfermazzjoni, l-insara (kristjani), jiġifieri dawk li ħadu l-unzjoni, huma mseħbin aktar fil-missjoni ta’ Kristu u fil-milja ta’ l-Ispirtu s-Santu li bih huma mimlija, biex il-ħajja kollha tagħhom ixxerred “il-fwieħa ta’ Kristu” (2 Kor 2,15).

1295 B’din id-dilka, min jirċievi s-sagrament tal-Kpnfermazzjoni, jirċievi “l-marka”, is-siġill ta’ l-Ispirtu s-Santu. Is-siġill hu l-marka tal-persuna (ara Ġen 38,18; Għan 8,6), is-sinjal ta’ l-awtorità tal-persuna (ara Ġen 41,42) u tas-setgħa tal-persuna fuq xi ħaġa (ara Dewt 32,34) – lis-suldati kienu jimmarkawhom bis-siġill tal-kmandant tagħhom, u l-ilsiera wkoll bis-siġill ta’ sidhom; is-siġill juri li att ġuridiku hu awtentiku (ara 1 Slat 21,8), jew dokument hu awtentiku (ara Ġer 32,10) u jekk ikun il-każ jagħmlu dokument sigriet (ara Is 29,11).

1296 Kristu stess jgħid li hu mmarkat bis-siġill tal-Missier (ara Ġw 6,27). In-nisrani, hu ukoll, hu mmarkat b’siġill: Alla “hu li wettaq kemm lilkom u kemm lilna fi Kristu, li kkonsagrana għalih innifsu: hu li ssiġillana wkoll bis-siġill tiegħu u tana b’rahan l-Ispirtu fi qlubna” (2 Kor 1,22; ara Ef 1,13; 4,30). Dan is-siġill ta’ l-Ispirtu juri li aħna kollna kemm aħna ta’ Kristu, u qegħdin dejjem għall-qadi tiegħu; iżda hu wkoll wegħda tal-ħarsien ta’ Alla meta tasal il-prova ta’ l-aħħar, il-prova eskatoloġika (ara Apok 7,2-3; 9,4; Eżek 9,4-6).

 

IĊ-ĊELEBRAZZJONI TAL-KONFERMAZZJONI

1297 Mument importanti ħafna li jiġi qabel iċ-ċelebrazzjoni tal-Konfermazzjoni, iżda li b’xi mod hu parti minnha, hija l-konsagrazzjoni taż-żejt tal-griżma. Hu l-isqof, li nhar Ħamis ix-Xirka, waqt iċ-ċelebrazzjoni tal-Quddiesa tal-Griżma, jikkonsagra ż-żejt tal-griżma għad-djoċesi kollha tiegħu. Fil-Knejjes tal-Lvant din il-konsagrazzjon hi riservata lill-Patrijarka:

Il-liturġija ta’ Antjokja għandha din l-epiklesi għall-konsagrazzjoni taż-żejt tal-griżma (myron): “Missier.......ibagħat l-Ispirtu s-Santu fuqna u fuq dan iż-żejt li għandna quddiemna, u ikkonsagrah, biex ikun għal dawk kollha li jiġu midlukin u mmarkati bih, myron saċerdotali, myron regali, unzjoni ta’ hena, libsa ta’ dawl, mantâr ta’ salvazzjoni, don spiritwali, qdusija tar-ruħ u l-ġisem, tjieba li ma tintemm qatt, siġill li ma jitħassar qatt, tarka tal-fidi u elmu tal-biża’ kontra l-għemejjel kollha ta’ l-għadu”.[941]

1298 Meta ċ-ċelebrazzjoni tal-Konfermazzjoni ssir għaliha u mhux mal-Magħmudija, kif hi d-drawwa fir-rit Ruman, il-Liturġija tas-sagrament tibda bit-tiġdid tal-wegħdiet tal-Magħmudija u bl-istqarrija tal-fidi ta’ dawk li se jirċievu s-sagrament. Dan juri b’mod b’mod ċar li l-Konfermazzjoni postha hu wara l-Magħmudija.[942] Meta wieħed adult jitgħammed, jirċievi minnufih l-Konfermazzjoni u jieħu sehem mill-Ewkaristija.[943]

1299 Fir-rit Ruman l-isqof jifrex idu fuq il-ġemgħa kollha ta’ dawk li se jirċievu s-sagrament, ġest li, sa minn żmien l-Appostli, hu sinjal ta’ l-għoti ta’ l-Ispirtu s-Santu li jitlob li jingħata l-Ispirtu s-Santu:

O Alla li tista’ kollox, Missier Sidna Ġesù Kristu, int tajt twelid ġdid lil dawn il-qaddejja tiegħek mill-ilma u l-Ispirtu s-Santu u ħlisthom minn dnubiethom; ibgħat fuqhom, Mulej, l-Ispirtu s-Santu, id-Difensur; agħtihom l-ispirtu ta’ l-għerf u d-dehen, l-Ispirtu ta’ l-għaqal u l-qawwa, l-Ispirtu tax-xjenza u l-pjetà; imliehom bl-Ispirtu tal-biża’ tiegħek. Bi Kristu Sidna.943a

1300 Jiġi mbagħad ir-rit essenzjali tas-sagrament. Fir-rit Latin “is-sagrament tal-Konfermazzjoni jingħata permezz tad-dlik biż-żejt tal-griżma fuq il-ġbin, magħmul bit-tqegħid ta’ l-id, waqt li jingħad il-kliem: “Ħu s-siġill tad-don ta’ l-Ispirtu s-Santu’”.[944] Fil-Knejjes tal-Lvant ta’ rit Biżantin wara t-talba ta’ l-epiklesi, isir id-dlik bil-muron tal-partijiet l-aktar importanti tal-ġisem: il-ġbin, l-għajnejn, l-imnifsejn, il-widnejn, ix-xufftejn, iż-żaqq, id-dahar, l-idejn u s-saqajn u kull dilka hi msieħba mal-kliem: Spragis doreas pneumatos hagiou (is-siġill tad-don ta’ l-Ispirtu s-Santu).

1301 Il-bewsa tal-paċi li biha tagħlaq iċ-ċelebrazzjoni tfisser u turi l-għaqda fil-Knisja ma’ l-isqof u ma’ l-insara kollha.[945]

 

III. L-effetti tal-Konfermazzjoni jew Griżma ta’ l-Isqof

1302 Fiċ-ċelebrazzjoni jidher ċar li l-effett tas-Sagrament tal-Konfermazzjoni hu għoti speċjali ta’ l-Ispirtu s-Santu, kif darba ngħata lill-Appostli nhar Għid il-Ħamsin.

1303 Il-Konfermazzjoni twassal biex il-grazzja tal-Magħmudija tiżdied u tissaħħaħ aktar u tidħol aktar fil-fond:

— tniżżel fina aktar fil-fond l-għeruq tagħna, bħala wlied Alla, biex dejjem aktar inkunu nistgħu nsejħu lil Alla ‘Abba! Missier!’ (Rum 8,15)

— tgħaqqadna b’mod aktar sħiħ ma’ Kristu;

— tkattar fina d-doni ta’ l-Ispirtu s-Santu;

— tagħmel aktar perfetta r-rabta tagħna mal-Knisja;[946]

— tagħtina “qawwa speċjali mill-Ispirtu s-Santu” biex “inxandru u niddefendu l-fidi bil-kliem u bl-għemil bħala veri xiehda ta’ Kristu”, biex “bil-kuraġġ kollu nistqarru l-isem ta’ Kristu”, u biex qatt ma nistħu mis-salib tiegħu.[947]

Ftakar mela li int irċevejt is-sinjal spiritwali, l-Ispirtu ta’ l-għerf u tad-dehen, l-Ispirtu ta’ l-għaqal u tal-qawwa, l-Ispirtu tax-xjenza u tal-pjetà, l-Ispirtu tal-biża’ qaddis, ħarsien ta’ dak li rċevejt. Alla l-Missier immarkak bis-siġill tiegħu, Kristu l-Mulej wettqek u qiegħed f’qalbek ir-rahan ta’ l-Ispirtu.[948]

1304 Bħall-Magħmudija, li tagħha hi s-sħuħija, il-Konfermazzjoni tista’ tittieħed darba biss. Dan għaliex il-konfermazzjoni tħalli fir-ruħ marka spiritwali li ma titħassar qatt, “il-karattru”[949] li hu s-sinjal li Ġesù Kristu mmarka n-nisrani bis-siġill ta’ l-Ispirtu tiegħu u libbsu b’qawwa mis-sema ħa jkun xhud tiegħu (ara Lq 24, 48-49).

1305 Il-“karattru” jagħmel aktar perfett is-saċerdozju komuni ta’ l-insara, li ngħata fil-Magħmudija, u dak li jkun irċieva s-sagrament tal-Konfermazzjoni jkollu l-qawwa li jistqarr il-fidi ta’ Kristu quddiem id-dinja, bħallikieku dan kien dmir l-uffiċċju tiegħu (quasi ex officio).[950]

 

IV. Min jista’ jirċievi dan is-sagrament?

1306 L-imgħammdin kollha li ma jkunux irċevew is-sagrament tal-Konfermazzjoni jistgħu u għandhom jirċievu dan is-sagrament.[951] Il-Magħmudija, il-Konfermazzjoni u l-Ewkaristija flimkien jagħmlu għaqda bejniethom, għalhekk “il-fidili huma obbligati jirċievu dan is-sagrament f’waqtu”,[952] għaliex mingħajr il-Konfermazzjoni u l-Ewkaristija, is-sagrament tal-Magħmudija, iva, jiswa, u jġib l-effetti tiegħu, iżda d-dħul fil-ħajja nisranija ma jseħħx għal kollox.

1307 Għal bosta sekli, id-drawwa Latina qieset “l-età tar-raġuni” bħala ż-żmien li fih għandha tingħata l-Konfermazzjoni.

 F’periklu ta’ mewt, is-sagrament għandu jingħata ukoll jekk wieħed ma jkunx għadu wasal fl-età tar-raġuni.[953]

 

1308 Xi kultant jingħad li l-Konfermazzjoni hi s-sagrament tal-“kobor sħiħ bħala nisrani”, iżda dan ma għandux iwassalna biex ngħidu li wieħed jilħaq il-kobor sħiħ fil-fidi meta jilħaq il-kobor sħiħ tiegħu bħala bniedem (l-età ta’ wieħed adult fil-fidi m’hijiex l-età ta’ adult bħala bniedem); dan għaliex ma għandniex ninsew li l-grazzja tal-Magħmudija hi grazzja ta’ għażla li Alla jagħmel minn rajh mingħajr ebda mertu tagħna, u għalhekk ma teħtieġ ebda “ratifika” biex tibda sseħħ. Dan ifakkru San Tumas:

L-età tal-ġisem ma għandhiex tkun ta’ tfixkil u ta’ preġudizzju għar-ruħ. Għalhekk fit-tfulija ukoll il-bniedem jista’ jilħaq il-perfezzjoni ta’ l-għomor spiritwali li fuqu jitkellem il-Ktieb ta’ l-Għerf (4,8) “Ix-xjuħija ta’ ġieħ m’hijiex dik ta’ l-għomor twil, u lanqas titqies min-numru tas-snin”. Hu għalhekk li ħafna tfal, bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu li kienu rċevew, tqabdu bil-kuraġġ kollu sat-tixrid ta’ demmhom għal Kristu.[954]

1309 It-tħejjija għall-Konfermazzjoni trid tfittex li twassal lin-nisrani għall-għaqda aktar intima ma’ Kristu, għall-familjarità aktar ħajja ma’ l-Ispirtu s-Santu, mal-ħidma, id-doni u s-sejħat tiegħu, biex wieħed ikun jista’ aktar jidħol għar-responsabbiltajiet appostoliċi tal-ħajja nisranija. Minħabba f’dan, il-katekeżi tal-Konfermazzjoni trid tfittex li twassal lil dawk li se jirċievu s-sagrament ħa jħossu verament li huma membri tal-Knisja ta’ Kristu, kemm tal-Knisja universali u kemm tal-komunità parrokkjali. Min qed iħejji lil dawk li se jirċievu s-sagrament għandu responsabbiltà partikulari biex iwassalhom ħa jħossu li huma parti mill-komunità parrokkjali.[955]

1310 Min jirċievi s-sagrament tal-Konfermazzjoni jrid ikun fil-grazzja ta’ Alla; jaqbel għalhekk li jfittex is-sagrament tal-Penitenza biex jissaffa min dnubietu ħa jirċievi d-don ta’ l-Ispirtu s-Santu. Talb aktar imħeġġeġ għandu jħejji lil dawk li se jirċievu l-Konfermazzjoni biex jilqgħu l-qawwa u l-grazzji ta’ l-Ispirtu s-Santu, ħa jkunu dejjem lesti li joqogħdu għal dak li jitlobhom u jagħmlu dak li jrid minnhom (ara Atti 1,14).

1311 Għall-Konfermazzjoni, il-kandidati għandhom ifittxu li jkollhom l-għajnuna spiritwali ta’parrinu jew ta’ parrina, l-istess bħalma jiġri fil-Magħmudija. Jaqbel li dawn ikunu dawk stess tal-Magħmudija biex tidher ċara r-rabta li hemm iż-żewġ sagramenti.[956]

 

V. Il-Ministru tal-Konfermazzjoni jew Griżma ta’ l-Isqof

1312 Il-ministru ordinarju tal-Konfermazzjoni hu l-Isqof.164a

 Fil-Lvant, bħala regola, is-saċerdot li jgħammed jagħti ukoll minnufih il-Konfermazzjoni fl-istess ċelebrazzjoni waħda. Iżda juża ż-żejt tal-griżma kkonsagrat mill-patrijarka jew l-isqof, u dan juri l-għaqda appostolika fil-Knisja, li r-rabtiet tagħha jissaħħu permezz tas-sagrament tal-Konfermazzjoni. Fil-Knisja Latina hemm din l-istess dixxiplina fil-Magħmudijiet ta’ l-adulti jew meta wieħed mgħammed f’komunità nisranija mhux kattolika li fiha ma jingħatax validament is-sagrament tal-Konfermazzjoni, jiġi biex jidħol fl-għaqda sħiħa mal-Knisja kattolika.[957]

 

1313 Fir-rit Latin, il-ministru ordinarju hu l-Isqof.[958] Meta jkun meħtieġ, l-Isqof jista’ jagħti lil xi saċerdoti l-fakultà li jamministraw is-Sagrament tal-Konfermazzjoni.[959] Iżda dejjem jixraq, u dan minħabba t-tifsir stess taċ-ċelebrazzjoni, li jkun l-Isqof li jagħti dan is-Sagrament, għax ma għandux jinsa li ċ-ċelebrazzjoni tas-sagrament tal-Konfermazzjoni nfirdet minn dik tal-Magħmudija proprju biex ikun l-isqof li jamministraha. L-isqfijiet huma s-suċċessuri ta’ l-Appostli, huma rċevew il-milja tas-sagrament ta’ l-Ordni. L-amministrazzjoni tas-sagrament tal-Konfermazzjoni mill-isqof turi sewwa li l-effett tas-sagrament hu li jgħaqqad lil dawk li jirċevuh b’rabta aktar qawwija mal-Knisja, mal-bidu tagħha mill-Appostli u mal-missjoni tagħha li tagħti xhieda għal Kristu.

1314 Jekk nisrani hu fil-periklu tal-mewt, kull saċerdot jista’ jagħtih is-sagrament tal-Konfermazzjoni.[960] Dan għaliex il-Knisja trid li ebda wieħed minn uliedha, ukoll jekk l-iċken, joħroġ minn din id-dinja mingħajr ma jkun laħaq il-perfezzjoni permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu bid-don tal-milja ta’ Kristu.

 

Fil-qosor

1315 “L-Appostli li kienu Ġerusalemm, semgħu li s-Samarija laqgħet il-kelma ta’ Alla u bagħtu kemm lil Pietru u kemm ‘il Ġwanni. Dawn niżlu hemm u talbu biex dawk li kienu emmnu jirċievu l-Ispirtu s-Santu, għax l-Ispirtu s-Santu kien għadu ma niżel fuq ħadd minnhom, imma kienu tgħammdu biss f’isem il-Mulej Ġesù. Imbagħad l-Appostli qiegħdu idejhom fuqhom u rċevew l-Ispirtu s-Santu” (Atti 8,14-17).

1316 Il-Konfermazzjoni twassal għall-perfezzjoni l-grazzja tal-Magħmudija; hi s-sagrament li jagħti l-Ispirtu s-Santu biex aħna nniżżlu aktar fil-fond l-għeruq tagħna bħala wlied Alla, biex ningħaqdu b’mod aktar sħiħ ma’ Kristu, biex insaħħu dejjem aktar l-għaqda tagħna mal-Knisja, biex nissieħbu aħjar fil-missjoni tagħha u jkollna l-għajnuna biex nagħtu xhieda tal-fidi nisranija bil-kliem u bl-għemil.

1317 Bħall-Magħmudija, il-Konfermazzjoni tħalli fir-ruħ tan-nisrani sinjal spiritwali jew karattru li ma jitħassar qatt; għalhekk dan is-sagrament jingħata darba biss.

1318 Fil-Lvant, dan is-sagrament jingħata minnufih wara l-Magħmudija; u mbagħad minnufih ukoll tiġi l-Ewkaristija, tradizzjoni li turi liema rabta kbira hemm bejn dawn it-tliet sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija. Fil-Knisja Latina dan is-sagrament jingħata lil min ikun wasal “fl-età tar-raġuni”, u bħala regola, jiġi amministrat mill-isqof, biex hekk jidher li dan is-sagrament isaħħaħ ir-rabtiet mal-Knisja.

1319 Kandidat għall-Konfermazzjoni li laħaq l-età tar-raġuni, irid jistqarr il-fidi, ikun fil-grazzja ta’ Alla, ikollu l-intenzjoni li jirċievi s-sagrament u jkun lest jidħol għad-dmir ta’ dixxiplu tal-Mulej u xhud ta’ Kristu, fi ħdan il-komunità tal-Knisja u fid-dinja.

1320 Ir-rit essenzjali tal-Konfermazzjoni hu d-dlik biż-żejt tal-griżma fuq il-ġbin ta’ min hu mgħammed (fil-Lvant id-dlik isir ukoll fuq partijiet oħra tal-ġisem), bit-tqegħid ta’ idejn il-ministru u l-kliem: “Accipe signaculum doni Spiritus Sancti”, “Ħu s-siġill tad-don ta’ l-Ispirtu s-Santu” fir-Rit Ruman u “Signaculum doni Spiritus Sancti”, “Is-siġill tad-don ta’ l-Ispirtu s-Santu” fir-Rit Biżantin.

1321 Meta l-Konfermazzjoni ma tingħatax flimkien mal-Magħmudija, ir-rabta tagħha mal-Magħmudija tintwera bit-tiġdid tal-wegħdiet tal-Magħmudija, u b’modi oħra ukoll. Iċ-ċelebrazzjoni tal-Konfermazzjoni waqt il-Liturġija ewkaristika tgħin biex turi l-għaqda li hemm bejn is-sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija.

 

 

It-tielet artiklu

IS-SAGRAMENT TA’ L-EWKARISTIJA

1322 L-Ewkaristija mqaddsa tagħlaq ir-riti tad-dħul fil-ħajja nisranija. Dawk li kisbu d-dinjita’ tas-saċerdozju regali permezz tal-Magħmudija u saru xebh ma’ Kristu bil-Konfermazzjoni, permezz ta’ l-Ewkaristija jissieħbu flimkien mal-komunità kollha fis-sagrifiċċju stess tal-Mulej.

1323 Il-Feddej tagħna, fl-Aħħar Ikla tiegħu, fil-lejl li ġie ttradut, waqqaf is-sagrifiċċju ewkaristiku tal-Ġisem u tad-Demm tiegħu biex ikompli s-sagrifiċċju tiegħu tas-salib tul iż-żminijiet sa ma jerġa’ jiġi, u biex iħalli f’idejn il-Knisja, l-Għarusa maħbuba tiegħu, it-tifkira tal-Mewt u l-Qawmien tiegħu mill-imwiet: sagrament ta’ tjieba, sinjal ta’ għaqda u rabta ta’ mħabba, l-ikla ta’ r-rahan tal-ħajja ta’ dejjem”.[961]

 

I. L-Ewkaristija bidu u quċċata tal-ħajja nisranija

1324 “L-Ewkaristija hi l-għajn u l-quċċata tal-ħajja nisranija kollha”.[962] “Is-sagramenti l-oħra, l-istess bħall-ministeri kollha ekklesjastiċi u l-ħidmiet ta’ l-appostolat huma kollha marbutin ma’ l-Ewkaristija u jwasslu għaliha. Dan għaliex fl-Ewkaristija jinsab l-għana spiritwali kollu tal-Knisja, jiġifieri Kristu nnifsu, l-Għid tagħna”.[963]

1325 “L-Ewkaristija tfisser u ġġib ix-xirka fil-ħajja ma’ Alla u l-għaqda tal-poplu kollu ta’ Alla: bihom il-Knisja hi dak li hi. Fl-Ewkaristija nsibu fl-istess waqt il-qofol kemm tal-ħidma li biha, fi Kristu, Alla jqaddes id-dinja, u kemm il-qima li fl-Ispirtu s-Santu l-bnedmin jagħtu lil Kristu, u permezz tiegħu, lill-Missier”.[964]

1326 Fl-aħħarnett iċ-ċelebrazzjoni ewkaristika ġa tgħaqqadna mal-Liturġija tas-sema u hekk aħna ngħixu minn qabel il-ħajja ta’ dejjem meta Alla jkun kollox f’kollox (ara 1 Kor 15,28).

1327 Fi ftit kliem, l-Ewkaristija tiġbor fiha l-fidi tagħna kollha u hi l-quċċata ta’ din il-fidi: “Il-mod kif aħna naħsbu jaqbel ma’ L-Ewkaristija, u min-naħa tagħha l-Ewkaristija taqbel mal-mod kif aħna naħsbu”.[965]

 

II. Kif jissejjaħ dan is-sagrament?

1328 L-għana bla qjies ta’ dan is-sagrament jidher mill-ħafna ismijiet li ngħatawlu. Kull wieħed minn dawn l-ismijiet ifakkarna f’xi aspetti tiegħu. Dan is-sagrament issejjaħ:

 — Ewkaristija għaliex hu radd ta’ ħajr ta’ ħajr lil Alla. Il-kelmiet “eucharisrein” (Lq 22,19; 1Kor 11,24) u “eulogein” (Mt 26,26; Mk 14,22) ifakkru l-barkiet tal-Lhud li jħabbru – l-aktar waqt l-ikel – l-għeġubijiet ta’ Alla, il-ħolqien, il-fidwa u t-tqaddis.

1329 — L-ikla tal-Mulej (ara 1 Kor 11,20) għax is-sagrament hu l-Ikla li l-Mulej għamel mad-dixxipli tiegħu awl il-lejl qabel bata għalina u hu antiċipazzjoni ta’ l-ikla tat-tieġ tal-Ħaruf (ara Apok 19,9) f’Ġerusalemm tas-sema.

 — Il-qsim tal-ħobż għaliex dan ir-rit, proprju ta’ l-ikla tal-Lhud, Ġesù użah huwa u jbierek u jaqsam il-ħobż bħala dak li hu f’ras il-mejda (ara Mt 14,19; 15,36; Mk 8,6.19) u l-aktar fl-Aħħar Ikla (ara Mt 26,26; 1 Kor 11,24). Hu f’dan il-ġest li d-dixxipli għarfu lil Kristu meta ltaqgħu miegħu wara l-Qawmien tiegħu mill-imwiet (ara Lq 24,13-35). L-ewwel insara kienu jsejħu l-ġemgħat ewkaristiċi tagħhom “qsim il-ħobż” (ara Atti 2,42.46; 20,7.11). Dan il-ġest ifisser li dawk kollha li jieklu mill-ħobża waħda maqsuma, Kristu, jingħaqdu miegħu, u m’huwiex ħlief ġisem wieħed miegħu (ara 1 Kor 10, 16-17).

 ˗ Ġemgħa ewkaristika (“synaxis”), għaliex l-Ewakristija tiġi ċċelebrata fil-ġemgħa ta’ l-insara, li hi dehra tal-Knisja (ara 1 Kor 11,17-34).

1330 ˗ Tifkira tal-Passjoni u l-Qawmien tal-Mulej mill-imwiet.

 ˗ Sagrifiċċju qaddis għax iġedded is-sagrifiċċju waħdieni ta’ Kristu u fih tinsab ukoll l-offerta tal-Knisja; jissejjaħ ukoll is-sagrifiċċju mqaddes tal-Quddiesa, “sagrifiċċju ta’ tifħir” (Lh 13,15; ara Salm 116, 13.17); sagrifiċċju spiritwali (1 Piet 2,5), sagrifiċċju safi (ara Mal 1,11) u qaddis, għax itemm is-sagrifiċċji kollha tal-Patt il-Qadim u hu wisq aqwa minnhom kollha.

 ˗ Liturġija qaddisa u divina għax il-Liturġija kollha tal-Knisja issib il-qofol tagħha u l-espressjoni l-aktar għolja tagħha fiċ-ċelebrazzjoni ta’ dan is-sagrament; minħabba f’hekk ukoll dan is-sagrament jissejjaħ ċelebrazzjoni tal-Misteri Qaddisa. Nitkellmu wkoll dwar is-Santissimu Sagrament, jew Sagrament imqaddes għaliex hu s-Sagrament tas-sagramenti. B’dan l-isem jissejħu l-ispeċi ewkaristiċi merfugħin fit-tabernaklu.

1331 Tqarbin, għaliex hu permezz ta’ dan is-sagrament li aħna ningħaqdu ma’ Kristu, li jagħtina nieklu l-Ġisem u d-Demm tiegħu biex nagħmlu ġisem wieħed megħu (ara 1 Kor 10, 16-17); jissejjaħ ukoll il-ħwejjeġ qaddisa (“ta hagia; sancta”)[966] – hu l-ewwel tifsir tal-frażi “xirka tal-qaddisin”, li fuqha jitkellem is-Simbolu ta’ l-Appostli – ħobż ta’ l-anġli, ħobż tas-sema ħaj, duwa ta’ l-immortalità,[967] vjatku.......

1332 Sancta Missa bil-latin u mill-kelma latina ħarġu Messa bit-taljan. Mass bl-ingliż, Messe bil-franċiż.......għaliex il-Liturġija li fija jseħħ il-misteru tas-salvazzjoni, tintemm billi l-insara jintbagħtu (“missio”) – morru agħmlu r-rieda ta’ Alla fil-ħajja tagħkom ta’ kull jum. Bil-Malti ngħidu Quddiesa għaliex il-Liturġija li tiċċelebra dan is-sagrament hi Liturġija qaddisa u divina kif rajna aktar ‘il fuq.

 

III. L-Ewkaristija fil-Pjan tas-salvazzjoni

 

IX-XBIHAT TAL-ĦOBŻ U L-INBID

1333 Fil-qalba taċ-ċelebrazzjoni ta’ l-Ewakristija għandna l-ħobż u l-inbid li, bi kliem il-Mulej u l-invokazzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu, isiru l-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu. B’fedeltà sħiħa għall-ordni tal-Mulej, il-Knisja tkompli tagħmel, b’tifkira tiegħu, sa ma jerġa jiġi fil-glorja, dak li għamel awl il-lejl qabel il-Passjoni tiegħu. “Ħa l-ħobż.....”. “Ħa l-kalċi bl-inbid.....” Il-ħobż u l-inbid, waqt li b’misteru jsiru l-Ġisem u d-Demm tal-Mulej, jibqgħu jfissru ukoll it-tjieba tal-ħolqien. Għalhekk, fl-offertorju, inroddu ħajr lill-Ħallieq għall-ħobż u l-inbid (ara Salm 104, 13-15), frott “tax-xogħol tal-bniedem”, iżda qabel xejn huma “frott ta’ l-art” u “frott tad-dielja”, doni tal-Ħallieq. Fil-ġest ta’ Melkisedek, sultan u qassis, “li ħareġ bil-ħobż u l-inbid” (Ġen 14,18) il-Knisja tara x-xbieha ta’ l-offerta tagħha.[968]

1334 Fi żmien il-Patt il-Qadim kienu joffru b’sagrifiċċju l-ħobż u l-inbid ma’ l-ewwel frott ta’ l-art, b’sinjal ta’ radd il-ħajr lill-Ħallieq. Iżda l-ħobż u l-inbid kisbu wkoll tifsir ġdid bl-Eżodu: il-ħobż bla ħmira, il-ħobż ażżmu li l-Lhud jieklu kull sena fl-Għid, ifakkar il-ħeffa li biha ħarġu ħielsa mill-Eġittu; it-tifkira tal-manna fid-deżert bla heda tfakkar lil Iżrael li għandu jgħix bil-ħobż tal-Kelma ta’ Alla (ara Dewt 8,3). Fl-aħħrnett il-ħobż ta’ kull jum hu l-frott ta’ l-Art imwiegħda, rahan tal-fedeltà ta’ Alla għall-wegħdiet tiegħu. “Il-kalċi mbierek” (1 Kor 10,16) fi tmiem l-ikla ta’ l-Għid tal-Lhud, mal-ferħ li jagħti l-inbid fil-festi, iżid dimensjoni eskatoloġika, jiġifieri hu tħabbira tal-miġja tal-Messija u t-twaqqif mill-ġdid ta’ Ġerusalemm. Ġesù waqqaf l-Ewkaristija tiegħu, billi ta’ tifsir ġdid u għal dejjem lill-barka tal-ħobż u tal-kalċi bl-inbid.

1335 Il-mirakli tat-tkattir tal-ħobż, meta l-Mulej ħa l-ħobżiet, berikhom, qasamhom u tahom lid-dixxipli biex jitimgħu l-folla, kien x-xbieha t-tkattir bla qjies tal-ħobża waħda ta’ l-Ewkaristija tiegħu (ara Mt 14, 13-21; 15,32-39). Is-sinjal ta’ l-ilma mibdul fi nbid f’Kana (ara Ġw 2,11) ġa jħabbar is-Siegħa tal-glorifikazzjoni ta’ Ġesù. Juri li għad isseħħ l-ikla tat-tieġ fis-Saltna tal-Missier, fejn il-fidili jixorbu l-inbid ġdid (ara Mk 14,25) li sar id-Demm ta’ Kristu.

1336 L-ewwel tħabbira ta’ l-Ewkaristija ġiebet firda fost id-dixxipli, l-istess kif ġara meta t-tħabbira tal-Passjoni skandalizzathom. “Iebes dan il-kliem. Min jiflaħ jisimgħu?” (Ġw 6,60). L-Ewkaristija u s-salib huma ġebla ta’ tfixkil. Hu dejjem l-istess misteru, u jibqa’ dejjem okkażjoni ta’ firda. “Tridux titilqu intom ukoll? (Ġw 6, 67). Din il-mistoqsija mtennija tul iż-żminijiet kollha hi stedina ta’ l-imħabba ta’ Ġesù biex nagħrfu li Hu biss għandu “l-kliem tal-ħajja ta’ dejjem” (Ġw 6,68), u li meta nilqgħu bil-fidi d-don ta’ l-Ewkaristija tiegħu, inkunu nilqgħu lilu stess.

 

L-ISTITUZZJONI TA’ L-EWKARISTIJA

1337 Il-Mulej, li ħabb lil tiegħu, ħabbhom għall-aħħar. Billi kien jaf li kienet waslet is-siegħa tiegħu biex jgħaddi minn din id-dinja għal għand il-Missier, waqt l-ikla ħasel saqajn l-Appostli u tahom il-kmandament ta’ l-imħabba (ara Ġw 13,1-17). Ġesù biex iħallilhom rahan ta’ mħabbtu, biex ma jitbiegħed qatt minn dawk li kienu tiegħu u jagħtihom sehem fil-Għid tiegħu, waqqaf l-Ewkaristija bħala tifkira tal-mewt u l-qawmien tiegħu, u ordnalhom jiċċelebrawha sa ma jerġa’ jiġi, “u hekk għamilhom saċerdoti tat-Testment il-Ġdid”.[969]

1338 It-tliet Evanġelji sinottiċi u San Pawl ħallewlna r-rakkont ta’ l-istituzzjoni ta’ l-Ewkaristija; San Ġwann, min-naħa tiegħu, ħallielna kliem Ġesù fis-sinagoga ta’ Kafarnahum, kliem li kienu tħejjija għall-istituzzjoni ta’ l-Ewkaristija. Kristu wera lilu nnifsu bħala l-ħobż ħaj li niżel mis-sema (ara Ġw 6).

1339 Ġesù għażel żmien il-Għid biex jagħmel dak li kien ħabbar f’Kafarnahum: jagħti Ġismu u Demmu lid-dixxipli tiegħu:

Wasal jum l-Ażżmi, il-jum li fih kien ikollhom jissagrifikaw il-ħaruf ta’ l-Għid. Ġesù bagħat lil Pietru u lil Ġwanni u qalilhom: “Morru ħejjulna l-ikla ta’ l-Għid ħalli nieklu l-ħaruf.....Marru......u ħejjew l-ikla ta’ l-Għid. Meta sar il-ħin qagħad fuq il-mejda flimkien ma’ l-Appostli. U qalilhom: “Kelli xewqa kbira li nagħmel din l-ikla ta’ l-Għid qabel ma nbati. Għaliex m’iniex se nagħmilha iżjed sa ma tkun seħħet għal kollox is-Saltna ta’ Alla”.......Imbagħad ħa l-ħobż, radd il-ħajr, qasmu, newwilhulhom u qal: “Dan hu ġismi li jingħata għalikom: agħmlu dan b’tifkira tiegħi”. Hekk ukoll wara l-ikla ħa l-kalċi u qal: “Dan il-kalċi huwa l-Patt il-Ġdid f’demmi, id-demm li jixxerred għalikom” (Lq 22,7-20; ara Mt 26,17-29; Mk 14, 12-15; 1Kor 11,23-26).

1340 Ġesù, huwa u jiċċelebra l-Aħħar Ikla ma’ l-Appostli tiegħu waqt l-ikla ta’ l-Għid, ta t-tifsir sħiħ u definittiv ta’ l-Għid tal-Lhud. Dan għaliex il-mogħdija ta’ Ġesù għal għand il-Missier permezz tal-Mewt u l-Qawmien tiegħu, imħabbra minn qabel fl-Aħħar Ikla u ċċelebrata fl-Ewkaristija, ittemm l-Għid tal-Lhud u tħabbar minn qabel l-Għid ta’ l-aħħar tal-Knisja fil-glorja tas-Saltna.

 

“AGĦMLU DAN B’TIFKIRA TIEGĦI”

1341 Bl-ordni lid-dixxipli li jtennu l-ġesti tiegħu u kliemu “sa ma jerġa’ jiġi,” Ġesù ma riedx biss li ssir it-tifkira tiegħu u ta’ kull ma għamel. Ried ċelebrazzjoni liturġika, permezz ta’ l-Appostli u tas-suċċessuri tagħhom, li tkun tifkira (“memoriale”) tal-ħajja, tal-Mewt, tal-Qawmien mill-imwiet tiegħu u ta’ l-interċessjoni tiegħu quddiem il-Missier.

1342 Sa mill-bidu l-Knisja obdiet din l-ordni tal-Mulej. Għall-Knisja ta’ Ġerusalemm intqal:

Kienu jżommu sħiħ fit-tagħlim l-Appostli u fil-għaqda ta’ bejniethom, fil-qsim tal-ħobż u fit-talb....Kull jum kienu jmorru fit-tempju flimkien, jaqsmu l-ħobż fi djarhom u jissieħbu fl-ikel bi qlub ferħana u safja (Atti 2,42-46).

1343 L-insara kienu jiltaqgħu għall-“qsim tal-ħobż” l-aktar “l-aktar jum tal-ġimgħa”, jiġifieri f’jum il-Ħadd, f’jum il-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet (ara Atti 20,7). Minn dak iż-żmien ‘il hawn, iċ-ċelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija baqgħet dejjem issir, b’mod li llum insibuha kullimkien fil-Knisja, bl-istess struttura li kellha fil-bidu. Għadha fiċ-ċentru tal-ħajja tal-Knisja.

1344 B’dan il-mod, minn ċelebrazzjoni għal oħra, bit-tħabbira tal-misteru ta’ l-Għid tal-Mulej “sa ma jerġa’ jiġi” (1 Kor 11,26), il-Poplu ta’ Alla fil-pellegrinaġġ tiegħu f’din id-dinja “jimxi ‘l quddiem mit-triq id-dejqa tas-salib”[970] lejn l-ikla tas-sema, meta l-magħżulin kollha joqogħdu għall-mejda tas-Saltna.

 

IV. Iċ-ċelebrazzjoni liturġika ta’ l-Ewkaristija

 

IL-QUDDIESA TUL IŻ-ŻMINIJIET

1345 Fit-tieni seklu għandna ġa x-xhieda ta’ San Ġustinu, martri, dwar il-punti ewlenin taċ-ċelebrazzjoni ewkaristika. Dawn baqgħu l-istess sa llum fil-familji liturġiċi ewlenin kollha. Ara x’kiteb San Ġustinu għall-ħabta tas-sena 155, biex ifisser lill-imperatur pagan Antoninu t-twajjeb (138-161) dak li jagħmlu l-insara:

[F’jum ix-xemx kif insejħulu, dawk kollha li jgħammru sew fl-ibliet u sew fl-irħula jinġabru flimkien fl-istess post.

Jinqraw it-tifkiriet ta’ l-Appostli u l-kitba tal-profeti sakemm jippermetti l-ħin.

Wara li l-lettur itemm il-qari, dak li jippresiedi jitkellem u jħeġġiġna biex nagħmlu l-ħwejjeġ sbieħ li fuqhom smajna fil-qari.

Wara dan ilkoll bilwieqfa nitolbu flimkien], għalina stess.....u għal kulħadd, huma fejn huma, biex ilkoll ninstabu ġusti f’ħajjitna u f’għemilna u fidili fil-ħarsien tal-kmandamenti, ħalli hekk niksbu l-ħajja ta’ dejjem.

Wara li ntemmu t-talb, insellmu lil xulxin b’bewsa.

Imbagħad il-ħobż u l-kalċi bl-inbid imħallat bl-ilma jinġiebu lil dak li qiegħed jippresiedi.

Jeħodhom u jfaħħar u jsebbaħ lill-Missier ta’ kulħadd f’isem Ibnu u l-Ispirtu s-Santu u jrodd ħajr (bil-Grieg eucharistein) fit-tul għall-ġid kollu li stħoqqilna nirċievu minn għandu.

Meta jtemm it-talb u r-radd il-ħajr il-ġemgħa kollha tqum bilwieqfa u turi li ssieħbet fit-talb u r-radd il-ħajr billi tlissen b’leħen għoli: Amen.

Wara li dak li jkun jippresiedi jtemm ir-radd il-ħajr u l-poplu jkun wieġeb għalih, id-djakni, kif insejħulhom aħna, iqassmu bħala ikel lil kull min ikun hemm il-ħobż u l-inbid imħallat bl-ilma, li fuqu ntqal ir-radd il-ħajr u jitħalla ukoll xi ftit għal dawk li ma kinux hemm.[971]

1346 Il-Liturġija ta’ l-Ewkaristija għandha struttura fundamentali li baqgħet dejjem l-istess tul iż-żminijiet kollha, mill-bidu sa llum. Għandha żewġ mumenti tassew importanti, li jagħmlu għaqda waħda bejniethom:

˗ il-ġemgħa, il-Liturġija tal-Kelma, bil-qari, bl-omelija u t-talba tal-fidili;

˗ il-Liturġija ewkaristika, bil-preżentazzjoni ta’ offerti tal-ħobż u l- inbid, ir-radd ta’ ħajr ma’ tulu ssir il-konsagrazzjoni ta’ l-offerti, u t-tqarbin.

 Il-Liturġija tal-Kelma u l-Liturġija ewkaristika flimkien jagħmlu “att wieħed ta’ kult”[972] għaliex il-mejda li titħejja għalina fl-Ewkaristija, hi fl-istess waqt il-mejda tal-Kelma ta’ Alla u l-mejda tal-Ġisem tal-Mulej.[973]

1347 Mhux hekk ukoll kienet l-ikla ta’ l-Għid li Ġesù rxoxt għamel mad-dixxipli tiegħu? Huwa u miexi fit-triq fissrilhom l-Iskrittura, u mbagħad qagħad magħhom fuq il-mejda, “ħa il-ħobż, qal il-barka, qasmu u tahulhom” (Lq 24, 13-35).

 

IĊ-ĊELEBRAZZJONI

1348 Il-ġemgħa. L-insara jinġabru fl-istess post għall-ġemgħa ewkaristika. Kristu nnifsu hu r-Ras, hu li hu l-attur prinċipali fl-Ewkaristija. Hu l-Qassis il-Kbir tal-Patt il-Ġdid. Hu nnifsu jippresiedi ċ-ċelebrazzjoni kollha kemm hi, għalkemm ma jidhirx; l-isqof jew is-saċerdot jippresiedi bħala rappreżentant tiegħu u dak li jagħmel jagħmlu “in persona Christi” – fil-persuna ta’ Kristu; jitkellem wara l-qari, jilqa’ l-offerti u jgħid t-talba ewkaristika. Kulħadd għandu parti attiva fiċ-ċelebrazzjoni, kulħadd skond il-manjiera tiegħu: il-letturi, dawk li jwasslu l-offerti, dawk li jqarbnu, u l-poplu kollu; l-Amen li tingħad minn kulħadd turi din il-parteċipazzjoni.

1349 Il-Liturġija tal-Kelma: “il-kitba tal-profeti” jiġifieri l-qari mit-Testment il-Qadim, u “it-tifkiriet ta’ l-Appostli” l-ittri u l-Evanġelji tagħhom; wara l-omelija, li tħeġġeġ biex il-Kelma tiġi milqugħa bħala dak li tassew hi, il-Kelma ta’ Alla (ara 1 Tes 2,13) u ssir bil-fatti, jiġu l-interċessjonijiet għall-bnedmin kollha, skond kliem l-Appostlu: “Nitlobkom l-ewwelnett li jsiru suppliki, orazzjonjiet, talb u radd il-ħajr għall-bnedmin kollha, għas-slaten, għal dawk kollha li għandhom xi awtorità” (1 Tim 2,1-2).

1350 Il-preżentazzjoni ta’ l-offerti (offertorju): jitwasslu mbagħad fuq l-artal, drabi f’purċissjoni, il-ħobż u l-inbid li jiġu offerti mis-saċerdot, f’isem Kristu, waqt is-sagrifiċċju ewkaristiku fejn isiru l-Ġisem u d-Demm tiegħu. Huma l-istess ġesti ta’ Kristu fl-Aħħar Ikla, “huwa u jieħu f’idejh il-ħobż u l-kalċi”. “Din l-offerta l-Knisja biss toffriha safja, lill-Ħalieq hija u toffrilu b’radd ta’ ħajr dak li hu ħalaq”;[974] (ara Mal 1,11). Il-preżentazzjoni ta’ l-offerti fuq l-artal hi l-istess ġest ta’ Melkisedek, u d-doni tal-Ħallieq jingħataw f’idejn Kristu. Hu Kristu, li fis-sagrifiċċju tiegħu wassal għall-perfezzjoni dak kollu li ppruvaw jagħmlu l-bnedmin biex joffru sagrifiċċji.

1351 Sa mill-bidu l-insara, flimkien mal-ħobż u l-inbid għall-Ewkaristija, kienu jġibu d-doni tagħhom ħa jaqsmuhom ma’ dawk li jkunu jinsabu f’xi ħtieġa. Din id-drawwa tal-ġabra (ara 1 Kor 16,1), drawwa li hu dejjem żmienha, issib l-ispirazzjoni tagħha fl-eżempju ta’ Kristu stess, li ftaqar biex nistagħnew aħna (ara 2 Kor 8,9).

L-għonja u dawk kollha li jridu, jagħtu kull wieħed skond ma jidhirlu, u dak li jinġabar jingħata lil min jippresiedi, u dan jgħin bih lill-iltiema u r-romol, lill-morda u l-foqra, lil dawk li huma fil-ħabs u l-barranin, f’kelma waħda, lil dawk kollha li għandhom xi ħtieġa.[975]

1352 L-anafora. Bit-talba ewkaristika, talba ta’ radd il-ħajr u ta’ konsagrazzjoni, naslu fil-qalba u l-qofol taċ-ċelebrazzjoni:

 Fil-prefazju il-Knisja trodd ħajr lill-Missier, bi Kristu, fl-Ispirtu s-Santu, għall-għemejjel kollha tiegħu, għall-ħolqien, għall-fidwa, u għall-qdusija. Il-ġemgħa kollha tingħaqad imbagħad mat-tifħir dejjem sejjer li l-Knisja tas-sema, l-anġli u l-qaddisin kollha, ikantaw lil Alla, tliet darbiet qaddis.

1353 Fl-epiklesi il-Knisja titlob lill-Missier biex jibgħat l-Ispirtu s-Santu (jew il-qawwa tal-barka tiegħu)[976] fuq il-ħobż u l-inbid, biex bis-setgħa tiegħu, isiru l-Ġisem u d-Demm ta’ Ġesù Kristu, u biex dawk kollha li jieħdu sehem fl-Ewkaristija jkunu ġisem wieħed u ruħ waħda bejniethom (xi tradizzjonijiet liturġiċi għandhom l-epiklesi wara l-anamnesi).

 Fir-rakkont ta’ l-istituzzjoni l-qawwa tal-kliem u ta’ l-għemil ta’ Kristu setgħa ta’ l-Ispirtu s-Santu jagħmlu pereżeneti sagramentalment, taħt ix-xbihat tal-ħobż u ta’ l-inbid, il-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu, is-sagrifiċċju li offra fuq is-salib darba għal dejjem.

1354 Fl-anamnesi li tiġi wara, il-Knisja tfakkar il-Passjoni, il-Qawmien mill-imwiet, il-miġja mill-ġdid ta’ Kristu fil-glorja; tippreżenta lill-Missier l-offerta ta’ Ibnu li jerġa’ jħabbibna miegħu.

 Fl-interċessjonijiet il-Knisja turi li l-Ewkaristija tiġi ċċelebrata f’għaqda sħiħa ma’ kollha kemm hi l-Knisja, ta’ l-art u tas-sema, tal-ħajjin u tal-mejtin, f’rabta sħiħa mar-ragħajja tal-Knisja: il-Papa, l-isqof tad-djoċesi, il-presbiterju u d-djakni, u ma’ l-isqfijiet kollha tad-dinja, flimkien mal-Knejjes tagħhom.

1355 Fit-tqarbin, wara t-talba tal-Mulej u l-qsim tal-ħobż, l-insara jirċievu “l-ħobż tas-sema ħaj” u “l-kalċi tas-salvazzjoni”, il-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu li ġie mogħti “għall-ħajja tad-dinja” (Ġw 6,51):

Għaliex dan il-ħobż u dan l-inbid ġew “ewkarizzati” – hekk kienu jgħidu fl-antik – aħna nsejħu dan l-ikel Ewkaristija, u ħadd ma jista’ jissieħeb fl-Ewkaristija jekk ma jemminx li hu veru dak li ngħallmu, u ma jkunx tgħammed ħa jinħafrulu dnubietu, u jitwieled mill-ġdid ħa jgħix kif għallimna Kristu.[977]

 

V. Is-sagrifiċċju sagramentali: radd ta’ ħajr, tifkira, preżenza

1356 Jekk l-insara ċċelebraw l-Ewkaristija sa mill-bidu, u f’sura li sostanzjalment, ma tbiddlitx tul iż-żminijiet minkejja t-tibdil li seħħ ma’ tulhom u d-diversitajiet tal-liturġiji, dan ġara għaliex nafu li aħna marbutin ma’ l-ordni mogħti mill-Mulej lejlet il-Passjoni tiegħu: “Agħmlu dan b’tifkira tiegħi” (1 Kor 11,24-25).

1357 Dan l-ordni tal-Mulej, aħna nħarsuh meta nagħmlu t-tifkira tas-sagrifiċċju tiegħu. Aħna u nagħmlu dan, inkunu noffru lill-Missier dak li hu stess tana: id-doni tal-ħolqien, il-ħobż u l-inbid, li saru, bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu u tal-kliem ta’ Kristu, il-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu: Kristu hu għalhekk realment u b’mod misterjuż preżenti.

1358 Mela rridu nqisu l-Ewkaristija

— bħala radd ta’ ħajr u ta’ tifħir lill-Missier,

— bħala tifkira sagrifiċjali ta’ Kristu u tal-Ġisem tiegħu;

— bħala preżenza ta’ Kristu permezz tal-qawwa tal-Kelma tiegħu u ta’ l-Ispirtu tiegħu.

 

IR-RADD TA’ ĦAJR U T-TIFĦIR TAL-MISSIER

1359 L-Ewkaristija, is-sagrament tas-salvazzjoni tagħna li temm Kristu fuq is-salib, hi wkoll sagrifiċċju ta’ tifħir u radd il-ħajr għall-opra tal-ħolqien. Fis-sagrifiċċju ewkaristiku, il-ħolqien kollu maħbub minn Alla, jiġi ppreżentat lill-Missier permezz tal-mewt u l-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet. Permezz ta’ Kristu, il-Knisja tista’ toffri s-sagrifiċċju ta’ tifħir u ta’ radd il-ħajr għal kull ma Alla għamel tajjeb, sabiħ u ġust fil-ħolqien u fil-ġens kollu tal-bnedmin.

1360 L-Ewkaristija hi sagrifiċċju ta’ radd il-ħajr lill-Missier, barka li biha l-Knisja turi l-ħajr tagħha lil Alla għall-ġid kollu li jagħmel, għal kull ma wettaq bil-ħolqien, bil-fidwa u bit-tqaddis. L-Ewkaristija hi qabel xejn radd ta’ ħajr.

1361 L-Ewkaristija hi wkoll sagrifiċċju ta’ tifħir, li bih il-Knisja tkanta l-glorja ta’ Alla f’isem il-]olqien kollu. Dan is-sagrifiċċju ta’ tifħir jista’ jsir biss bi Kristu: hu jgħaqqad lill-fidili mal-persuna tiegħu, mat-tifħir u t-talb tiegħu, b’mod li s-sagrifiċċju ta’ tifħir lill-Missier il-Knisja toffrih bi Kristu u ma’ Kristu biex jiġi milqugħ fih.

 

IT-TIFKIRA SAGRIFIĊJALI TA’ KRISTU U TAL-ĠISEM TIEGĦU, IL-KNISJA

1362 L-Ewkaristija hi t-tifkira ta’ l-Għid ta’ Kristu, it-tiġdid u l-offerta sagramentali tas-sagrifiċċju waħdieni tiegħu, fil-Liturġija tal-Knisja, li hi l-Ġisem tiegħu. Fit-talbiet ewkaristiċi kollha nsibu, wara l-kliem ta’ l-istituzzjoni, talba msejħa anamnesi jew tifkira.

1363 Fil-fehma tal-Kotba Mqaddsa t-tifkira m’hijiex biss tifkira ta’ ġrajjiet ta’ l-imgħoddi, imma tħabbira ta’ l-għeġubijiet li Alla għamel mal-bnedmin (ara Eż 13,3). Fiċ-ċelebrazzjoni liturġika ta’ dawn il-ġrajjiet, dawn b’xi mod isiru preżenti u attwali. Hu b’dan il-mod li Israel jifhem il-ħelsien mill-Eġittu: kull darba li ssir iċ-ċelebrazzjoni ta’ l-Għid, il-ġrajjiet ta’ l-Eżodu dawk li jemmnu jġibuhom quddiemhom, biex isawru ħajjithom fuqhom.

1364 It-tifkira tieħu tifsira ġdida fit-Testment il-Ġdid. Meta l-Knisja tiċċelebra l-Ewkaristija, hija tagħmel it-tifkira ta’ l-Għid tal-Mulej, u dan iseħħ: is-sagrifiċċju li Kristu offra darba għal dejjem fuq is-salib jibqa’ dejjem ta’ llum (ara Lh 7,25-27). “Kull darba li s-sagrifiċċju tas-salib, li bih Kristu l-Għid tagħna ġie ssagrifikat, jiġi ċċelebrat fuq l-artal, l-opra tal-fidwa tagħna sseħħ”.[978]

1365 Għax hi tifkira ta’ l-Għid tal-Mulej, l-Ewkaristija hi wkoll sagrifiċċju. Il-karattru sagrifiċjali ta’ l-Ewkaristija jidher mill-kliem stess ta’ l-istituzzjoni: “Dan hu Ġismi li jingħata għalikom” u “Dan il-kalċi hu l-Patt il-Ġdid b’demmi, id-demm li jixxerred għalikom” (Lq 22,19-20). Fl-Ewkaristija Kristu jagħti l-istess ġisem li ngħata għalina fuq is-salib, l-istess demm “li xxerred għall-kotra għall-maħfra tad-dnubiet” (Mt 26,28).

1366 L-Ewkaristija mela hi sagrifiċċju għax tirripreżenta (tagħmel preżenti) is-sagrifiċċju tas-salib, għaliex hi t-tifkira tiegħu u tagħti l-frott tiegħu:

(Kristu), Alla u Sidna, offra darba għal dejjem lilu nnifsu lil Alla l-Missier, meta miet fuq l-artal tas-Salib biex jagħti (lill-bniedem) fidwa għal dejjem. Iżda għaliex is-saċerdozju tiegħu ma kellux jintemm bil-mewt tiegħu (Lh 7,24-27), fl-Aħħar Ikla, “fil-lejl li kien ittradut” (1 Kor 11,23) ried iħalli lill-Knisja, l-Għarusa maħbuba tiegħu, sagrifiċċju li jidher (kif titlob in-natura stess tal-bnedmin), sagrifiċċju li bih jiġġedded is-sagrifiċċju li seħħ darba għal dejjem bit-tixrid tad-demm fuq is-salib, ħalli t-tifkira tiegħu tibqa’ ssir sa l-aħħar taż-żmien (1 Kor 11,23) u l-qawwa tiegħu għas-salvazzjoni tingħata għall-maħfra tad-dnubiet li aħna nagħmlu kull jum.[979]

1367 Is-sagrifiċċju ta’ Kristu u s-sagrifiċċju ta’ l-Ewkaristija huma sagrifiċċju wieħed: “Il-vittma hi waħda u l-istess, u l-istess hu dak li issa joffri bil-ministeru tas-saċerdoti u offra lilu nnifsu fuq is-salib. Il-mod kif issir l-offerta mhux l-istess”. “F’dan is-sagrifiċċju divin li jseħħ fil-Quddiesa, hu l-istess Kristu, li darba offra lilu nnifsu bit-tixrid tad-demm fuq is-salib, li joffri lilu nnifsu bla tixrid ta’ demm”.[980]

1368 L-Ewkaristija hi wkoll is-sagrifiċċju tal-Knisja. Il-Knisja, li hi l-Ġisem ta’ Kristu, tissieħeb fl-offerta tar-Ras tagħha. Miegħu, hi tiġi offruta kollha kemm hi. Tissieħeb ma’ l-interċessjoni tiegħu għall-bnedmin kollha quddiem il-Missier. Fl-Ewkaristija, is-sagrifiċċju ta’ Kristu jsir ukoll sagrifiċċju tal-membri tal-Ġisem tiegħu. Il-ħajja ta’ l-insara, it-tifħir, it-tbatijiet, it-talb, ix-xogħol tagħhom jingħaqdu ma’ dawk ta’ Kristu u ma’ l-offerta sħiħa tiegħu, u hekk jiksbu siwi ġdid. [981]Is-sagrifiċċju ta’ Kristu li jseħħ fuq l-artal jagħti lill-ġenerazzjonijiet kollha ta’ l-insara l-okkażjoni biex jissieħbu ma’ l-offerta tiegħu.

 Fil-katakombi, il-Knisja spiss narawha bħala mara titlob, b’dirgħajha miftuħin, fil-qagħda ta’ min jitlob. Bħal Kristu li fetaħ dirgħajh fuq is-Salib, bih, miegħu, u fih, il-Knisja toffri lilha nnifisha u titlob għall-bnedmin kollha.

1369 Il-Knisja kollha tingħaqad ma’ l-offerta u l-interċessjoni ta’ Kristu. Il-Papa, mogħti l-ministeru ta’ San Pietru fil-Knisja, hu msieħeb f’kull ċelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija fejn ismu jissemma bħala sinjal u qaddej ta’ l-għaqda tal-Knisja kollha. L-Isqof tal-post hu dejjem responsabbli ta’ l-Ewkaristija ukoll jekk jippresidiha saċerdot; isem l-isqof jissemma biex ifisser li hu l-president tal-Knisja partikulari, imdawwar bil-presbiterju tiegħu u bl-assistenza tad-djakni. Il-komunità kollha wkoll titlob għall-ministri kollha li għaliha u magħha joffru s-sagrifiċċju ewkaristiku:

Għandha biss titqies skond il-liġi l-Ewkaristija li jippresidiha l-isqof, jew min ikun imqabbad mill-isqof.

Hu permezz tas-saċerdoti li s-sagrifiċċju spiritwali ta’ l-insara jsir perfett, għax jingħaqad mas-sagrifiċċju ta’ Kristu, il-Medjatur waħdieni; dan is-sagrifiċċju jiġi offrut fl-Ewkaristija permezz tas-saċerdoti f’isem il-Knisja kollha, bla tixrid ta’ demm u sagramentalment, sa ma jerġa’ jiġi l-Mulej innifsu.[982]

1370 Ma’ l-offerta ta’ Kristu jingħaqdu mhux biss il-membri tiegħu li għadhom hawn fuq l-art, imma wkoll dawk li ġa qegħdin fil-glorja tas-smewwiet. Hu f’għaqda mal-Verġni mqaddsa Marija, hija u tagħmel it-tifkira tagħha, flimkien ma’ dik tal-qaddisin kollha, li l-Knisja toffri s-sagrifiċċju ewkaristiku. Fl-Ewkaristija l-Knisja tkun qisha qiegħda ħdejn is-salib ma’ Marija f’rabta sħiħa ma’ l-offerta u l-interċessjoni ta’ Kristu.

1371 Is-sagrifiċċju ewkaristiku noffruh ukoll għall-mejtin, li “mietu fi Kristu u għad m’huwiex għal kollox safja mit-tinġis tad-dinja”,[983] biex ikunu jistgħu jidħlu fid-dawl u l-hena ta’ Kristu:

Idfnu dan il-ġisem xi mkien, fejn ikun: tħabblux raskom bih. Ħaġa waħda nitlobkom: tkunu fejn tkunu, ftakru fija fuq l-artal tal-Mulej.[984]

Imbagħad (fl-anafora) nitolbu għall-missirijiet qaddisa u għall-isqfijiet li raqdu (r-raqda tal-mewt) u għal dawk kollha li raqdu qabilna, għax nemmnu li dan it-talb ikun ta’ siwi kbir għall-erwieħ, li għalihom isir dan it-talb waqt li għandna quddiemna l-Vittma qaddisa u tal-biża’......Aħna u noffru lil Alla t-talb għal dawk li raqdu, ukoll jekk kienu midinbin....noffru lil Kristu ssagrifikat għal dnubietna, biex Alla, l-ħabib tal-bnedmin, iħenn għalihom u għalina.[985]

1372 Santu Wistin b’mod ta l-għaġeb ġabar fil-qosor dan it-tagħlim li jħeġġiġna biex nissieħbu b’mod dejjem aktar sħiħ fis-sagrifiċċju tal-Feddej tagħna li niċċelebraw fl-Ewkaristija:

Din il-belt, mifdija kollha kemm hi, jiġifieri l-ġemgħa u s-soċjetà tal-qaddisin, toffri lil Alla sagrifiċċju universali permezz tal-Qassis il-Kbir, li f’sura ta’ lsir, offra lilu nnifsu għalina fil-passjoni tiegħu, u jagħmilna ġisem ta’ Ras tassew kbira......Dan hu s-sagrifiċċju ta’ l-insara, li huma “ħafna, imma ġisem wieħed fi Kristu” (Rum 12,5). Dan is-sagrifiċċju l-Knisja ma tieqaf qatt iġġeddu fis-sagrament ta’ l-artal, sagrifiċċju magħruf sewwa mill-insara, sagrifiċċju li fih il-Knisja tara lilha nnifisha f’dak li toffri.[986]

 

IL-PREŻENZA TA’ KRISTU BIL-QAWWA TAL-KELMA U TA’ L-ISPIRTU S-SANTU

1373 “Kristu Ġesù, li miet, jew aħjar, qam mill-imwiet, jinsab fil-lemin ta’ Alla, hu jidħol għalina” (Rum 8,34), hu preżenti f’ħafna suriet fil-Knisja tiegħu:[987] fil-Kelma tiegħu, fit-talb tal-Knisja tiegħu, “fejn tnejn jew tlieta jkunu miġbura f’ismu” (Mt 18,20), fil-foqra, fil-morda, f’dawk li huma fil-ħabs (ara Mt 25, 31-46), fis-sagramenti li tagħhom hu l-awtur, fis-sagrifiċċju tal-Quddiesa, fil-persuna tal-ministru. Iżda hu preżenti bl-aqwa mod taħt l-ispeċi ewkaristiċi.[988]

1374 Il-mod tal-preżenza ta’ Kristu taħt l-ispeċi ewkaristiċi ma hemmx ieħor bħalu: igħolli l-Ewkaristija ‘l fuq mis-sagramenti l-oħra kollha u jagħmilha “bħala l-perfezzjoni tal-ħajja spiritwali u l-għan li lejh jinġibdu s-sagramenti kollha”.[989] Fis-Sagrament imqaddes ta’ l-Ewkaristija hemm verament, realment u sostanzjalment il-Ġisem u d-Demm flimkien mar-ruħ u d-divinità ta’ Sidna Ġesù Kristu, u għalhekk hemm Kristu kollu kemm hu”.[990] “Din il-preżenza nsejħulha ‘preżenza reali’, mhux għax ma hemmx ‘preżenzi reali’ oħra, imma għax preżenza tassew eċċellenti, għax hi preżenza sostanzjali, u biha Kristu, Alla u bniedem, jagħmel lilu nnifsu preżenti kollu kemm hu”.[991]

1375 Hu bit-tibdil tal-ħobż u l-inbid fil-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu jkun preżenti fis-sagrament. Missirijiet il-Knisja, bil-qawwa kollha, stqarru l-fidi tal-Knisja fil-qawwa tal-Kelma ta’ Kristu u fil-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu biex isseħħ din il-bidla. Hekk jitkellem San Ġwann Griżostmu:

M’huwiex il-bniedem li jbiddel l-offerti fil-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu, imma Kristu stess li ġie msallab għalina. Is-saċerdot, xbieha ta’ Kristu, jtenni l-kliem, iżda l-qawwa tagħhom u l-grazzja huma ta’ Alla. “Dan hu Ġismi”, jgħid. Dan il-kliem ibiddel l-offerti.[992]

U San Ambroġ dwar dan it-tibdil jgħid:

Għandna nkunu għal kollox persważi li hawn ma hawnx dak li għamlet in-natura, imma dak li ġie kkonsagrat bil-barka, u l-barka għandha qawwa aktar miin-natura, għaliex bil-barka n-natura stess tinbidel.....Il-kelma ta’ Kristu li tagħmel mix-xejn dak li ma kienx, ma tistax tbiddel dak li hu f’dak li m’huwiex? M’hijiex xi ħaġa inqas tqila tagħti natura ġdida lill-ħlejjaq milli tbiddel in-natura tagħhom?[993]

1376 Il-Konċilju ta’ Trento jiġbor fil-qasir il-fidi kattolika meta jgħid: “Għaliex Kristu, il-Feddej tagħna, qal li dak li offra taħt l-ispeċi tal-ħobż kien tassew ġismu, il-Knisja dejjem kienet żgura, u issa qed itennih dan il-Konċilju, li bil-konsagrazzjoni tal-ħobż u ta’ l-inbid is-sustanza kollha ta’ l-inbid tinbidel fis-sustanza tad-Demm ta’ Kristu: din il-bidla l-Knisja kattolika bir-raġun kollu u b’mod eżatt, sejħitilha transustanzazzjoni”.[994]

1377 Il-preżenza ewkaristika ta’ Kristu tibda mill-mument tal-konsagrazzjoni u tibqa’ sakemm jibqgħu l-ispeċi ewkaristiċi. Kristu hu kollu tagħhom, hekk li l-qsim tal-ħobż ma jaqsamx lil Kristu.[995]

1378 Il-qima ta’ l-Ewkaristija. Fil-Liturġija tal-Quddiesa, aħna nuru l-fidi tagħna fil-preżenza reali ta’ Kristu taħt l-ispeċi tal-ħobż u ta’ l-inbid billi, fost ġesti oħra, ninżlu għarkopptejna, jew inbaxxu rasna sewwa b’sinjal ta’ adorazzjoni tal-Mulej. “Il-Knisja Kattolika tat u tibqa’ tagħti dan il-kult ta’ adorazzjoni li għandu jingħata lill-Ewkaristija mhux biss waqt il-Quddiesa, imma wkoll barra ċ-ċelebrazzjoni tagħha billi tħares b’għożża kbira l-ostji kkonsagrati, meta tippreżentahom lill-insara biex b’solennità kbira jivvenerawhom, u toħroġ bihom f’purċissjoni”.[996]

1379 Għall-ewwel l-Ewkaristija kienet tinżamm fit-tabernaklu mħarsa kif hu xieraq biex tkun tista’ tittieħed lill-morda jew tingħata barra mill-Quddiesa li dawk li ma jkunux għall-Quddiesa. Bid-dħul aktar fil-fond tal-fidi fil-preżenza reali ta’ Kristu fl-Ewkaristija, il-Knisja għarfet it-tifsir ta’ adorazzjoni fis-skiet tal-Mulej preżenti taħt l-ispeċi ewkaristiċi. Hu għalhekk li t-tabernaklu jrid jitqiegħed f’post mill-aktar xieraq tal-knisja: irid ikun magħmul b’mod li juri u jsaħħaħ il-verità tal-preżenza reali ta’ Kristu fis-sagrament imqaddes ta’ l-artal.

1380 Jaqbel ħafna li Kristu ried ikun preżenti fil-Knisja tiegħu b’mod li ma jkunx hemm ieħor bħalu. Għaliex Kristu kien se jħalli lil tiegħu u ma kinux sa jarawh aktar, ried jagħtina l-preżenza sagramentali tiegħu; għax kien sejjer joffri lilu nnifsu fuq is-salib biex isalvana, ried li aħna jkollna t-tifkira ta’ l-imħabba li biha ħabbna “sa l-aħħar” (Ġw 13,1), sa ma tana ħajtu stess. Fil-fatt, bil-preżenza reali tiegħu, Kristu jibqa’ b’mod misterjuż fostna bħala dak li ħabbna u ta ruħu għalina (ara Gal 2,20), u jibqa’ taħt l-ispeċi li juruna u jagħtuna din l-imħabba tiegħu.

Il-Knisja u d-dinja jeħtieġu ħafna l-qima ewkaristika. Ġesù jistenniena f’dan is-sagrament ta’ l-imħabba, ma niċħdulux iż-żmien li rridu biex immorru niltaqgħu miegħu fl-adorazzjoni u l-kontemplazzjoni, mimlijin bil-fidi u lesti npattu għall-ħtijiet kbar u għad-delitti tad-dinja. Jalla ma tiġi nieqsa qatt l-adorazzjoni tagħna.[997]

1381 “Il-preżenza tal-Ġisem veru u tad-Demm veru ta’ Kristu f’dan is-sagrament bl-ebda mod ma narawha bis-sensi tagħna”, jgħid San Tumas, “imma bil-fidi biss, li toqgħod fuq l-awtorità ta’ Alla”. Hu għalhekk, li San Ċirillu meta jikkommenta kliem San Luqa 22,19: “Dan hu ġismi li jingħata għalikom”, jgħid: ‘Tistaqsix jekk dan huwiex veru, imma ilqa’ bil-fidi kliem il-Mulej għax hu, li hu l-Verità, ma jigdibx”.[998]

 Jien nadurak bil-qima, Alla, li tinsab

 moħbi hawn quddiemi taħt dawn ix-xbihat,

 lilek qalbi kollha hawn f’riġlejk nagħtik;

 meta naħseb fuqek ħsiebi nitlef fik.

 

 L-għajn, l-idejn, it-togħma lilek ma jħossux;

 iżda biss b’li smajna għala ma nemmnux?

 Nemmen li qalilna l-Iben tal-Mulej

 xejn m’hu iżjed minnu mill-kliem tal-Feddej.[999]

 

VI. L-ikla ta’ l-Għid

1382 Il-Quddiesa hi fl-istess ħin ħaġa waħda mat-tifkira sagrifiċjali li fiha jiġġedded għal dejjem is-sagrifiċċju tas-salib u l-ikla mqaddsa ta’ l-għaqda mal-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu bit-Tqarbin. Is-sagrifiċċju ewkaristiku kollu kemm hu jrid iġib l-għaqda intima ta’ l-insara ma’ Kristu permezz tat-Tqarbin. Titqarben, jiġifieri tirċievi lil Kristu stess li offra lilu nnifsu għalina.

1383 L-artal, li madwaru l-Knisja tinġabar għaċ-ċelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija, juri żewġ aspetti ta’ l-istess misteru: l-artal tas-sagrifċċju u l-mejda tal-Mulej, u dan aktar u aktar l-artal nisrani hu simbolu ta’ Kristu stess, preżenti f’nofs il-ġemgħa ta’ l-insara, fl-istess waqt vittma offerta għar-rikonċiljazzjoni tagħna ma’ Alla u ikel tas-sema li jingħata lilna. “X’inhu mela l-artal ta’ Kristu jekk mhux ix-xbieha tal-Ġisem ta’ Kristu?” jgħid San Ambroġ[1000] u band’oħra: “L-artal jirrappreżenta l-Ġisem (ta’ Kristu) u l-Ġisem ta’ Kristu hu fuq l-artal”.[1001] Il-Liturġija turi din ir-rabta bejn is-sagrifiċċju u t-Tqarbin f’ħafna talbiet. Il-Knisja ta’ Ruma hekk titlob fl-anafora:

Fiċ-ċokon tagħna nitolbuk, O Alla li tista’ kollox, agħmel li l-anġlu qaddis tiegħek iwassalhom quddiem l-artal tiegħek fis-sema, biex aħna lkoll, li nieħdu sehemna mill-artal u nitqarbnu bil-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu nimtlew b’kull barka u grazzja tas-sema.[1002]

 

“ĦUDU U KULU LKOLL”: IT-TQARBIN

1384 Il-Mulej jagħmlilna stedina ħerqana biex nirċevuh fis-sagrament ta’ l-Ewkaristija. “Tassew, tassew ngħidilkom, jekk ma tiklux il-Ġisem ta’ Bin il-bniedem u ma tixorbux Demmu, ma jkollkomx il-ħajja fikom” (Ġw 6,53).

1385 Biex inwieġbu għal din l-istedina, irridu nħejju ruħna għal dan il-mument hekk kbir u hekk qaddis. San Pawl iħeġġiġna biex ngħarblu l-kuxjenza tagħna: “Kull min jiekol il-ħobż jew jixrob il-kalċi tal-Mulej bla ma jixraqlu, ikun ħati tal-Ġisem u d-Demm tal-Mulej. Ħa jgħarbel il-bniedem lilu nnifsu, imbagħad jiekol il-ħobż u jixrob il-kalċi. Min jiekol u jixrob bla ma jagħżel minn ikel ieħor il-Ġisem tal-Mulej, ikun jiekol u jixrob il-kundanna tiegħu stess” (1 Kor 11,27-29). Min ikun jaf li hu ħati ta’ dnub gravi l-ewwel għandu jirċievi s-sagrament tar-Rikonċiljazzjoni qabel jersaq jitqarben.

1386 Quddiem il-kobor ta’ dan is-sagrament, in-nisrani ma jistax ħlief itenni bl-umiltà kollha u b’fidi mħeġġa kliem iċ-ċenturjun (ara Mt 8,8): Mulej, ma jistħoqqlix li tidħol taħt is-saqaf tiegħi, iżda għid kelma waħda, u ruħi tkun imfejqa. U fil-Liturġija ta’ San Ġwann Griżostmu l-fidili jitolbu bl-istess spirtu:[1003]

O Iben ta’ Alla, agħtina li nissieħbu llum fl-ikla mistika. Għax jien mhux se ngħarraf il-Misteru lill-għedewwa tiegħek u lanqas se nagħtik il-bewsa ta’ Ġuda. Iżda bħall-ħalliel it-tajjeb, ngħidlek: Ftakar fija, Mulej, fis-saltna tiegħek.[1004]

1387 Is-sagrifiċċju ta’ Kristu u s-sagrifiċċju ta’ l-Ewkaristija huma l-istess sagrifiċċju wieħed: Il-vittma hija waħda u l-istess u l-istess hu dak li issa joffri bil-ministeru tas-saċerdoti u offra lilu nnifsu fuq is-salib; biss il-mod kif issir l-offerta mhux l-istess. Ġaladarba f’dan is-sagrifiċċju divin li hu ċċelebrat fil-quddiesa, huwa l-istess Kristu, li darba offra lilu nnifsu bit-tixrid tad-demm fuq is-salib, li issa joffri lilu nnifsu bla tixrid ta’ demm, dan is-sagrifiċċju hu tassew sagrifiċċju propizjatorju.[1005] L-imġiba minn barra (ġesti, ilbies) trid turi r-rispett, is-solennità, il-ferħ ta’ dan il-mument li fih Kristu jkun qed jistedinna għandu.

1388 Jaqbel ma’ l-istess tifsira ta’ l-Ewkaristija li l-insara, jekk għandhom id-dipożizzjoni meħtieġa, jitqarbnu meta jieħdu sehem fil-Quddiesa. “Valde commendatur illa perfectior Missae participatio qua fideles post Communionem sacerdotis ex eodem Sacrificio Corpus Dominicum sumant –“. “Ta’ min jirrakkomanda dak it-tisħib aktar perfett fil-Quddiesa meta l-insara, wara t-tqarbin tas-saċerdot jirċievu Ġisem il-Mulej mill-istess sagrifiċċju”.[1006]

1389 Il-Knisja tobbliga lill-insara “jieħdu sehem fil-Liturġija mqaddsa fil-Ħdud u l-festi”[1007] u jitqarbnu almenu darba fis-sena, jekk jista’ jkun fi żmien il-Għid,[1008] wara li jħejju ruħhom bis-sagrament tar-Rikonċiljazzjoni. Iżda l-Knisja tirrakkomanda bil-ħerqa kollha lill-insara biex jitqarbnu fil-Ħdud u l-festi, u aktar ta’ spiss ukoll, kull jum ukoll.

1390 Għaliex Kristu hu preżenti sagramentalment f’kull waħda miż-żewġ speċi, it-tqarbin bl-ispeċi tal-ħobż biss hu biżżejjed biex wieħed jirċievi l-frott kollu tal-grazzja ta’ l-Ewkaristija. Għal ragunijiet pastorali dan il-mod tat-tqarbin bl-ispeċi biss tal-ħobż sar leġittimament il-mod abitwali tat-Tqarbin fir-rit Latin. “Is-sura tat-Tqarbin biż-żewġ speċi, minħabba s-sinjal tiegħu, hija sura aqwa, għax f’din is-sura s-sinjal ta’ l-ikla ewkaristika jidher wisq aħjar”.[1009] Hija s-sura abitwali tat-Tqarbin fir-riti tal-Lvant.

 

IL-FROTT TAT-TQARBIN

1391 It-Tqarbin ikabbar l-għaqda tagħna ma’ Kristu. It-Tqarbin bħala frott ewlieni tiegħu għandu l-għaqda intima ma’ Kristu. Il-Mulej qal: “Min jiekol Ġismi u jixrob Demmi jibqa’ fija u jiena fih” (Ġw 6,56). Il-ħajja fi Kristu għandha l-pedament tagħha fl-ikla ewkaristika: “Bħalma bagħatni l-Missier, li hu ħaj, u jiena ngħix b’Missieri, hekk ukoll min jiekol lili, hu ukoll jgħix bija” (Ġw 6,57).

Fil-festi tal-Mulej, meta l-fidili jirċievu l-Ġisem ta’ l-Iben, iħabbru lil xulxin il-Bxara t-Tajba li ngħata r-rahan tal-ħajja, kif l-anġlu ħabbar lil Marija ta’ Magdala: “Kristu qam mill-imwiet!” Araw li minn issa stess il-ħajja u qawmien mill-imwiet jingħataw lil min irċieva ‘l Kristu.[1010]

1392 Dak li jagħmel l-ikel materjali fil-ħajja ta’ ġisimna, it-Tqarbin jagħmlu b’mod ta’ l-għaġeb fil-ħajja tar-ruħ. It-Tqarbin bil-Ġisem ta’ Kristu rxoxt, “mogħti l-ħajja mill-Ispirtu s-Santu u jagħti l-ħajja”,[1011] iħares, ikabbar u jġedded il-ħajja tal-grazzja li ngħatat fil-Magħmudija. Dan il-kobor fil-ħajja nisranija jeħtieġ jitmantna bit-Tqarbin, l-ikel tal-pellegrinaġġ tagħna f’din id-dinja, sal-mument tal-mewt, meta jingħatalna bħala vjatku.

1393 It-tqarbin jifridna mid-dnub. Il-Ġisem ta’ Kristu li nirċievu fit-tqarbin “ngħata għalina”, u d-Demm li nixorbu “xxerred għall-kotra għall-maħfra tad-dnubiet”. Għalhekk l-Ewkaristija ma tistax tgħaqqadna ma’ Kristu jekk ma ssaffiniex fl-istess waqt minn dnubietna ta’ l-imgħoddi, u tħarisna mid-dnubiet tal-ġejjieni:

“Kull darba li nirċevuh, inxandru l-mewt tal-Mulej” (1 Kor 11,26). Aħna u nħabbru l-mewt tal-Mulej, inħabbru l-maħfra tad-dnubiet. Jekk kull darba li Demmu jixxerred, jixxerred għall-maħfra tad-dnubiet, jien imissni nirċevih dejjem biex dejjem jaħfirli dnubieti. Jien li nidneb kull jum, għandu jkolli dejjem din id-duwa.[1012]

1394 Kif l-ikel tal-ġisem jagħti mill-ġdid is-saħħa li tkun naqset, hekk l-Ewkaristija ssaħħaħ l-imħabba li, fil-ħajja ta’ kull jum, dejjem tiddgħajjef xi ftit; u din l-imħabba ħajja tneħħi d-dnubiet venjali.[1013] Huwa u jagħti lilu nnifsu lilna, Kristu jqajjem l-imħabba tagħna u jagħtina l-ħila ninqatgħu mir-rabtiet diżordinati tagħna mal-ħlejjaq u nniżżlu l-għeruq tagħna fih:

Għaliex Kristu miet għall-imħabba tagħna, kull meta noffru sagrifiċċju b’tifkira tal-mewt tiegħu, aħna nitolbu biex ikollna l-imħabba billi jiġi fina l-Ispirtu s-Santu; dan għaliex aħna, fix-xejn tagħna nitolbu li bil-qawwa ta’ l-imħabba li biha Kristu miet għalina, aħna ukoll meta nirċievu l-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu nagħrfu li d-dinja hi msallba għalina.....u bid-don ta’ l-imħabba li nkunu rċevejna, immutu għad-dnub u ngħixu għal Alla.[1014]

1395 Bl-istess imħabba li tiddi fina, l-Ewkaristija tħarisna mid-dnubiet mejta fil-ġejjieni. Aktar ma nissieħbu fil-ħajja ta’ Kristu, aktar nimxu ‘l quddiem fil-ħbiberija miegħu, aktar isir diffiċli għalina niksruha miegħu mid-dnub il-mejjet. L-Ewkaristija ma taħfirx id-dnubiet mejta. Dawn jinħafru bis-sagrament tar-Rikonċiljazzjoni. Hu proprju ta’ l-Ewkaristija li tkun is-sagrament ta’ dawk li huma f’għaqda sħiħa mal-Knisja.

1396 L-għaqda tal-Ġisem mistiku: L-Ewkaristija tagħmel il-Knisja. Dawk li jitqarbnu jingħaqdu ma’ Kristu b’rabta aktar sħiħa. Bl-Ewkaristija, Kristu jgħaqqadhom mal-fidili kollha f’ġisem wieħed: il-Knisja. It-tqarbin iġedded iqawwi, isaħħaħ din ir-rabta mal-Knisja li ġa seħħet bil-Magħmudija. Fil- Magħmudija aħna ġejna msejħin biex inkunu ġisem wieħed (ara 1 Kor 12,13). L-Ewkaristija tagħmel li sseħħ din is-sejħa. “Il-kalċi mbierek li fuqu ngħidu l-barka, m’huwiex għaqda mad-Demm ta’ Kristu? U l-ħobż li naqsmu m’huwiex għaqda mal-Ġisem ta’ Kristu? Għax la l-ħobża hi waħda aħna, li aħna ħafna, aħna ġisem wieħed; ilkoll kemm aħna nieħdu sehem minn ħobża waħda” (1 Kor 10, 16-17):

Jekk intom il-Ġisem ta’ Kristu u membri tiegħu, hu l-misteru tagħkom li jitqiegħed fuq il-mejda tal-Mulej, u intom tirċievu l-misteru tagħkom. Intom twieġbu “Amen” (Iva! Hekk hu!) għal dak li tirċievu u dan twettquh bit-tweġiba tagħkom. Int tisma’ l-kelmiet: “Il-Ġisem ta’ Kristu”, u twieġbu: “Amen”. Kun mela membru ta’ Kristu, biex l-Amen tiegħek ikun veru.[1015]

1397 L-Ewkaristija timpenjana favur il-foqra. Biex nirċievu fil-verità l-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu, li ngħata għalina, jeħtiġilna naraw lil Kristu fil-foqra ħutu (ara Mt 25,40):

Int xrobt mid-Demm tal-Mulej, u lanqas tagħraf lil ħuk. Int tnaqqas il-ġieħ ta’ din l-istess mejda meta tqis li ma jistħoqqlux jissieħeb miegħek fl-ikel dak li ġie meqjus li jistħoqqlu jiekol minn din il-mejda. Alla ħelsek minn dnubietek kollha. U int, l-istess bħal qabel, ma sirtx aktar ħanin.[1016]

1398 L-Ewkaristija u l-għaqda ta’ l-insara. Quddiem il-kobor ta’ dan il-misteru, Santu Wistin tenna: “O sagrament ta’ tjieba! O sinjal ta’ għaqda! O rabta ta’ mħabba!”.[1017] Għalhekk jinħass tassew in-niket tal-firdiet fil-Knisja li ma jħallux lil kulħadd jissieħeb flimkien fil-mejda tal-Mulej. Kemm jeħtieġ isir talb aktar ħerqan biex ifittxu jaslu l-jiem ta’ l-għaqda sħiħa bejniethom ta’ dawk kollha li jemmnu fi Kristu.

1399 Il-Knejjes tal-Lvant li m’humiex f’għaqda sħiħa mal-Knisja kattolika, jiċċelebraw l-Ewkaristija b’imħabba kbira. “Dawn il-Knejjes, għalkemm mifrudin, għandhom sagramenti veri, l-aktar minħabba s-suċċessjoni appostolika, is-saċerdozju u l-Ewakristija: bihom huma marbutin magħna b’rabta liema bħala”.[1018] Għalhekk ċerta għaqda in sacris (fil-ħwejjeġ qaddisa), u għalhekk fl-Ewkaristija, hija mhux biss possibbli, imma ukoll ta’ min jirrakkomandaha,f’ċerti ċirkostanzi favorevoli, u bl-approvazzjoni ta’ l-awtorità ekklesjastika”.[1019]

1400 Il-komunitajiet ekklesjali li ħarġu mir-Riforma protestanti, mifrudin mill-Knisja Kattolika, “l-aktar minħabba n-nuqqas tas-sagrament ta’ l-Ordni, ma żammewx l-essenza vera u sħiħa tal-Misteru ewkaristiku”.[1020] Għal din ir-raġuni, għall-Knisja Kattolika ma jistax ikun hemm xi mod ta’ għaqda magħhom fl-Ewkaristija. Iżda dawn il-komunitajiet ekklesjali “meta jagħmlu t-tifkira tal-mewt u tal-Qawmien tal-Mulej mill-imwiet, fl-Ikla mqaddsa huma jkunu jistqarru li l-ħajja tikseb it-tifsir sħiħ tagħha f’għaqda ma’ Kristu, huma u jistennew it-tieni miġja tiegħu fil-glorja”.[1021]

1401 F’każ ta’ ħtieġa, li fil-fehma ta’ l-Ordinarju tkun ħtieġa kbira, il-ministru kattoliku jista’ jagħti s-sagrament (Ewkaristija, Penitenza, Dlik tal-morda) lill-insara mhux kattoliċi li m’humiex f’għaqda sħiħa mal-Knisja kattolika, jekk jitolbuhom minn rajhom. Iżda f’dan il-każ iridu juru li jistqarru l-fidi kattolika dwar dawn is-sagramenti u li għandhom id-dispożizzjonijiet meħtieġa.[1022]

 

VII. L-Ewkaristija – “Rahan tal-Ħajja ta’ dejjem”

1402 F’talba antika, il-Knisja ssellem lill-misteru ta’ l-Ewakristija b’dan il-kliem: “O mejda mqaddsa li fiha Kristu jittieħed bħala ikel, issir it-tifkira tal-passjoni tiegħu, ir-ruħ timtela bil-grazzja, u lilna jingħatalna r-rahan tal-ħajja ta’ dejjem”.[1023] Jekk l-Ewakristija hija t-tifkira ta’ l-Għid tal-Mulej, jekk bit-tisħib tagħna fl-artal tal-Mulej, aħna “nimtlew b’kull barka u grazzja tas-sema”,[1024] l-Ewakristija hi ukoll għalina tħabbira tal-glorja tas-sema.

1403 Waqt l-Aħħar Ikla l-Mulej innifsu għarraf lid-dixxipli tiegħu li l-Għid jilħaq il-milja tiegħu fis-saltna ta’ Alla: “Ngħidilkom li ma nerġax nixrob iżjed minn dan il-frott tad-dielja sa dakinhar li nixrob l-inbid ġdid magħkom fis-Saltna ta’ Missieri” (Mt 26,29; ara Lq 22,18; Mk 14,25). Kull darba li l-Knisja tiċċelebra l-Ewkaristija, tiftakar f’din il-wegħda u ħsiebha jmur “f’Dak li għad irid jiġi” (Apok 1,4). Fit-talb tagħha, il-Knisja ssejjaħlu hija u tgħid: “Maranatha” (1 Kor 16,22), “Ejja, Mulej Ġesù” (Apok 22,20), “Jalla tiġi l-grazzja tiegħek u tgħaddi din id-dinja”.[1025]

1404 Il-Knisja taf li sa minn issa l-Mulej jiġi fl-Ewkaristija tiegħu, u qiegħed hemm f’nofsna. Iżda din il-preżenza tiegħu hi moħbija. Hu għalhekk li aħna niċċelebraw l-Ewakristija “aħna u nistennew u nittamaw il-hena u l-miġja tas-Salvatur tagħna Ġesù Kristu”,[1026] aħna u nitolbu biex idaħħalna fis-saltna tiegħu “biex ilkoll flimkien nitgħaxxqu għal dejjem bis-sebħ tiegħu, fejn hu jixxotta kull demgħa minn għajnejna, u hemm narawh, Alla tagħna, kif inhu fih innifsu, u hemm insiru nixbħuh għal dejjem, u għal dejjem infaħħruh”.[1027]

1405 Ta’ din it-tama kbira, dik tas-smewwiet ġodda u ta’ art ġdida, li fihom tgħammar il-ġustizzja (ara 2 Piet 3,13) ma għandniex rahan aqwa, sinjal aktar ċar mill-Ewkaristija. Dan għaliex kull darba li aħna niċċelebraw dan il-misteru “sseħħ l-opra tal-fidwa tagħna”[1028] u aħna “naqsmu ħobża li hija duwa ta’ l-immortalità, rimedju kontra l-mewt u ikel għall-ħajja ta’ dejjem f’Ġesù Kristu”.[1029]

 

Fil-qosor

1406 Ġesù qal: “Jiena hu l-ħobż ħaj li niżel mis-sema! Jekk xi ħadd jiekol minn dan il-ħobż jgħix għal dejjem.....Min jiekol ġismi u jixrob demmi għandu l-ħajja ta’ dejjem......u jibqa’ fija u jiena fih” (Ġw 6,51.54.56).

1407 L-Ewkaristija hi l-qalba u l-qofol tal-ħajja tal-Knisja għax fiha Kristu jsieħeb il-Knisja u l-membri kollha tiegħu fis-sagrifiċċju ta’ tifħir u ta’ radd il-ħajr li offra darba għal dejjem fuq is-salib lil Missieru: b’dan is-sagrifiċċju hu jxerred il-grazzji tas-salvazzjoni fuq Ġismu, li hu l-Knisja.

1408 Iċ-ċelebrazzjoni ewkaristika għandha dejjem: it-tħabbira tal-Kelma ta’ Alla; ir-radd ta’ ħajr lil Alla l-Missier għall-ġid kollu li jagħtina, u l-aktar għad-don ta’ Ibnu stess; il-konsagrazzjoni tal-ħobż u l-inbid; u t-tisħib fl-ikla liturġika bit-tqarbin bil-Ġisem u d-Demm tal-Mulej. Dawn l-elementi kollha jagħmlu wieħed u l-istess att ta’ kult.

1409 L-Ewkaristija hi t-tifkira ta’ l-Għid tal-Mulej, jiġifieri l-opra tal-fidwa li ssir preżenti permezz tal-ħajja, bil-mewt u bil-Qawmien mill-imwiet ta’ Kristu, opra li terġa’ sseħħ permezz ta’ l-azzjoni liturġika.

1410 Hu Kristu nnifsu, il-Qassis il-Kbir u ta’ dejjem tal-Patt il-Ġdid, li permezz tal-ministeru tas-saċerdoti, joffri s-sagrifiċċju ewkaristiku. U hu wkoll l-istess Kristu, realment preżenti taħt l-ispeċi tal-ħobż u ta’ l-inbid, li hu l-offerta tas-sagrifiċċju ewkaristiku.

1411 Is-saċerdoti biss li ġew li ġew ordnati validament jistgħu jipprsiedu l-Ewkaristija u jikkonsagraw il-ħobż u l-inbid biex isiru l-Ġisem u d-Demm tal-Mulej.

1412 Is-sinjali essenzjali tas-sagrament ewkaristiku hu l-ħobż mid-dqiq tal-qamħ u l-inbid mill-għeneb tad-dielja, li fuqhom tintalab il-barka ta’ l-Ispirtu s-Santu u s-saċerdot itenni l-kliem tal-konsagrazzjoni li qal Kristu fl-Aħħar Ikla: “Dan hu Ġismi li ngħata għalikom.....Dan hu l-kalċi ta’ Demmi....”

1413 Permezz tal-konsagrazzjoni sseħħ it-transustanzazzjoni tal-ħobż u ta’ l-inbid fil-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu. Taħt l-ispeċi kkonsagrati tal-ħobż u ta’ l-inbid, Kristu nnifsu kollu kemm hu, ħaj u glorjuż, hu preżenti, erament, realment u sostanzjalment, b’Ġismu, b’Demmu, b’ruħu u bid-divinità tiegħu.[1030]

1414 L-Ewkaristija, bħala sagrifiċċju, hi wkoll offerta ta’ tpattija għad-dnubiet tal-ħajjin u tal-mejtin, u offerta ukoll biex niksbu minn għand Alla kull ġid spiritwali u temporali.

1415 Min irid jirċievi ‘l Kristu fit-Tqarbin irid ikun fil-grazzja ta’ Alla. Min iħoss li għamel xi dnub mejjet, ma għandux jitqarben mingħajr ma jkun qabel irċieva l-assoluzzjoni fis-sagrament tal-Penitenza.

1416 It-Tqarbina bil-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu tgħaqqad aktar ma’ Kristu lil min jitqarben, taħfirlu d-dnubiet venjali u tħarsu mid-dnubiet gravi. U għaliex ir-rabtiet ta’ mħabba bejn min jitqarben u Kristu jissaħħu, it-Tqarbin isaħħaħ l-għaqda tal-Knisja, il-Ġisem mistiku ta’ Kristu.

1417 Il-Knisja tirrikkmanda bil-qawwa kollha lill-Insara biex jitqarbnu meta jieħdu sehem fiċ-ċelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija; iżda tobbligahom biss li jitqarbnu darba fis-sena.

1418 Għaliex Kristu stess hu preżenti fis-Sagrament ta’ l-artal, għandu jiġi miqjum b’kult ta’ adorazzjoni “Iż-żjara lis-Sagrament imqaddes hi prova ta’ ħajr, sinjal ta’ mħabba u dmir ta’ adorazzjoni lejn Kristu Sidna”.[1031]

1419 Kristu, li għadda minn din id-dinja għal għand il-Missier, fl-Ewkaristija jagħtina rahan tal-glorja miegħu; it-tisħib fis-sagrifiċċju mqaddes jagħmilna ħaġa waħda ma’ Qalbu, iwettaqna fil-mixi tagħna f’din id-dinja, jġegħelna nixtiequ l-ħajja ta’ dejjem u jgħaqqadna minn issa mal-Knisja tas-sema, mal-Verġni Marija u mal-Qaddisin kollha.

 

 

 

 

IT-TIENI KAP

IS-SAGRAMENTI TAL-FEJQAN

 

1420 Bis-sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija, il-bniedem jieħu l-ħajja ġdida fi Kristu. Issa, din il-ħajja aħna nġorruha “f’ġarar tal-fuħħar” (2 Kor 4,7). Għalissa għadha “moħbija ma’ Kristu f’Alla” (Kol 3,3). Għadna “fl-għamara tagħna fl-art” (2 Kor 5,1), imġarrbin mit-tbatija, il-mard u l-mewt. Din il-ħajja ġdida ta’ wlied Alla tista’ tiddgħajjef u tintilef ukoll permezz tad-dnub.

1421 Il-Mulej Ġesù Kristu, it-tabib ta’ ruħna u ta’ ġisimna, li ħafer id-dnubiet tal-mifluġ u tah is-saħħa ta’ ġismu (ara Mk 2,1-12), ried li l-Knisja tiegħu tkompli, bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu, l-ħidma tiegħu ta’ fejqan u ta’ salvazzjoni ukoll mal-membri tal-ġisem tiegħu. Dan hu l-għan taż-żewġ sagramenti tal-fejqan: is-sagrament tal-penitenza u d-dlik tal-morda.

 

Ir-raba’ artiklu

IS-SAGRAMENT TAL-PENITENZA

U TAR-RIKONĊILJAZZJONI

 

1422 “Dawk li jersqu għas-sagrament tal-Penitenza jirċievu mill-ħniena ta’ Alla l-maħfra għall-offiżi li jkunu għamlulu u minnufih jiġu ukoll rikonċiljati mal-Knisja li huma jkunu darbu bi dnubiethom, u li, permezz ta’ l-imħabba, ta’ l-eżempju tajjeb, u tat-talb, tħabrek għall-konverżjoni tagħhom”.[1032]

 

1. Kif jissejjaħ dan is-sagrament?

1423 Dan is-sagrament jissejjaħ Sagrament ta’ l-indiema għaliex jagħmel li sseħħ sagramentalment l-istedina ta’ Ġesù għall-indiema (ara Mk 1,15), u l-mixi lura għand il-Missier (ara Lq 15,18) li minnu wieħed ikun tbiegħed bid-dnub.

 Jissejjaħ sagrament tal-Penitenza għax jikkonsagra l-mixja personali u ekklesjali ta’ konverżjoni, indiema u tpattija tan-nisrani midneb.

1424 Jissejjaħ sagrament tal-qrar għaliex il-qrara tad-dnubiet lis-saċerdot hi element essenzjali ta’ dan is-sagrament. Fit-tifsir aktar għoli tiegħu dan is-sagrament hu ukoll “stqarrija”, ħajr u tifħir tal-qdusija ta’ Alla u tal-ħniena tiegħu għall-bniedem midneb.

 Jissejjaħ ukoll sagrament tal-maħfra għaliex permezz ta’ l-assoluzzjoni sagramentali tas-saċerdot, Alla jagħti lill-penitent “maħfra u sliem”.[1033]

 Jissejjaħ ukoll sagrament ta’ Rikonċiljazzjoni għax jagħti lill-penitent l-imħabba ta’ Alla li jħabbu mill-ġdid miegħu. “Agħmlu ħbieb ma’ Alla” (2 Kor 5,20). Min jgħix bl-imħabba kollha ħniena ta’ Alla, dejjem lest iwieġeb għall-istedina tal-Mulej: “Mur l-ewwel irranġa ma’ ħuk” (Mt 5,24).

 

 

II. Għalfejn sagrament ta’ rikonċiljazzjoni wara l-Magħmudija?

 

1425 “Tnaddaftu, tqaddistu u ġejtu ġġustifikati fl-isem ta’ Sidna Ġesù Kristu u fl-Ispirtu ta’ Alla tagħna” (1 Kor 6,11). Irridu nagħarfu sewwa x’kobor ta’ don Alla tana permezz tas-sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija biex nifhmu kemm id-dnub hu ħaġa li ma għandhiex tkun għal min “libes ‘il Kristu” (Gal 3,27). Iżda l-Appostlu San Ġwann jgħid ukoll: “Jekk ngħidu li ma għandniex dnub, inkunu qegħdin inqarrqu bina nfusna u l-verità ma tkunx fina” (1 Ġw 1,8). U l-Mulej stess għallimna nitolbu: “Aħfrilna dnubietna” (Lq 11,4), huwa u jorbot il-maħfra li nagħtu lil xulxin għal ħtijietna mal-maħfra li Alla jagħtina għal dnubietna.

1426 Il-konverżjoni lejn Kristu, it-twelid ġdid fil-Magħmudija, id-don ta’ l-Ispirtu s-Santu, il-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu li nirċievu bħala ikel u xorb għal ruħna “jagħmluna qaddisa u bla tebgħa quddiem Alla” (Ef 1,4), bħalma l-Knisja stess, l-Għarusa ta’ Kristu, hi “qaddisa u bla tebgħa quddiemu” (Ef 5,27). Iżda l-ħajja ġdida li rċevejna bid-dħul tagħna fil-ħajja nisranija ma neħħietx il-fraġilità u d-dgħufija tan-natura tagħna, u lanqas il-ġibda lejn id-dnub li t-tradizzjoni ssejjaħ konkupixxenza, li tibqa’ fl-imgħammdin biex joħorġu rebbieħa fil-provi tagħhom fil-ġlieda tal-ħajja nisranija, megħjunin bil-grazzja ta’ Kristu.[1034] Din il-ġlieda hija dik tal-konverżjoni ħa tinkiseb il-qdusija u l-ħajja ta’ dejjem li għalihom il-Mulej ma jieqaf qatt isejħilna.[1035]

 

III. Il-konverjoni ta’ l-imgħammdin

1427 Ġesù jsejħilna għall-indiema. Din is-sejħa hi parti essenzjali mit-tħabbira tas-Saltna: “Iż-żmien huwa mitmum u s-Saltna ta’ Alla waslet: indmu u emmnu fil-Bxara t-Tajba” (Mk 1,15). Din l-istedina, fil-predikazzjoni tal-Knisja, issir l-ewwel lil dawk li għad ma jafux bi Kristu u l-Evanġelju tiegħu. Il-Magħmudija mbagħad hi l-ewwel post, u l-post fundamentali tal-konverżjoni. Hu permezz tal-fidi fil-Bxara t-Tajba u permezz tal-Magħmudija (ara Atti 2,38) li niċħdu l-ħażen u niksbu s-salvazzjoni, jiġifieri l-maħfra ta’ dnubietna kollha u d-don tal-ħajja ġdida.

1428 Issa, is-sejħa ta’ Kristu għall-konverżjoni tibqa’ tiġi mtennija tul il-ħajja tan-nisrani. Din it-tieni konverżjoni hi dmir li ma jintemm qatt għall-Knisja kollha, li “fi ħdanha għandha l-midinbin” u hi għalhekk “fl-istess ħin qaddisa u msejħa biex tissaffa u bla heda tħabrek għall-indiema u t-tiġdid”.[1036] Dan it-tħabrik għall-konverżjoni m’huwiex biss ħidma tal-bniedem. Hu ċ-ċaqliq ta’ “qalb niedma” (Salm 51,19) miġbuda u mbuttata mill-grazzja (ara Ġw 6,44; 12,32) biex twieġeb għall-imħabba kollha ħniena ta’ Alla li ħabbna qabel stess ħabbejnieh aħna (ara 1 Ġw 4,10).

1429 Ta’ dan hi xhieda l-konverżjoni ta’ San Pietru wara li kien ċaħad lill-Imgħallem tiegħu għal tliet darbiet.Il-ħarsa kollha ħniena ta’ Ġesù wasslitu biex ixerred dmugħ ta’ ndiema (Lq 22,61) u, wara l-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet, wasslitu biex jistqarr għal tliet darbiet l-imħabba tiegħu għal Kristu (ara Ġw 21,15-17). It-tieni konverżjoni għandha ukoll dimensjoni komunitarja. Dan jidher mill-istedina tal-Mulej lill-Knisja kollha: “Indem!” (Apok 2,5.16)

San Ambroġ dwar dawn iż-żewġ konverżjonijiet jgħid li fil-Knisja “hemm l-ilma u d-dmugħ: l-ilma tal-Magħmudija u d-dmugħ tal-Penitenza”.[1037]

 

IV. Il-penitenza fir-ruħ

1430 Kif ġara fi żmien il-profeti, l-istedina ta’ Ġesù għall-indiema u għall-penitenza ma kinitx fil-bidu tintwera b’għemil minn barra, “in cinere et cilicio” (bl-irmied u ċ-ċilizju), bis-sawm u t-tgħakkis, imma bil-konverżjoni tal-qalb u l-pentenza fir-ruħ. Mingħajr dan, l-għemejjel kollha tal-penitenza li nagħmlu ma jkollhomx frott u jkunu gidba, waqt li l-konverżjoni fir-ruħ minn ġewwa, tfittex li turi ruħha minn barra permezz ta’ sinjal li jidhru, ta’ ġesti u ta’ għemil ta’ penitenza (ara Goel 2,12-13; Is 1,16-17; Mt 6, 1-6.16-18).

1431 Il-pentenza fir-ruħ, minn ġewwa, hi bidla radikali fis-sura kollha tal-ħajja: induru lejn Alla, nerġgħu lura għandu b’qalbna kollha, nieqfu mid-dnub, nitwarrbu mill-ħażen bi stmerrija għal kull għemil ħażin li nkunu għamilna. Fl-istess ħin dan ifisser ukoll xewqa u fehma soda li nbiddlu ħajjitna bit-tama li Alla jħenn għalina u b’fiduċja sħiħa fl-għajnuna tal-grazzja tiegħu. Din il-konverżjoni tal-qalb hi msieħba ma’ sogħba u niket li jkunu tassew ta’ ġid, sogħba u dieqa li Missirijiet il-Knisja sejħulhom animi cruciatus (dieqa kbira fir-ruħ), compunctio cordis (qsim il-qalb).[1038]

1432 Il-qalb tal-bniedem hi tqila u iebsa, hi qalb tal-ġebel. Jeħtieġ li Alla jagħti lill-bniedem qalb ġdida (ara Eżek 36,26-27). Il-konverżjoni hi qabel kollox ħidma tal-grazzja ta’ Alla li ddawrilna qlubna lejh: “Reggagħna lejk, Mulej, u nerġgħu lura” (Lam 5,21). Alla jagħtina l-qawwa biex nibdew mill-ġdid. Hu meta nintebħu bil-kobor ta’ l-imħabba ta’ Alla, li qalbna titqanqal quddiem il-kruha u t-toqol tad-dnub u tibda tibża’ toffendi lil Alla permezz tad-dnub u hekk tinfired minnu. Il-qalb tal-bniedem tinbidel meta tħares lejn dak li ġie msallab minn dnubietna (ara Ġw 19,37; Zak 12,10).

B’għanejna fiss fuq id-demm ta’ Kristu, ejjew nifhmu kemm hu għażiż għal Alla Missieru; għaliex imxerred għas-salvazzjoni tagħna ġieb għad-dinja kollha l-grazzja ta’ l-indiema.[1039]

1433 Wara l-Għid, hu l-Ispirtu s-Santu li juri lid-dinja li “għandha żball dwar id-dnub” (Ġw 16,8-9), għax ma emmnitx f’dak li l-Missier bagħat. Iżda hu l-istess Spirtu li jikxef id-dnub, hu d-Difensur (ara Ġw 15,26) li jagħti lill-qalb tal-bniedem il-grazzja ta’ l-indiema u l-konverżjoni (ara Atti 2,36-38).[1040]

 

V. Il-ħafna suriet ta’ penitenza fil-ħajja nisranija

1434 Il-penitenza fir-ruħ, minn ġewwa, tan-nisrani tista’ tintwera b’ħafna manjieri. L-Iskrittura u Missirijiet il-Knisja jinsistu l-aktar fuq tliet manjieri: is-sawm, it-talb u l-karità (ara Tob 12,8; Mt 6,1-18): dawn ifissru li wieħed inbidel, ikkonverta, fir-relazzjonijiet miegħu nnifsu, fir-relazzjonijiet ma’ Alla u fir-relazzjonijiet ma’ għajru. Flimkien mat-tisfija radikali li sseħħ bil-Magħmudija u bil-martirju, isemmu, bħala mezz biex tinkiseb il-maħfra tad-dnubiet, l-isforzi li wieħed jagħmel biex jerġa’ jinħabb ma’ għajru, id-dmugħ tas-sogħba, il-ħerqa għas-salvazzjoni ta’ l-oħrajn (ara Ġak 5,20), it-talb tal-qaddisin u l-imħabba bil-fatti għax “l-imħabba tgħatti kotra ta’ dnubiet” (1 Piet 4,8).

1435 Fil-ħajja ta’ kull jum, il-konverżjoni sseħħ permezz ta’ ġesti ta’ rikonċiljazzjoni, ta’ ħerqa għall-foqra, tat-tħaddim u tal-ħarsien tal-ġustizzja u tad-dritt (ara Għam 5,24; Is 1,17), bl-istqarrija tal-ħtijiet magħmulha lil aħwa, bil-korrezzjoni fraterna, bir-reviżjoni tal-ħajja, bl-eżami tal-kuxjenza, bid-direzzjoni spiritwali, bl-aċċettazzjoni tat-tbatija, bis-sabar fil-persekuzzjoni minħabba l-ġustizzja. Terfa’ salibek kull jum u tmur wara Ġesù hi t-triq l-aktar żgura tal-penitenza (ara Lq 9,23).

1436 Ewkaristija u penitenza. Il-konverżjoni u l-penitenza ta’ kull jum għandhom il-bidu tagħhom u l-manteniment tagħhom fl-Ewkaristija, għaliex fiha jseħħ is-sagrifiċċju ta’ Kristu li bih reġa ħabbibna ma’ Alla; biha jitmantnu u jissaħħu dawk li jgħixu l-ħajja ta’ Kristu: l-Ewkaristija “hi r-rimedju li teħlisna mill-ħtijiet ta’ kull jum u tħarisna mid-dnubiet mejta”.[1041]

1437 Il-qari tal-Kotba Mqaddsa, it-talba tal-Liturġija tas-Sigħat u t-talba tal-Missierna, kull għemil ta’ qima u ta’ tjieba li joħroġ mill-qalb iaqwwi fina l-ispirtu tal-konverżjoni u tal-penitenza u jgħin għall-maħfra ta’ dnubietna.

1438 Iż-żminijiet u l-jiem tal-pentenza tul is-sena liturġika (ir-Randan u kull Ġimgħa b’tifkira tal-mewt tal-Mulej) huma mumenti qawwija fil-prattika penitenzjali tal-Knisja.[1042]

1439 Il-mixja ta’ l-indiema u tal-penitenza ġiet imfissra b’mod tassew ta’ l-għaġeb minn Ġesù permezz tal-parabbola ta’ l-iben il-ħali, li bħala qofol tagħha għandha “l-missier kollu ħniena għal ibnu l-ħali” (Lq 15, 11-24): is-seher ta’ libertà qarrieqa, it-tluq mid-dar ta’ missieru, il-miżerja kbira li fiha sab ruħu l-iben wara li berbaq ġidu kollu, l-umiljazzjoni kbira li kellu jġarrab jirgħa l-qżieqeż u wisq aktar dik tax-xewqa li jtaffi l-ġuħ bil-ħarrub li kienu jieklu l-qżieqeż; il-ħsieb tal-ġid li tilef; l-indiema u l-fehma li jistqarr li hu ħati quddiem missieru; it-triq lura; il-laqgħa bil-qalb ta’ missieru; dawn kollha huma l-passi proprji tal-mixja tal-konverjoni. Il-libsa sabiħa, iċ-ċurkett, il-festa huma s-simboli tal-ħajja ġdida, safja, xierqa, kollha hena, tal-ħajja tal-bniedem li jerġa’ lura għand Alla u lura fi ħdan il-familja tiegħu li hi l-Knisja. Kristu biss, li kien jaf l-għoli u l-fond ta’ l-imħabba tal-Missier, seta’ jurina l-kobor tal-ħniena ta’ Alla b’mod hekk sempliċi u hekk sabiħ.

 

VI. Is-Sagrament tal-Penitenza u tar-Rikonċiljazzjoni

1440 Id-dnub hu qabel xejn offiża lil Alla, ksur tar-rabta tagħna miegħu. Fl-istess waqt, id-dnub jolqot ukoll ix-xirka tal-Knisja. Għalhekk il-konverżjoni ġġib fl-istess waqt il-maħfra ta’ Alla u r-rikonċiljazzjoni mal-Knisja li tiġi mfissra u sseħħ liturġikament bis-sagrament tal-Penitenza u tar-Rikonċiljazzjoni.[1043]

 

ALLA BISS JAĦFER ID-DNUBIET

1441 Alla biss jaħfer id-dnubiet (ara Mk 2,7). Għaliex Ġesù hu l-Iben ta’ Alla, qal għalih innifsu: “Bin il-bniedem għandu s-setgħa jaħfer id-dnubiet fuq l-art” (Mk 2,10) u għamel użu minn din is-setgħa tiegħu ta’ Alla: “Dnubietek maħfura!” (Mk 2,5; Lq 7,48). Anzi, minħabba l-awtorità tiegħu ta’ Alla, hu jagħti din is-setgħa lill-bnedmin (ara Ġw 20, 21-23) biex jużawha f’ismu.

1442 Kristu ried li l-Knisja tiegħu kollha kemm hi, bit-talb, bil-ħajja u bl-għemil tagħha tkun sinjal u strument tal-maħfra u tar-rikonċiljazjoni li kisbilna bil-prezz ta’ demmu. Iżda ried jafda t-tħaddim tas-setgħa ta’ l-assoluzzjoni lil ministeru appostoliku. Lilu ġie fdat “il-ministeru ta’ din il-ħbiberija” (2 Kor 5,18). L-appostlu jintbagħat “f’isem Kristu” u huwa “Alla nnifsu” li, permezz tiegħu, iħeġġeġ u jitlob: “Agħmlu ħbieb ma’ Alla” (2 Kor 5,20).

 

 

RIKONĊILJAZZJONI MAL-KNISJA

1443 Tul il-ħajja pubblika tiegħu, Ġesù mhux biss ħafer id-dnubiet iżda wera ukoll l-effett ta’ din il-maħfra: daħħal mill-ġdid il-midinbin li qalgħu l-maħfra fil-komunità tal-Poplu ta’ Alla, li minnha kien warrabhom jew begħedhom id-dnub. Sinjal tassew ta’ l-għaġeb hu l-fatt li Ġesù jilqa’ l-midinbin għall-mejda tiegħu, anzi joqgħod għall-mejda magħhom ħaġa li b’mod tassew iħawwad u jfixkel, iżda fl-istess waqt juri sew il-maħfra ta’ Alla (ara Lq 15) u sew id-dħul mill-ġdid tal-midneb fi ħdan il-poplu ta’ Alla (ara Lq 19,9).

1444 Meta lill-Appostli tahom sehem mis-setgħa tiegħu li jaħfru id-dnubiet, il-Mulej Ġesù tahom ukoll l-awtorità li jħabbu mill-ġdid mal-Knisja. Din id-dimensjoni ekklesjali ta’ dan l-uffiċċju, tidher l-aktar fil-kliem solenni ta’ Kristu lil San Pietru: “Jiena nagħtik l-imfietaħ tas-Saltna tas-smewwiet, u kull ma torbot fuq l-art ikun marbut fis-smewwiet, u kull ma tħoll fuq l-art ikun maħlul fis-smewwiet” (Mt 16,19). Dan l-istess uffiċċju li jorbot u jħoll li ngħata lil San Pietru, ingħata wkoll lill-kulleġġ ta’ l-Appostli, magħqudin mal-kap tagħhom” (Mt 18,18; 28,16-20).[1044]

1445 Il-kelmiet torbot u tħoll ifissru: dak li intom twarrbuh mill-għaqda tagħkom, ikun imwarrab ukoll mill-għaqda ma’ Alla; dak li intom tilqgħuh mill-ġdid fl-għaqda tagħkom, Alla wkoll jilqgħu mill-ġdid fl-għaqda miegħu. Ir-rikonċiljazzjoni mal-Knisja ma tistax tinfired mir-rikonċiljazzjoni ma’ Alla.

 

IS-SAGRAMENT TAL-MAĦFRA

1446 Kristu waqqaf is-sagrament tal-Penitenza għall-membri kollha midinbin tal-Knisja tiegħu u, qabel xejn, għal dawk li wara l-Magħmudija waqgħu fi dnub gravi u hekk tilfu l-grazzja tal-Magħmudija u darbu u ġerrħu x-xirka tal-Knisja. Hu lil dawn li s-sagrament tal-Penitenza joffri okkażjoni oħra ta’ ndiema biex jerġa’ jkollhom il-grazzja tal-ġustifikazzjoni. Missirijiet il-Knisja jxebbħu dan is-sagrament ma’ “tavla oħra (ta’ salvazzjoni) wara l-għarqa li hi t-telf tal-grazzja”.[1045]

1447 Tul iż-żminijiet, is-sura li biha fil-fatt il-Knisja ħaddmet is-setgħa li rċeviet minn għand il-Mulej, varjat ħafna. Fl-ewwel sekli, ir-rikonċiljazzjoni ta’ l-insara li jkunu għamlu xi dnubiet tassew gravi wara l-Magħmudija (bħal ma huma l-idolatrija, l-omiċidju jew adulterju) kienet marbuta ma’ dixxiplina ta’ ebusija liema bħalha: din id-dixxiplina kienet titlob li dawn il-midinbin jagħmlu pubblikament penitenza għall-dnubiethom, penitenza li kienet spiss iddum ħafna snin qabel ma jirċievu l-assoluzzjoni. F’dan “l-ordni tal-penitenti” (li kien biss għal ċerti dnubiet gravi) il-midinbin ma tantx kienu jidħlu malajr, u f’xi postijiet, dan kien jingħatalhom darba biss f’ħajjithom. Mis-seba’ seklu ‘l hawn, ispirati mit-tradizzjoni monastika tal-Lvant, l-irħieb Irlandiżi xerrdu ma’ l-Ewropa l-penitenza “privata”, li ma kinitx titlob għemejjel ta’ penitenza magħmulin pubblikament u għal żmien twil qabel ma wieħed jiġi rikonċiljat mal-Knisja. Minn dak iż-żmien is-sagrament baqa’ jiġi rikonċiljat mal-Knisja. Minn dak iż-żmien is-sagrament baqa’ jiġi ċċelebrat b’manjiera aktar sigrieta bejn il-penitent u s-saċerdot. Din id-drawwa ġdida kienet tissopponi li s-sagrament jista’ jiġi mtenni, u hekk fetħet it-triq biex l-insara jersqu regolarment għas-sagrament tal-Penitenza. Din id-drawwa ppermettiet li f’ċelebrazzjoni sagramentali waħda tingħata l-maħfra kemm għad-dnubiet mejta u kemm għal dnubiet venjali. Hu f’din is-sura, li fissirna fuq fuq, li l-Knisja baqgħet tiċċelebra s-sagrament tal-Penitenza sa żmienna.

1448 Minkejja t-tibdil kollu li sar tul iż-żminijiet fid-dixxiplina u ċ-ċelebrazzjoni tas-sagrament, l-istruttura fundamentali baqgħet dejjem l-istess. Fiha naraw żewġ elementi essenzjali: min-naħa għandna l-għemejjel tal-bniedem li jindem u jikkonverti, imqanqal mill-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu, u dawn l-għemejjel huma s-sogħba, il-qrara u t-tewba (il-penitenza); u min-naħa l-oħra hemm il-ħidma ta’ Alla permezz tal-Knisja. Il-Knisja li, permezz ta’ l-isqof u tas-saċerdoti tiegħu, tagħti f’isem Ġesù Kristu l-maħfra tad-dnubiet, tgħid b’liema mod għandha ssir it-tewba, titlob ukoll għall-midneb u tagħmel penitenza miegħu. B’dan il-mod il-midneb jiġi mfejjaq u mdaħħal mill-ġdid fl-għaqda tal-Knisja.

1449 Il-formola ta’ l-assoluzzjoni li tintuża fil-Knisja Latina turi liema huma l-elementi neċessarji ta’ dan is-sagrament: Missier il-ħniena hu l-għajn ta’ kull maħfra: iħabbeb mill-ġdid miegħu l-midinbin bl-Għid ta’ Ibnu u d-don ta’ l-Ispirtu s-Santu, permezz tat-talb u tal-ministeru tal-Knisja.

Alla, Missier il-ħniena, bil-mewt u l-qawmien ta’ Ibnu għall-ħajja, ħabbeb mill-ġdid id-dinja miegħu u sawwab fuqha l-Ispirtu qaddis tiegħu għall-maħfra tad-dnubiet. Hu, bil-ministeru tal-Knisja, jaħfirlek u jagħtik is-sliem. U jien naħfirlek dnubietek fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu.

 

VII. L-Għemejjel tal-Penitent

1450 “Poenitentia cogit peccatorem omnia libenter sufferre: in corde eius contritio, in ore confessio, in opere tota humilitas vel fructifera satisfactio” – “Il-penitenza ġġiegħel lill-midneb joqgħod għal kollox minn rajh: f’qalbu s-sogħba, il-qrara fuq fommu, u f’għemilu umiltà kbira jew tpattija li tagħti frott”.[1046]

IS-SOGĦBA

1451 Is-sogħba hi l-ewwel att li jrid jagħmel il-penitent. Hi “n-niket tar-ruħ u l-istmerrija tad-dnub flimkien mal-fehma li ma jidnibx qatt u qatt iżjed”.[1047]

1452 Meta din is-sogħba tkun imqanqla mill-imħabba għal Alla, maħbub fuq kollox u qabel kollox, tkun sogħba “perfetta” (sogħba ta’ mħabba). Din is-sogħba taħfer id-dnubiet venjali u taqla’ wkoll il-maħfra tad-dnubiet mejta, jekk tkun imsieħba ma’ fehma soda li, malli jista’ jkun, wieħed ifittex li jqerr.[1048]

1453 Is-sogħba “mhux perfetta”, jew attritio, hi ukoll don ta’ Alla, tqanqila mill-Ispirtu s-Santu. Tiġi meta wieħed iqis il-kruha tad-dnub jew ikollu l-biża’ tat-telfien ta’ dejjem u ta’ pwieni oħra li bihom il-midneb hu mhedded (sogħba ta’ biża’). Dan it-tqanqil tal-kuxjenza jista’ jwassal għall-bidla fir-ruħ li tista’ ssir bidla sħiħa, bl-għajnuna tal-grazzja, permezz ta’ l-assoluzzjoni sagramentali. Waħedha s-sogħba mhux perfetta ma taqlax il-maħfra tad-dnubiet mejta, imma tħejji biss biex tinkiseb il-maħfra permezz tas-sagrament tal-Penitenza.[1049]

1454 Jaqbel li wieħed iħejji ruħu għas-sagrament tal-Penitenza permezz ta’ eżami tal-kuxjenza magħmul fid-dawl tal-Kelma ta’ Alla. Is-siltiet l-aktar adatti jinsabu fil-katekeżi morali tal-Evanġelji u fil-kitbiet ta’ l-Appostli: id-diskors tal-muntanja u t-tagħlim ta’ l-Appostli (ara Rum 12-15; 1Kor 12-13; Gal 5; Ef 4-6).

 

IL-QRARA

1455 L-istqarrija tad-dnubiet (il-qrara), ukoll bħala għemil naturali tal-bniedem, tħallina ħielsa u tħaffef ir-rikonċiljazzjoni tagħna ma’ l-oħrajn. Meta l-bniedem jistqarr ħtijietu, ikun qiegħed iħares b’wiċċu minn quddiem lejn id-dnubiet li tagħhom hu ħati: ikun qiegħed jammetti li hu responsabbli tagħhom, u b’hekk ikun qiegħed jinfetaħ mill-ġdid għal Alla u għax-xirka tal-Knisja biex ikun jista’ jkollu ġejjieni ġdid.

1456 L-istqarrija tad-dnubiet lis-saċerdot hi parti essenzjali tas-sagrament tal-Penitenza: “Il-penitenti, fil-qrar, għandhom isemmu d-dnubiet kollha mejta li jafu li għamlu wara stħarriġ serju li jagħmlu tagħhom infushom, ukoll jekk id-dnubiet ma huma bla ebda mod magħrufin minn ħadd jew huma dnubiet biss kontra l-aħħar żewġ kmandamenti (ara Eż 20,17; Mt 5,28), għax dawn id-dnubiet iġerrħu b’mod aktar serju lir-ruħ u huma aktar perikolużi għax isiru mingħajr ħadd ma jkun jaf bihom”.[1050]

Meta l-fidili ta’ Kristu jiġu biex iqerru d-dnubiet kollha li jiftakru, ma għandhomx għax jiddubitaw li m’humiex juruhom kollha lill-ħniena ta’ Alla. Dawk li jagħmlu mod ieħor jew jaħbu xi dnubiet u jkunu jafu li qed jagħmlu dan, ikunu qishom ma qed juru xejn lit-tjieba ta’ Alla, minn dak kollu li jista’ jinħafrilhom bil-ministeru tas-saċerdot. Dan għaliex “jekk il-marid jistħi juri l-ġerħa tiegħu lit-tabib, id-duwa ma tfejjaqx dak li ma tafx bih”.[1051]

1457 Skond il-preċett tal-Knisja “kull nisrani li jasal għall-età tar-raġuni għandu jqerr almenu darba fis-sena, id-dnubiet mejta kollha li jaf bihom”.[1052] Min jaf li għamel xi dnub mejjet, ma għandux jersaq jitqarben, ukoll jekk iħoss sogħba kbira, qabel ma jkun irċieva l-assoluzzjoni sagramentali[1053] sakemm ma jkunx hemm raġuni gravi biex jitqarben u ma jkunx jista’ jersaq għall-qrar.[1054] It-tfal għandhom jersqu għas-sagrament tal-Penitenza qabel jagħmlu l-ewwel tqarbina.[1055]

1458 Għalkemm m’hijiex ħaġa għal kollox meħtieġa, il-qrar tad-dnubiet li nagħmlu kuljum (id-dnubiet venjali), il-Knisja tirrakkomandah bil-ħrara kollha.[1056] Dan għaliex il-qrara regolari tad-dnubiet venjali tgħinna nsawru l-kuxjenza tagħna, neħduha kontra l-ġibdiet ħżiena tagħna, niġu mfejqa minn Kristu, nimxu ’l quddiem fit-triq ta’ l-Ispirtu. Aktar ma nirċievu ta’ spiss id-don tal-ħniena tal-Missier permezz ta’ dan is-sagrament, aktar inkunu mġegħlin nuru ħniena bħalu (ara Lq 6,36):

Kull min jistqarr dnubietu ġa qed jaqbel ma’ Alla. Alla jikkundanna dnubietek; jekk int tikkundannahom ukoll, int tingħaqad ma’ Alla. Il-bniedem u l-midneb, biex ingħidu hekk, huma ħaġa u oħra: bħala bniedem, hu Alla li għamlu; il-midneb hu l-bniedem innifsu li għamlu. Eqred ja bniedem dak li int għamilt, biex Alla jsalva dak li għamel hu … Meta int tibda tobgħod dak li għamilt int, imbagħad jibda l-għemil it-tajjeb tiegħek għax tikkundanna l-għemejjel ħżiena tiegħek. L-għemil it-tajjeb jibda meta tagħraf l-għemejjel ħżiena. Agħmel il-verità u tiġi għad-Dawl.[1057]

 

 

It-tewba

1459 Ħafna dnubiet jagħmlu ħsara lil għajrna. Għandu isir kull ma jista’ jkun biex titpatta din il-ħsara (bħala eżempji: trodd il-misruq; tagħti mill-ġdid fama tajba lil min naqqastielu; tħallas għall-ġerħiet li tkun għamilt). Dan titolbu l-ġustizzja. Iżda d-dnub jagħmel aktar minn hekk: jidrob u jdgħajjef lill-midneb innifsu, u r-relazzjonijiet tiegħu ma’ Alla u ma’ għajru. L-assoluzzjoni tneħħi d-dnub, iżda ma tfejjaqx it-taħwid kollu li d-dnub ikun ġieb.[1058] Il-midneb, wara li jkun tneħħielu d-dnub, ikun għadu ma kisibx saħħa spiritwali sħiħa. Irid jagħmel xi ħaġa aktar, biex ipatti għal dnubietu: Irid “ipatti” b’mod adatt, jew “iħallas” id-dejn ta’ dnubietu. Din it-tpattija nsejħulha tewba jew penitenza.

1460 Il-penitenza jew tewba li l-konfessur jagħti lill-penitent trid tqis il-qagħda personali tal-penitent u trid tfittex ukoll il-ġid spiritwali tiegħu. Trid tkun taqbel kemm jista’ jkun mal-gravità u man-natura tad-dnubiet magħmula mill-penitent. Tista’ tkun talb, offerta, għemil ta’ ħniena, qadi tal-proxxmu, ċaħdiet volontarji, sagrifiċċji, u fuq kollox is-sabar fis-slaleb li rridu nġorru. Penitenzi bħal dawn jgħinuna nixxiebhu ma’ Kristu, li waħdu, patta għal dnubietna (ara Rum 3,25; 1 Ġw 2,1-2) darba għal dejjem. Jgħinuna nkunu werrieta ma’ Kristu rxoxt, “għax aħna nbatu miegħu” (Rum 8,17):[1059]

Iżda t-tpattija tagħna, dik li nagħmlu għal dnubietna ssir permezz ta’ Ġesù Kristu; aħna waħedna ma nistgħu nagħmlu xejn, imma “għal kollox nifilħu bis-saħħa ta’ dak li jqawwina” (Fil 4,13). Hekk il-bniedem ma għandux biex jiftaħar, iżda “t-tifħir” kollu tagħna hu fi Kristu … li fih inpattu “billi nuru ndiema bl-imġiba tajba tagħna” (Lq 3,8), li fih turi l-qawwa tagħha, bih tiġi offruta lill-Missier u minħabba fih tiġi milqugħa mill-Missier.[1060]

 

VIII.Il-Ministru tas-sagrament

1461 Għaliex Kristu ried jafda lill-Appostli l-ministeru tiegħu tar-rikonċiljazzjoni (ara Ġw 20,23; 2 Kor 5,18), l-isqfijiet suċċessuri ta’ l-Appostli u l-presbiteri kollaboraturi ta’ l-isqfijiet, baqgħu jaqdu dan il-ministeru. Dan għaliex huma l-isqfijiet u l-presbiteri, li bis-saħħa tas-sagrament ta’ l-Ordni, għandhom is-setgħa li jaħfru d-dnubiet “fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu”.

1462 Il-maħfra tad-dnubiet tħabbeb mill-ġdid ma’ Alla u mal-Knisja wkoll. L-isqof, il-kap viżibbli tal-Knisja partikulari, għalhekk dejjem jitqies, u bir-raġun kollu, sa minn l-ewwel żminijiet, bħala dak li prinċipalment għandu s-setgħa u l-ministeru tar-rikonċiljazzjoni: hu l-moderatur tad-dixxiplina penitenzjali.[1061] Il-presbiteri, bħala kollaboraturi ta’ l-isqof, jaqdu dan il-ministeru skond kif jiddeterminalhom l-isqof (jew superjur reliġjuż), jew il-Papa, permezz tal-liġijiet tal-Knisja.[1062]

1463 Xi dnubiet tassew gravi jġibu magħhom l-iskomunika, il-piena l-aktar gravi tal-Knisja: min hu skumnikat ma jistax jirċievi s-sagramenti u lanqas jagħmel xi attivitajiet ekklesjastiċi, u għalhekk ma tistax tingħatalu l-assoluzzjoni, skond il-liġi tal-Knisja, jekk mhux mill-Papa, jew l-isqof tal-post jew is-saċerdot awtorizzat minnhom.[1063] F’periklu ta’ mewt kull saċerdot, ukoll dak li ma għandux il-fakoltà tal-qrar, jista’ jassolvi minn kull dnub[1064] u minn kull skomunika.

1464 Is-saċerdoti għandhom iħeġġu lill-fidili biex jersqu għas-sagrament tal-Penitenza, u għandhom ikunu dejjem lesti jiċċelebraw dan is-sagrament kull darba li l-insara jitolbuh b’mod raġunevoli.[1065]

1465 Is-saċerdot huwa u jiċċelebra s-sagrament tal-Penitenza, ikun jaqdi l-ministeru tar-Ragħaj it-tajjeb, li jfittex in-nagħġa mitlufa, tas-Samaritan it-tajjeb li jdewwi l-ġerħat, tal-Missier li jistenna l-iben il-ħali jerġa’ lura ħa jilqgħu fi ħdanu, l-Imħallef ġust li ma jħarisx lejn wiċċ in-nies u jagħmel il-ħaqq skond il-ġustizzja u l-ħniena. F’kelma waħda, is-saċerdot hu sinjal u strument ta’ l-imħabba kollha ħniena ta’ Alla għall-midneb.

1466 Il-konfessur mhux is-sid imma l-qaddej tal-maħfra ta’ Alla. Il-ministru ta’ dan is-sagrament irid jingħaqad “ma’ l-intenzjoni u ma’ l-imħabba ta’ Kristu”.[1066] Irid ikun jaf sewwa x’inhi l-imġiba nisranija, irid ikollu l-esperjenza ta’ kull ma hu tal-bniedem, juri rispett u ħlewwa ma’ min ikun waqa’ fid-dnub, iħobb il-verità, irid ikun fidil lejn il-maġisteru tal-Knisja, u jwassal bis-sabar kollu l-penitent għall-fejqan u għall-kobor sħiħ tiegħu. Irid jitlob għalih u jagħmel penitenza għalih huwa u jafdah lill-ħniena ta’ Alla.

1467 Minħabba d-delikatezza u l-kobor ta’ dan il-ministeru u minħabba r-rispett li għandu jkollu kull bniedem, il-Knisja trid li kull saċerdot li jqarar ikun obbligat li jżomm għal kollox mistura d-dnubiet li l-penitenti jkunu stqarrewlu, u hemm pwieni ħorox għal min jikser is-sigriet tal-qrar.[1067] Lanqas ma jista’ jagħmel użu minn dak li fil-qrar isir jaf dwar il-ħajja tal-penitenti. Dan is-sigriet, li ma jammettix eċċezzjonijiet, jissejjaħ ukoll “is-siġill tas-sagrament” għax dak li l-penitent jistqarr lis-saċerdot jibqa’ “ssiġillat” permezz tas-sagrament.

 

IX.L-effetti ta’ dan is-sagrament

1468 “Poenitentiae omnis in eo vis est, ut nos in Dei gratiam restituat, cum eoque summa amicitia coniungat” – “Il-qawwa kollha tal-Penitenza tinsab fil-fatt li troddna lura għall-grazzja ta’ Alla u tgħaqqadna miegħu bi ħbiberija mill-akbar”.[1068] Mela l-għan u l-effett ta’ dan is-sagrament hu r-rikonċiljazzjoni ma’ Alla. F’dawk li jirċievu dan is-sagrament tal-Penitenza b’qalb niedma u sogħbiena u b’diżpożizzjoni reliġjuża xierqa jġib “il-paċi u serħan fil-kuxjenza flimkien ma’ faraġ spiritwali tassew kbir”.[1069] Dan għaliex is-sagrament tal-ħbiberija mill-ġdid ma’ Alla jġib veru “qawmien spiritwali”, irodd lura d-dinjità u l-ġid tal-ħajja ta’ wlied Alla, li l-aqwa ħaġa għażiża tagħha hi l-ħbiberija ma’ Alla (Lq 15,32).

1469 Dan is-sagrament iħabbibna mill-ġdid mal-Knisja. Id-dnub ikisser jew jidrob l-għaqda bejn l-aħwa. Is-sagrament tal-Penitenza jsewwiha jew iġeddidha. F’dan is-sens, is-sagrament mhux biss jerġa’ jdaħħal il-penitent fl-għaqda tal-Knisja imma jqawwi ukoll il-ħajja tal-Knisja li tbati minħabba d-dnubiet ta’ membru tagħha (ara 1 Kor 12,26). Imdaħħal u mqiegħed mill-ġdid fix-xirka tal-qaddisin, il-midneb jissaħħaħ bil-bdil tal-ġid spiritwali bejn il-membri kollha ħajja tal-Ġisem ta’ Kristu, kemm jekk għadhom mexjin lejn is-sema pajjiżhom u kemm jekk ġa huma hemm.[1070]

Irridu niftakru li r-rikonċiljazzjoni ma’ Alla għandha bħala konsegwenza, biex ngħidu hekk, rikonċiljazzjonijiet oħra, li jsewwu firdiet oħra li ġieb id-dnub: il-penitent li qala’ l-maħfra hu rikonċiljat miegħu nnifsu fil-fond ta’ ħajtu stess, fejn isib mill-ġdid il-verità sħiħa tiegħu nnifsu; jirrikonċilja ruħu ma’ ħutu li b’xi mod darabhom u offendihom; jirrikonċilja ruħu mal-Knisja; jirrikonċilja ruħu mal-ħolqien kollu.[1071]

1470 F’dan is-sagrament, il-midneb huwa u jafda ruħu għall-ġudizzju kollu ħniena ta’ Alla, ikun qiegħed b’xi mod jantiċipa l-ġudizzju li minnu jrid jgħaddi meta jiġi biex iħalli din id-dinja. Dan għaliex hu issa, f’din il-ħajja, li rridu nagħmlu l-għażla bejn il-mewt u l-ħajja, u huwa biss mit-triq tal-konverżjoni li rridu ngħaddu biex nidħlu fis-Saltna ta’ Alla, li minnha jwarrabna kull dnub mejjet (ara 1 Kor 5,11; Gal 5,19-21; Apok 22,15). Il-midneb, huwa u jdur lejn Kristu bil-penitenza u bil-fidi, jgħaddi mill-mewt għall-ħajja “u ma jsirx ħaqq minnu” (Ġw 5,24).

 

X.L-indulġenzi

1471 Id-duttrina u l-użu ta’ l-indulġenzi fil-Knisja għandhom rabta tassew kbira ma’ l-effetti tas-sagrament tal-Penitenza.

 

X’inhi l-indulĠenza

 “L-indulġenza hi l-maħfra quddiem Alla tal-piena taż-żmien li kienet tistħoqq minħabba dnubiet li tagħhom ġa tħassret il-ħtija. Maħfra li n-nisrani b’dispożizzjoni tajba jikseb taħt ċerti kundizzjonijiet determinati, permezz tal-ħidma tal-Knisja li, bħala dispensatriċi tal-fidwa, tqassam u tapplika bl-awtorità tagħha t-teżor tal-merti ta’ Kristu u tal-qaddisin”.

 “L-indulġenzi huma parzjali jew plenarji skond jekk jeħilsux parti mill-piena taż-żmien li kienet tistħoqq għad-dnubiet jew ineħħuha kollha”. L-insara jistgħu jirbħu l-indulġenzi għalihom stess jew japplikawhom għall-mejtin.[1072]

 

Il-pWieni tad-dnub

1472 Biex nifhmu din id-duttrina u din id-drawwa ta-Knisja għandna nkunu nafu li d-dnub iġib miegħu żewġ konsegwenzi. Id-dnub il-mejjet itellfilna l-għaqda ma’ Alla, u għalhekk ma nkunux nistgħu niksbu l-ħajja ta’ dejjem, u ċ-ċaħda ta’ din il-ħajja tissejjaħ “il-piena ta’ dejjem” tad-dnub. Min-naħa l-oħra kull dnub, ukoll dnub venjali, iġib miegħu rabta ħażina mal-ħlejjaq, u minn din ir-rabta wieħed irid jitfejjaq jew f’din id-dinja, jew wara l-mewt fi stat li nsejħulu l-Purgatorju. Din it-tisfija teħles minn dik li nsejħulha “l-piena taż-żmien” mistħoqqa għad-dnub. Dawn iż-żewġ pwieni ma għandniex inqisuhom xi vendetta fuqna minn naħa ta’ Alla, imma huma pwieni li joħorġu min-natura stess tad-dnub. Sogħba u konverżjoni li jkunu ġejjin minn imħabba kollha ħeġġa jaslu biex jeħilsu għal kollox il-midneb, hekk li ma jkollux ebda piena xi jħallas.[1073]

1473 Il-maħfra tad-dnub u l-ħbiberija mill-gdid ma’ Alla jġibu magħhom ukoll il-maħfra tal-piena ta’ dejjem għad-dnub. Iżda l-pwieni taż-żmien jibqgħu. In-nisrani għalhekk għandu jħabrek biex huwa u jilqa’ bis-sabar kollu t-tbatijiet u t-tiġrib tal-ħajja ta’ kull jum, meta jasal il-waqt, jersaq bla biża’ lejn il-mewt; għandu jħabrek biex b’għemejjel ta’ ħniena u ta’ mħabba, flimkien mat-talb u mal-ħafna suriet ta’ penitenza, jinża’ għal kollox mill-“bniedem il-qadim” u jilbes “il-bniedem il-ġdid” (ara Ef 4,24).

 

Fix-xirka tal-qaddisin

1474 In-nisrani li jfittex li jissaffa minn dnubietu u jitqaddes bl-għajnuna tal-grazzja ta’ Alla m’huwiex waħdu. “Il-ħajja ta’ kull wieħed minn ulied Alla hi marbuta b’mod ta’ l-għaġeb, fi Kristu u bi Kristu, mal-ħajja ta’ ħutna l-insara kollha fl-għaqda sopranaturali tal-Ġisem mistiku ta’ Kristu, qisu f’persuna mistika”.[1074]

1475 “Fix-xirka tal-qaddisin bejn il-fidili kollha – bejn dawk li ġa waslu fis-saltna tas-sema, u dawk li daħlu fil-Purgatorju għat-tisfija minn dnubiethom, u dawk li għandhom fil-mixi tagħhom f’din id-dinja – hemm mela rabta ta’ mħabba li tibqa’ dejjem u hemm bdil kotran ta’ kull ġid”.[1075] F’dan il-bdil tal-għaġeb il-qdusija ta’ wieħed hi ta’ ġid għall-oħrajn, wisq aktar mill-ħsara li d-dnub ta’ wieħed jista’ jagħmel lill-oħrajn. Minħabba f’dan, ix-xirka tal-qaddisin twassal midneb sogħbien għal dnubietu, biex jissaffa minnhom aktar malajr u aħjar.

1476 Dan il-ġid spiritwali tax-xirka tal-qaddisin, aħna nsejħulu ukoll it-teżor tal-Knisja “li m’huwiex xi ġabra sħiħa ta’ ġid, bħalma hi l-ġabra tal-ġid kollu materjali li nġabar tul iż-żminijiet, imma hu s-siwi bla qjies li ma jintemm qatt tat-tpattija u tal-merti ta’ Kristu l-Mulej, li hu offra biex il-bnedmin kollha jeħilsu mid-dnub u jaslu għall-għaqda mal-Missier. Fi Kristu l-Feddej hemm tpattija bil-kotra u l-merti kollha tal-fidwa tagħna” (ara Lh 7,23-25; 9,11-28).

1477 “Jagħmlu wkoll parti minn dan it-teżor is-siwi tassew kbir, li ma jistax jitqies u li hu dejjem ġdid, li għandhom quddiem Alla t-talb u l-għemejjel tajba tal-Verġni Mqaddsa Marija u tal-qaddisin kollha li tqaddsu bil-grazzja ta’ Kristu, għax imxew fuq il-passi tiegħu u għamlu ħidma li togħġob lill-Missier, hekk li huma u jħabirku għas-salvazzjoni tagħhom għenu wkoll għas-salvazzjoni ta’ ħuthom fl-għaqda tal-Ġisem mistiku.[1076]

 

Tikseb l-indulĠenza ta’ Alla permezz tal-Knisja

1478 L-indulġenza tinkiseb permezz tal-Knisja li, bis-setgħa li tħoll u torbot mogħtija lilha minn Kristu, tindaħal favur in-nisrani u tiftaħlu t-teżor tal-merti ta’ Kristu u tal-qaddisin biex taqlagħlu mingħand il-Missier ta’ kull ħniena l-maħfra tal-piena taż-żmien li kienet tistħoqqlu għal dnubietu. B’hekk il-Knisja ma tkunx biss tgħin in-nisrani, imma tkun ukoll tħajru jagħmel għemejjel ta’ tjieba, ta’ penitenza u ta’ mħabba.[1077]

1479 Għaliex il-mejtin li għadhom jissaffew minn dnubiethom fil-Purgatorju huma wkoll membri ta’ l-istess xirka tal-qaddisin, nistgħu ngħinuhom ukoll, fost ħwejjeġ oħra, billi naqilgħu għalihom indulġenzi, b’mod li jitnaqqsulhom il-pwieni taż-żmien li stħoqqulhom għal dnubiethom.

 

XI.Iċ-ċelebrazzjoni tas-sagrament tal-Penitenza

1480 Il-Penitenza, bħas-sagramenti l-oħra hi ħidma liturġika. Dawn ġeneral­ment huma l-elementi taċ-ċelebrazzjoni: tislima u barka tas-saċerdot, qari tal-Kelma ta’ Alla biex iddawwal il-kuxjenza u tqanqal is-sogħba; eżortazzjoni għall-indiema; l-istqarrija tad-dnubiet magħrufa lis-saċerdot; l-għoti u l-aċċettazzjoni tal-penitenza jew tewba; l-assoluzzjoni tas-saċerdot; tifħir u radd il-ħajr; barka tas-saċerdot.

1481 Il-Liturġija Biżantina għandha ħafna formoli ta’ assoluzzjoni f’sura ta’ talba (deprekattiva) li jfissru b’mod tal-għaġeb il-misteru tal-maħfra. “Alla li ħafer permezz tal-profeta Natan lil David meta stqarr dnubietu, lil Pietru wara li xerred dmugħ ta’ mrar, lill-mara midinba wara li xerrdet dmugħ fuq saqajh, u lill-Pubblikan u lill-iben il-ħali, jalla, permezz tiegħi, dan l-istess Alla jaħfer lilek ukoll, midneb, f’din il-ħajja u fl-oħra, u jħallik tidher quddiem it-tribunal tiegħu u ma jikkundannakx: hu li hu mbierek għal dejjem ta’ dejjem. Ammen.”

1482 Is-sagrament tal-Penitenza jista’ jiġi ċċelebrat b’ċelebrazzjoni komunitarja, li fiha kulħadd flimkien iħejji ruħu għall-qrar u kulħadd flimkien irodd ħajr għall-maħfra li tinkiseb. F’dan il-każ il-qrara personali u l-assoluzzjoni individwali jsibu posthom waqt il-liturġija tal-Kelma ta’ Alla, bil-qari u l-omelija, bl-eżami tal-kuxjenza flimkien, bit-talba komunitarja għall-maħfra, bil-“Missierna” u radd ta’ ħajr komunitarju. Din iċ-ċelebrazzjoni komunitarja turi aħjar u b’mod aktar ċar il-karattru ekklesjali tal-Penitenza. Hu liema hu l-mod kif issir iċ-ċelebrazzjoni, is-sagrament tal-Penitenza jibqa’ dejjem, min-natura tiegħu stess, ħidma liturġika għalhekk ħidma ekklesjali u pubblika.[1078]

1483 F’każ ta’ ħtieġa kbira tista’ ssir ċelebrazzjoni komunitarja ta’ rikonċiljazzjoni bi qrara ġenerali u assoluzzjoni ġenerali. Ħtieġa kbira tista’ tkun periklu ta’ mewt imminenti tant li s-saċerdot jew s-saċerdoti ma jkollhomx żmien biżżejjed biex iqarru lil kull wieħed. Jista’ jkun hemm ħtieġa kbira wkoll meta m’hemmx saċerdoti biżżejjed biex iqarru lil kull wieħed fi żmien raġunevoli, b’mod li ħafna penitenti bla ebda ħtija tagħhom jibqgħu għal żmien twil imċaħħdin mill-grazzja tas-sagrament jew mit-Tqarbin, tant tkun kbira l-folla tan-nies li jkunu jridu jqerru. F’dan il-każ, biex l-assoluzzjoni tkun valida, il-fidili jeħtieġ li jkollhom il-ħsieb li jqerru individwalment id-dnubiet gravi tagħhom fi żmien xieraq.[1079] Hu l-isqof djoċesan li jiddetermina jekk ikunx hemm il-kondizzjonijiet meħtieġa għall-assoluzzjoni ġenerali.[1080] Folol kbar ta’ fidili fl-okkażjoni ta’ festi kbar jew ta’ pellegrinaġġi ma joħolqux ħtieġa kbira.[1081]

1484 Il-qrara individwali u sħiħa bl-assoluzzjoni tibqa’ s-sura waħda ordinarja li biha l-fidili jiksbu r-rikonċiljazzjoni ma’ Alla u mal-Knisja, iżda huma meħlusin li jqerru b’dan il-mod meta dan mhux possibbli għalihom fiżikament jew moralment.289a Għal dan irid ikun hemm raġunijiet serji. Kristu jaqdi l-ħidma tiegħu f’kull sagrament. Ikellem hu personalment lil kull midneb: “Ibni, dnubietek maħfura” (Mk 2,5); hu t-tabib li jitbaxxa fuq kull marid li jeħtieġu (ara Mk 2,17) biex ifejqu, jerfgħu u jdaħħlu mill-ġdid fix-xirka ta’ l-aħwa. Il-qrara personali hi għalhekk is-sura l-aktar li tfisser tar-rikonċiljazzjoni ma’ Alla u mal-Knisja.

 

Fil-qosor

 

 1485 Ħadd il-Għid filgħaxija l-Mulej Ġesù qagħad f’nofs id-dixxipli u qalilhom: “Ħudu l-Ispirtu s-Santu. Dawk li taħfrulhom dnubiethom ikunu maħfura, u dawk li żżommuhomlhom ikunu miżmuma” (Ġw 20,22-23).

 1486 Il-maħfra tad-dnubiet li jsiru wara l-Magħmudija tingħata permezz ta’ sagrament proprju msejjaħ sagrament tal-konverżjoni, tal-qrar, tal-penitenza u tar-rikonċiljazzjoni.

 1487 Min jidneb jidrob il-ġieħ ta’ Alla u l-imħabba tiegħu, id-dinjità tiegħu bħala bniedem imsejjaħ biex ikun wieħed minn ulied Alla, u l-ġid spiritwali tal-Knisja li fiha kull nisrani għandu jkun ġebla ħajja.

 1488 Għall-għajnejn tal-fidi ebda deni ma’ hu hekk serju daqs kemm hu d-dnub u xejn daqsu ma jġib konsegwenzi hekk koroh għall-istess midinbin, għall-Knisja, u għad-dinja kollha.

 1489 Il-mixi lura lejn l-għaqda mill-ġdid ma’ Alla, għaqda li tkun intilfet bid-dnub, għandu l-bidu tiegħu fil-grazzja ta’ Alla, ħanin u kollu ħerqan għas-salvazzjoni tal-bnedmin. Għandna nitolbu dan id-don għażiż għalina nfusna u għall-oħrajn ukoll.

 1490 Il-mixi lura għal għand Alla, li jissejjaħ konverżjoni u pentiment, jitlob sogħba għad-dnubiet li wieħed ikun għamel u stmerrija tagħhom, u fehma soda li qatt u qatt aktar ma jerġa’ jidneb. Il-konverżjoni għalhekk hi kemm dwar l-imgħoddi u kemm dwar il-ġejjieni, u titmantna bit-tama fil-ħniena ta’ Alla.

 1491 Is-sagrament tal-penitenza jiġbor fih tliet għemejjel tal-penitent flimkien ma’ l-assoluzzjoni tas-saċerdot. L-għemejjel tal-penitent huma s-sogħba, l-qrara jew l-istqarrija tad-dnubiet lis-saċerdot, u l-fehma li jpatti għad-dnubiet b’għemil ta’ tpattija.

 1492 Is-sogħba (li tissejjaħ ukoll “contritio”) trid titqanqal minn raġunijiet li jiġu mill-fidi. Jekk is-sogħba titqanqal minn imħabba ħerqana għal Alla hi “ndiema perfetta”; jekk tkun imqanqla minn raġunijiet oħra hi “ndiema mhux perfetta”.

 1493 Min irid jikseb ir-rikonċiljazzjoni ma’ Alla u mal-Knisja jrid jgħid lis-saċerdot id-dnubiet mejta kollha li għadu ma qerrhomx u li jiftakarhom wara li jagħmel eżami serju tal-kuxjenza. Għalkemm m’huwiex meħtieġ, il-qrar tad-dnubiet venjali hu rrikkmandat ħafna mill-Knisja.

 1494 Il-konfessur jissuġġerixxi lill-penitent xi għemil ta’ “tpattija” jew ta’ “penitenza”, biex ipatti għall-ħsara li għamel bid-dnub u jerġa’ lura għad-drawwiet proprji ta’ dixxiplu ta’ Kristu.

 1495 Is-saċerdoti biss għandhom mill-awtorità tal-Knisja l-fakoltà li jaħfru d-dnubiet f’isem Kristu.

 1496 L-effetti spiritwali tas-sagrament tal-penitenza huma:

 — ir-rikonċiljazzjoni ma’ Alla: biha l-penitent jerġa’ jikseb il-grazzja;

 — r-rikonċiljazzjoni mal-Knisja;

 — il-maħfra tal-piena ta’ dejjem li tingħata għad-dnubiet mejta;

 — il-maħfra, almenu parti minnha, tal-pwieni taż-żmien minħabba d-dnub;

 — sliem u hena fil-kuxjenza, u faraġ spiritwali;

 — tkattir tal-għajnuniet spiritwali għat-taqbida nisranija.

 1497 Il-qrara individwali u sħiħa tad-dnubiet mejta flimkien ma’ l-assoluzzjoni tibqa’ s-sura waħda ordinarja għar-rikonċiljazzjoni ma’ Alla u mal-Knisja.

 1499 Bl-indulġenzi l-fidili jistgħu jiksbu għalihom stess u għall-erwieħ tal-Purgatorju ukoll, il-maħfra tal-piena taż-żmien mistħoqqa għad-dnubiet.

 

 

Il-ħames artiklu

Id-Dlik tal-Morda

1499 “Bid-dlik imqaddes tal-morda u bit-talba tas-saċerdoti, hi l-Knisja kollha kemm hi li tafda l-morda lill-Mulej, li bata u hu glorjuż, biex ifarraġhom u jsalvahom; anzi tħeġġiġhom biex, huma u jissieħbu minn rajhom mal-passjoni u l-mewt ta’ Kristu, jagħtu sehemhom għall-ġid tal-poplu ta’ Alla”.[1082]

 

I. Is-sisien tas-sagrament fil-Pjan tas-Salvazzjoni

Il-mard fil-Ħajja tal-bniedem

1500 Il-mard u t-tbatija minn dejjem kienu wieħed mill-problemi l-aktar serji li jġarrbu l-ħajja tal-bniedem. Fil-mard il-bniedem jara kemm ma’ jista’ jagħmel xejn, jagħraf il-limiti tiegħu u jifhem li jrid jintemm. Kull marda tista’ tagħtina ħjiel tal-mewt.

1501 Il-mard jista’ jwassal biex naqtgħu qalbna, ningħalqu fina nfusna, xi kultant ukoll niddispraw u neħduha kontra Alla. Iżda jista’ jwassal ukoll biex nilħqu aktar il-kobor sħiħ tagħna, inkunu aktar maturi, naraw dak li m’huwiex essenzjali f’ħajjitna biex induru lejn dak li hu essenzjali. Spiss il-mard iwassal biex wieħed ifittex lil Alla u jerġa’ lura għandu.

 

Il-marid quddiem alla

1502 Il-bniedem fit-Testment il-Qadim għex il-mard tiegħu quddiem Alla. Hu quddiem Alla li jitniehed minħabba l-marda tiegħu (ara Salm 38) u minn għand Alla, Sid il-ħajja u l-Mewt, li jitlob il-fejqan (ara Salm 6,3; Is 38). Il-mard isir triq għall-konverżjoni (ara Salm 38,5; 39,9.12), u l-maħfra ta’ Alla tagħti bidu għall-fejqan (ara Salm 32,5; 107,20; Mk 2,5-12). Israel bl-esperjenza tiegħu ra, li l-mard hu marbut b’mod misterjuż mad-dnub u l-ħażen, u l-fedeltà lejn Alla skond il-Liġi tagħti l-ħajja: “għax jien il-Mulej li nfejqek” (Ez 15,26). Il-profeta ntebaħ li t-tbatija jista’ jkollha ukoll sens ta’ fidwa għad-dnubiet ta’ l-oħrajn (ara Is 53,11). U fl-aħħarnett Isaija jħabbar li Alla għad iġib żmien għal Sijon li fih jaħfer kull ħtija u jfejjaq kull mard (ara Is 33,24).

Kristu – it-tabib

1503 Il-mogħdrija ta’ Kristu għall-morda u l-ħafna fejqan li ta minn kull xorta ta’ mard (ara Mt 4,24) huma sinjal ċar li “Alla ġie jżur il-poplu tiegħu” (Lq 7,16) u li s-Saltna ta’ Alla hi fil-qrib. Ġesù ma għandux biss is-setgħa li jfejjaq imma wkoll is-setgħa li jaħfer id-dnubiet (ara Mk 2,5-12): ġie biex ifejjaq il-bniedem sħiħ, fir-ruħ u l-ġisem; hu t-tabib li jeħtieġu l-morda (ara Mk 2,17). Il-mogħdrija tiegħu għal dawk kollha li qegħdin ibatu hi tant kbira li hu jqis ruħu ħaġa waħda magħhom: “Kont marid u ġejtu tarawni” (Mt 25,36). L-imħabba speċjali tiegħu għall-morda, li qatt ma naqset tul kull żmien, tiġbed attenzjoni kollha kemm hi partikulari ta’ l-insara favur dawk li huma batuti fir-ruħ u l-ġisem. Tat bidu għal sforzi li qatt ma naqsu ta’ faraġ għalihom.

1504 Spiss Ġesù talab il-fidi mill-morda (ara Mt 5,34.36; 36,9.23). Għamel użu minn sinjali biex ifejjaq: ir-riq u t-tqegħid ta’ l-idejn (ara Mk 7,32-36; 8,22-25), it-tajn u l-ħasil (ara Ġw 9, 6s). Il-morda kienu jfittxu li jmissuh (ara Mk 1,41; 3,10; 6,56) “għax minnu kienet toħroġ qawwa li tfejjaq lil kulħadd” (Lq 6,19). U hekk, fis-sagramenti Kristu jkompli “jmissna” biex ifejjaqna.

1505 Imqanqal minn tant tbatija, Kristu, mhux biss kien iħalli l-morda jmissuh, imma kien jagħmel tiegħu l-miżerji tagħhom. “Hu refa’ fuqu l-mard tagħna u tgħabba bl-uġigħ tagħna” (Mt 8,17; ara Is 53,40). Ma fejjaqx il-morda kollha. Il-fejqan li ta kien sinjal tal-miġja tas-Saltna ta’ Alla; kien iħabbar fejqan aktar radikali: ir-rebħa fuq id-dnub u l-mewt bil-Għid tiegħu. Fuq is-salib Kristu tgħabba bil-piż tal-ħażen kollu (ara Is 53,4-6) u neħħa “d-dnub tad-dinja” (Ġw 1,29) li tiegħu l-mard hu l-effett. Bil-passjoni u l-mewt fuq is-Salib Kristu ta tifsir ġdid lit-tbatija: issa tista’ twassalna biex inkunu xebh ma’ Kristu u nissieħbu fil-passjoni tiegħu għas-salvazzjoni.

 

“Fejqu l-morda …”

1506 Kristu jistieden lid-dixxipli tiegħu biex jimxu warajh billi jerfgħu huma ukoll salibhom (ara Mt 10,38). Fil-mixi tagħhom warajh, jiksbu fehma ġdida dwar il-mard u l-morda. Ġesù jseħibhom miegħu fil-ħajja fqira tiegħu ta’ qadi, u fil-ministeru tiegħu ta’ mogħdrija u ta’ fejqan: “Ħarġu jxandru biex in-nies jindmu, u keċċew bosta xjaten u dilku ħafna morda biż-żejt u fejquhom” (Mk 6,12-13).

1507 Il-Mulej meta qam mill-imwiet, ġedded din il-missjoni “F’ismi tqiegħdu idejkom fuq il-morda u dawn ifiqu” (Mk 16,17-18), u jwettaqha bis-sinjali li tagħmel il-Knisja hija u ssejjaħ ismu (ara Atti 9,34; 14,3). Dawn is-sinjali juru b’manjiera kollha kemm hi speċjali, li Ġesù hu tassew “Alla li jsalva” (ara Mt 1,21; Atti 4,12).

1508 L-Ispirtu s-Santu jagħti lil xi wħud il-kariżma speċjali tal-fejqan (ara 1 Kor 12,9.28.30) biex juri l-qawwa tal-grazzja ta’ l-Irxoxt. Iżda t-talb l-aktar imħeġġeġ mhux dejjem jaqla’ l-fejqan mill-mard kollu. Hu għalhekk li San Pawl kellu jitgħallem minn għand il-Mulej li: “Biżżejjed għalik il-grazzja tiegħi, għax il-qawwa tiegħi tidher fl-aqwa tagħha fejn hemm id-dgħajjef” (2 Kor 12,9) u li t-tbatijiet li jġarrab jistgħu jfissru li “bihom itemm f’ġismu dak li jonqos mit-tbatijiet ta’ Kristu għall-ġisem tiegħu li hu l-Knisja” (ara Kol 1,24).

1509 “Fejqu l-morda” (Mt 10,8). Dan l-ordni l-Knisja rċevietu minn għand il-Mulej u tfittex tobdih kemm bl-għajnuna li tagħti lill-morda u kemm bit-talba ta’ interċessjoni li biha tissieħeb magħhom. Temmen fil-preżenza ta’ Kristu li tagħti l-ħajja, ta’ Kristu t-tabib tar-ruħ u l-ġisem. Din il-preżenza ta’ Kristu taħdem b’mod partikulari permezz tas-sagramenti u b’mod għal kollox speċjali permezz ta’ l-Ewkaristija, il-ħobż li jagħti l-ħajja ta’ dejjem (ara Ġw 6,54.58); San Pawl ukoll jagħti ħjiel tar-rabta ta’ l-Ewkaristija mas-saħħa tal-ġisem (ara 1 Kor 11,30).

1510 Il-Knisja ta’ żmien l-Appostli kienet taf b’rit favur il-morda li tiegħu San Ġakbu hu xhud: “Hemm xi ħadd marid fostkom? Ħalli dan isejjaħ lill-presbiteri tal-Knisja u ħalli dawn jitolbu għalih u jidilkuh biż–żejt f’isem il-Mulej; u t-talba tal-fidi ssalva lill-marid u l-Mulej iqajmu, u jekk ikun għamel xi dnubiet jinħafrulu” (Ġak 5,14-15). It-tradizzjoni għarfet f’dan ir-rit wieħed mis-seba’ sagramenti tal-Knisja.[1083]

 

Sagrament tal-morda

1511 Il-Knisja temmen u tistqarr li, fost is-seba’ sagramenti, hemm sagrament speċjali li jfarraġ lil dawk li huma mġarrbin mill-mard: id-Dlik tal-morda (jew kif imdorrijin ngħidu aħna l-Griżma tal-morda):

Dan id-dlik imqaddes tal-morda waqqfu Kristu l-Mulej bħala sagrament veru tat-Testment il-Ġdid; tiegħu San Mark (ara Mk 6,13) jagħti xi ħjiel u ġie rrikkmandat u mxandar lill-fidili minn San Ġakbu, l-appostlu u ħu l-Mulej (ara Ġak 5,14-15).[1084]

1512 Fit-tradizzjoni liturġika, kemm tal-Lvant u kemm tal-Punent, sa mill-qedem hemm xhieda ta’ dlik tal-morda b’żejt imbierek. Tul iż-żminijiet dan id-dlik tal-morda beda dejjem aktar jiġi riservat għal dawk li jkunu waslu biex imutu. Minħabba f’hekk is-sagrament beda jissejjaħ “l-Aħħar Dilka” (Extreme Unction bl-Ingliż, Estrema Unzione bit-Taljan). Minkejja dan it-tibdil, il-Liturġija qatt ma waqfet titlob lill-Mulej biex jagħti fejqan lill-marid jekk dan ikun jaqbillu għas-salvazzjoni.[1085]

1513 Il-Kostituzzjoni appostolika “Sacram unctionem infirmorum” tat-30 ta’ Novembru 1972, wara l-Konċilju Vatikan II[1086] iffissat li, fir-rit ruman, għandu għall-quddiem jitħares dan li ġej:

Is-sagrament tad-Dlik jew Griżma tal-morda jingħata lill-persuni li huma morda gravi, u d-dlik isir fuq il-ġbin u fuq l-idejn b’żejt imbierek kif għandu jkun – żejt taż-żebbuġa jew żejt ieħor mill-pjanti – waqt li jingħad darba biss: “Per istam sanctam unctionem et suam piissimam misericordiam adiuvet te Dominus gratia Spiritus Sancti ut, a peccatis liberatum, te salvet atque propitius adiuvet” – ” B’din id-dilka mqaddsa u għat-tjieba u l-ħniena kbira tiegħu jieqaf miegħek il-Mulej bil-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu. Jaħfirlek dnubietek, isalvak, iħenn għalik u jgħinek”[1087]

 

II. Min jista’ jirċievi u min jista’ jamministra dan is-Sagrament?

F’kaŻ ta’ mard gravi …

1514 “Id-Dlik tal-morda m’huwiex biss is-sagrament ta’ dawk li waslu fi tmiem ta’ ħajjithom. Iż-żmien adatt biex wieħed jirċievi dan is-sagrament jasal meta n-nisrani jibda jkun fil-periklu tal-mewt minħabba l-marda li ddgħajfu fiżikament jew minħabba x-xjuħija”.[1088]

1515 Jekk marid li rċieva d-dilka mqaddsa jerġa’ jikseb saħħtu, jista’ jerġa’ jirċievi dan is-sagrament, f’każ ta’ marda gravi oħra. Tul l-istess marda dan is-sagrament jista’ jiġi mtenni jekk il-marda ssir aktar gravi. Hi ħaġa xierqa li wieħed jirċievi d-Dilka mqaddsa qabel operazzjoni serja. L-istess jingħad għax-xjuħ meta tiżdied id-dgħufija tagħhom.

 

“… sejĦu l-presbiteri tal-Knisja”

1516 Is-saċerdoti biss (isqfijiet u presbiteri) huma l-ministri tad-Dlik tal-morda.[1089] Hu dmir ir-ragħajja ta’ l-erwieħ li jgħallmu l-fidili fuq il-ġid li jagħmel dan is-sagrament u jgħallmuhom iħajru l-morda biex isejħu lis-saċerdot ħa jirċievu dan is-sagrament. Il-morda jħejju ruħhom għal dan is-sagrament b’diżpożizzjonijiet tajba, bl-għajnuna tal-kappillan tagħhom u tal-komunità ekklesjali kollha, li għandha tinġabar madwar il-morda bit-talb tagħha u b’sinjali ta’ mħabba ta’ l-aħwa.

III. Kif jiġi ċċelebrat dan is-sagrament?

1517 Bħas-sagramenti l-oħra kollha d-Dlik tal-morda hu ċele­brazzjoni liturġika u komunitarja,[1090] kemm jekk issir fid-dar, u kemm jekk issir fi sptar jew fil-knisja, għall-marid wieħed jew għall-ħafna morda flimkien. Jaqbel ħafna li d-dlik tal-morda jsir waqt ċelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija, it-tifkira tal-Għid tal-Mulej. Jekk iċ-ċirkostanzi jitolbuh, qabel iċ-ċelebrazzjoni tas-sagrament tad-Dlik imqaddes, jista’ jiġi ċċelebrat is-sagrament tal-Penitenza u wara s-sagrament ta’ l-Ewkaristija. Bħala sagrament ta’ l-Għid ta’ Kristu, l-Ewkaristija hi dejjem l-aħħar sagrament fil-mixi tagħna f’din id-dinja, il-“vjatku” għad-“dħul” fil-ħajja ta’ dejjem.

1518 Il-kliem u s-sagrament jagħmlu ħaġa waħda. Il-Liturġija tal-Kelma, b’att penitenzjali qabilha tiftaħ iċ-ċelebrazzjoni. Kliem Kristu, ix-xhieda ta’ l-Appostli jqanqlu l-fidi tal-marid u tal-komunità biex titlob lill-Mulej il-qawwa ta’ l-Ispirtu tiegħu.

1519 Iċ-ċelebrazzjoni tas-sagrament għandha prinċipalment dawn l-elementi: “il-presbiteri tal-Knisja” (Ġak 5,14) iqiegħdu idejhom fis-skiet fuq il-morda; jitolbu fuq il-morda bil-fidi tal-Knisja (ara Ġak 6,15); hi l-epiklesi proprja ta’ dan is-sagrament; jagħtu d-dilka mqaddsa biż-żejt imbierek, dilka li jekk jista’ jkun, jagħtiha l-isqof.

 Dan l-għemil liturġiku juri xi grazzja jagħti s-sagrament lill-morda.

 

IV. X’tagħmel iċ-ċelebrazzjoni tas-sagrament

1520 Tagħti don partikulari ta’ l-Ispirtu s-Santu. Il-grazzja ewlenija ta’ dan is-sagrament hi grazzja ta’ faraġ, ta’ paċi u ta’ kuraġġ biex jintrebħu d-diffikultajiet proprji ta’ marda gravi jew ta’ xjuħija dgħajfa. Din il-grazzja hi don ta’ l-Ispirtu s-Santu li jġedded il-fiduċja u l-fidi f’Alla u jqawwi kontra t-tiġrib tal-Ħażin u kontra tentazzjoni ta’ qtigħ il-qalb u tal-biża’ tal-mewt (ara Lh 2,15). Din l-għajnuna tal-Mulej, bil-qawwa ta’ l-Ispirtu tiegħu, twassal il-marid għall-fejqan tar-ruħ, u ukoll għall-fejqan tal-ġisem, jekk din hi r-rieda ta’ Alla.[1091] Barra dan, “jekk ikun għamel xi dnubiet, jinħafrulu” (Ġak 5,15).[1092]

1521 Għaqda mal-Passjoni ta’ Kristu. Bil-grazzja ta’ dan is-sagrament il-marid jirċievi l-qawwa u d-don li jingħaqad b’mod aktar intimu mal-passjoni ta’ Kristu: hu b’xi mod ikkonsagrat biex jikseb frott mix-xebh mal-passjoni tas-Salvatur li fdietna. It-tbatija konsegwenza tad-dnub tan-nisel, tieħu tifsir ġdid: issir tisħib fl-opra ta’ Ġesù għas-salvazzjoni.

1522 Jagħti grazzja ekklesjali. Il-morda li jirċievu dan is-sagrament, “huma u jissieħbu minn rajhom mal-passjoni u l-mewt ta’ Kristu”, jagħtu “sehemhom għall-ġid tal-poplu kollu ta’ Alla”.[1093] Hija u tiċċelebra dan is-sagrament, il-Knisja, fix-xirka tal-qaddisin, titlob għall-ġid tal-marid, u dan, min-naħa tiegħu, bil-grazzja ta’ dan is-sagrament, jgħin għall-qdusija tal-Knisja u għall-ġid tal-bnedmin kollha li għalihom il-Knisja tbati u toffri lilha nnifisha, bi Kristu, lil Alla l-Missier.

1523 Tħejjija għall-aħħar pass. Jekk is-sagrament tad-Dilka mqaddsa jingħata lil dawk kollha li jbatu b’mard gravi u dgħufija kbira, wisq aktar għandu jingħata lil dawk li waslu biex joħorġu minn din il-ħajja:[1094] għalhekk li dan is-sagrament jissejjaħ ukoll “is-sagrament ta’ dawk li telqin”.[1095] Id-Dlik tal-morda jwassal biex jagħtina xebh sħiħ mal-mewt u l-qawmien ta’ Kristu, l-istess kif bdiet tagħmel fina l-Magħmudija. Id-Dlik tal-morda jwassal għall-qofol sħiħ tagħhom id-dilkiet imqaddsa kollha li jingħataw tul il-ħajja nisranija; id-dlik li jsir fil-Magħmudija jissiġilla fina l-ħajja ġdida; dak tal-Konfermazzjoni (Griżma) jsaħħaħna għat-taqbida ta’ din il-ħajja. Din l-aħħar dilka ssaħħaħ tmiem ħajjitna fuq l-art bħala sur qawwi kontra l-aħħar theddid qabel nidħlu f’Dar Missierna.[1096]

 

V.Il-Vjatku, l-aħħar sagrament tan-nisrani

1524 Lil dawk li se jħallu din il-ħajja, il-Knisja barra d-Dilka mqaddsa, toffrilhom ukoll l-Ewkaristija bħala vjatku. It-tqarbina bil-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu qabel it-tluq għal għand il-Missier, għandha tifsira u importanza tassew partikulari. Hi ż-żerriegħa tal-ħajja ta’ dejjem u qawwa għall-qawmien mill-imwiet, skond kliem il-Mulej: “Min jiekol ġismi u jixrob demmi għandu l-ħajja ta’ dejjem, u jiena nqajmu mill-imwiet fl-aħħar jum” (Ġw 6,54). L-Ewkaristija, is-sagrament ta’ Kristu mejjet u rxoxt, hawn hi s-sagrament tal-mogħdija mill-mewt għall-ħajja, minn din id-dinja għal għand il-Missier (ara Ġw 13,1).

1525 Għalhekk kif is-sagramenti tal-Magħmudija u tal-Konfermazzjoni (Griżma) u ta’ l-Ewkaristija flimkien huma “s-sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija”, hekk is-sagramenti tal-Penitenza, tad-Dlik tal-morda u ta’ l-Ewkaristija bħala vjatku, meta l-ħajja tan-nisrani tasal fit-tmiem tagħha, huma “s-sagramenti li jħejju għall-Pajjiż tas-sema” jew is-sagramenti li jtemmu l-mixja tagħna fid-dinja.

 

 

Fil-qosor

1526 Hemm xi ħadd marid fostkom? Ħalli dan isejjaħ lill-presbiteri tal-Knisja u ħalli dawn jitolbu għalih u jidilkuh biż-żejt f’isem il-Mulej; u t-talba tal-fidi ssalva l-marid u l-Mulej iqajmu, u jekk ikun għamel xi dnubiet jinħafrulu” (Ġak 5,14-15).

1527 Is-sagrament tad-Dlik jew Griżma tal-morda jagħti grazzja speċjali lin-nisrani li jkun għaddej mid-diffikultajiet proprji ta’ marda gravi u jew ta’ xjuħija dgħajfa.

1528 L-aħjar żmien biex wieħed jirċievi s-sagrament tad-Dlik jew Griżma tal-morda jasal żgur meta n-nisrani jibda jkun fil-periklu tal-mewt minħabba l-mard jew ix-xjuħija.

1529 Kull darba li n-nisrani jimrad gravi, jista’ jirċievi d-Dilka mqaddsa, u jista’ jerġa’ jirċeviha ukoll jekk il-marda tiħrax.

1530 Is-saċerdoti (isqfijiet u presbiteri) biss jistgħu jagħtu s-sagrament tad-Dlik jew Griżma tal-Morda; jużaw żejt imbierek mill-isqof, jew f’każ ta’ ħtieġa, żejt imbierek mis-saċerdot li jiċċelebra s-sagrament.

1531 Dak li hu essenzjali f’dan is-sagrament hu d-dlik tal-ġbin u ta’ l-idejn tal-marid (fir-rit Ruman) jew ta’ partijiet oħra tal-ġisem (fir-riti tal-Lvant), dlik imsieħeb mat-talba liturġika tas-saċerdot ċelebrant, li jitlob il-grazzja speċjali ta’ dan is-sagrament.

 1532 Il-grazzja speċjali tas-sagrament tad-Dlik jew Griżma tal-morda għandha dawn l-effetti:

 — l-għaqda tal-marid mal-Passjoni ta’ Kristu għall-ġid tiegħu u tal-Knisja kollha;

 — il-faraġ, il-paċi u l-kuraġġ biex wieħed iġarrab ta’ nisrani t-tbatija tal-marda jew tax-xjuħija;

 — il-maħfra tad-dnubiet jekk il-marid ma setax jikseb din il-maħfra bis-sagrament tal-Penitenza;

 — is-saħħa mill-ġdid jekk dan ikun jaqbel mas-saħħa spiritwali tal-marid;

 — it-tħejjija għall-mogħdija fil-ħajja ta’ dejjem.

 

 

 

 

It-tielet kap

Is-SagramentI tal-Qadi tax-Xirka

 

1533 Il-Magħmudija, il-Konfermazzjoni (Griżma) u l-Ewkaristija huma s-sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija. Huma l-pedament tal-vokazzjoni tad-dixxipli kollha tal-Mulej, vokazzjoni għall-qdusija u għall-missjoni tax-xandir ta’ l-Evanġelju fid-dinja. Jagħtu l-grazzji meħtieġa għall-ħajja skond l-Ispirtu f’din il-ħajja tagħna ta’ pellegrini mexjin lejn is-sema pajjiżna.

1534 Żewġ sagramenti oħra. L-Ordni u ż–Żwieġ, huma għas-salvazzjoni ta’ l-oħrajn. Jekk huma ta’ għajnuna għas-salvazzjoni personali, dan jagħmluh permezz tal-qadi li jingħata lill-oħrajn. Jagħtu missjoni partikulari fi ħdan il-Knisja u jgħinu għall-bini tal-poplu ta’ Alla.

1535 F’dawn is-sagramenti, dawk li ġa ġew ikkonsagrati fil-Magħmudija u l-Konfermazzjoni (Griżma)[1097] għas-saċerdozju komuni tal-fidili kollha, jirċievu konsagrazzjonijiet oħra. Dawk li jirċievu s-sagrament ta’ l-Ordni jiġu kkonsagrati biex ikunu, f’isem Kristu, “bil-kelma u l-grazzja ta’ Alla ragħajja tal-Knisja”.[1098] Min-naħa tagħhom “l-għarajjes insara biex jaqdu b’mod xieraq id-dmirijiet ta’ l-istat tagħhom huma mqawwija u, b’xi mod ikkonsagrati permezz ta’ sagrament speċjali”.[1099]

 

 

Is-sitt artiklu

Is-Sagrament ta’ l-Ordni

1536 L-Ordni hu s-sagrament li bih il-missjoni fdata lill-Appostli minn Kristu titkompla fil-Knisja sa l-aħħar taż-żmien. Hu mela s-sagrament tal-ministeru appostoliku. Għandu tliet gradi: l-episkopat, il-presbiterat, u d-djakonat. (Dwar l-istituzzjoni u l-missjoni tal-ministeru appostoliku minn Kristu, ara aktar lura. Hawn nitkellmu biss dwar il-mod sagramentali kif jingħata dan il-ministeru).

 

I.Għaliex jissejjaħ sagrament ta’ l-Ordni?

1537 Il-kelma Ordni fi żmien ir-Rumani tal-qedem kienet tfisser korp jew grupp ta’ nies fis-soċjetà ċivili; kienet tfisser l-aktar il-korp ta’ dawk li jiggvernaw. “Ordinatio” kienet tfisser tidħol, tagħmel parti minn xi “ordo”, minn xi grupp. Fil-Knisja, hemm korpi jew gruppi kostitwiti li t-Tradizzjoni, mhux mingħajr bażi fl-Iskrittura mqaddsa (ara Lh 5,6; 7,11 Salm 110,4), sa mill-bidu nett sejħitilhom “taxeis” bil-grieg, u “ordines” bil-latin; naraw għalhekk il-Liturġija titkellem dwar “ordo episcoporum”, “ordo presbyterorum” u “ordo diaconorum” – il-korp ta’ l-isqfijiet, il-korp tal-presbiteri u l-korp tad-djakni. Gruppi oħra ukoll kienu jingħataw l-isem ta’ “ordo”: il-katekumeni, il-verġni, l-għarajjes, u n-nisa romol.

1538 Id-dħul jew integrazzjoni f’wieħed minn dawn il-korpi tal-Knisja kien isir permezz ta’ rit li kien jissejjaħ ordinatio, att reliġjuż u liturġiku, konsagrazzjoni, barka jew sagrament. Illum il-kelma “ordinatio” tintuża biss għall-att sagramentali li bih wieħed jidħol fl-ordni ta’ l-isqfijiet, tal-presbiteri u tad-djakni, dħul li hu xi ħaġa aktar minn sempliċi elezzjoni, desinjazzjoni, delegazzjoni jew istituzzjoni mill-komunità, għaliex jagħti d-don ta’ l-Ispirtu s-Santu li bih wieħed ikun jista’ jeżerċita “setgħa mqaddsa”,[1100] li ma tistax tiġi jekk mhux biss minn Kristu, permezz tal-Knisja. L-ordinazzjoni tissejjaħ ukoll “konsagrazzjoni” għaliex Kristu nnifsu jwarrab għalih lil dak li jkun u jagħtih setgħa għall-ġid tal-Knisja tiegħu. It-tqegħid ta’ l-idejn mill-Isqof, flimkien ma’ talba ta’ konsagrazzjoni, huma s-sinjal li jidher ta’ din il-konsagrazzjoni.

 

II.Is-sagrament ta’ l-Ordni fil-Pjan tas-Salvazzjoni

 

Is-saċerdozju fil-Patt il-Qadim

1539 Il-poplu magħżul, Alla għamlu “saltna ta’ qassisin u ġens qaddis” (Eż 19,6; ara Is 61,6). Iżda fi ħdan il-poplu ta’ Israel Alla għażel waħda mit-tnax-il tribù, dik ta’ Levi, u warrabha għas-servizz liturġiku (ara Num 1, 48-53); Alla nnifsu hu s-sehem ta’ wirtha (ara Goż 13,33). Rit proprju kkonsagra l-bidu tas-saċerdozju tal-Patt il-Qadim (ara Eż 29, 1-30; Lev. 8). Is-saċerdoti huma mqiegħda “għall-bniedem f’dak li għandu x’jaqsam ma’ Alla biex joffru doni u sagrifiċċji għad-dnubiet” (ara Lh 5,1).

1540 Dan is-saċerdozju, imwaqqaf biex iħabbar il-Kelma ta’ Alla (ara Mal 2,7.9) u biex iwaqqaf għaqda ma’ Alla permezz tas-sagrifiċċji u tat-talb, ma seta’ jagħmel xejn għas-salvazzjoni, għax kellu jibqa’ jtenni dejjem is-sagrifiċċji u qatt ma seta’ jwassal għall-qdusija sħiħa (ara Lh 5,3; 7,27; 10,1-4), qdusija li seta jagħtiha biss is-sagrifiċċju ta’ Kristu.

1541 Iżda l-Liturġija tal-Knisja tara fis-saċerdozju ta’ Aron u fis-servizz tal-leviti, kif ukoll fl-għażla tas-sebgħin “Xiħ” (ara Num 11,24-25), xbihat tal-ministeru ordnat tal-Patt il-Ġdid. Għalhekk fir-rit Latin, fit-talba tal-konsagrazzjoni fl-ordinazzjoni ta’ l-isqfijiet il-Knisja titlob hekk:

O Alla Missier Sidna Ġesù Kristu … bil-kelma tal-grazzja tiegħek tajt direttivi lill-Knisja tiegħek; sa mill-bidu ppredestinajt il-ġens tal-ġusti minn Abraham, għamilt prinċpijiet u saċerdoti u ma ħallejtx nieqes mill-ministeru s-santwarju tiegħek …1100a

1542 Waqt l-ordinazzjoni tal-presbiteri l-Knisja titlob:

Mulej, Missier qaddis … sa minn żmien il-Patt il-Qadim b’riti mistiċi twaqqfu l-uffiċċji u kotru, għalhekk, meta qegħidt lil Mosè u lil Aron biex imexxu u jqaddsu l-poplu, għażilt irġiel oħra, ta’ dinjità u grad inqas minnhom, biex imseħbin magħhom, jgħinuhom fil-ħidma tagħhom. Hekk fid-deżert int xerridt l-ispirtu ta’ Mosè fir-ruħ ta’ sebgħin raġel bil-għaqal biex hu, bl-għajnuna tagħhom seta jmexxi aħjar il-poplu tiegħek. Hekk ukoll xerridt fuq ulied Aron il-milja tas-saċerdozju ta’ missierhom …1100b

1543 U fit-talba tal-konsagrazzjoni għall-ordinazzjoni tad-djakni, il-Knisja tistqarr:

Alla li tista’ kollox … (biex il-Knisja) tkun it-tempju ġdid tiegħek … waqqaft fiha ministeru qaddis, imqassam fi tliet gradi ta’ ministri, u għamilthom qaddejja ta’ ismek; bħalma fil-bidu kont għażilt lil ulied Levi biex jaqdu t-tabernaklu ta’ l-ewwel …1100c

 

Is-saċerdozju waĦdieni ta’ Kristu

1544 Ix-xbihat jew figuri tas-saċerdozju tal-Patt il-Qadim isibu s-sħuħija kollha tagħhom fi Kristu Ġesù “il-medjatur waħdieni bejn Alla u l-bnedmin” (1 Tim 2,5). Melkisedek “il-qassis ta’ Alla l-Għoli” (Ġen 14,18) hu meqjus mit-Tradizzjoni nisranija kollha bħala figura tas-saċerdozju ta’ Kristu, il-“Qassis il-Kbir waħdieni skond l-ordni ta’ Melkisedek” (Lh 5,10; 6,20), “qaddis, innoċenti, safi” (Lh 7,26) li “b’offerta waħda għamel perfetti għal dejjem lil dawk li huwa qaddes” (Lh 10,14), jiġifieri permezz tas-sagrifiċċju tas-salib.

1545 Is-sagrifiċċju ta’ Kristu għall-fidwa hu sagrifiċċju uniku, magħmul darba għal dejjem. Iżda jiġġedded fis-sagrifiċċju ewkaristiku tal-Knisja. L-istess ħaġa ngħidu dwar is-saċerdozju waħdieni ta’ Kristu: jiġġedded fis-saċerdozju ministerjali mingħajr ma jiġi nieqes bl-ebda mod il-fatt li s-saċerdozju ta’ Kristu hu uniku. “Et ideo solus Christus est verus sacerdos, alii autem ministri eius” – “Għalhekk Kristu waħdu hu saċerdot veru, l-oħrajn huma ministri tiegħu”.[1101]

 

ŻewĠ suriet ta’ parteċipazzjoni fis-saċerdozju waĦdieni ta’ Kristu

1546 Kristu, il-Qassis il-Kbir u l-medjatur waħdieni, għamel il-Knisja tiegħu “Saltna, Qassisin għal Alla tiegħu Missieru” (Apok 1,6; ara Apok 5,9-10; 1 Piet 2,5.9). Il-komunità kollha ta’ dawk li jemmnu, bħala komunità, hi komunità saċerdotali. L-insara jeżerċitaw is-saċerdozju li rċevew fil-Magħmudija, billi jieħdu sehem, kull wieħed skond is-sejħa proprja tiegħu, fil-missjoni ta’ Kristu, il-Qassis, il-Profeta u s-Sultan. Hu permezz tas-sagramenti tal-Magħmudija u tal-Konfermazzjoni (Griżma) li l-insara “jiġu kkonsagrati biex ikunu … saċerdozju qaddis”.[1102]

1547 Is-saċerdozju ministerjali jew ġerarkiku ta’ l-isqfijiet u tas-saċerdoti, u s-saċerdozju komuni tal-fidili kollha, għalkemm “kemm il-wieħed u kemm l-ieħor, kull wieħed fis-sura proprja tiegħu, għandu sehem mis-saċerdozju waħdieni ta’ Kristu”,[1103] huma essenzjalment differenti minn xulxin, għalkemm “ordnati wieħed għall-ieħor”.[1104] F’liema sens? Waqt li s-saċerdozju komuni tal-fidili kollha jseħħ billi n-nisrani jgħix il-grazzja tal-Magħmudija, b’ħajja ta’ fidi, ta’ tama u ta’ mħabba, ħajja skond l-Ispirtu, is-saċerdozju ministerjali hu għall-qadi tas-saċerdozju komuni tal-fidili kollha, ħa jgħixu l-grazzja tal-Magħmudija tagħhom. Hu wieħed mill-mezzi li bih Kristu bla heda jibni u jmexxi l-Knisja tiegħu u għalhekk jingħata permezz ta’ sagrament proprju, is-sagrament ta’ l-Ordni.

 

“In persona Christi Capitis …

1548 Fil-qadi li ministru ordnat jagħmel fil-Knisja, hu Kristu nnifsu li hu preżenti fil-Knisja tiegħu bħala r-Ras tal-Ġisem, ir-Ragħaj tal-merħla, il-Qassis il-Kbir tas-sagrifiċċju tal-fidwa, l-Imgħallem tal-Verità. Dan tfisser il-Knisja meta tgħid li s-saċerdot, bis-saħħa tas-sagrament ta’ l-Ordni, jaqdi l-ministeru tiegħu “in persona Christi Capitis – fil-persuna ta’ Kristu r-Ras.[1105]

Hu l-uffiċċju ta’ l-istess qassis Kristu Ġesù li l-ministru jkun tassew jaqdi. Jekk il-ministru hu mxebbah mal-Qassis il-Kbir minħabba l-konsagrazzjoni saċerdotali li rċieva, dan jista’ jaqdi l-uffiċċju tiegħu bis-setgħa ta’ Kristu nnifsu u fil-persuna tiegħu (“virtute et persona ipsius Christi”).[1106]

Christus est fons totius sacerdotii, nam sacerdos legalis erat figura ipsius, sacerdos autem novae legis in persona ipsius operatur – Kristu hu l-għajn tas-saċerdozju kollu, għax is-saċerdozju tal-Liġi (l-qadima) kien figura tiegħu, u s-saċerdot tal-Liġi l-ġdida jaqdi l-ministeru tiegħu fil-persuna tiegħu (ta’ Kristu).[1107]

1549 Permezz tal-ministri ordnati, speċjalment ta’ l-isqfijiet u tal-presbiteri, il-preżenza ta’ Kristu bħala l-kap tal-Knisja tidher f’nofs il-komunità ta’ dawk li jemmnu.[1108] Skond espressjoni tassew sabiħa ta’ San Injazju ta’ Antjokja, l-isqof hu “typos tou Patros”: qisu x-xbieha ħajja ta’ Alla l-Missier.[1109]

1550 Din il-preżenza ta’ Kristu fil-ministru ma għandniex nifmuha bħallikieku dan jiġi meħlus minn kull ma hu dgħajjef fil-bniedem, mill-ispirtu tal-ħakma, mill-iżbalji, mid-dnub ukoll. Il-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu ma tħarisx bl-istess mod l-għemejjel kollha tal-ministri. Waqt li l-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu tiżgura li jseħħ dak li jagħmlu s-sagramenti, b’mod li d-dnub tal-ministru mhux se jfixkel l-għoti tal-grazzja, hemm ħafna għemil ieħor li fih il-karattru tal-ministru bħala bniedem mhux dejjem iħalli sinjali li juru fedeltà għall-Evanġelju u li jistgħu ukoll ikunu ta’ ħsara, b’mod li l-ħidma appostolika tal-Knisja ma tagħtix il-frott tagħha.

1551 Hu saċerdozju ministerjali. “Dan l-uffiċċju, mogħti mill-Mulej lir-ragħajja tal-poplu tiegħu, hu veru servizz”.[1110] Hu ministeru kollu kemm hu għal Kristu u għall-bnedmin. Jiddependi għal kollox minn Kristu u mis-saċerdozju waħdieni tiegħu, u twaqqaf favur il-bnedmin u favur il-komunità tal-Knisja. Is-sagrament ta’ l-Ordni jagħti “setgħa qaddisa” li m’hijiex ħlief is-setgħa qaddisa ta’ Kristu. It-tħaddim ta’ din l-awtorità jrid għalhekk jitkejjel skond l-eżempju ta’ Kristu li għall-imħabba tagħna sar l-aħħar wieħed u l-qaddej ta’ kulħadd (ara Mk 10,43-45; 1 Piet 5,3). “Il-Mulej għamilha ċara li l-għajnuna mogħtija lill-merħla tiegħu hi prova ta’ mħabba għalih” (ara Ġw 21,15-17).[1111]

 

“F’isem il-Knisja kollha”

1552 Is-saċerdozju ministerjali m’għandux biss id-dmir li juri ’l Kristu – ir-Ras tal-Knisja – lill-ġemgħa kollha tal-fidili; is-saċerdot ministru jkun ukoll jaqdi dmiru f’isem il-Knisja kollha huwa u jwassal lil Alla t-talb tal-Knisja,[1112] l-aktar huwa u joffri s-sagrifiċċju ewkaristiku.[1113]

1553 F’isem il-Knisja kollha: dan ma jfissirx li s-saċerdoti huma d-delegati tal-komunità. It-talba u l-offerta tal-Knisja ma jistgħux jinfirdu mit-talba u l-offerta ta’ Kristu, ir-Ras. Hemm dejjem il-qima u l-kult ta’ Kristu fil-Knisja u bil-Knisja tiegħu. Hi l-Knisja kollha, il-Ġisem ta’ Kristu, li titlob u toffri “bi Kristu, ma’ Kristu u fi Kristu” (“per ipsum, et cum ipso et in ipso”) flimkien ma’ l-Ispirtu s-Santu, lil Alla l-Missier. Il-Ġisem kollu, “ir-ras u l-membri”, jitlob u joffri u għalhekk dawk li fil-Ġisem huma b’mod speċjali l-ministri, huma msejħin ministri mhux biss ta’ Kristu imma tal-Knisja ukoll. Hu għaliex is-saċerdozju ministerjali jirrappreżenta ’l Kristu, li jista’ jirrappreżenta lill-Knisja ukoll.

 

III. It-Tliet gradi tas-sagrament ta’ l-Ordni

1554 “Il-ministeru ekklesjastiku, imwaqqaf minn Alla, hu mħaddem fi gradi jew ordnijiet diversi li sa mill-eqdem żminijiet issejħu isqfijiet, presbiteri (saċerdoti jew qassisin) u djakni.[1114] Id-duttrina kattolika, imfissra mil-Liturġija, mill-maġisteru u mill-prattika tal-Knisja minn dejjem, tgħallem li hemm żewġ gradi ta’ parteċipazzjoni ministerjali fis-saċerdozju ta’ Kristu: l-episkopat u l-presbiterat. Id-djakonat qiegħed hemm biex jgħinhom u jaqdihom. Hu għalhekk li l-kelma “saċerdot” ġeneralment tintuża għall-isqfijiet u l-presbiteri, u qatt għad-djakni. Iżda d-duttrina kattolika tgħallem li l-gradi ta’ parteċipazzjoni saċerdotali (episkopat u presbiterat) u l-grad tal-qadi (djakonat), it-tlieta jingħataw permezz ta’ att sagramentali msejjaħ “ordinazzjoni”, jiġifieri mis-sagrament ta’ l-Ordni:

Agħtu ġieħ lid-djakni bħalma tagħtu lil Ġesù Kristu, bħalma tagħtu lill-isqof, li hu xbieha tal-Missier, u agħtu ġieħ lil presbiteri bħala s-senat ta’ Alla u bħala l-kulleġġ ta’ l-appostli: mingħajrhom ma nistgħux nitkellmu fuq Knisja.[1115]

 

L-ordinazzjoni episkopali: il-milja tas-sagrament ta’ l-Ordni

1555 “Fost il-ħafna ministeri li jaqdu l-uffiċċju tagħhom fil-Knisja sa mill-ewwel żminijiet, għandu l-ewwel post, kif tixhdilna t-Tradizzjoni, il-ministeru ta’ dawk li huma isqfijiet, li, b’suċċessjoni li qatt ma ġiet nieqsa sa mill-bidu, huma l-friegħi li permezz tagħhom jasal it-tagħlim ta’ l-Appostli.”[1116]

1556 Biex jaqdu din il-missjoni hekk għolja “l-Appostli permezz ta’ Kristu, stagħnew b’don speċjali ta’ l-Ispirtu s-Santu li niżel fuqhom, u huma għaddew, bit-tqegħid ta’ l-idejn, lill-kollaboraturi tagħhom, don spiritwali li baqa’ jingħata sa żminijietna permezz tal-konsagrazzjoni episkopali”.[1117]

1557 Il-Konċilju Vatikan II jgħallem li “bil-konsagrazzjoni episkopali tingħata l-milja tas-sagrament ta’ l-Ordni, li bi drawwa liturġika tal-Knisja u b’fomm il-Missirijiet imqaddsa tagħha dejjem ġie meqjus bħala s-saċerdozju l-kbir, bħala l-quċċata (“summa”) tal-ministeru mqaddes”.[1118]

1558 “Il-konsagrazzjoni episkopali, flimkien mad-dmir tat-tqaddis, tagħti ukoll id-dmirijiet tat-tagħlim u tat-tmexxija … Permezz tat-tqegħid ta’ l-idejn u tal-kliem tal-konsagrazzjoni, tingħata l-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu u l-marka tal-karattru, biex hekk l-isqfijiet, jidhru b’mod mill-aqwa li huma qegħdin minflok Kristu stess, l-Imgħallem, ir-Ragħaj u s-Saċerdot, u dak li jagħmlu jagħmluh fil-persuna tiegħu.[1119] “Barra dan, l-isqfijiet, permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu li ngħatalhom, huma veri għalliema awtentiċi tal-fidi, qassisin il-kbar u ragħajja.”.[1120]

1559 “Wieħed isir membru tal-Ordni ta’ l-isqfijiet bil-qawwa tal-kon­sagrazzjoni sagramentali u permezz tax-xirka ġerarkika mal-kap tal-kulleġġ episkopali u mal-membri tiegħu”.[1121] Il-karattru u n-natura kolleġġjali ta’ l-episkopat jidhru, fost oħrajn, mid-drawwa antika tal-Knisja li trid illi għall-konsagrazzjoni ta’ isqof ġdid jieħdu sehem fiċ-ċelebrazzjoni għadd ta’ isqfijiet.[1122] Illum, biex ordinazzjoni ta’ isqof tkun skond il-liġi, hu meħtieġ l-intervent speċjali ta’ l-Isqof ta’ Ruma, għax fih tidher bl-ogħla mod l-għaqda tal-Knejjes partikulari mal-Knisja waħda, u hu garanzija tal-libertà tagħhom.

1560 Kull isqof, bħala vigarju ta’ Kristu, għandu l-kura pastorali tal-Knisja partikulari fdata lilu, iżda fl-istess ħin, għandu kolleġġjalment ma’ ħutu kollha fl-episkopat, il-ħerqa għall-Knejjes kollha. “Jekk kull isqof hu biss ir-ragħaj proprju ta’ dik il-parti tal-merħla fdata lilu, bħala suċċessur leġittimu ta’ l-Appostli, permezz ta’ l-istituzzjoni divina, hu ukoll responsabbli, flimkien ma’ l-isqfijiet l-oħra kollha, tal-missjoni appostolika tal-Knisja”.[1123]

1561 Kull ma għedna juri għaliex l-Ewkaristija ċċelebrata mill-isqof għandha tifsira għal kollox speċjali bħala dehra tal-Knisja madwar l-artal taħt il-presidenza ta’ dak li hu r-rappreżentant li jidher ta’ Kristu, ir-Ragħaj it-Tajjeb u r-Ras tal-Knisja.[1124]

 

 

L-ordinazzjoni tal-presbiteri – kooperaturi ta’ l-isqfijiet

1562 “Kristu, li l-Missier ikkonsagra u bagħat fid-dinja” permezz ta’ l-Appostli, sieħeb lis-suċċessuri tagħhom, jiġifieri lill-isqfijiet, fil-konsagrazzjoni u l-missjoni tiegħu. Min-naħa tagħhom imbagħad l-isqfijiet għaddew leġittimament id-dmirijiet tal-ministeru tagħhom lil diversi membri tal-Knisja, skond gradi diversi”.[1125] “L-uffiċċju ministerjali tagħhom għaddewh lill-presbiteri fi grad taħthom: dawn jinsabu fl-Ordni tal-presbiterat biex ikunu kollaboraturi ta’ l-Ordni ta’ l-isqfijiet fil-qadi tal-missjoni appostolika fdata lilhom minn Kristu”.[1126]

1563 “Il-ħidma tas-saċerdoti, għax marbuta ma’ l-Ordni ta’ l-isqfijiet, għandha sehem mill-awtorità li biha Kristu nnifsu jibni, jqaddes u jmexxi l-Ġisem tiegħu. Hu għalhekk li s-saċerdozju tal-presbiteri, għalkemm jissopponi s-sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija, madankollu jingħata permezz ta’ sagrament partikulari li, permezz ta’ l-unzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu, jimmarkahom b’karattru speċjali, u jxebbahhom ma’ Kristu-Saċerdot, biex ikunu jistgħu jaqdu l-missjoni tagħhom fl-isem u l-persuna ta’ Kristu r-Ras”.[1127]

1564 “Għalkemm ma għandhomx il-milja tas-saċerdozju li għandhom l-isqfijiet u għalkemm jiddependu għal kollox mill-isqfijiet fit-tħaddim tas-setgħa tagħhom, il-presbiteri huma magħqudin magħhom fid-dinjità saċerdotali; u bil-qawwa tas-sagrament ta’ l-Ordni, b’xebh ma’ Kristu, il-Qassis il-Kbir u għal dejjem (ara Lh 5,1-10; 7,24; 9,11-28), huma kkonsagrati biex ixandru l-Evanġelju, ikunu ragħajja tal-fidili, u jiċċelebraw il-kult divin bħala saċerdoti veri tat-Testment il-Ġdid”.[1128]

1565 Bis-saħħa tas-sagrament ta’ l-Ordni l-presbiteri għandhom sehem fid-dimensjoni universali tal-missjoni mogħtija minn Kristu lill-Appostli. Id-don spiritwali li rċevew fl-ordinazzjoni jħejjihom mhux għal xi missjoni limitata u ristretta, imma għal missjoni ta’ salvazzjoni universali, “sa truf l-art kollha”,[1129] “lesti li, mill-fond ta’ qalbhom, iħabbru l-Evanġelju jkun fejn ikun”.[1130]

1566 “Hu fil-kult jew sinassi ewkaristika li s-saċerdoti jeżerċitaw b’mod tassew għoli l-ministeru qaddis tagħhom: hemm ikunu flok Kristu u jħabbru l-misteru tiegħu, jgħaqqdu t-talbiet tal-fidili mas-sagrifiċċju tal-Kap tagħhom, iġeddu u japplikaw fis-sagrifiċċju tal-Quddiesa, sakemm il-Mulej jerġa’ jiġi, is-sagrifiċċju waħdieni tat-Testment il-Ġdid, is-sagrifiċċju li Kristu bħala vittma safja offra darba għal dejjem lill-Missier għal kulħadd”.[1131] Minn dan is-sagrifiċċju waħdieni jikseb il-qawwa kollha tiegħu l-ministeru saċerdotali tagħhom.[1132]

1567 “Il-presbiteri, kooperaturi għaqlin ta’ l-Ordni ta’ l-isqfijiet li tagħhom huma għajnuna u strument, imsejħin biex jaqdu l-poplu ta’ Alla flimkien ma’ l-isqof tagħhom, jagħmlu presbiterju wieħed, b’ħidmiet diversi. F’kull post fejn hemm komunità ta’ fidili, il-presbiteri jagħmlu b’xi mod preżenti l-isqof, li miegħu huma marbutin b’qalb kbira u b’fiduċja liema bħalha; jagħmlu tagħhom skond il-grad li għandhom, id-dmirijiet tiegħu u l-ħerqa kollha tiegħu u jaqduhom fil-ħidma tagħhom ta’ kull jum fost il-fidili”.[1133] Il-presbiteri ma jistgħux jaqdu l-ministeru tagħhom jekk mhux dipendenti mill-isqof u f’għaqda miegħu. Il-wegħda ta’ ubbidjenza li jagħmlu lill-isqof fil-mument ta’ l-ordinazzjoni tagħhom, u l-bewsa tal-paċi li jagħtihom l-isqof fi tmiem il-liturġija ta’ l-ordinazzjoni, ifissru li l-isqof jikkonsidrahom bħala kollaboraturi tiegħu, uliedu, ħutu, u ħbiebu, u huma min-naħa tagħhom għandhom iħobbuh u jobduh.

1568 “Bl-ordinazzjoni, li ddaħħalhom fl-Ordni tal-presbiterat, il-presbiteri kollha huma marbutin bejniethom b’rabta liema bħala ta’ fraternità sagramentali; iżda b’mod speċjali jagħmlu presbiterju wieħed fid-djoċesi fejn qegħdin jaqdu l-ministeru tagħhom taħt l-isqof tal-post”.[1134] L-għaqda tal-presbiterju għandha t-tifsira liturġika tagħha fid-drawwa li titlob li l-presbiteri kollha preżenti waqt ir-rit ta’ l-ordinazzjoni, iqiegħdu idejhom fuq l-ordinandi għall-presbiterat, wara l-isqof.

 

L-ordinazzjoni tad-djakni: “gĦall-qadi”

1569 “Fi grad inqas tal-ġerarkija jinsabu d-djakni: it-tqegħid ta’ l-idejn isirilhom mhux għas-saċerdozju, imma għall-qadi”.[1135] Fl-ordinazzjoni tad-djakni l-isqof waħdu jqiegħed idejh, u hekk ifisser li d-djaknu hu b’mod speċjali marbut ma’ l-isqof fl-uffiċċji tiegħu ta’ “djakonija”.[1136]

1570 Id-djakni għandhom sehem b’mod speċjali fil-missjoni u fil-grazzja ta’ Kristu.[1137] Is-sagrament ta’ l-Ordni jimmarkahom b’sinjal (karattru) li xejn ma jista’ jneħħih u li jagħmilhom xebh ma’ Kristu, li ried ikun “djaknu”, jiġifieri qaddej ta’ kulħadd (ara Mk 10,45; Lq 22,27).[1138] Hu dmir id-djakni, fost dmirijiet oħra, li jassistu lill-isqof u lill-presbiteri fiċ-ċelebrazzjoni tal-misteri qaddisa, u l-aktar ta’ l-Ewkaristija, u li jqarbnu, li jassistu għaż-żwieġ u jberkuh, li jxandru l-Evanġelju u jippridkaw, li jmexxu l-funerali, u li jiddedikaw ruħhom għal kull qadi ta’ mħabba.[1139]

1571 Mill-Konċilju Vatikan II ’l hawn, il-Knisja latina reġgħet waqfet id-djakonat bħala “grad proprju u permanenti tal-ġerarkija”,[1140] waqt li dan dejjem żammewh il-Knejjes tal-Lvant. Dan id-djakonat permanenti li jista’ jingħata ukoll lill-irġiel miżżewġa, jagħni b’mod tassew importanti l-missjoni tal-Knisja. Dan għaliex hi ħaġa adatta u tiswa li rġiel, li fil-Knisja qed jaqdu veru ministeru ta’ djakonija kemm fil-ħajja liturġika u pastorali u kemm f’ħidmiet soċjali u karitattivi, jissaħħu bit-tqegħid ta’ l-idejn li ġej minn żmien l-Appostli, u jintrabtu b’rabta aktar qawwija ma’ l-artal biex jaqdu l-ministeru tagħhom b’mod aktar effikaċi, bl-għajnuna tal-grazzja sagramentali tad-djakonat.[1141]

 

IV.Iċ-ċelebrazzjoni ta’ dan is-sagrament

1572 Iċ-ċelebrazzjoni ta’ l-ordinazzjoni ta’ isqof, ta’ presbiteri u ta’ djakni, minħabba l-importanza tagħha fil-ħajja tal-Knisja partikolari, titlob li għaliha jkun hemm għadd kemm jista’ jkun kbir ta’ fidili. Preferibbilment iċ-ċelebrazzjoni għandha ssir f’jum il-Ħadd fil-katidral, b’solennità adatta għaċ-ċirkostanza. It-tliet ordinazzjonijiet, dik ta’ l-isqof, dik tal-presbiteri u dik tad-djakni, għandhom l-istess struttura. Isiru waqt il-liturġija ewkaristika.

1573 Ir-rit essenzjali tas-sagrament ta’ l-Ordni għat-tliet gradi hu t-tqegħid ta’ l-idejn mill-isqof fuq ras dak li se jordna flimkien mat-talba speċifika tal-konsagrazzjoni, li titlob lil Alla l-għoti ta’ l-Ispirtu s-Santu, bid-doni tiegħu, adatti għall-ministeru li għalih qed jiġi ordnat il-kandidat.[1142]

1574 Bħal ma hemm fis-sagramenti l-oħra, iċ-ċelebrazzjoni tas-sagrament ta’ l-Ordni hi mdawra b’għadd ta’ riti marbutin magħha. Dawn ir-riti jvarjaw ħafna skond it-tradizzjonijiet liturġiċi differenti, iżda kollha jfittxu li jfissru l-ħafna aspetti tal-grazzja sagramentali. Hekk, fir-rit Latin, ir-riti tal-bidu – il-preżentazzjoni u l-għażla ta’ l-ordinandi, l-allokuzzjoni ta’ l-isqof, l-istħarriġ tal-fehma ta’ l-ordinandi u l-litanija tal-qaddisin – kollha jixhdu li l-għażla tal-kandidati saret skond id-drawwa tal-Knisja u jħejju għall-att solenni tal-konsagrazzjoni; wara dan, għadd ta’ riti oħra jfissru u juru b’mod simboliku l-misteru li jkun seħħ: għall-isqof u għall-presbiteri d-dlik biż-żejt tal-griżma hu sinjal ta’ l-unzjoni speċjali ta’ l-Ispirtu s-Santu li biha l-ministeru tagħhom jagħti l-frott tiegħu; l-għoti tal-ktieb ta’ l-Evanġelju, taċ-ċurkett, tal-mitra u tal-baklu lill-isqof huma sinjali tal-missjoni appostolika tat-tħabbir tal-Kelma ta’ Alla, tal-fedeltà tiegħu lejn il-Knisja l-Għarusa ta’ Kristu, ta’ l-uffiċċju tiegħu ta’ ragħaj tal-merħla tal-Mulej; l-għoti tal-patena u l-kalċi lill-presbiteri hi sinjal li huma msejħin biex jippreżentaw lil Alla “l-offerta tal-poplu qaddis ta’ Alla”; l-għoti tal-ktieb ta’ l-Evanġelju lid-djakni jfisser li huma se jkollhom il-missjoni li jħabbru l-Evanġelju ta’ Kristu.

 

V. Min jista’ jagħti dan is-sagrament?

1575 Hu Kristu li għażel lill-Appostli u tahom sehem mill-missjoni u l-awtorità tiegħu. Wara t-tlugħ tiegħu fuq il-lemin tal-Missier, hu ma ħalliex waħedha l-merħla tiegħu, iżda jżommha permezz ta’ l-Appostli taħt il-ħarsien tiegħu li ma jieqaf qatt, u jmexxiha permezz ta’ l-istess ragħajja li għadhom sa llum ikomplu l-missjoni tiegħu.[1143] Hu mela Kristu li jagħti “lil xi wħud” li jkunu appostli, lil xi wħud li jkunu ragħajja (ara Ef 4,11). Hu jkompli l-ħidma tiegħu permezz ta’ l-isqfijiet.

1576 Għaliex is-sagrament ta’ l-Ordni hu s-sagrament tal-ministeru appostoliku, hu dmir l-isqfijiet, bħala suċċessuri ta’ l-Appostli li jgħaddu lill-oħrajn “dan id-don spiritwali”,[1144] “din iż-żerriegħa appostolika”.[1145] L-isqfijiet ordnati validament, jiġifieri fil-linja tas-suċċessjoni appostolika, jagħtu validament it-tliet gradi tas-sagrament ta’ l-Ordni.[1146]

 

VI. Min jista’ jirċievi dan is-sagrament?

1577 “Raġel mgħammed biss jista’ jirċievi validament l-ordinazzjoni sagra”.[1147] Il-Mulej Ġesù għażel irġiel biex iwaqqaf il-kulleġġ ta’ tnax-il Appostlu (ara Mk 3,14-19;p Lq 6,12-16), u l-istess ħaġa għamlu l-Appostli meta għażlu l-kollaboraturi tagħhom (ara 1 Tim 3,1-13; 2 Tim 1,6; Titu 1, 5-9) li daħlu waraj­hom fl-uffiċċju tagħhom.[1148] Il-kulleġġ ta’ l-isqfijiet, li magħhom hemm magħqu­din fis-saċerdozju l-presbiteri, jippreżenta llum il-kulleġġ ta’ l-Appostli, sa meta jerġa’ jiġi l-Mulej. Il-Knisja tħoss ruħha marbuta ma’ din l-għażla tal-Mulej stess. Hu għalhekk li l-ordinazzjoni tan-nisa ma tistax tkun.[1149]

1578 Ħadd ma għandu d-dritt li jirċievi l-Ordni. Dan għaliex ħadd ma għandu jieħu għalih innifsu dan l-uffiċċju. Jissejjaħ minn Alla (ara Lh 5,4). Min jaħseb li hu msejjaħ minn Alla għall-ministeru ta’ l-ordinazzjoni għandu jfisser bl-umiltà kollha x-xewqa tiegħu lill-awtorità tal-Knisja li għandha r-responsabbiltà u d-dritt li ssejjaħ lil min jirċievi l-ordinazzjoni. Bħal kull grazzja dan is-sagrament nirċevuh biss bħala don li ma jistħoqqilniex.

 

1579 Il-ministri kollha ta-Knisja Latina, barra mid-djakni permanenti, bħala regola jintgħażlu minn fost irġiel li jemmnu u qed jgħixu fiċ-ċelibat u jridu jħarsu ċ-ċelibat “għas-saltna tas-smewwiet” (Mt 19,12). Imsejħin biex jikkonsagraw ruħhom lil Alla u lill-“ħwejjeġ tiegħu” (ara 1 Kor 7,32) bla ebda firdiet fihom infushom, jingħataw kollhom kemm huma lil Alla u lill-bnedmin. Iċ-ċelibat hu sinjal ta’ din il-ħajja ġdida, li għall-qadi tagħha huma kkonsagrati l-ministri tal-Knisja; milqugħ b’qalb hienja, iċ-ċelibat iħabbar is-saltna ta’ Alla b’mod tassew ferħan.[1150]

1580 Fil-Knejjes tal-Lvant, minn xi sekli ’l hawn, hemm dixxiplina oħra: waqt li l-isqfijiet jingħażlu biss minn fost dawk li jħaddnu ċ-ċelibat, irġiel miżżewġin jistgħu jiġu ordnati presbiteri u djakni. Din il-prattika ilha żmien twil meqjusa bħala leġittima; dawn il-presbiteri jaqdu ministeru li jagħti frott fil-komunitajiet tagħhom.[1151] Madankollu ċ-ċelibat tal-presbiteri hu moghti l-ogħla ġieh fil-Knejjes tal-Lvant, u ħafna huma s-saċerdoti li jagħżluh minn rajhom, għas-Saltna ta’ Alla. Kemm fil-Lvant u kemm fil-Punent, min ikun irċieva l-Ordni ma jistax jiżżewweġ.

 

VII. X’jagħmel is-sagrament ta’ l-Ordni

 

Karattru li ma jitĦassar qatt

1581 Dan is-sagrament jagħti xebh ma’ Kristu bi grazzja speċjali ta’ l-Ispirtu s-Santu, biex wieħed ikun strument ta’ Kristu għall-Knisja tiegħu. Bl-ordinazzjoni wieħed jikseb l-inkarigu li jagħmel ħidma bħala rappreżentant ta’ Kristu, ir-Ras tal-Knisja, fit-tliet uffiċċji tiegħu ta’ saċerdot, profeta u sultan.

1582 L-istess bħalma hu fil-każ tal-Magħmudija u tal-Konfermazzjoni (Griżma), dan is-sehem fil-ħidma ta’ Kristu jingħata darba għal dejjem. Is-sagrament ta’ l-Ordni jagħti, hu wkoll, karattru spiritwali li ma jitħassar qatt u ma jistax jiġi mtenni jew jingħata aktar minn darba jew għal żmien meqjus.[1152]

1583 Wieħed ordnat validament, żgur li għal raġunijiet gravi, jista’ jiġi meħlus mill-obbligazzjonijiet tiegħu u mid-dmirijiet marbutin ma’ l-ordinazzjoni, jew jista’ jiġi pprojbit lilu li jeżerċitahom,[1153] imma ma jista’ qatt jerġa’ jsir lajk fit-tifsir dejjaq tal-kelma[1154] għax il-karattru mogħti mill-ordinazzjoni tiegħu, jibqa’ jimmarkah għal dejjem. Is-sejħa u l-missjoni li rċieva meta ġie ordnat jimmarkawh b’mod permanenti.

1584 Fl-aħħar mill-aħħar huwa Kristu li jaħdem u jġib is-salvazzjoni permezz tal-ministru ordnat, u għalhekk il-fatt li dan ma jkunx jistħoqqlu dan il-minis-teru ma jfixkilx il-ħidma ta’ Kristu.[1155] Santu Wistin dan jgħidu bil-qawwa kollha:

Ministru kburi bih innifsu jingħadd max-xitan. Iżda madankollu d-don ta’ Kristu ma jiġix b’daqshekk ipprofanat: dak li joħroġ minn Kristu jibqa’ jħares is-safa tiegħu, dak li jgħaddi minnu jibqa’ ċar u jasal f’art li tagħti l-frott … Il-qawwa spiritwali tas-sagrament hi bħad-dawl: dawk li jiġu mdawlin minnu jirċevuh fis-safa kollu tiegħu u jekk jgħaddi minn min hu mniġġes ma jitniġġisx.[1156]

 

Il-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu

1585 Il-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu proprja ta’ dan is-sagrament hi x-xebh ma’ Kristu, Saċerdot, Mgħallem u Ragħaj: tiegħu hu ministru min jiġi ordnat.

1586 Għall-isqof il-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu hi l-ewwelnett grazzja ta’ qawwa (“l-Ispirtu ewlieni”):[1157] biex imexxi u jħares bil-qawwa kollha u bl-għaqal kollu l-Knisja tiegħu bħala missier u ragħaj b’imħabba għal kulħadd u bi predilezzjoni għall-foqra, għall-morda u għal dawk f’xi ħtieġa.[1158] Din il-grazzja timbuttah biex iħabbar l-Evanġelju lil kulħadd, biex ikun eżempju għall-merħla tiegħu, u jimxi quddiemha fit-triq tal-qdusija, huwa u jara lilu nnifsu fl-Ewkaristija, ħaġa waħda ma’ Kristu Saċerdot u Vittma, mingħajr ma jibża’ jagħti ħajtu għall-merħla.

Agħti, Missier li tagħraf il-qlub, lil dan il-qaddej tiegħek li għażilt għall-episkopat, li jirgħa l-merħla qaddisa tiegħek, u bla għajb jurik il-milja tas-saċerdozju, huwa u jaqdik lejl u nhar, u ma jieqaf qatt jitlob ħarsa ta’ ħniena minnek u joffrilek id-doni tal-Knisja mqaddsa tiegħek; ħa jkollu bl-ispirtu tal-milja tas-saċerdozju tiegħu s-setgħa li jaħfer id-dnubiet skond l-ordni tiegħek, iqassam l-uffiċċji skond l-ordni tiegħek, u jħoll ir-rabtiet kollha bis-setgħa li tajt lill-Appostli; ħa jkun jogħġbok bit-tjieba u s-safa ta’ qalbu, huwa u joffrilek fwieħa li togħġbok b’Ibnek Ġesù Kristu … [1159]

1587 Id-don spiritwali li tagħti l-ordinazzjoni presbiterali hi mfissra mit-talba proprja tar-rit Biżantin. L-isqof huwa u jqiegħed idu jgħid, fost kliem ieħor.

Mulej, imla bid-don ta’ l-Ispirtu s-Santu lil dak li għoġbok tgħolli għall-grad tas-saċerdozju biex ikun jixraqlu joqgħod quddiem l-artal tiegħek bla ebda għajb, iħabbar l-Evanġelju tas-Saltna tiegħek, jaqdi l-ministeru tal-kelma tal-verità, joffrilek doni u sagrifiċċji spiritwali, iġedded il-poplu tiegħek bil-ħasil tat-twelid ġdid, hekk li hu stess imur jiltaqa’ mal-Kbir Alla u Salvatur tagħna Ġesù Kristu, Ibnek il-waħdieni, f’jum it-tieni miġja tiegħu u jirċievi mit-tjieba bla qjies tiegħek il-premju għall-fedeltà sħiħa fl-ordni tiegħu.[1160]

1588 Lid-djakni “l-grazzja sagramentali tagħtihom il-qawwa meħtieġa ħa jaqdu l-poplu ta’ Alla fid-‘djakonija’ tal-Liturġija, tal-Kelma u ta’ l-imħabba, f’għaqda ma’ l-isqof u mal-presbiterju tiegħu”.[1161]

1589 Quddiem il-kobor tal-grazzja u ta’ l-uffiċċju saċerdotali, l-għorrief qaddisa tal-Knisja ħassew urġenti s-sejħa għall-konverżjoni biex ħajjithom kollha tkun taqbel ma’ dik ta’ dak li għamilhom ministri tiegħu. Hekk kiteb San Girgor Nazjanzenu, meta kien għadu saċerdot żagħżugħ:

Trid tibda ssaffi lilek innifsek qabel issaffi l-oħrajn; trid tkun tgħallimt qabel tibda tgħallem; trid tkun sirt dawl qabel tibda ddawwal; tersaq lejn Alla biex tressaq lill-oħrajn, tkun imqaddes biex tqaddes, tmexxi b’idek u tagħti pariri bl-intelliġenza kollha.[1162] Nafu ta’ min aħna ministri, f’liema għoli ninsabu, u min hu dak li lejh sejrin. Nafu x’inhu l-kobor ta’ Alla u x’inhi d-dgħufija tal-bniedem, imma nafu ukoll x’qawwa għandu.[1163] Mela min hu s-saċerdot? Hu d-difensur tal-verità, jissieħeb ma’ l-anġli, jagħti glorja ma’ l-arkanġli, itella’ fuq l-artal tas-sema il-vittmi tas-sagrifiċċji, jaqsam is-saċerdozju ma’ Kristu, isawwar mill-ġdid il-ħlejjaq u jerġa’ jagħtihom ix-xbieha ta’ Alla, joħloqhom mill-ġdid għad-dinja ta’ hemm fuq, u, biex ngħid dak li hu l-aqwa, hu divinizzat u jiddivinizza.[1164]

U l-kurat ta’ Ars: “Hu s-saċerdot li jkompli l-opra tal-fidwa fuq l-art” … “Jekk wieħed jifhem sewwa x’inhu s-saċerdot fuq l-art, imut mhux bil-biża’ imma bl-imħabba” … “Is-saċerdozju, hu l-imħabba tal-Qalb ta’ Ġesù”.[1165]

 

Fil-qosor

 1590 San Pawl jgħid lid-dixxiplu tiegħu Timotju: “Infakkrek biex tqajjem fik id-don ta’ Alla li jinsab fik bit-tqegħid ta’ idejja” (2 Tim 1,6). “Min jixtieq ix-xogħol ta’ isqof jixtieq xogħol sabih” (1 Tim 3,1). U lil Titu qallu: “Ħallejtek fi Kreta biex tqassam kollox bl-ordni u biex taħtar presbiteri f’kull belt skond ma ordnajtlek” (Titu 1,5).

 1591 Il-Knisja kollha hi poplu saċerdotali. Permezz tal-Magħmudija, il-fidili kollha għandhom sehem mis-saċerdozju ta’ Kristu. Dan it-tisħib jissejjaħ “is-saċerdozju komun tal-fidili”. Fuq il-bażi tiegħu u għall-qadi tiegħu hemm parteċipazzjoni oħra fil-missjoni ta’ Kristu, dik tal-ministeru li jingħata bis-sagrament ta’ l-Ordni, li l-ħidma tiegħu hi dik li jaqdi fi ħdan komunità, f’isem Kristu u fil-persuna ta’ Kristu r-Ras.

 1592 Is-saċerdozju ministerjali hu essenzjalment differenti mis-saċerdozju komun tal-fidili, għax jagħti setgħa qaddisa għall-qadi tal-fidili. Il-ministri ordnati jaqdu s-servizz tagħhom mal-poplu ta’ Alla bit-tagħlim (munus docendi), bil-kult divin (munus liturgicum) u bit-tmexxija pastorali (munus regendi).

 1593 Sa mill-bidu l-ministeru ordnat ingħata u tħaddem fi tliet gradi jew ordnijiet: dak ta’ l-isqfijiet, dak tal-presbiteri u dak tad-djakni. L-istruttura organika tal-Knisja ma tistax tgħaddi mingħajr il-ministeri mogħtija permezz ta’ l-ordinazzjoni. Mingħajr isqfijiet, presbiteri u djakni ma nistgħux nitkellmu fuq Knisja.[1166]

 1594 L-isqof jirċievi l-milja tas-sagrament ta’ l-Ordni li bih jidħol fil-kulleġġ ta’ l-isqfijiet u jagħmlu kap viżibbli tal-Knisja partikulari li tiġi fdata lilu. L-isqfijiet, bħala suċċessuri ta’ l-Appostli u membri tal-Kulleġġ episkopali, għandhom sehem fir-responsabbiltà appostolika u fil-missjoni tal-Knisja kollha taħt l-awtorità tal-Papa, is-suċċessur ta’ San Pietru.

 1595 Il-presbiteri huma mseħbin ma’ l-isqfijiet fid-dinjità tas-saċerdozju u fl-istess ħin jiddependu minnhom fit-tħaddim ta’ l-uffiċċji pastorali kollha tagħhom; huma msejħin biex ikunu kollaboraturi għaqlin ta’ l-isqfijiet; jiffurmaw madwar l-isqof tagħhom il-“presbiterju” li jġib miegħu r-responsabbiltà tal-Knisja partikulari. Jirċievu mingħand l-isqof l-uffiċċju li jmexxu komunità parrokkjali jew jaqdu ħidma ekklesjali determinata.

 1596 Id-djakni huma ministri ordnati għall-ħidmiet ta’ qadi fil-Knisja; ma jirċevux is-saċerdozju ministerjali, imma l-ordinazzjoni tagħtihom uffiċċju importanti fil-ministeru tal-Kelma, tal-kult divin, tat-tmexxija pastorali u tas-servizz ta’ l-imħabba, ħidmiet li jridu jsiru taħt l-awtorità pastorali ta’ l-isqof tagħhom.

 1597 Is-sagrament ta’ l-Ordni jingħata bit-tqegħid ta’ l-idejn flimkien ma’ talba ta’ konsagrazzjoni solenni li fiha tintalab mingħand Alla għal dak li se jordna l-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu meħtieġa għall-ministeru tiegħu. L-ordinazzjoni tħalli fir-ruħ karattru sagramentali li ma jitħassar qatt.

 1598 Il-Knisja tagħti s-sagrament ta’ l-Ordni lill-irġiel imgħammdin biss, wara li jkunu ġew magħrufa sewwa l-kwalitajiet li jagħmluhom adatti ħa jħaddnu l-ministeru li jingħatalhom. L-awtorità tal-Knisja għandha r-responsabbiltà u d-dritt li ssejjaħ lil xi ħadd biex jirċievi s-sagrament ta’ l-Ordni.

 1599 Fil-Knisja Latina s-sagrament ta’ l-Ordni għall-presbiterat normalment ma jingħatax jekk mhux lill-kandidati li lesti jħaddnu minn rajhom iċ-ċelibat u li juru pubblikament ir-rieda li jħarsuh għall-imħabba tas-Saltna ta’ Alla u għall-qadi tal-bnedmin.

 1600 Huma l-isqfijiet li għandhom id-dritt jagħtu s-sagrament ta’ l-Ordni fit-tliet gradi tiegħu.

 

 

Is-seba’ artiklu

Is-Sagrament taŻ-ŻwieĠ

1601 “Ir-rabta taż-żwieġ, li biha raġel u mara flimkien iwaqqfu komunità ta’ ħajja għal għomorhom, u li min-natura tagħha tfittex il-ġid tal-miżżewġin u ukoll it-tnissil u l-edukazzjoni ta’ l-ulied, għall-imgħammdin ġiet mgħollija minn Kristu l-Mulej, għad-dinjità ta’ sagrament”.[1167]

 

I.Iż-żwieġ fil-pjan ta’ Alla

1602 L-Iskrittura tibda bil-ħolqien tar-raġel u tal-mara fuq is-sura u x-xbieha ta’ Alla (ara Ġen 1, 26-27) u tagħlaq bid-dehra tat-“tieġ tal-Ħaruf” (Apok 19, 7.9). Mill-bidu sa l-aħħar l-Iskrittura titkellem dwar iż-żwieġ u l-“misteru” tiegħu, dwar it-twaqqif tiegħu u t-tifsir li Alla ried jagħtih, dwar il-bidu u t-tmiem tiegħu, dwar kull ma seħħ bih tul il-ġrajja twila tas-salvazzjoni, dwar id-diffikultajiet li jiġu mid-dnub u dwar “it-tiġdid tiegħu fil-Mulej” (1 Kor 7,39), fil-Patt il-Ġdid ta’ Kristu u l-Knisja (ara Ef 5,31-32).

 

IŻ-ŻwieĠ fl-ordni tal-Ħolqien

1603 “Il-komunità intima ta’ ħajja u ta’ mħabba tal-miżżewġin twaqqfet u ġiet mogħtija l-liġijiet proprji tagħha mill-Ħallieq. Alla nnifsu hu l-awtur taż-żwieġ”.[1168] Il-vokazzjoni għaż-żwieġ tinsab fin-natura stess tar-raġel u tal-mara, kif ħarġu minn id il-Ħallieq. Iż-żwieġ m’huwiex xi istituzzjoni tal-bnedmin biss, minkejja l-ħafna varjazzjonijiet li ġarrab tul iż-żminijiet f’kulturi differenti, fi strutturi soċjali u f’qagħdiet spiritwali. Dawn id-diversitajiet m’għandhomx inessuna li fis-suriet kollha li kellu ż-żwieġ hemm xi ħaġa li tinsab fiż-żwiġijiet kollha u tibqa’ dejjem. Għalkemm id-dinjità taż-żwieġ mhux dejjem tidher kullimkien ċara bl-istess mod,[1169] fil-kulturi kollha nsibu ċertu sens tal-kobor ta’ l-għaqda taż-żwieġ. “Għaliex il-ġid tal-persuna u tas-soċjetà hu marbut b’rabta liema bħalha mal-qagħda hienja tal-għaqda fiż-żwieġ u tal-familja.[1170]

1604 Alla ħalaq il-bniedem għax ħabbu, sejjaħlu wkoll għall-imħabba, vokazzjoni fundamentali u naturali ta’ kull bniedem. Dan għaliex il-bniedem hu maħluq fuq is-sura u x-xbieha ta’ Alla (ara Gen 1,27), li hu fih innifsu Mħabba (ara 1 Ġw 4,8.16). Għaliex Alla ħalaq il-bniedem raġel u mara, l-imħabba tagħhom għal xulxin hi xbieha ta’ l-imħabba assoluta li ma tiġi nieqsa qatt ta’ Alla għall-bniedem. Hi ħaġa tajba, tajba ħafna f’għajnejn il-Ħallieq (ara Ġen 1,31). U din l-imħabba, li Alla jbierek, trid tagħti l-frott tagħha u tilħaq il-kobor sħiħ tagħha fil-ħidma flimkien għall-ħarsien tal-ħolqien: “U berikom Alla u qalilhom: ‘Nisslu u oktru, u imlew l-art u aħkmuha’” (Ġen 1,28).

1605 Ir-raġel u l-mara huma maħluqin għal xulxin: dan l-Iskrittura tgħidu b’mod ċar: “Mhux sewwa li l-bniedem jibqa’ waħdu”. Il-mara “laħam minn laħmu”, jiġifieri daqsu, l-aktar qrib tiegħu, ingħatatlu minn Alla bħala “għajnuna tgħodd għalih”, għax hu minnu li “l-għajnuna tiegħi minn għand il-Mulej” (Salm 121,2). “Għalhekk ir-raġel iħalli lil missieru u lil ommu u jingħaqad ma’ martu u jsiru ġisem wieħed” (Ġen 2,18-25). Dan ifisser għaqda flimkien taż-żewġ ħajjiet tagħhom, għaqda li ma tintemm qatt, u dan il-Mulej stess urieh meta fakkar dak li kien “fil-bidu” il-pjan ta’ Alla: “Għalhekk m’humiex iżjed tnejn, imma ġisem wieħed”(Mt 19,6).

 

IŻ-ŻwieĠ f’qagĦda ta’ dnub

1606 Kull bniedem mill-esperjenza tiegħu jaf bil-ħażen li hemm madwaru u fih. Din l-esperjenza tinħass ukoll fir-relazzjonijiet bejn ir-raġel u l-mara. Tul iż-żmien kollu r-rabta tagħhom hi mhedda mill-ġlied, min-nuqqas ta’ ftehim, mill-ispirtu tal-ħakma, mill-infedeltajiet, mill-għira, u minn ġlied li jista’ jwassal ukoll għall-mibegħda u għall-firda. Dan id-diżordni kollu jista’ juri ruħu f’suriet ftit jew wisq serji, u jista’ b’xi mod ftit jew wisq jintrebaħ, skond il-kulturi, iż-żminijiet, l-individwi, imma hu x’inhu jidher li dan id-diżordni jinsab fid-dinja kollha.

1607 Skond il-fidi, dan id-diżordni li jnikkitna, mhux ġej min-natura tar-raġel u tal-mara, u lanqas min-natura tar-relazzjonijiet ta’ bejniethom, imma mid-dnub. L-ewwel dnub, li ġab il-firda minn Alla, bħala l-ewwel effett tiegħu, kellu l-firda fl-għaqda li fil-bidu kien hemm bejn ir-raġel u l-mara. Ir-relazzjonijiet ta’ bejniethom tħawdu bit-tilwim tagħhom huma u jwaħħlu f’xulxin (ara Ġen 3,12): il-ġibda għal xulxin, don proprju ta’ Alla li ħalaqhom (ara Ġen 2,22) tbiddlet f’ħakma u żìna (ara Ġen 3,16b); is-sejħa sabiħa biex inisslu u joktru u jaħkmu fuq l-art (ara Ġen 1,28) iġġarrbet bl-uġigħ tat-tqala u bl-għaraq tax-xogħol (ara Ġen 3,16-19).

1608 Iżda l-ordni tal-ħolqien baqa’, għalkemm imħarbat sewwa. Ir-raġel u l-mara, biex ifejqu l-ġerħat tad-dnub, jeħtieġu l-għajnuna tal-grazzja ta’ Alla li, fil-ħniena kbira tiegħu, qatt ma jiċħadhielhom (ara Ġen 3,21). Mingħajr din l-għajnuna r-raġel u l-mara qatt ma jirnexxilhom jaslu biex iwettqu bejniethom l-għaqda ta’ ħajjithom, għaqda li għaliha Alla ħalaqhom “sa mill-bidu”.

 

IŻ-ŻwieĠ taĦt il-pedagoĠija tal-LiĠi

1609 Alla, fil-ħniena kbira tiegħu, ma ħalliex waħdu l-bniedem midneb. Il-pwieni li ġew wara d-dnub: “l-uġigħ tat-tqala” (Ġen 3,16), ix-xogħol “bl-għaraq ta’ ġbinek” (Ġen 3,19) huma wkoll rimedju biex inaqqsu l-ħsarat tad-dnub. Wara l-waqgħa, iż-żwieġ jgħin il-bniedem biex ma jingħalaqx fih innifsu, biex jirbaħ l-egoiżmu tiegħu, biex ma jfittixx biss il-pjaċiri tiegħu, imma biex iż-żewġ miżżewġin jinfetħu għal xulxin, jgħinu lil xulxin, jagħtu lilhom infushom lil xulxin.

1610 Il-kuxjenza morali dwar li ż-żwieġ hu wieħed u ma jinħallx (dwar l-unità u l-indissolubiltà taż-żwieġ) żviluppat skond il-pedagoġija tal-Liġi l-qadima. Il-poligamija tal-patrijarki u tas-slaten għad m’hijiex imwarrba b’mod ċar u tond. Iżda l-Liġi mogħtija lil Mosè fittxet tħares lill-mara mill-ħakma arbitrarja tar-raġel, għalkemm kien għad fiha sinjali, skond il-Mulej, ta’ “l-ebusija tal-qalb” tar-raġel, u minħabba f’hekk Mosè ppermetta li r-raġel jibgħat lil martu (ara Mt 19,8; Dewt 24,1).

1611 Il-profeti, huma u jaraw il-Patt ta’ Alla ma’ Israel bħala xbieha ta’ l-imħabba esklusiva u fidila fiż-żwieġ (ara Hos 1-3; Is 54,62; Ġer 2-3; 31; Eżek 16,23) ħejjew il-kuxjenza tal-poplu magħżul biex jagħraf dejjem aktar fil-fond li ż-żwieġ hu wieħed u ma jinħallx (ara Mal 2,13-17). Il-Kotba ta’ Rut u ta’ Tobit huma xhieda mill-isbaħ tat-tifsir għoli taż-żwieġ, tal-fedeltà u ta’ l-imħabba tal-miżżewġin. Fl-Għanja ta’ l-Għanjiet, it-Tradizzjoni dejjem rat tifsira, li ma hemmx oħra bħalha, ta’ l-imħabba tal-bniedem, bħala rifless ta’ l-imħabba ta’ Alla, imħabba “bħall-Mewt qawwija”, li “ilmijiet kbar m’huma qatt se jaslu biex jitfuha” (Ghan 8,6-7).

 

IŻ-ŻwieĠ fil-Mulej

1612 Ir-rabta taż-żwieġ bejn Alla u Israel ħejjiet ir-rabta ġdida u għal dejjem li biha l-Iben ta’ Alla, magħmul bniedem biex jagħti ħajtu għad-dinja, ingħaqad b’ċertu mod ma’ l-umanità kollha, li hu salva[1171] u hekk ħejja “t-tieġ tal-Ħaruf” (Apok 19,7.9).

1613 Fuq il-għatba tal-ħajja pubblika tiegħu, Ġesù għamel l-ewwel sinjal, għat-talba ta’ Ommu, waqt festa ta’ tieġ (ara Ġw 2,1-11). Il-Knisja tagħti importanza kbira għall-preżenza ta’ Ġesù fit-tieġ ta’ Kana. Tara fiha xhieda tat-tjubija taż-żwieġ u tħabbira li għall-quddiem iż-żwieġ kien se jkun sinjal effikaċi tal-preżenza ta’ Kristu.

1614 Fil-predikazzjoni tiegħu, Ġesù għallem bla tlaqliq it-tifsir ewlieni li kellha l-għaqda fiż-żwieġ tar-raġel u l-mara, kif riedha Alla fil-bidu: il-permess mogħti permezz ta’ Mosè għad-divorzju, ingħata minħabba l-ebusija tal-qalb (ara Mt 19,8); l-għaqda fiż-żwieġ tar-raġel u l-mara ma tinħall qatt: Alla nnifsu riedha: “Dak li għaqqad Alla ma għandux jifirdu l-bniedem” (Mt 19,6).

1615 Din l-insistenza bla tlaqliq dwar li r-rabta taż-żwieġ ma tinħallx, setgħet tħawwad u tidher bħala xi ħaġa li ma tistax tkun (ara Mt 19,10). Iżda Ġesù ma għabbiex il-miżżewġin b’piż tqil ħafna li ma jistgħux jerfgħuh (ara Mt 11,29-30), aktar tqil mil-Liġi ta’ Mosè. Meta ġie biex iwaqqaf mill-ġdid l-ordni li kien hemm fil-bidu tal-ħolqien, ordni mħarbat mid-dnub, Ġesù nnifsu ta qawwa u grazzja lill-miżżewġin biex jgħixu ż-żwieġ tagħhom fid-dimensjoni ġdida tas-Saltna ta’ Alla. Il-miżżewġin biss, meta jimxu wara Kristu, u jiċċaħħdu minnhom infushom, mgħobbijin bis-salib tagħhom (ara Mk 8,34), jistgħu “jifhmu” (ara Mt 19,11) t-tifsir li kellu ż-żwieġ fil-bidu u jgħixuh bl-għajnuna ta’ Kristu. Din il-grazzja taż-żwieġ nisrani hi frott tas-salib ta’ Kristu, għajn tal-ħajja nisranija kollha.

1616 Dan jifhem San Pawl meta jgħid: “Intom irġiel, ħobbu n-nisa tagħkom, kif Kristu ħabb lill-Knisja u ta ħajtu għaliha biex iqaddisha” (Ef 5,25-26), u minnufih żied jgħid: “Għalhekk ir-raġel iħalli lil missieru u lil ommu u jingħaqad ma’ martu u jsiru t-tnejn ġisem wieħed: dan il-misteru – qiegħed ngħid għal Kristu u għall-Knisja – huwa kbir” (Ef 5,31-32).

1617 Il-ħajja nisranija kollha għandha s-sinjal ta’ l-imħabba ta’ l-għerusija ta’ Kristu u l-Knisja. Il-Magħmudija, li hi d-dħul fil-poplu ta’ Alla, hi ġa misteru ta’ għerusija: hi qisha, biex ingħidu hekk, il-ħasil għaż-żwieġ (ara Ef 5,26-27) li jiġi qabel l-ikla tat-tieġ, l-Ewkaristija. Iż–żwieġ nisrani, min-naħa tiegħu, isir sinjal effikaċi, sagrament ta’ l-għaqda ta’ Kristu u l-Knisja. Iż-żwieġ bejn mgħammdin, għax ifisser u jagħti l-grazzja, hu verament sagrament tal-Patt il-Ġdid.[1172]

 

Il-verĠinità gĦas-saltna tas-smewwiet

1618 Kristu hu ċ-ċentru tal-ħajja nisranija kollha. Ir-rabta miegħu tiġi qabel ir-rabtiet l-oħra kollha tal-familja u tas-soċjetà (ara Lq 14,26; Mk 10,28-31). Sa mill-bidu tal-Knisja kien hemm irġiel u nisa li ċċaħħdu mill-ġid kbir taż-żwieġ ħa jimxu wara l-Ħaruf kull fejn imur hu (ara Apok 14,4), biex ifittxu l-ħwejjeġ tal-Mulej, biex ifittxu li jogħġbu lilu (ara 1 Kor 7,32), biex imorru jiltaqgħu ma’ l-Għarus li ġej (ara Mt 25,6). Kristu nnifsu sejjaħ lil xi wħud biex jimxu warajh f’din is-sura ta’ ħajja li tagħha Kristu jibqa’ dejjem il-mudell:

“Hemm ewnuki li jitwieldu hekk minn ġuf ommhom, oħrajn jagħmluhom hekk in-nies u hemm oħrajn li jsiru hekk minnhom infushom minħabba s-Saltna tas-smewwiet. Min jista’ jifhem, jifhem” (Mt 19,12).

1619 Il-verġinità għas-Saltna tas-smewwiet hi żvilupp tal-grazzja tal-Magħmudija, sinjal mill-aqwa li r-rabta ma’ Kristu tisboq kull rabta oħra; sinjal ta’ tama ħerqana għat-tieni miġja tiegħu; sinjal ukoll li jfakkar li ż-żwieg huwa realtà ta’ dan iż-żmien li għad jgħaddi (ara Mt 12,25; 1 Kor 7,31).

1620 Kemm is-sagrament taż-Żwieġ u kemm il-verġinità għas-Saltna tas-smewwiet, ġejjin mill-Mulej innifsu. Hu jagħtihom it-tifsir tagħhom, hu jagħtihom il-grazzja meħtieġa biex wieħed jgħixhom skond ir-rieda tiegħu (ara Mt 19,3-12). L-istima tal-verġinità għas-Saltna tas-smewwiet[1173] u s-sens nisrani taż-Żwieġ ma jinfirdux minn xulxin, imma jgħinu lil xulxin:

L-istmerrija taż-żwieġ hi fl-istess waqt nuqqas ta’ ġieħ għall-verġinità; it-tifħir taż-żwieġ hu t-tkattir tal-ġieħ li jixraq lill-verġinità.. Għax fl-aħħar mill-aħħar dak li jidher tajjeb jekk tqabblu ma’ xi ħaġa ħażina m’huwiex verament tajjeb, iżda dak li hu aħjar minn dak li kulħadd jaqbel li hu tajjeb hu tajjeb fuq li hu tajjeb.[1174]

 

II.Iċ-ċelebrazzjoni taż-żwieġ

1621 Iċ-ċelebrazzjoni taż-żwieġ bejn żewġ kattoliċi, fir-rit Latin, normalment issir waqt il-Quddiesa, minħabba r-rabta li għandhom is-sagramenti kollha mal-Misteru tal-Għid ta’ Kristu.[1175] Fl-Ewkaristija sseħħ it-tifkira tal-Patt il-Ġdid, li bih Kristu ngħaqad darba għal dejjem mal-Knisja, l-Għarusa maħbuba tiegħu, li għaliha ta lilu nnifsu.[1176] Jaqbel għalhekk li l-miżżewġin jissiġillaw il-kunsens li jagħtu lil xulxin bl-offerta ta’ ħajjithom kollha lil xulxin, huma u jgħaqqduha ma’ l-offerta ta’ Kristu għall-Knisja tiegħu, imġedda fis-sagrifiċċju ewkaristiku, u jirċievu l-Ewkaristija biex, huma u jitqarbnu bl-istess Ġisem u Demm ta’ Kristu, jagħmlu “ġisem wieħed” fi Kristu (ara 1 Kor 10,17).

1622 “Bħala ġest sagramentali ta’ tqaddis, iċ-ċelebrazzjoni liturġika taż-żwieġ … minnha nnifisha trid tkun valida, xierqa, u, tagħti kotra ta’ frott”.[1177] Jaqbel għalhekk li dawk li se jiżżewġu jħejju ruħhom għaż-żwieġ tagħhom billi jersqu għas-sagrament tal-Penitenza.

1623 Fit-Tradizzjoni Latina, huma ż-żewġ għarajjes li, bħala ministri tal-grazzja ta’ Kristu, jagħtu lil xulxin is-sagrament taż-żwieġ, huma u jfissru l-kunsens tagħhom quddiem il-Knisja. Fit-Tradizzjonijiet tal-Knejjes tal-Lvant, is-saċerdoti, l-Isqfijiet jew presbiteri, huma xhieda tal-kunsens li ż-żewġ għarajjes jagħtu lil xulxin (li jissejjaħ “koronazzjoni”) hu s-saċerdot jew l-isqof li, wara li jkun laqa’ l-kunsens taż-żewġ għarajjes, jinkuruna l-ewwel l-għarus u mbagħad l-għarusa b’sinjal tar-rabta taż-Żwieġ.1177a

1624 Il-ħafna liturġiji taż-Żwieġ għandhom għana ta’ talb, ta’ barka u ta’ epi­klesi, jitolbu lil Alla l-grazzja u l-barka fuq il-miżżewġin ġodda, u l-aktar fuq il-mara. Fl-epiklesi ta’ dan is-sagrament il-miżżewġin ġodda jirċievu l-Ispirtu s-Santu bħala Għaqda ta’ mħabba fi Kristu u l-Knisja (ara Ef 5,22). Hu l-Ispirtu s-Santu s-siġill tar-rabta tagħhom, il-bidu dejjem hemm ta’ l-imħabba tagħhom għal xulxin, il-qawwa li fiha dejjem tiġġedded il-fedeltà tagħhom għal xulxin.

 

III.Il-kunsens taż-żwieġ

1625 Dawk li jintrabtu bil-patt taż-żwieġ huma raġel u mara mgħammdin, ħielsa minn kull impediment biex jiżżewġu ma’ xulxin, u li juru l-kunsens tagħhom minn rajhom. “Ħielsa” jiġifieri

 — m’humiex imġegħlin;

 — m’humiex impediti minn xi liġi naturali jew ekklesjastika.

1626 Il-Knisja tqis il-bdil tal-kunsens bejn iż-żewġ għarajjes bħala l-element għal kollox meħtieġ “li jagħmel iż-żwieġ”.[1178] Jekk il-kunsens jonqos, ma hemmx żwieġ.

1627 Il-kunsens hu “att uman li bih il-miżżewġin jagħtu lilhom infushom lil xulxin, u jilqgħu lil xulxin”.[1179] “Jiena nieħu lilek b’żewġi”. “Jiena nieħu lilek b’marti”.[1180] Dan il-kunsens li jorbot iż-żewġ għarajjes bejniethom, isib is-sħuħija tiegħu fil-fatt li t-tnejn “isiru ġisem wieħed” (ara Ġen 2,24; Mk 10,8; Ef 5,31).

1628 Il-kunsens irid ikun ġej mir-rieda ħielsa ta’ kull wieħed mit-tnejn, ħieles mill-vjolenza u minn biża’ gravi minn barra.[1181] Ebda setgħa tal-bnedmin ma tista’ tieħu post dan il-kunsens.[1182] Jekk tonqos din il-libertà, iż–żwieġ ma jkunx jiswa.

1629 Minħabba din ir-raġuni (u minħabba raġunijiet oħra li jagħmlu żwieġ ma jkunx jiswa jew ma kienx hemm),[1183] il-Knisja tista’, wara li tistħarreġ sewwa l-qagħda minn tribunal ekklesjastiku kompetenti, tiddikjara “n-nullità ta’ żwieġ”, jiġifieri tgħid li ż-żwieġ qatt ma kien hemm. F’dan il-każ, dawn ikunu jistgħu jerġgħu jiżżewġu, jekk ma jkunux marbutin minn obbligi naturali ta’ rabta ta’ qabel.[1184]

1630 Is-saċerdot (jew id-djaknu) li jassisti għaċ-ċelebrazzjoni taż-żwieġ jilqa’ l-kunsens ta’ l-għarajjes f’isem il-Knisja u jagħti l-barka tal-Knisja. Il-preżenza tal-ministru tal-Knisja (u tax-xiehda wkoll) juri viżibilment li ż-żwieġ hu realtà ekklesjali.

1631 Hu għalhekk li l-Knisja normalment titlob mill-fidili tagħha li jħarsu l-forma ekklesjastika fiż-żwieġ tagħhom.[1185]Hemm ħafna raġunijiet li jfissru din ir-regola:

 — Iż-Żwieġ sagramentali hu att liturġiku. Jaqbel għalhekk li jiġi ċċelebrat skond il-Liturġija pubblika tal-Knisja;

 — Iż-Żwieġ idaħħal il-miżżewġin f’ordni ekklesjali, jagħti drittijiet u dmirijiet fil-Knisja lill-miżżewġin u favur l-ulied.

 — Għax iż-Żwieġ hu stat ta’ ħajja fil-Knisja, irid ikun hemm ċertezza dwaru (għalhekk il-ħtieġa tax-xiehda).

 — Il-karattru pubbliku tal-kunsens iħares l-“Iva” li jingħad darba għal dejjem u jgħin biex wieħed jibqa’ fidil lejn dan l-“Iva”.

1632 Biex l-“Iva” tal-għarajjes ikun ħieles u responsabbli u biex ir-rabta taż-żwieġ ikollha pedamenti umani u nsara sodi li jibqgħu, għandha importanza kbira t-tħejjija għaż-żwieġ.

 L-eżempju mogħti mill-ġenituri u mill-qraba jibqa’ dejjem it-triq privileġġjata ta’ din it-tħejjija.

 Il-ħidma tar-ragħajja u tal-komunità nisranija, bħala “familja ta’ Alla”, hi meħtieġa fuq li meħtieġa biex twassal il-valuri umani u nsara taż-żwieġ u tal-familja,[1186] u dan aktar u aktar fi żmienna meta ħafna żgħażagħ għaddew mill-esperjenza ta’ familji mfarrka, li ma jiżgurawx biżżejjed din it-tħejjija.

Iż-żgħażagħ iridu jiġu mgħallmin f’ħin waqtu u b’mod adatt, jekk jista’ jkun fi ħdan il-familji tagħhom, dwar id-dinjità ta’ l-imħabba fiż-żwieġ, dwar il-funzjoni tagħha, kif turi ruħha: mħejjijin b’dan il-mod għas-safa, ikunu jistgħu, meta jasal il-waqt, jiżżewġu, wara għerusija li jkunu għexu bid-dinjità kollha.[1187]

IŻ-ŻwiĠijiet imĦallta u disparità, JEW NUQQAS TA’ QBIL fil-kult

1633 F’ħafna pajjiżi l-qagħda taż-żwiġijiet imħallta (bejn persuna kattolika u oħra mgħammda imma mhux kattolika) tidher ħafna ta’ spiss. Titlob attenzjoni partikulari kemm minn dawk li jiżżewġu u kemm mir-ragħajja. Il-każ ta’ żwiġijiet fejn ma hemmx qbil fil-kult (bejn persuna kattolika u oħra mhux imgħammda) jitlob attenzjoni wisq akbar.

1634 Id-differenza fl-istqarrija tal-fidi nisranija ma toħloqx tfixkil għaż-żwieġ li ma jistax jingħeleb, jekk jaslu biex jaqsmu bejniethom dak li rċevew mill-komunità tagħhom u jgħallmu lil xulxin kif jgħixu l-fedeltà tagħhom lejn Kristu. Iżda min-naħa l-oħra ma għandniex innaqqsu d-diffikultajiet li jistgħu joħolqu ż-żwiġijiet imħallta. Dawn id-diffikultajiet jiġu mill-fatt li l-firda bejn l-insara għad ma ġietx megħluba. Il-miżżewġin jistgħu jġarrbu t-traġedja tal-firda ta’ l-insara fi ħdan il-familja tagħhom stess. Id-differenza fil-kult tista’ tkattar aktar dawn id-diffikultajiet. Differenzi dwar il-fidi, dwar dak li hu ż-żwieġ innifsu, u mentalitajiet reliġjużi differenti ukoll, jistgħu jkunu għajn ta’ tensjonijiet fiż-żwieġ, l-aktar dwar l-edukazzjoni ta’ l-ulied. Imbagħad tista’ tidħol l-indifferenza reliġjuża.

1635 Skond il-liġi tal-Knisja Latina llum, iż-żwieġ bejn persuna kattolika u oħra mgħammda mhux kattolika biex ikun leċitu, jeħtieġ il-permess espress ta’ l-awtorità tal-Knisja.[1188] F’każ ta’ differenza jew disparità fil-kult hi meħtieġa dispensa espressa mill-impediment biex iż-żwieġ ikun validu.[1189] Dan il-permess, jew din id-dispensa tissopponi li ż-żewġ partijiet ikunu jafu sewwa u ma jkunux iwarrbu l-għanijiet u l-proprjetajiet essenzjali taż-żwieġ; u barra dan, li l-parti kattolika twettaq id-dmirijiet, li dwarhom tkun ġiet mgħarrfa wkoll il-parti mhux kattolika, li tgħożż il-fidi tagħha u tiżgura l-Magħmudija u l-edukazzjoni kattolika ta’ l-ulied fil-Knisja Kattolika.[1190]

1636 F’ħafna postijiet, bis-saħħa tad-djalogu ekumeniku, il-komunitajiet insara interessati, waqqfu ħidma pastorali komuni għaż-żwiġijiet imħallta. Din il-ħidma trid tgħin il-koppji biex jgħixu l-qagħda partikulari tagħhom fid-dawl tal-fidi. Tgħinhom jegħlbu t-tensjonijiet li jistgħu jinħolqu minħabba l-obbligazzjonijiet lejn xulxin u lejn il-komunitajiet ekklesjali tagħhom. Trid tgħinhom iġibu ’l quddiem dak li dwar il-fidi hemm qbil bejniethom, u jirrispettaw dak li fih ma jaqblux.

1637 Fiż-żwiġijiet fejn hemm disparità ta’ kult, il-parti kattolika għandha ħidma speċjali: “Għax ir-raġel li ma jemminx jitqaddes permezz ta’ martu u l-mara li ma temminx titqaddes b’żewġha” (1 Kor 7,14). Ikun ferħ kbir għall-parti nisranija u għall-Knisja jekk dan it-“tqaddis” iwassal għall-konverżjoni ħielsa tal-parti mhux mgħammda għall-fidi nisranija (ara 1 Kor 7,16). Imħabba sinċiera fiż-żwieġ, il-ħarsien umli u kollu sabar tal-virtujiet tal-familja, u t-talb dejjem sejjer jistgħu jħejju l-parti li ma temminx biex tilqa’ l-grazzja tal-konverżjoni.

 

IV.L-effetti tas-sagrament taż-żwieġ

1638 “Minn żwieġ validu bejn il-miżżewġin tinħoloq rabta li, minn natura tagħha, hi rabta ma’ ebda ħaddieħor u għal dejjem; barra dan, fiż-żwieġ nisrani, il-miżżewġin huma mqawwijin u qishom ikkonsagrati minn sagrament speċjali għad-dmirijiet u għad-dinjità ta’ l-istat tagħhom.

 

Ir-rabta taŻ-ŻwieĠ

1639 Il-kunsens li bih l-għarajjes jagħtu lilhom infushom u jaċċettaw lil xulxin hu ssiġillat minn Alla nnifsu (ara Mk 10.9). Mill-patt bejniethom, “titwieled, għall-quddiem is-soċjetà wkoll, istituzzjoni (iż-żwieġ) imwettqa mil-liġi ta’ Alla”.[1191] Ir-rabta bejn il-miżżewġin issir parti mir-rabta ta’ Alla mal-bnedmin, “l-imħabba vera tal-miżżewġin tittieħed fl-imħabba ta’ Alla”.[1192]

1640 Ir-rabta taż-żwieġ mela għamilha Alla stess hekk li ż-żwieġ bejn miżżewġin imgħammda, jekk isir l-att taż-żwieġ, ma jista’ jinħall qatt. Din ir-rabta tiġi minn att liberu u uman ta’ l-għarajjes, u mit-twettiq ta’ l-istess att taż-żwieġ hi realtà li tibqa’ għal dejjem u li tagħti bidu għal rabta ggarantita mill-fedeltà stess ta’ Alla. Il-Knisja m’għandhiex is-setgħa titkellem kontra dispożizzjoni magħmula mill-għerf ta’ Alla.[1193]

 

Il-grazzja tas-sagrament taŻ-ŻwieĠ

1641 “Fl-istat tagħhom ta’ ħajja u fl-ordni tagħhom (il-miżżewġin insara) għandhom id-doni proprji tagħhom fi ħdan il-Poplu ta’ Alla”.[1194] Din il-grazzja proprja tas-sagrament taż-Żwieġ trid twassal għall-perfezzjoni l-imħabba tal-miżżewġin, u ssaħħaħ l-għaqda ta’ bejniethom, li qatt ma tista’ tinħall. B’din il-grazzja huma jgħinu lil xulxin biex jitqaddsu fil-ħajja tagħhom taż-Żwieġ, huma u jilqgħu u jedukaw lil uliedhom”.[1195]

1642 Kristu hu l-għajn ta’ din il-grazzja. “Kif Alla fl-imgħoddi ħa l-inizjattiva biex ikun hemm patt ta’ mħabba u ta’ fedeltà mal-poplu tiegħu, hekk issa l-Feddej tal-bnedmin, l-Għarus tal-Knisja, jiġi jiltaqa’ mal-għarajjes insara fis-sagrament taż-Żwieġ”.[1196] Jibqa magħhom, jagħtihom il-qawwa jimxu warajh mgħobbijin bis-salib tagħhom, jerfagħhom mill-waqgħat tagħhom, jgħinhom jaħfru lil xulxin, joqogħdu għal xulxin fil biża’ ta’ Kristu (Ef 5,21), iħobbu lil xulxin b’imħabba sopranaturali kollha ħlewwa, mħabba li tagħti l-frott. Fil-ferħ ta’ l-imħabba u tal-ħajja tagħhom fil-familja, Alla jagħtihom, hawn fid-dinja, li jgawdu minn qabel il-ferħ tat-tieġ tal-Ħaruf:

Kif nistgħu nfissru l-hena ta’ dak iż-żwieġ li l-Knisja torbot, twettaq l-offerta u tissiġilla l-barka; l-anġli jħabbruh u l-Missier iwettaq … X’rabta sabiħa hu ż-żwieġ ta’ żewġ insara, magħqudin flimkien bl-istess tama, bl-istess xewqat, bl-istess sura ta’ ħajja, bl-istess qadi. It-tnejn aħwa, ulied l-istess Missier; it-tnejn qaddejja ta’ l-istess Sid: ebda firda bejniethom la fir-ruħ u lanqas fil-ġisem, għaliex huma t-tnejn ġisem wieħed għax fejn il-ġisem hu wieħed hekk hi waħda r-ruħ.[1197]

 

V.Dak li tagħti u dak li titlob l-imħabba fiż-żwieġ

 

1643 “L-imħabba tal-miżżewġin hija universali, jiġifieri fiha jidħlu l-elementi kollha tal-persuna – dak kollu li jitlob il-ġisem u l-istint, il-qawwa tas-sentimenti u tal-għożża, ix-xewqat ta’ l-ispirtu u tar-rieda. L-għan ta’ din l-imħabba hi l-għaqda sħiħa tal-persuni, għaqda li, barra l-għaqda f’ġisem wieħed, twassal biex ikun hemm ukoll qalb waħda u ruħ waħda; titlob li l-għaqda tal-miżżewġin bejniethom ma tinħall qatt u li huma jingħataw lil xulxin bil-fedeltà kollha, u li l-għaqda tagħhom tkun dejjem miftuħa għall-ħajja. F’kelma waħda dan kollu mhux ħlief dak li niltaqgħu miegħu fl- imħabba naturali tal-miżżewġin, iżda b’tifsira ġdida, li mhux biss issaffiha u tqawwiha, imma tgħolliha hekk li tkun stqarrija ta’ valuri kollhom kemm huma nsara”.[1198]

 

L-unità u l-indissolubiltà taŻ-ŻwieĠ

1644 L-imħabba tal-miżżewġin, min-natura tagħha stess, titlob l-unità u l-indissolubiltà tal-komunità tagħhom ta’ persuni, u tħaddan ħajjithom kollha: għaliex “m’humiex iżjed tnejn, imma ġisem wieħed” (Mt 19,6; ara Ġen 2,24). “Huma msejħin biex dejjem aktar jikbru f’din l-għaqda billi minn jum għal ieħor jibqgħu fidili għall-wegħda li għamlu fiż-Żwieġ li jingħataw lil xulxin kollhom kemm huma”.[1199] Din l-għaqda hi mwettqa, imsoffija u tilħaq il-kobor sħiħ tagħha fl-għaqda ma’ Ġesù Kristu, għaqda li tingħata permezz tas-sagrament taż-Żwieġ. Tissaħħaħ aktar bil-mixi flimkien fit-triq tal-fidi u permezz ta’ l-Ewkaristija li fiha jissieħbu flimkien.

1645 “Id-dinjità personali ndaqs li għandhom ir-raġel u l-mara fl-imħabba sħiħa għal xulxin turi b’mod ċar l-għaqda u l-unità taż-żwieġ, imwettqa mill-Mulej”.[1200] Il-poligamija hi kontrarja għall-fatt li r-raġel u l-mara għand-hom l-istess dinjità bħala persuni, u fiż-żwieġ jagħtu ruħhom lil xulxin b’imħabba sħiħa li ma hemmx bħalha u ebda ħadd ieħor ma għandu x’jaqsam magħha.[1201]

 

Il-fedeltà u l-imĦabba fiŻ-ŻwieĠ

1646 L-imħabba tal-miżżewġin, min-natura tagħha stess, titlob fedeltà li ma tiġi nieqsa qatt. Dan hu l-effett ta’ l-għoti tagħhom infushom lil xulxin tal-miżżewġin. L-imħabba trid tkun ħaġa definittiva. Ma tistax tkun imħabba “sa kemm ikun hemm ordni ieħor”. Din l-għaqda intima, li tiġi mill-għoti ta’ żewġ persuni lil xulxin, flimkien mal-ġid ta’ l-ulied, titlob il-fedeltà sħiħa tal-miżżewġin lil xulxin u għaqda li ma tinħall qatt.[1202]

1647 L-ogħla raġuni ta’ dan insibuha fil-fedeltà ta’ Alla għall-patt tiegħu, tal-fedeltà ta’ Kristu lejn il-Knisja tiegħu. Permezz tas-sagrament taż-Żwieġ, il-miżżewġin jiksbu l-qawwa li jkunu rappreżentanti ta’ din il-fedeltà ta’ Alla u ta’ Kristu, u jagħtu xhieda għaliha. Permezz tas-sagrament, il-fatt li ż-Żwieġ ma jinħall qatt, jikseb tifsir ġdid u aktar għoli.

1648 Forsi tidher ħaġa diffiċli, jekk mhux impossibbli, tintrabat għal għomrok ma’ persuna oħra. Iżda hu aktar meħtieġ tħabbar il-bxara t-tajba li Alla jħobbna b’imħabba definittiva u li mhux se jerġa’ lura minnha, li l-miżżewġin għandhom sehem minn din l-imħabba, li din l-imħabba twettaqhom, u li permezz tal-fedeltà tagħhom jistgħu jkunu xiehda ta’ din l-imħabba u ta’ din il-fedeltà ta’ Alla. Il-miżżewġin, li, bl-għajnuna tal-grazzja ta’ Alla, jagħtu din ix-xhieda, xi kull tant, f’ċirkostanzi tassew diffiċli, jistħoqqilhom il-ħajr u l-għajnuna tal-komunità ekklesjali kollha.[1203]

1649 Iżda hemm sitwazzjonijiet, hemm qagħdiet fejn il-ħajja flimkien fiż-żwieġ issir impossibbli fil-prattika għall-ħafna raġunijiet. F’dan il-każ il-Knisja tammetti s-separazzjoni fiżika tal-miżżewġin u tammetti wkoll li ma jibqgħux jgħixu flimkien. Iżda l-miżżewġin jibqgħu dejjem raġel u mara miżżewġin quddiem Alla; ma jistgħux ifittxu rabta ġdida. F’qagħda diffiċli bħal din, l-aħjar soluzzjoni tkun ir-rikonċiljazzjoni bejniethom, meta dan ikun possibbli. Il-komunità nisranija hi msejħa biex tgħin lil dawn il-persuni ħa jgħixu din il-qagħda tagħhom bħala nsara, fil-fedeltà lejn ir-rabta taż-żwieġ tagħhom, li tibqa’ dejjem rabta li ma tinħall qatt.[1204]

1650 Illum, f’ħafna postijiet, huma ħafna l-insara li qegħdin ifittxu d-divorzju skond il-liġijiet ta’ pajjiżhom, u jfittxu rabta ġdida permezz ta’ żwieġ ċivili. Il-Knisja trid tibqa’ fidila għall-kliem ta’ Ġesù Kristu: “Min jitlaq lil martu u jiżżewweġ oħra, jkun ħati ta’ adulterju kontra l-ewwel waħda, u jekk mara titlaq lil żewġha u tiżżewweġ ieħor tkun ħatja ta’adulterju” (Mk 10,11-12); għalhekk ma tistax tqis bħala valida din l-għaqda ġdida, jekk l-ewwel waħda tkun valida. Jekk divorzjati jiżżewġu ċivilment, isibu ruħhom f’qagħda li oġġettivament hi kontra l-liġi ta’ Alla. Għalhekk ma jistgħux jersqu għat-Tqarbin, sakemm idumu f’din il-qagħda. Għall-istess raġuni ma jistgħux jaqdu ċerti responsabbiltajiet ekklesjali. Ir-rikonċiljazzjoni permezz tas-sagrament tal-Penitenza tista’ tingħata biss lil dawk li jisgħobbihom li kisru s-sinjal tal-Patt u tal-fedeltà lejn Kristu, u jintrabtu li jgħixu f’kontinenza sħiħa.

1651 Lill-insara li jsibu ruħhom f’qagħda bħal din u li spiss jibqgħu jħarsu l-fidi tagħhom u jixtiequ jrabbu ’l uliedhom bħala nsara, is-saċerdoti u l-komunità kollha għandha tagħtihom xhieda ta’ mħabba ħerqana għalihom, u turihom li m’humiex mifrudin mill-Knisja, anzi bħala mgħammdin, jistgħu u ġħandhom jieħdu sehem fil-ħajja tal-Knisja.

Huma mħeġġin jisimgħu l-Kelma ta’ Alla, imorru għall-Quddies, jipperseveraw fit-talb, ikattru l-għemejjel tagħhom ta’ mħabba u jgħinu ħa jissaħħu l-inizjattivi favur il-ġustizzja fil-komunità li fiha jinsabu, iqawwu fihom l-ispirtu u l-għemejjel ta’ penitenza biex hekk kull jum jitolbu lil Alla l-grazzja tiegħu.[1205]

 

Il-ftuĦ gĦall-Ħajja

1652 “Hu min-natura tagħhom stess li ż-żwieġ u l-imħabba tal-miżżewġin għandhom bħala għan it-tnissil u t-trobbija ta’ l-ulied, u f’dan isibu l-qofol u l-kobor sħiħ tagħhom”.[1206]

L-ulied huma l-isbaħ don taż-żwieġ u jgħinu ħafna għall-ġid tal-ġenituri tagħhom stess. Alla nnifsu li qal: “Mhux sewwa li l-bniedem jibqa’ waħdu” (Ġen 2,18) u li “mill-bidu għamilhom raġel u mara” (Mt 19,4), ried jagħtihom ukoll sehem speċjali fil-ħidma tiegħu tal-ħolqien; u hekk bierek ir-raġel u l-mara huwa u jgħidilhom: “Nisslu u oktru” (Ġen 1,28). Minn dak iż-żmien l-imħabba vera tal-miżżewġin, imħabba li rridu nifhmuha sewwa, u l-istruttura kollha tal-ħajja tal-familja li toħroġ minnha, dejjem fittxu, mingħajr b’daqshekk ma warrbu l-għanijiet l-oħra taż-żwieġ, li jagħmlu li l-miżżewġin ikunu dejjem lesti biex jikkooperaw bil-kuraġġ kollu ma’ l-imħabba tal-Ħallieq u tal-Feddej, li permezz tagħhom, irid bla heda jkabbar u jagħni l-familja tiegħu.[1207]

1653 Il-frott ta’ l-imħabba tal-miżżewġin iħaddan ukoll il-frott tal-ħajja morali, spiritwali u sopranaturali li l-ġenituri jgħaddu lil uliedhom bit-trobbija li jagħtuhom. Il-ġenituri huma l-ewwel u l-ewlenin edukaturi ta’ wliedhom.[1208] F’dan is-sens, id-dmir fundamentali taż-żwieġ u tal-familja hu li tkun għall-qadi tal-ħajja.[1209]

1654 Il-miżżewġin li lilhom Alla ma tahomx li jkollhom tfal, jista’ jkollhom ħajja fiż-żwieġ li tkun tfisser ħafna għalihom kemm bħala bnedmin u kemm bħala nsara. Iż-żwieġ tagħhom jista’ jagħti kotra ta’ frott ta’ mħabba, ta’ mġiba għal xulxin u ta’ sagrifiċċju.

 

VI.Il-Knisja tad-dar

1655 Kristu ried jitwieled u jikber fi ħdan il-Familja Mqaddsa ta’ Ġużeppi u Marija. Il-Knisja m’hijiex ħlief “il-familja ta’ Alla”. Fil-bidu l-Knisja kollha spiss ma kinitx tkun ħlief dawk li flimkien ma “darhom kollha” kienu jemmnu (ara Atti 18,8). Meta dawn kienu jikkonvertu, kienu jixtiequ li “darhom kollha” wkoll issalva (ara Atti 16,31 u 11,14). Dawn il-familji li jkunu saru nsara kienu jkunu qishom gżejjer żgħar ta’ ħajja nisranija f’dinja bla twemmin.

1656 Illum, f’dinja li hi spiss barra mill-fidi, meta m’hijiex kontra l-fidi, il-familji ta’ l-insara għandhom importanza kbira, bħala ċentri ta’ fidi ħajja li titfa’ d-dija tagħha madwar. Hu għalhekk li l-Konċilju Vatikan II sejjaħ il-familja, b’espressjoni antika ħafna “il-knisja tad-dar” “ecclesia domestica”.[1210] Hu fi ħdan il-familja li l-ġenituri huma, “bil-kelma u bl-eżempju tagħhom … l-ewwel ħabbara tal-fidi, għall-qadi tal-vokazzjoni proprja ta’ kull wieħed u b’mod speċjali għall-qadi tal-vokazzjoni mqaddsa”.[1211]

1657 Hu fi ħdan il-familja li jitħaddem b’mod privileġġjat is-saċerdozju li tagħti l-Magħmudija tal-missier, ta’ l-omm, ta’ l-ulied u tal-membri kollha tal-familja, “meta jersqu lejn is-sagramenti, meta jitolbu u jroddu ħajr, huma u jagħtu xhieda ta’ ħajja qaddisa biċ-ċaħdiet u bl-imħabba tagħhom bil-fatti”.[1212] Il-familja hi hekk l-ewwel skola ta’ ħajja nisranija u “skola iktar għanja ta’ umanità”.[1213] Hi fi ħdan il-familja li wieħed jitgħallem it-toqol u l-ferħ tax-xogħol, l-imħabba bejn l-aħwa, il-maħfra mill-qalb, ukoll jekk imtennija kemm-il darba u fuq kollox, il-qima ta’ Alla permezz tat-talb u ta’ l-offerta tal-ħajja.

1658 Irridu niftakru ukoll li xi persuni, minħabba ċ-ċirkostanzi li fihom ikollhom jgħixu, spiss mingħajr ma jkunu jridu, huma qrib ħafna l-Qalb ta’ Ġesù u jistħoqqilhom l-imħabba u l-ħerqa tal-Knisja, u l-aktar dik tar-ragħajja: dawn huma l-ħafna persuni li ma żżewġux. Ħafna jibqgħu mingħajr familja umana, spiss minħabba l-faqar tagħhom. Xi wħud minnhom jgħixu din il-qagħda tagħhom fl-ispirtu tal-beatitudni, jaqdu ’l Alla u l-proxxmu b’mod eżemplari. Lil dawn il-persuni kulħadd għandu jiftħilhom il-bieb tad-dar, tal-“knejjes tad-dar”, ta’ dik il-familja kbira li hi l-Knisja. Ebda persuna ma hi bla familja f’din id-dinja: il-Knisja hi d-dar u l-familja ta’ kulħadd, u b’mod partikulari ta’ dawk li huma “mħabbtin u mtaqqlin” (Mt 11,28).[1214]

 

Fil-qosor

 1659 San Pawl jgħid: “Irġiel, ħobbu n-nisa tagħkom, kif Kristu ħabb il-Knisja... Dan il-misteru – qiegħed ingħid għal Kristu u għall-Knisja – huwa kbir” (Ef 5,25.32).

 1660 Ir-rabta taż-żwieġ, li biha r-raġel u l-mara jwaqqfu komunità intima ta’ ħajja u ta’ mħabba, twaqqfet u ġiet mogħtija l-liġijiet proprji tagħha mill-Ħallieq. Min-natura tagħha trid ukoll iġġib il-ġid tal-miżżewġin u t-tnissil u t-trobbija ta’ l-ulied. Ir-rabta taż-żwieġ bejn tnejn mgħammdin ġiet mgħollija għad-dinjità ta’ sagrament minn Kristu l-Mulej.[1215]

 1661 Is-sagrament taż-Żwieġ ifisser l-għaqda ta’ Kristu u l-Knisja. Lill-miżżewġin jagħtihom il-grazzja li jħobbu lil xulxin b’dik l-imħabba li biha Kristu ħabb il-Knisja tiegħu; b’hekk il-grazzja tas-sagrament twassal għall-perfezzjoni l-imħabba umana tal-miżżewġin, issaħħaħ l-għaqda ta’ bejniethom li ma tista’ titħassar qatt, u tqaddishom fil-mixi tagħhom lejn il-ħajja ta’ dejjem.[1216]

 1662 Iż-żwieġ jinbena fuq il-kunsens tat-tnejn li se jiżżewġu, jiġifieri fuq ir-rieda tagħhom li jagħtu lilhom infushom lil xulxin u għal dejjem bil-għan li jgħixu għaqda ta’ mħabba bil-fedeltà kollha, għaqda ta’ mħabba li tagħti l-frott.

 1663 Għaliex iż-żwieġ iqiegħed lill-miżżewġin f’qagħda pubblika ta’ ħajja fil-Knisja, jaqbel li jiġi ċċelebrat pubblikament fi ħdan ċelebrazzjoni liturġika quddiem saċerdot (jew xhud kwalifikat tal-Knisja), ix-xiehda u l-ġemgħa ta’ l-insara.

 1664 L-unità, l-indissolubiltà u l-ftuħ għall-ħajja huma essenzjali għaż-żwieġ. Il-poligamija tmur kontra l-unità taż-żwieġ; id-divorzju jifred dak li Alla għaqqad, iċ-ċaħda tal-ftuħ tal-ħajja tneħħi mill-ħajja taż-żwieġ “l-aqwa don tiegħu”, lit-tfal.1216a

 1665 Iż-żwieġ mill-ġdid ta’ divorzjati minn persuni li għadhom ħajjin u li magħhom kien hemm żwieġ validu, imur kontra l-pjan tal-Liġi ta’ Alla li għallem Kristu. Id-divorzjati ma humiex mifrudin mill-Knisja, iżda ma jistgħux jersqu jitqarbnu. Jgħixu l-ħajja nisranija tagħhom billi jagħtu lil uliedhom trobbija tajba fil-fidi.

 1666 Il-familja nisranija hi l-post fejn l-ulied jisimgħu l-ewwel tħabbira tal-fidi. Hu għalhekk li d-dar tal-familja bid-dritt kollu tissejjaħ “il-Knisja tad-dar”, komunità ta’ grazzja u ta’ talb, skola ta’ virtujiet umani u ta’ mħabba nisranija.

 

 

 

 

Ir-Raba’ Kap

Iċ-Ċelebrazzjonijiet liturĠiċi l-oĦra

 

L-ewwel artiklu

Is-Sagramentali

1667 “Ommna l-Knisja mqaddsa waqqfet is-sagramentali, li huma sinjali mqaddsa li bihom, f’sura ta’ xebh mas-sagramenti, jiġu mfissra u jingħataw bit-talb tal-Knisja, xi effetti, l-aktar spiritwali, li bihom il-bnedmin jitħejjew biex jirċievu l-effett ewlieni tas-sagramenti, u l-ħafna ċirkostanzi tal-ħajja jitqaddsu”.[1217]

 

Il-karatteristiċi tas-sagramentali

1668 Twaqqfu mill-Knisja għall-qdusija ta’ xi ministeri fil-Knisja, ta’ xi stati ta’ ħajja, tal-ħafna ċirkostanzi tal-ħajja nisranija, u ukoll ta’ xi affarijiet ta’ siwi li n-nies soltu jużaw. Jistgħu ukoll, b’deċiżjoni pastorali ta’ l-isqfijiet, iwieġbu għall-ħtiġijiet, għall-kultura u għall-ġrajja proprja tal-poplu nisrani ta’ xi mkien jew ta’ xi żmien. Fiċ-ċelebrazzjoni tas-sagramentali hemm dejjem talba msieħba ma’ sinjal determinat bħat-tqegħid ta’ l-idejn, is-sinjal tas-salib, it-traxxix bl-ilma mbierek (li jfakkar il-Magħmudija).

1669 Is-sagramentali joħorġu mis-saċerdozju li jingħata fil-Magħmudija: kull min hu mgħammed hu msejjaħ biex ikun “barka” (ara Ġen 12,2) u biex ibierek (ara Lq 6,28; Rum 12,14; 1 Piet 3,9). Hu għalhekk li xi lajċi jistgħu jippresiedu xi barkiet;[1218] aktar ma barka tkun dwar ħajja ekklesjali u sagramentali, il-presidenza tagħha aktar tkun riservata lill-minitsri ordnati (isqof, saċerdot u djaknu).[1219]

1670 Is-sagramentali ma jagħtux il-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu kif jagħtuha s-sagramenti, imma permezz tat-talb tal-Knisja iħejju biex wieħed jirċievi l-grazzja u jiddisponuh ħa jikkoopera magħha. “Għall-insara li għandhom dispożizzjonijiet tajba l-ġrajjiet kollha tal-ħajja, nistgħu ngħidu, huma mqaddsin bil-grazzja ta’ Alla li tiġi mill-Misteru ta’ l-Għid tal-Passjoni, il-Mewt u l-Qawmien mill-imwiet ta’ Kristu, għaliex minnu jiksbu l-qawwa tagħhom is-sagramenti kollha u s-sagramentali; u nistgħu ngħidu li m’hemmx ħaġa materjali li l-użu xieraq tagħha ma jistax jgħin għat-tqaddis tal-bniedem u għat-tifħir ta’ Alla”.[1220]

Il-Ħafna suriet tas-sagramentalI

1671 Fost is-sagramentali hemm l-ewwel il-barkiet (tal-persuni, tal-mejda, tal-ħwejjeġ, tal-postijiet). Kull barka hi tifħir ta’ Alla u talba għad-doni tiegħu. Fi Kristu, l-insara huma mberkin mill-Missier “b’kull xorta ta’ barka spiritwali” (Ef 1,3). Hu għalhekk li l-Knisja tagħti l-barka tagħha, hija u ssejjaħ l-isem ta’ Ġesù u trodd is-salib.

1672 Xi barkiet jibqgħu: għaliex jikkonsagraw xi persuni lil Alla u jwarrbu xi ħwejjeġ u xi postijiet għaċ-ċelebrazzjoni tal-Liturġija. Fost dawn il-barkiet ta’ persuni – li ma għandniex inħawduhom ma’ l-ordinazzjoni sagramentali – hemm il-barka ta’ abbati u ta’ badessa ta’ monasteru, il-konsagrazzjoni tal-verġni u dik tar-romol, ir-rit tal-professjoni reliġjuża, u l-barkiet għal xi ministeri fil-Knisja (letturi, akkolti, katekisti u l-bqija). Bħala eżempju ta’ barkiet ta’ oġġetti nistgħu nsemmu d-dedikazzjoni jew il-benedizzjoni ta’ knisja jew ta’ artal, il-benedizzjoni taż-żjut, tat-tagħmir imqaddes tal-knejjes, tal-qniepen u l-bqija.

1673 Meta l-Knisja titlob pubblikament u b’awtorità, f’isem Ġesù Kristu, biex xi persuna jew xi ħaġa tiġi mħarsa mit-theddid tal-Ħażin jew tiġi mwarrba minn taħt is-setgħa tiegħu, dan jissejjaħ eżorċiżmu. Kristu dan għamlu (ara Mk 1,25s), u minn għandu l-Knisja rċeviet is-setgħa u d-dmir li teżorċizza (ara Mk 3,15; 6,7.13; 16,17). F’sura sempliċi l-eżorċiżmu dejjem isir waqt iċ-ċelebrazzjoni tal-Magħmudija. L-eżorċiżmu solenni, jew “l-eżorċiżmu l-kbir”, jista’ jsir biss minn saċerdot u bil-permess ta’ l-isqof. Wieħed irid juża l-għaqal kollu u jħares bir-reqqa kollha r-regoli li għamlet il-Knisja. L-għan ta’ l-eżorċiżmu hu li jkeċċi x-xjaten jew jeħles minn taħt is-setgħa tax-xitan u dan bis-saħħa ta’ l-awtorità spiritwali li Ġesù ried jafda lill-Knisja tiegħu. Il-mard, l-aktar dak tal-moħħ (psikiku), hu ħaġa għal kollox differenti li tinteressa x-xjenza medika. Hu għalhekk importanti ħafna, qabel ma wieħed jiċċelebra eżorċiżmu, li jkun żgur dwar il-preżenza tal-Ħażin u mhux li jkun xi każ ta’ mard.[1221]

 

ReliĠjoŻità popolari

1674 Minbarra l-Liturġija tas-sagramenti u tas-sagramentali, il-katekeżi trid tqis ukoll is-suriet ta’ tjieba li jinsabu fost il-fidili u trid tqis ukoll ir-reliġjożità popolari. Is-sens reliġjuż tal-poplu nisrani, f’kull żmien, ġie mfisser minn ħafna suriet ta’ tjieba li ġew miżjuda mal-ħajja sagramentali tal-Knisja bħalma huma l-venerazzjoni tar-relikwi, iż-żjajjar lis-santwarji, il-pellegrinaġġi, il-purċissjonijiet, it-triq tas-salib (il-“Via Crucis”) iż-żfin reliġjuż, ir-rużarju, id-domni u l-bqija.[1222]

1675 Dawn l-espressjonijiet itawlu l-ħajja liturġika tal-Knisja, iżda ma jeħdux postha. “Iridu jiġu regolati b’mod li jkunu jaqblu mal-Liturġija u b’xi mod joħorġu minnha u jwasslu ukoll il-fidili għaliha, għaliex il-Liturġija min-natura tagħha hi aqwa minnhom”.[1223]

1676 Hu meħtieġ ħafna għaqal pastorali biex wieħed jgħin u jġib ’il quddiem ir-reliġjożità popolari, u f’każ ta’ nuqqasijiet, isaffi u jiddritta s-sens reliġjuż, li hu l-pedament ta’ dawn id-devozzjonijiet ħa jingħaraf dejjem aktar il-Misteru ta’ Kristu.[1224] Dawn id-devozzjonijiet huma fir-responsabbiltà ta’ l-isqfijiet li jridu jistħarrġuhom u jaraw humiex skond in-normi pastorali tal-Knisja.[1225]

Ir-reliġjożità popolari essenzjalment, hi ġabra ta’ valuri li jwieġbu, fid-dawl ta’ l-għerf nisrani, għall-problemi kbar tal-ħajja. Is-sens komun tal-poplu nisrani għandu l-ħila jasal għal sintesi fil-ħajja. Hu b’dan il-mod li jmorru flimkien, b’mod kreattiv, dak li hu ta’ Alla u dak li hu ta’ bniedem, Kristu u Marija, ir-ruħ u l-ġisem, ix-xirka u l-istituzzjoni, il-persuna u l-komunità, il-fidi u l-patrija, l-intelliġenza u s-sentiment. Dan l-għerf hu l-umaneżmu nisrani li jagħraf b’mod tassew radikali d-dinjità tal-bniedem bħala iben Alla, iġedded il-bniedem biex jgħix fundamentalment fi fraternità ma’ l-oħrajn, jaf jgħix f’armonija man-natura u jifhem x’inhu x-xogħol, u juri għaliex wieħed jista’ jgħix fil-hena u l-ferħ, ukoll f’nofs ħajja iebsa. Dan l-għerf, għall-poplu hu wkoll prinċipju ta’ dixxerniment, istint evanġeliku li jwassal il-bniedem biex minnufih jintebaħ jekk l-Evanġelju hu dak li l-ewwel qed jiġi mħares fil-Knisja jew jekk hu nieqes u maħnuq minn interessi oħra.[1226]

 

Fil-qosor

 1677 Jissejħu sagramentali dawk is-sinjali mqaddsa li twaqqfu mill-Knisja bil-għan li jħejju l-bnedmin ħa jirċievu l-frott tas-sagramenti u jqaddsu ċ-ċirkostanzi kollha tal-ħajja.

 1678 Fost is-sagramentali, il-barkiet għandhom post importanti: huma fl-istess waqt tifħir lil Alla għall-opri u d-doni tiegħu, u talb tal-Knisja biex il-bnedmin ikunu jistgħu jagħmlu użu tajjeb mid-doni ta’ Alla skond l-ispirtu ta’ l-Evanġelju.

 1679 Minbarra l-Liturġija, il-ħajja nisranija titmantna b’ħafna suriet ta’ tjieba popo-lari li għandhom l-għeruq tagħhom f’kulturi differenti. Il-Knisja, waqt li tistħarriġhom u ddawwalhom bid-dawl tal-fidi, hi favur dawk is-suriet ta’ reliġjożità popolari li juru istint evanġeliku u għerf il-bnedmin u jagħnu l-ħajja nisranija.

 

 

It-tieni artiklu

Il-funerali NSARA

1680 Is-sagramenti kollha, u l-aktar dawk tad-dħul fil-ħajja nisranija għandhom bħala għan l-aħħar Għid ta’ wlied Alla, dak li, bil-mewt, idaħħalhom fil-Ħajja tas-Saltna. Imbagħad iseħħ dak li nistqarru bil-fidi u bit-tama’: “Nistenna l-qawma mill-imwiet u l-ħajja taż-żmien li ġej”.[1227]

 

I.L-aħħar Għid tan-Nisrani

1681 Is-sens nisrani tal-mewt juri ruħu fid-dawl tal-Misteru tal-Għid tal-Mewt u l-Qawmien ta’ Kristu għall-ħajja: fih hi t-tama kollha tagħna. In-nisrani li jmut fi Kristu Ġesù “joħroġ mill-ġisem biex imur u joqgħod għand il-Mulej” (2 Kor 5,8).

1682 Jum il-mewt, għan-nisrani hu t-tmiem tal-ħajja sagramentali tiegħu, il-milja tat-twelid ġdid li beda bil-Magħmudija, ix-“xebh” definittiv max-“xbieha ta’ l-Iben”, moghtija permezz ta’ l-Unzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu u t-tisħib fl-ikla tas-Saltna li ġiet antiċipata fl-Ewkaristija, ukoll jekk jeħtieġlu l-aħħar tisfija biex ikun jista’ jilbes il-libsa tat-tieġ.

1683 Il-Knisja bħala Omm, refgħet sagramentalment fi ħdanha n-nisrani fil-mixi tiegħu f’din id-dinja, u tissieħeb miegħu fi tmiem il-mixi tiegħu biex tafdah “f’idejn il-Missier”. Toffri lill-Missier, fi Kristu, iben il-grazzja tiegħu, u tiżra’ fl-art b’tama sħiħa ż-żerriegħa tal-ġisem li għad jirxoxta fil-glorja (ara 1 Kor 15,42-44). Din l-offerta tiġi ċċelebrata fis-sħuħija kollha tagħha fis-Sagrifiċċju ewkaristiku: il-barkiet li jiġu qabel u wara huma sagramentali.

 

II.Iċ-ċelebrazzjoni tal-funerali

1684 Il-Funeral Nisrani huwa ċelebrazzjoni liturġika tal-Knisja. Il-ministeru tal-Knisja hawnhekk ifisser ukoll ir-rabta effikaċi li hemm mal-mejjet u għandu l-għan li jsieħeb il-ġemgħa tal-komunità fil-funeral u jħabbrilha l-ħajja ta’ dejjem.[1228]

1685 Il-ħafna riti tal-funerali jfissru l-karattru tal-Għid tal-mewt tan-nisrani u jwieġbu għat-tradizzjonijiet u l-qagħdiet ta’ kull post, ukoll dwar il-kulur liturġiku li jintuża436a.

1686 L-Ordni tal-funerali[1229] tal-liturġija Rumana għandu tliet suriet ta’ ċelebrazzjoni tal-funerali li jaqblu mat-tliet postijiet fejn isiru (id-dar, il-knisja u ċ-ċimiterju), skond l-importanza li jagħtuhom il-familja, id-drawwiet tal-post, il-kultura u r-reliġjożità popolari. Dan l-ordni fl-aħħar mill-aħħar insibuh fit-tradizzjonijiet liturġiċi kollha, u għandu erba’ mumenti prinċipali.

1687 Il-laqgħa mill-komunità. Tislima ta’ fidi tiftaħ iċ-ċelebrazzjoni. Il-qraba tal-mejjet jiġu milqugħin bi kliem ta’ “faraġ” (fit-tifsir li għandha l-kelma fit-Testment il-Ġdid: il-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu fit-tama: ara 1 Tes 4,18). Il-ġemgħa li titlob madwar l-artal tistenna hi wkoll “il-kliem tal-ħajja ta’ dejjem”. Il-mewt ta’ membru tal-komunità (jew l-anniversarju tal-mewt, jew is-seba’ jew it-tletin jum tal-mewt) hu fatt li jmissu jwassal il-fidili biex iħarsu ’l hemm minn “din id-dinja”, lejn il-veritajiet tal-fidi fi Kristu rxoxt.

1688 Il-Liturġija tal-Kelma fil-funerali titlob għażla wisq aktar attenta għaliex il-ġemgħa jista’ jkollha fi ħdanha nies li ma tantx jieħdu sehem fil-Liturġija, jew ħbieb tal-mejjet li m’humiex insara. L-omelija, b’mod partikulari, “ma tridx tkun eloġju funebri”[1230] tal-mejjet, imma trid tagħti dawl lill-misteru tal-mewt nisranija fid-dawl ta’ Kristu rxoxt.

1689 Is-Sagrifiċċju ewkaristiku. Meta ċ-ċelebrazzjoni tal-funerali ssir fil-knisja, l-Ewkaristija tkun il-qofol tal-Għid tal-mewt nisranija.[1231] F’dak il-waqt il-Knisja turi r-rabta tagħha mal-mejjet: hija u toffri lill-Missier, fl-Ispirtu s-Santu, is-sagrifiċċju tal-Mewt u l-Qawmien għall-ħajja tal-Mulej; il-Knisja titlob li binha (bintha) jitnaddaf mid-dnubiet u mill-effetti kollha tiegħu u jidħol fil-milja tal-Għid tal-mejda tas-Saltna.[1232] Hu permezz ta’ l-Ewkaristija li l-fidili, u speċjalment il-qraba tal-mejjet, jitgħallmu jgħixu f’għaqda ma’ dak “li raqad fil-Mulej”, f’xirka mal-Ġisem ta’ Kristu, li tiegħu hu membru ħaj u jitolbu għalih u miegħu.

1690 Bit-tislima ta’ l-aħħar li l-Knisja lill-mejjet “tirrikmandah” lil Alla. “Hija l-aħħar tislima li biha l-komunità nisranija ssellem lil wieħed mill-membri tagħha qabel ġismu jittieħed għad-difna”.[1233] It-tradizzjoni Biżantina dan tfissru permezz ta’ bewsa lill-mejjet.

B’din it-tislima ta’ l-aħħar “isir kant għat-tluq tal-mejjet minn din il-ħajja u għall-firda tiegħu minna, imma ukoll għax għadna magħqudin miegħu u għad nerġgħu niltaqgħu: għaliex aħna m’aħniex mifrudin minn xulxin imma lkoll mexjin mill-istess triq u għad niltaqgħu lkoll fl-istess post. Ma nkunu qatt mifrudin minn xulxin għaliex, aħna ngħixu bi Kristu magħqudin miegħu, mexjin lejh... inkunu lkoll flimkien fi Kristu”.[1234]

 

 

 

IT-TIELET PARTI

 IL-ĦAJJA FI KRISTU

 

 

1691 “Agħraf, o nisrani, il-kobor tiegħek; int li sseħibt ma’ Alla fin-natura tiegħu, la terġax lura fil-post baxx ta’ dari b’ħajja mhux xierqa. Ftakar ta’ liema Ras u ta’ liema Ġisem int membru. Żomm f’moħħok li inti nqlajt minn taħt is-setgħa tad-dlamijiet u għaddejt fid-dawl u s-Saltna ta’ Alla”.[1235]

1692 Is-Simbolu tal-fidi jistqarr il-kobor tad-doni ta’ Alla lill-bniedem fl-opra tal-ħolqien, u wisq aktar tal-fidwa u t-tqaddis. Dak li l-fidi tistqarr, jagħtuhulna s-sagramenti: l-insara, permezz tas-sagramenti “li tawhom twelid ġdid”, saru “wlied Alla” (Ġw 1,12; 1 Ġw 3,1), “imseħbin fin-natura ta’ Alla” (2 Piet 1,4). L-insara, huma u jagħrfu d-dinjità ġdida tagħhom bil-fidi, huma issa msejħin biex jgħixu “ħajja li tixraq l-Evanġelju ta’ Kristu” (Fil 1,27). Bis-sagramenti u t-talb jirċievu l-grazzja ta’ Kristu u d-doni ta’ l-Ispirtu li jagħtuhom il-ħila li jirċevuha.

1693 Kristu Ġesù dejjem għamel dak li jogħġob lill-Missier (ara Ġw 8,29). Għex dejjem f’għaqda sħiħa miegħu. Hekk ukoll id-dixxipli tiegħu, huma mistednin jgħixu taħt il-ħarsa tal-Missier, “li jara dak li hu moħbi” (ara Mt 6,6), biex “ikunu perfetti bħalma hu perfett il-Missier li hu fis-smewwiet” (Mt 5,47).

1694 L-insara, li saru ħaġa waħda ma’ Kristu permezz tal-Magħmudija (ara Rum 6,5) huma “mejtin għad-dnub imma ħajjin għal Alla fi Kristu Ġesù” (Rum 6,11) u hekk huma mseħbin fil-ħajja ta’ Kristu rxoxt (ara Kol 2,12). L-insara, huma u mexjin wara Ġesù u magħqudin miegħu (Ġw 15,5), jistgħu jfittxu li jkunu “jixbħu lil Alla bħala wlied maħbuba u jimxu fl-imħabba”(Ef 5,1), billi bi ħsibijiethom, bi kliemhom u b’għemilhom juru li huma “jaħsbu kif kien jaħseb Kristu Ġesù” (Fil 2,5) u jimxu fuq l-eżempju tiegħu. (ara Ġw 13, 12-16).

1695 “Iġġustifikati fl-Isem ta’ Sidna Ġesù Kristu u fl-Ispirtu ta’ Alla” (1 Kor 6,11), l-insara li tqaddsu u ġew “imsejħa biex ikunu qaddisin” (1 Kor 1,2), saru “tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu” (ara 1 Kor 6,19). Dan “l-Ispirtu ta’ l-Iben” jgħallimhom jitolbu lill-Missier (ara Gal 4,6), u, għax sar il-ħajja tagħhom, imexxihom (ara Gal 5,25) biex jagħmlu “l-frott ta’ l-Ispirtu” (Gal 5,22) bl-għemil ta’ mħabba. L-Ispirtu s-Santu, huwa u jfejjaqna mill-ġerħat tad-dnub, “iġeddidna b’tibdila spiritwali fil-fehma tagħna” (Ef 4,23), idawwalna u jsaħħahna biex ngħixu bħala “wlied id-dawl” (Ef 5,8), “b’kull ma hu tajjeb, b’kull ma hu ġustizzja, b’kull ma hu veru”, f’kollox (Ef 5,9).

1696 It-triq ta’ Kristu “twassal għall-ħajja”, triq kuntrarja għaliha “twassal għat-telfien” (Mt 7,13; ara Dewt 30, 15-20). Il-parabbola ta’ l-Evanġelju dwar iż-żewġ triqat insibuha dejjem fil-katekeżi tal-Knisja. Turina l-importanza tad-deċiżjonijiet morali għas-salvazzjoni tagħna. “Hemm żewġ triqat, waħda tal-ħajja, l-oħra tal-mewt: bejniethom hemm differenza kbira”.[1236]

1697 Fil-katekeżi hu importanti ħafna li jintwera b’mod l-aktar ċar x’ferħ iġġib it-triq ta’ Kristu, imma wkoll x’titlob minna.[1237] Il-katekeżi tal-“ħajja ġdida” (Rum 6,4) fi Kristu hi

— katekeżi ta’ l-Ispirtu s-Santu, Mgħallem fir-ruħ tal-ħajja skond Kristu, mistieden kollu ħlewwa u ħabib, inebbaħ, imexxi, jiddritta u jsaħħaħ din il-ħajja;

— katekeżi tal-grazzja, għaliex hu permezz tal-grazzja li aħna salvi u permezz tal-grazzja ukoll li l-għemejjel tagħna jista’ jkollhom frott għall-ħajja ta’ dejjem;

— katekeżi tal-beatitudni għaliex it-triq ta’ Kristu tinġabar kollha kemm hi fil-beatitudni, it-triq waħdanija li twassal għall-hena ta’ dejjem, hena li l-qalb tal-bniedem tant tixtieq;

— katekeżi ta’ dnub u maħfra, għaliex il-bniedem jekk ma jagħrafx li hu midneb, ma jasalx biex jagħraf il-verità fuqu nnifsu, kondizzjoni meħtieġa biex jagħmel dak li hu sewwa, u jekk ma tingħatalux il-maħfra ma jkunx jista’ joqgħod għal din il-verità;

— katekeżi tal-virtujiet tal-bniedem, li twassal biex wieħed jara l-ġmiel u l-ħajra tad-dispożizzjonijiet tajba għal dak li hu ġid;

— katekeżi tal-virtujiet insara, tal-fidi, tama u mħabba li tieħu l-aqwa ispirazzjoni tagħha mill-eżempji tal-qaddisin;

— katekeżi tal-preċett ta’ l-imħabba ta’ Alla u tal-proxxmu, preċett żviluppat fl-Għaxar kmandamenti;

— katekeżi ekklesjali għaliex hu permezz qsim ta’ “ġid spiritwali” fix-“xirka tal-qaddisin” li l-ħajja nisranija, tikber, tiżviluppa u tingħata.

1698 Il-bidu u t-tmiem ta’ din il-katekeżi hu dejjem Ġesù Kristu stess, li hu “t-triq, il-verità u l-ħajja” (Ġw 14,6). Huma u jħarsu lejn Ġesù bil-fidi li l-insara jistgħu jittamaw li hu jagħmel li jseħħu fihom il-wegħdiet tiegħu, u huma u jħobbuh b’dik l-imħabba li bihom ħabbhom, l-għemil li jagħmlu jkun jaqbel mad-dinjità tagħhom.

Nitlobkom tqisu li Sidna Ġesù Kristu hu l-veru Kap tagħkom u li intom membri tiegħu; hu għalikom dak li r-ras hi għall-membri tal-ġisem tiegħu; kull ma hu tajjeb hu tagħkom: l-ispirtu tiegħu, Qalbu, Ġismu, Ruħu, il-fakultajiet kollha tiegħu; u tridu tużawhom qishom kienu tagħkom biex taqdu, tfaħħru, tħobbu u tigglorifikaw lil Alla. Intom għalih, kif il-membri tal-ġisem huma għar-ras. Hu ukoll jixtieq ħafna juża kull ma hu fikom għall-qadi u l-glorja ta’ Missieru, bħallikieku kienu tiegħu.[1238]

Għalija l-ħajja hi Kristu (Fil 1,21).

 

 

 

 

L-EWWEL SEZZJONI

 

IL-VOKAZZJONI TAL-BNIEDEM

IL-ĦAJJA FL-ISPIRTU

 

 1699 Il-ħajja fl-Ispirtu s-Santu twassal għat-tmiem tagħha l-vokazzjoni tal-bniedem (l-ewwel Kap). Tikkonsisti fl-imħabba ta’ Alla u f’solidarjetà mal-bnedmin (it-tieni Kap). Tiġi mogħtija b’xejn bħala salvazzjoni (it-tielet Kap).

 

L-EWWEL KAP

Id-Dinjità Tal-Persuna UMANA

 

1700 Id-dinjità tal-persuna umana għandha l-għeruq tagħha fil-ħolqien fis-sura u x-xbieha ta’ Alla (l-ewwel artiklu); u tilħaq il-milja tagħha fis-sejħa tal-bniedem għat-tgawdija ta’ Alla (it-tieni artiklu). Huwa l-bniedem li għandu jħabrek minn rajh biex jikseb dan (it-tielet artiklu). Permezz ta’ l-għemil maħsub tiegħu (ir-raba’ artiklu) il-bniedem, bħala persuna, juri li jrid jaqbel jew ma jaqbilx mal-ġid imwiegħed minn Alla, ġid li tiegħu hi xhud il-kuxjenza morali (il-ħames artiklu). Il-bnedmin jinbnew waħedhom u jikbru minn ġewwa: permezz tal-ħajja sensibbli u spiritwali kollha tagħhom jilħqu l-kobor sħiħ tagħhom (is-sitt artiklu). Bil-għajnuna tal-grazzja huma jikbru fil-virtù (is-seba’ artiklu), u jevitaw id-dnub, u jekk jaqgħu fid-dnub, jagħmlu bħall-iben il-ħali (ara Lq 15, 11-31) u jafdaw lilhom infushom għall-ħniena tal-Missier tagħna tas-sema (it-tmien artiklu). B’dan il-mod jaslu għall-perfezzjoni ta’ l-imħabba.

 

L-ewwel artiklu

Il-Bniedem Xbieha Ta’ Alla

1701 “Kristu, meta wriena l-misteru tal-Missier u ta’ l-Imħabba tiegħu, wera lill-bniedem b’mod l-aktar sħiħ x’inhu fih innifsu u kemm hi għolja l-vokazzjoni tiegħu”.[1239] Hu fi Kristu, “ix-xbieha ta’ Alla li ma jidhirx” (Kol 1,15; ara 2 Kor 4,4), li l-bniedem ġie maħluq “fuq is-sura u x-xbieha” tal-Ħallieq. Hu fi Kristu, Feddej u Salvatur, li x-xbieha ta’ Alla, mħassra fil-bniedem bl-ewwel dnub, ġiet imġedda fil-ġmiel li kellha fil-bidu u mogħnija bil-grazzja ta’ Alla.[1240]

1702 Ix-xbieha ta’ Alla tinsab f’kull bniedem … Tiddi fl-għaqda tal-bnedmin bejniethom, fi xbieha ta’ l-unità tat-Tliet Persuni tat-Trinità bejniethom (ara t-tieni Kap).

1703 Mogħtija ruħ “spiritwali u immortali”6a il-persuna umana hija “l-kreatura waħdanija fuq l-art li Alla riedha minħabba fija stess”.[1241] Sa mit-tnissil tagħha, hi destinata għall-hena ta’ dejjem.

1704 Il-persuna umana għandha sehem fid-dawl u l-qawwa ta’ l-Ispirtu ta’ Alla. Permezz tar-raġuni, tista’ tifhem l-ordni li l-Ħallieq ried li jkun hemm fil-ħolqien. Permezz tar-rieda tista’ twassal lilha nnifisha sal-ġid veru. Tilħaq il-perfezzjoni tagħha “meta tfittex u tħobb dak li hu veru u dak li hu tajjeb”.[1242]

1705 Il-bniedem, għax għandu ruħ u għandu l-qawwiet spiritwali ta’ l-intelliġenza u r-rieda, hu mżejjen bil-libertà “sinjal privileġġjat tax-xbieha ta’ Alla”.[1243]

1706 Bir-raġuni tiegħu l-bniedem jagħraf leħen Alla, li jħajru biex “jagħmel it-tajjeb u jevita l-ħażin”.[1244] Kull bniedem hu obbligat jisma’ minn din il-liġi li tidwi fil-kuxjenza u li titwettaq fl-imħabba ta’ Alla u tal-proxxmu. Li wieħed jgħix ħajja morali hu xhieda tad-dinjità tal-persuna.

1707 “Imqarraq mill-Ħażin, sa mill-bidu tal-istorja tiegħu, il-bniedem abbuża mil-libertà”.[1245] Ċeda għat-tentazzjoni u għamel dak li hu ħażin. Għad għandu fih ix-xewqa li jagħmel dak li hu tajjeb, iżda n-natura tiegħu għandha l-ġerħa tad-dnub tan-nisel. Sar jinġibed lejn il-ħażen u faċli jiżbalja:

Huwa fih innifsu li l-bniedem hu mifrud. Għalhekk il-ħajja kollha tal-bniedem kemm bħala individwu u kif ukoll fil-komunità, turi ruħha bħala ġlieda, tassew drammatika, bejn it-tajjeb u l-ħażin, bejn id-dawl u d-dlamijiet.[1246]

1708 Bil-Passjoni tiegħu Kristu ħelisna mix-Xitan u mid-dnub. Immerita għalina l-ħajja ġdida fl-Ispirtu s-Santu. Il-grazzja tiegħu tagħtina lura dak li d-dnub kien ħassar fina.

1709 Min jemmen fi Kristu jsir iben Alla. Din l-adozzjoni ta’ l-ulied, tbiddlu u tagħtih li jimxi fuq l-eżempju ta’ Kristu. Tagħtih il-ħila li jimxi dritt u jagħmel is-sewwa. F’għaqda mas-Salvatur tiegħu, id-dixxiplu jilħaq il-perfezzjoni ta’ l-imħabba: il-qdusija. Il-ħajja morali timmatura permezz tal-grazzja, u tiżbokka fil-ħajja ta’ dejjem, fil-glorja tas-smewwiet.

 

Fil-qosor

1710 “Kristu juri lill-bniedem b’mod l-aktar sħiħ x’inhu fih innifsu u kemm hi għolja l-vokazzjoni tiegħu”.[1247]

1711 Il-persuna umana, imżejna b’ruħ spiritwali, bl-intelliġenza u r-rieda, sa mit-tnissil tagħha hi kollha kemm hi għal Alla u ddestinata għall-hena ta’ dejjem. Tilħaq il-perfezzjoni tagħha “meta tfittex u tħobb dak li hu veru u dak li hu tajjeb”.[1248]

1712 Il-libertà vera fil-bniedem hi “sinjal privileġġjat tax-xbieha ta’ Alla fih”.[1249]

1713 Il-bniedem hu marbut li jħares il-liġi morali li timbuttah biex “jagħmel it-tajjeb u jevita dak li hu ħażin”.[1250] Din il-liġi tidwi fil-kuxjenza tiegħu.

1714 Il-bniedem, midrub fin-natura tiegħu bid-dnub tan-nisel, jista’ jiżbalja u hu miġbud lejn il-ħażen, huwa u jagħmel użu mil-libertà tiegħu.

1715 Min jemmen fi Kristu għandu l-ħajja ġdida fl-Ispirtu s-Santu. Il-ħajja morali, li tikber u timmatura bil-grazzja, tilħaq il-milja tagħha fil-glorja tas-sema.

 

 

It-tieni artiklu

Il-Vokazzjoni TagĦna GĦall-Hena

 

I.Il-beatitudnijiet

1716 Il-beatitudnijiet huma fil-qalba tal-predikazzjoni ta’ Kristu. It-tħabbira tagħhom ittenni l-wegħdiet magħmulin lill-poplu magħżul sa minn żmien Abraham. Twassalhom għat-twettiq tagħhom billi tindirizzahom mhux aktar u mhux biss lejn it-tgawdija ta’ l-art, imma lejn is-Saltna tas-Smewwiet.

 Henjin il-foqra fl-Ispirtu, għax tagħhom hija s-Saltna tas-

 smewwiet.

 Henjin l-imnikktin, għax huma jkunu mfarrġa.

 Henjin ta’ qalbhom ħelwa, għax huma jkollhom b’wirthom l-art.

Henjin dawk li huma bil-ġuħ u l-għatx tal-ġustizzja, għax huma jkunu mxebbgħin.

 Henjin dawk li jħennu, għax huma jsibu ħniena.

 Henjin dawk li huma safja f’qalbhom, għax huma jaraw ’l Alla.

 Henjin dawk li jġibu l-paċi, għax jissejħu wlied Alla.

Henjin dawk li huma ppersegwitati minħabba s-sewwa, għax tagħhom hija s-Saltna tas-smewwiet.

Henjin intom meta jgħajrukom u jippersegwitawkom u jaqilgħu kull xorta ta’ ħażen u gideb kontra tagħkom minħabba fija.

 Ifirħu u thennew għax ħlaskom kbir fis-Smewwiet (Mt 5,3-10).

1717 Il-beatitudnijiet juru wiċċ Ġesù Kristu u jfissru l-imħabba tiegħu, juru x’inhi is-sejħa ta’ l-insara li huma mseħbin fil-glorja tal-Passjoni u l-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet; idawlu l-għemejjel u l-qagħdiet karatteristiċi tal-ħajja nisranija; huma wegħdiet paradossali li jwieżnu t-tama tagħna fit-tiġrib; iħabbru lid-dixxipli l-barkiet u l-premjijiet li ġa ngħataw minn qabel b’mod mhux ċar lid-dixxipli; iseħħu għall-ewwel darba fil-ħajja tal-Verġni Marija.

 

II.Ix-xewqa ta’ l-hena

1718 Il-beatitudnijiet huma tweġiba għax-xewqa naturali ta’ l-hena. Din ix-xewqa ġejja minn Alla: Alla qegħedha fil-qalb tal-bniedem biex jiġbdu lejh, għax hu biss jista’ jagħmel hieni l-bniedem.

Żgur li lkoll irridu ngħixu ħajja hienja u ma hemm ħadd fost il-bnedmin li m’huwiex sejjer jaċċetta dan saħansitra qabel stess ma jitħabbarlu għal kollox.[1251]

Mela għax qiegħed infittxek, Mulej? Billi meta nfittex lilek, o Alla jien qed infittex il-ħajja ta’ l-hena, agħmel li nfittex lilek biex ruħi tgħix, għax ġismi jgħix b’ruħi, u ruħi tgħix bik.[1252]

Alla biss jimlieni.[1253]

1719 Il-beatitudnijiet jikxfu l-għan tal-ħajja tal-bniedem, juru fejn fl-aħħar iridu jaslu l-għemejjel tal-bniedem: Alla qiegħed isejħilna għall-hena tiegħu stess. Din is-sejħa qiegħda ssir lil kull wieħed personalment, imma qed issir ukoll lill-ġemgħa kollha tal-Knisja, lill-poplu ġdid ta’ dawk li laqgħu l-wegħda u qegħdin jgħixu bil-fidi.

 

III.L-hena nisrani

1720 It-Testment il-Ġdid għandu ħafna espressjonijiet biex ifisser x’inhu l-hena li għalih Alla qiegħed isejjaħ lill-bniedem: il-miġja tas-Saltna ta’ Alla (ara Mt 4,17); id-dehra ta’ Alla: “Henjin dawk li huma safja f’qalbhom, għax huma jaraw ’l Alla” (Mt 5,8; ara 1 Ġw 3,2; 1 Kor 13,12); id-dħul fil-hena tal-Mulej (ara Mt 25,21.23); id-dħul fil-mistrieħ ta’ Alla (Lh 4,7-11).

Hemm nistrieħu, naraw u nħobbu, inħobbu u nfaħħru. Araw x’se jkun it-tmiem li ma għandux tmiem. U x’għan ieħor għandna jekk mhux li naslu fis-Saltna li ma għandhiex tmiem?[1254]

1721 Alla qegħdena fid-dinja biex nagħerfuh, naqduh u nħobbuh u hekk naslu fil-ġenna. L-hena jagħtina sehem min-natura ta’ Alla (2 Piet 1,4) u mill-ħajja ta’ dejjem (ara Ġw 17,3). Bl-hena l-bniedem jidħol fil-glorja ta’ Kristu (ara Rum 8,18) u fil-hena tal-ħajja tat-Trinità.

1722 Hena bħal dan jgħaddi kull ma l-moħħ jista’ jifhem, hu aqwa mill-forzi kollha tal-bniedem. Hu frott tad-don ta’ Alla mogħti kollu kemm hu b’xejn. Għalhekk insejħulu don sopranaturali, bħall-grazzja li tħejji l-bniedem ħa jidħol fil-hena ta’ Alla.

“Henjin dawk li huma safja f’qalbhom, għax huma jaraw ’l Alla”. Iva, min­ħabba l-kobor u l-glorja tiegħu li ma tistax titfisser bil-kliem, “ħadd ma jara ’l Alla u jgħix”, għax moħħ il-bniedem qatt ma jista’ jasal biex jagħraf il-Missier; iżda għall-imħabba u t-tjieba tiegħu għall-bnedmin, u s-setgħa tiegħu bla qjies, Alla jasal biex lil dawk li jħobbuh, jagħtihom il-privileġġ li jarawh … “għaliex dak li ma jistax ikun għall-bnedmin, jista’ jkun għal Alla”.[1255]

1723 L-hena mwiegħed iqiegħed quddiemna żewġ għażliet morali deċisivi. Jistedinna nsaffu qlubna mill-istinti ħżiena u nfittxu l-imħabba ta’ Alla fuq kollox. Jgħallimna li l-veru ġid jinsab mhux fil-għana u l-kumditajiet; lanqas fil-ġieħ tal-bnedmin jew fis-setgħa; u lanqas f’ebda għemil tal-bniedem, utli kemm hu utli, bħal ma huma x-xjenza, it-teknika, l-arti; u lanqas fil-ħlejjaq; f’Alla biss, l-għajn ta’ kull ġid u ta’ kull imħabba, jinsab il-veru ġid:

L-għana hu l-alla l-kbir ta’ llum: lilu l-kotra, il-folla kollha tal-bnedmin tagħti qima istintivament. Iqisu l-hena tagħhom mill-għana li għandhom, u skond l-għana li għandhom iqisu ġieħhom … Dan kollu ġej mill-konvinzjoni li bil-għana kollox jista’ jsir. L-għana għalhekk hu wieħed mill-allat foloz ta’ llum; u alla falz ieħor hu l-kilba li tissemma … li tagħmel isem, li tkun magħruf, tagħmel ħoss fid-dinja (dik li nistgħu nsejħulha l-fama tal-gazzetti) sar jitqies bħala ġid fih innifsu ġid mill-ogħla, ħaġa li jistħoqqilha ukoll qima tassew.[1256]

1724 L-għaxar kmandamenti, id-diskors minn fuq il-muntanja, u l-katekeżi appostolika juruna t-triqat li jwasslu għas-Saltna tas-smewwiet. Aħna nimxu ’l quddiem minn din it-triq, pass pass, bil-ħajja tagħna ta’ kull jum, megħjuna bil-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu, u msaħħin mill-Kelma ta’ Kristu, ftit ftit nagħmlu frott fil-Knisja għall-glorja ta’ Alla.[1257]

 

Fil-qosor

1725 Il-beatitudnijiet itennu u jtemmu l-wegħdiet ta’ Alla sa minn żmien Abraham u jmexxuhom lejn is-Saltna tas-smewwiet. Iwieġbu għax-xewqa ta’ l-hena li Alla qiegħed f’qalb il-bniedem.

1726 Il-beatitudnijiet juruna lejn fejn qiegħed isejħilna Alla: is-Saltna, id-dehra ta’ Alla, is-sehem fin-natura ta’ Alla, il-ħajja ta’ dejjem, l-adozzjoni ta’ wlied, il-mistrieħ f’Alla.

1727 L-hena tal-ħajja ta’ dejjem hu don ta’ Alla mogħti għal kollox b’xejn: hu don sopranaturali bħall-grazzja li twassal għalih.

1728 Il-beatitudnijiet iqegħdulna quddiemna xi għażliet deċisivi dwar il- ġid ta’ l-art: isaffu l-qalb tagħna biex jgħallmuna nħobbu ’l Alla fuq kollox.

1729 L-hena tas-sema jgħidilna b’liema kriterji rridu nimxu fl-użu tal-ġid ta’ l-art, skond il-liġi ta’ Alla.

 

 

It-tielet artiklu

Il-Libertà Tal-Bniedem

1730 Alla ħalaq il-bniedem u żejnu bir-raġuni u tah id-dinjità ta’ persuna mogħnija b’inizjattiva u sidt ta’ għemilha. “Alla ħalla l-bniedem f’idejn ir-rieda tiegħu” (Sir 15,14) biex ikun jista’ minn rajh ifittex lil dak li ħalqu u bir-rieda tiegħu jingħaqad miegħu ħa jasal għall-milja tal-perfezzjoni hienja”.[1258]

Il-bniedem hu mżejjen bir-raġuni u għalhekk jixbaħ lil Alla, maħluq ħieles u sid ta’ għemilu.[1259]

 

I.Libertà u responsabbiltà

1731 Il-libertà hi s-setgħa, bl-għeruq tagħha fir-raġuni u r-rieda, li tagħmel jew ma tagħmilx xi ħaġa, li tagħmel din jew dik il-ħaġa, u hekk minn rajk tagħmel għemil maħsub sewwa minnek. Permezz ta’ din il-libertà l-bniedem jiddisponi minnu nnifsu kif irid hu. Il-libertà hi qawwa fil-bniedem li biha jikber u jilħaq il-kobor sħiħ tiegħu fil-verità u t-tjieba. Il-libertà tilħaq il-perfezzjoni tagħha meta twassal għand Alla, l-hena tagħna.

1732 Il-libertà, sakemm ma tkunx għadha ntrabtet definittivament ma’ Alla, li fih tilħaq il-milja tagħha, tista’ tagħżel bejn it-tajjeb u l-ħażin, tista’ tikber dejjem iktar fil-perfezzjoni, jew tonqos u tidneb. Mil-libertà, l-għemejjel kollha tal-bniedem jiksbu l-karatteristika tagħhom. Hija ssir għajn ta’ tifħir jew ta’ ħtija, ta’ mertu jew ta’ nuqqas ta’ mertu.

1733 Aktar ma wieħed jagħmel dak li hu tajjeb, aktar isir ħieles. M’hemmx vera libertà jekk mhux f’għemil li hu tajjeb u ġust. L-għażla tad-diżubbidjenza u tal-ħażen hi abbuż tal-libertà li jwassal għall-“jasar tad-dnub” (ara Rum 6,17).

1734 Il-libertà tagħmel il-bniedem responsabbli ta’ għemilu skond kemm ikun voluntarju. Il-mixi ’l quddiem fil-virtù, l-għarfien ta’ dak li hu tajjeb, u l-axxetika jkattru dejjem aktar is-setgħa tar-rieda tal-bniedem fuq l-għemil kollu tiegħu.

1735 Il-ħtija u r-responsabbiltà ta’ xi għemil jistgħu jonqsu jew jispiċċaw għal kollox minħabba l-injoranza, in-nuqqas ta’ attenzjoni, il-vjolenza, il-biża’, id-drawwiet, ir-rabtiet ta’ mħabba bla rażan, u fatturi oħra psikiċi jew soċjali.

1736 Wieħed hu responsabbli ta’ kull għemil li jkun riedu direttament:

Hekk il-Mulej jistaqsi lil Adam wara d-dnub fil-ġnien: “X’inhu dan li għamilt?” (Ġen 3,13). L-istess lil Kajin (ara Ġen 4,10). Hekk ukoll il-profeta Natan lis-sultan David wara l-adulterju mal-mara ta’ Urija u l-qtil ta’ dan (ara 2 Sam 12, 7-15).

Xi għemil jista’ jkun voluntarju indirettament, meta jkun hemm nuqqas ta’ attenzjoni f’ħaġa li wieħed kien imissu jaf jew kien imissu jagħmel, bħal meta joħloq diżgrazzja bis-sewqan għax ma jafx il-kodiċi tas-sewqan.

1737 Wieħed jista’ jittollera mingħajr ma jkun iridu, l-effett ta’ xi għemil tiegħu, bħalma hu l-każ ta’ omm li titlef saħħitha biex ma tħallix waħdu ’l binha marid. Wieħed ma jkunx ħati ta’ xi effett ħażin ta’ għemilu jekk l-effett ma ridux la bħala għan u lanqas bħala mezz ħa jikseb xi ħaġ’oħra: hekk wieħed mhux ħati ta’ qtil tiegħu nnifsu jekk imut biex jgħin persuna fil-periklu. Biex wieħed ikun ħati ta’ xi effett ħażin irid ikun jaf bih u jista’ jevitah, bħalma hu l-każ ta’ omiċidju magħmul minn wieħed li kien qed isuq fis-sakra.

1738 Il-libertà titħaddem fir-relazzjonijiet tal-bnedmin bejniethom. Kull persuna, maħluqa xbieha ta’ Alla, għandha d-dritt naturali li tingħaraf bħala persuna ħielsa u responsabbli. Kulħadd hu fid-dmir li juri dan ir-rispett lejn kull persuna. Id-dritt għall-użu tal-libertà hija ħtieġa li wieħed ma jistax jifridha mid-dinjità tal-persuna umana u ma tistax tiġi mċaħħda minnhom, speċjalment f’materja morali u reliġjuża.[1260] Dan id-dritt irid jkun magħruf u mħares ċivilment fil-limiti tal-ġid ta’ kulħadd u ta’ l-ordni pubbliku.[1261]

 

II.Il-libertà tal-bniedem fil-Pjan tas-Salvazzjoni

1739 Libertà u dnub. Il-libertà tal-bniedem hi limitata u tista’ tiżbalja. U fil-fatt il-bniedem żbalja. Ħieles, dineb. Għax meta hu ċaħad il-pjan ta’ l-imħabba ta’ Alla, qarraq bih innifsu: sar ilsir tad-dnub. Dan it-tbegħid ewlieni ġieb kotra bla qjies ta’ oħrajn. L-istorja tal-bniedem, sa mill-bidu, hi xhieda tad-deni u tal-moħqrija li ħarġu mill-qalb tal-bniedem bl-użu ħażin tal-libertà.

1740 Theddid għal-libertà. L-użu tal-libertà ma jfissirx id-dritt li wieħed jgħid u jagħmel kull ma jrid. Hu qerq tippretendi li “l-bniedem, għax għandu l-libertà, hu kollu kemm hu biżżejjed għalih innifsu, u ma għandux għan ieħor ħlief li jfittex dak li jaqbillu huwa u jgawdi l-ġid kollu ta’ l-art”.[1262] Biex tagħqad, jiġri spiss wisq li l-kondizzjonijiet ekonomiċi u soċjali, politiċi u kulturali, meħtieġa biex wieħed jagħmel użu tal-libertà spiss m’humiex skond il-ġustizzja, ma jkunux magħrufa u miksurin. Dawn is-sitwazzjonijiet ta’ għama u ta’ inġustizzja huma toqol kbir għall-ħajja morali u jwasslu kemm lil min hu qawwi u kemm lil min hu dgħajjef biex jaqa’ fit-tentazzjoni li jidneb kontra l-imħabba. Il-bniedem, meta jitbiegħed mil-liġi morali, jhedded il-libertà tiegħu, ixekkel lilu nnifsu, jikser ir-rabta ta’ aħwa ma’ sħabu l-bnedmin l-oħra, u jeħodha kontra r-rieda ta’ Alla.

1741 Ħelsien u salvazzjoni . Bis-salib glorjuż tiegħu, Kristu ġieb is-salvazzjoni għall-bnedmin kollha. Fdiehom mid-dnub li kien jassarhom. “Kristu ħelisna biex ngħixu ta’ nies ħielsa” (Gal 5,1). Fih aħna nissieħbu mal-“verità li teħlisna” (Ġw 8,32). L-Ispirtu s-Santu ngħatalna u, kif jgħallem l-Appostlu, “fejn hemm l-Ispirtu, hemm il-ħelsien” (2 Kor 3,17). U minn issa niftaħru bil-“ħelsien ta’ wlied Alla” (Rum 8,21).

1742 Libertà u grazzja. Il-grazzja ta’ Kristu m’hijiex f’pika mal-libertà tagħna, meta din tkun taqbel mal-verità u mal-ġid li Alla qiegħed fil-qalb tal-bniedem. Għall-kuntrarju, kif tixhdilna l-esperjenza nisranija l-aktar fit-talb, aktar ma noqogħdu għal dak li tmexxina għalih il-grazzja, aktar tikber il-libertà tar-ruħ tagħna, aktar inħossu ruħna żguri fost il-provi, u quddiem it- theddid u l-pressjoni tad-dinja madwarna. Bil-ħidma tal-grazzja l-Ispirtu s-Santu jraw­wimna għall-ħelsien fir-ruħ, biex jagħmel minna kollaboraturi ħielsa tal-ħidma tiegħu fil-Knisja u fid-dinja:

O Alla li tista’ kollox, fit-tjieba tiegħek biegħed minna kull għawġ, biex inkunu ħielsa fir-ruħ u l-ġisem, u naqduk bla xkiel ta’ xejn.[1263]

 

Fil-qosor

1743 “Alla ħalla f’idejn il-bniedem ir-rieda tiegħu” (Sir 15,14), biex ikun jista’ jintrabat minn rajh mal-Ħallieq u hekk jasal għall-perfezzjoni hienja.[1264]

1744 Il-libertà hi s-setgħa li biha wieħed jagħmel xi ħaġa jew ma jagħmilhiex, u dan minn rajh. Il-libertà tilħaq il-perfezzjoni ta’ dak li tagħmel, meta tagħmlu għal Alla, li hu l-ogħla ġid tal-bniedem.

1745 Kull għemil proprju tal-bniedem hu ħieles. Il-libertà tagħmel il-bniedem responsabbli ta’ l-għemil kollu li jagħmel għax ikun iridu. L-għemil, li l-bniedem jiddeċiedi li jagħmel liberament, hu kollu kemm hu tiegħu.

1746 Li wieħed ikun suġġett responsabbli ta’ xi għemil jista’ jitnaqqas jew jintemm għal kollox minħabba l-injoranza, il-vjolenza, il-biża’ u fatturi oħra psikiċi u soċjali.

1747 Id-dritt li wieħed jagħmel użu mil-libertà tiegħu hu mitlub mill-istess dinjità umana u ma jistax jinfired minnha: dan b’mod speċjali f’materja reliġjuża u morali. Iżda d-dritt tal-libertà ma jfissirx li wieħed jista’ jaħseb li għandu d-dritt li jgħid jew jagħmel li jrid u li jogħġbu bla ebda xkiel minn ħadd u minn xejn.

1748 “Kristu ħelisna biex ngħixu ta’ nies ħielsa” (Gal 5,1).

 

 

Ir-raba’ artiklu

Il-Moralità Ta’ L-GĦemil Tal-Bniedem

1749 Il-libertà tagħmel il-bniedem moralment responsabbli. Meta l-bniedem b’mod ħieles jagħmel xi ħaġa, hu, biex ngħidu hekk, missier għemilu. L-għemil li l-bniedem jagħmel bħala bniedem, jiġifieri dak l-għemil, li l-bniedem jiddeċiedi li jagħmel bil-libertà kollha, wara li jkun għarblu sewwa fil-kuxjenza tiegħu, hu għemil li jista’ jitqies moralment tajjeb jew ħażin.

 

I.L-għejun tal-moralità

1750 Il-moralità ta’ l-għemil tal-bniedem tiddependi

— mill-ħaġa jew l-oġġett magħżul;

— mill-intenzjoni jew l-għan li l-bniedem ikollu quddiemu;

— miċ-ċirkostanzi ta’ l-għemil.

 L-oġġett, l-intenzjoni u ċ-ċirkostanzi huma l-“għejun” jew l-elementi li jiddeterminaw il-moralità ta’ l-għemil tal-bniedem.

1751 L-oġġett magħżul hu xi ġid li għalih tinġibed ir-rieda għax tridu. Hi l-“materja” ta’ l-għemil tal-bniedem. L-oġġett magħżul juri jekk l-att tar-rieda huwiex tajjeb jew ħażin skond kif ir-raġuni tagħrfu u tqisu li jaqbel jew le mal-veru ġid. Ir-regolamenti oġġettivi tal-moralità jħabbru l-ordni tar-raġuni dwar it-tajjeb u l-ħażin, kif turih il-kuxjenza.

1752 Quddiem l-oġġett, titqiegħed l-intenzjoni ta’ min jagħmel l-att – għaliex l-intenzjoni ta’ min irid volontarjament jagħmel l-att turi x’inhu l-għan li għalih isir l-att, u hi element essenzjali li turi jekk l-għemil huwiex tajjeb jew ħażin. L-għan hu dak li fuqu tmur l-ewwel l-intenzjoni, u juri fejn trid tasal. L-intenzjoni hi l-moviment tar-rieda lejn il-għan; tħares lejn fejn irid jasal l-att. Hi l-ħsieb tal-ġid li jrid jintlaħaq bl-att li qed isir. L-intenzjoni ma tkunx biss dwar kull att singulari li nagħmlu, imma tista’ tgħaqqad flimkien numru ta’ attijiet biex jintlaħaq għan wieħed; tista’ tagħti direzzjoni lill-ħajja kollha lejn l-aħħar għan. Biex insemmu eżempju: xi servizz mogħti b’għajnuna lill-proxxmu, jista’ jkun ukoll imqanqal mill-imħabba ta’ Alla, l-aħħar għan ta’ kull ma nagħmlu. L-istess għemil jista’ jkun mqanqal minn għadd ta’ intenzjonijiet, bħal meta taqdi lil xi ħadd biex tikseb xi favur jew biex tiftaħar bik innifsek.

1753 Intenzjoni tajba (bħalma ma hi l-għajnuna lil għajrek) ma tagħmilx tajba u ġusta mġiba li fiha nnifisha hi ħażina (bħalma hi gidba jew malafama). L-għan ma jtejjibx il-mezzi li wieħed juża biex jilħqu. Għalhekk ma nistgħux niġġustifikaw kundanna ta’ wieħed innoċenti bħala mezz leġittimu għas-salvazzjoni ta’ poplu. Għall-kuntrarju, intenzjoni ħażina (bħalma hi l-vanaglorja) tagħmel ħażin att li fih innifsu jista’ jkun tajjeb (ara Mt 6,2-4).

1754 Iċ-ċirkostanzi, u magħhom ngħoddu l-konsegwenzi, huma l-elementi sekondarji f’kull att morali. Jgħinu biex ikattru jew inaqqsu t-tjieba jew il-ħażen ta’ l-attijiet morali tal-bniedem (bħala eżempju: l-ammont ta’ serqa). Jistgħu jżidu jew inaqqsu r-responsabbiltà ta’ min jagħmel l-att (bħalma jiġri meta wieħed jagħmel xi ħaġa għax jibża’ mill-mewt). Iċ-ċirkostanzi waħedhom m’humiex biżżejjed biex ibiddlu l-moralità ta’ l-att fih innifsu: ma jistgħux jagħmlu tajjeb u ġust att li fih innifsu hu ħażin.

 

II.Għemil tajjeb u għemil ħażin

1755 Għemil moralment tajjeb jistenna li jkunu tajba kemm l-oġġett, u kemm l-għan u ċ-ċirkostanzi. Għan ħażin iħassar l-att, ukoll jekk l-oġġett fih innifsu hu tajjeb (titlob u ssum biex “tidher quddiem in-nies”) (Mt 6,5).

 L-oġġett magħżul jista’ waħdu biss iħassar l-att kollu kemm hu. Hemm imġiba (bħalma hi ż-żína) li fil-fatt, jekk wieħed jagħżilha, dejjem ikun jagħmel ħażin, għaliex hi għażla li turi diżordni fir-rieda, jiġifieri hi moralment ħażina.

1756 Niżbaljaw għalhekk jekk niġġudikaw il-moralità ta’ l-għemejjel tal-bniedem billi nqisu biss l-intenzjoni li qed tqanqalhom, jew iċ-ċirkostanzi li fihom isiru (l-ambjent, l-influwenzi soċjali, il-pressjoni minn barra jew il-ħtieġa li wieħed jagħmel xi ħaġa, u l-bqija). Hemm għemil li, minnu nnifsu u għalih innifsu, ikunu xi jkunu ċirkostanzi u l-intenzjoni, hu dejjem ħażin ħafna minħabba l-oġġett tiegħu, bħalma huma d-dagħa, u l-ħalf fil-falz, il-qtil u l-adulterju. Mhux permess tagħmel il-ħażin biex minnu joħroġ it-tajjeb.

 

Fil-qosor

1757 L-oġġett, l-intenzjoni u ċ-ċirkostanzi flimkien jagħmlu l-għejun li jiddeterminaw moralment tajjeb jew ħażin kull għemil tal-bniedem.

1758 L-oġġett magħżul jiddetermina moralment l-att tar-rieda, skond jekk ir-raġuni tagħrfux u tqisux tajjeb jew ħażin.

1759 “Ma nistgħux niġġustifikaw għemil ħażin li wieħed jagħmel b’intenzjoni tajba”.[1265] L-għan ma jiġġustifikax il-mezzi li wieħed juża biex jilħqu.

1760 Att moralment tajjeb jissupponi li huma tajbin kemm l-oġġett, kemm l-għan u kemm iċ-ċirkostanzi.

1761 Hemm ċerti suriet ta’ mġiba li hu dejjem ħażin li wieħed jagħżilhom, għaliex l-għażla tagħhom turi diżordni fir-rieda, jiġifieri l-għażla tagħhom hi moralment ħażina. Mhux permess tagħmel dak li hu ħażin biex minnu toħroġ it-tajjeb.

 

 

Il-ħames artiklu

Il-Moralità Tal-Passjonijiet Tal-Bniedem

1762 Il-persuna umana tersaq lejn il-hena permezz ta’ għemejjel tagħha magħmulin b’rieda sħiħa u ħielsa: il-passjonijiet jew is-sentimenti li l-bniedem ikollu jistgħu jħejju jew jgħinu għal dawn l-għemejjel.

 

I.Il-passjonijiet

1763 Il-kelma “passjonijiet” hi parti mill-wirt nisrani. Is-sentimenti jew passjonijiet huma emozzjonijiet jew tqanqil tas-sensi li jħajru biex wieħed jagħmel xi att jew ma jagħmlux, għax iħossu jew jimmaġinah li hu tajjeb jew ħażin.

1764 Il-passjonijiet huma ħaġa naturali fil-ħajja psikika tal-bniedem; bihom il-bniedem jgħaddi mill-ħajja tas-sensi għal dik tar-ruħ, u jġibu rabta bejn is-sensi u r-ruħ. Il-Mulej jgħidilna li mill-qalb tal-bniedem joħorġu qishom minn għajn il-passjonijiet tal-bniedem (ara Mk 7,21).

1765 Ħafna huma l-passjonijiet. L-aktar fondamentali hi l-imħabba li titqanqal mill-ġibda għal dak li hu tajjeb. L-imħabba tqanqal ix-xewqa għall-ġid li ma jkollokx u t-tama li tiksbu. Dan it-tqanqil jintemm mal-pjaċir u l-hena tal-ġid li jkun inkiseb. Il-biża’ ta’ xi deni jqanqal il-mibegħda, l-istmerrija, il-biża’ ta’ xi deni li jista’ jiġi fuqek. Dan it-tqanqil iwassal għad-dwejjaq minħabba d-deni ta’ issa jew għall-għadab kontrih.

1766 “Tħobb, jiġifieri tixtieq il-ġid lil xi ħadd”.[1266] Is-sentimenti l-oħra kollha għandhom il-bidu minn dan l-ewwel tqanqil tal-qalb tal-bniedem għall-ġid. Biss dak li hu tajjeb hu maħbub.[1267] “Il-passjonijiet huma ħżiena jekk l-imħabba hi ħażina, u huma tajbin jekk l-imħabba hi tajba”.[1268]

 

II.Passjonijiet u ħajja morali

1767 Fihom infushom il-passjonijiet la huma tajbin u lanqas ħżiena. Jiksbu kwalifika morali skond kemm u kif effettivament jiddependu mir-raġuni u r-rieda tal-bniedem. Jissejħu volontarji “jew għax tmexxihom ir-rieda jew għax ma tagħmlilhomx tfixkil”.[1269] Il-perfezzjoni ta’ dak li hu moralment tajjeb jew il-perfezzjoni tal-ġid tal-bniedem, jitolbu li l-passjonijiet ikunu regolati mir-raġuni.[1270]

1768 Is-sentimenti kbar tal-bniedem ma jiddeċidux la l-moralità u lanqas il-qdusija tal-persuna; huma ħażna li qatt ma tiġi fix-xejn ta’ xbihat u ta’ ġibdiet li bihom tintwera l-ħajja morali tal-persuna li tkun. Il-passjonijiet huma moralment tajbin jekk jgħinu biex l-għemil ikun tajjeb, u ħżiena jekk jagħmlu bil-maqlub. Rieda tajba tmexxi lejn il-ġid u l-hena t-tqanqil tas-sensi li tagħmel tagħha; rieda ħażina toqgħod għall-passjonijiet diżordinati u żżidhom u ssaħħaħhom. L-emozzjonijiet u s-sentimenti jistgħu jsiru virtujiet, u jistgħu jispiċċaw f’vizzji.

1769 Fil-ħajja nisranija, l-Ispirtu s-Santu nnifsu jaqdi l-ħidma tiegħu billi jimpenja l-bniedem kollu kemm hu: ukoll it-tbatija, il-biża’ u d-dwejjaq kollha tiegħu, kif naraw mill-Agunija u l-Passjoni tal-Mulej. Fi Kristu s-sentimenti tiegħu umani jistgħu jaslu għall-qofol tagħhom fl-imħabba u l-hena divina

1770 Il-perfezzjoni morali trid li l-bniedem ma jinġibidx lejn it-tajjeb mir-rieda tiegħu biss, imma ukoll mix-xewqat sensibbli tiegħu, skond kliem is-salm: “Ngħanni ferħan b’ruħi u ġismi lil Alla l-ħaj” (Salm 84,3).

 

 

Fil-qosor

1771 Il-kelma “passjoni” tfisser , emozzjonijiet u sentimenti. Permezz ta’ dawn l-emozzjonijiet il-bniedem jintebaħ bit-tajjeb u jissuspetta l-ħażin.

1772 Il-passjonijiet ewlenin huma l-imħabba u l-mibegħda, ix-xewqa u l-biża’, il-ferħ, in-niket u l-għadab.

 

1773 Fil-passjonijiet, bħala tqanqil tas-sensi, fihom infushom ma hemmx dak li hu moralment tajjeb jew moralment ħażin. Iżda skond kemm jaqblu mar-raġuni u r-rieda jkun fihom dak li hu moralment tajjeb jew ħażin.

1774 L-emozzjonijiet u s-sentimenti jistgħu jsiru virtujiet, jew jispiċċaw f’vizzji.

1775 Il-perfezzjoni ta’ dak li hu moralment tajjeb isseħħ meta l-bniedem ma jinġibidx għat-tajjeb mir-rieda tiegħu biss, imma ukoll meta jimpennja ruħu minn “qalbu”.

 

 

Is-sitt artiklu

Il-Kuxjenza Morali

1776 “Fil-fond tal-kuxjenza tiegħu, il-bniedem jintebaħ b’liġi li ma tahiex hu lilu nnifsu, imma jrid jobdiha u leħenha jidwi dejjem f’waqtu f’widnejn qalbu, jgħidlu biex iħobb it-tajjeb u jagħmlu, u jżomm ruħu lura mill-ħażin … Hi liġi li l-bniedem għandu f’qalbu minquxa minn Alla. Il-kuxjenza hija ċ-ċentru l-aktar intimu u l-aktar sigriet tal-bniedem, is-santwarju fejn il-bniedem hu waħdu ma’ Alla u fejn Alla jsemmagħlu leħnu”.[1271]

 

I.Il-ġudizzju tal-kuxjenza

1777 Il-kuxjenza morali (ara Rum 2,14-16), li tinsab fil-qalb ta’ kull bniedem, tordnalu, meta jkun il-waqt, li jagħmel it-tajjeb u jżomm ruħu ’l bogħod mill-ħażen. Tagħti ġudizzju fuq l-għażliet li l-bniedem jagħmel, fil-fatt tapprova dawk li huma tajbin, u tikkundanna dawk li huma ħżiena (ara Rum 1,32). Hi xhud ta’ l-awtorità tal-verità b’riferenza għal dak li hu l-istess Tjieba, u li minnu l-persuna umana tinġibed lejn il-kmandamenti u tilqagħhom. Meta jagħti widen għall-kuxjenza morali, il-bniedem bil-għaqal ikun jista’ jisma’ lil Alla jkellmu.

 

1778 Il-kuxjenza morali hi ġudizzju tar-raġuni, li bih il-persuna umana tagħraf il-moralità ta’ xi att li tkun se tagħmel, jew qiegħda tagħmlu jew ġa għamlitu. Il-bniedem, f’kull ma jgħid jew jagħmel, hu fid-dmir li jimxi bil-fedeltà kollha skond dak li jaf li hu ġust u dritt. Hu permezz tal-ġudizzju tal-kuxjenza li l-bniedem jara u jagħraf x’tordna l-liġi ta’ Alla:

Il-kuxjenza hi liġi ta’ l-ispirtu tagħna, iżda hi aqwa mill-ispirtu tagħna u tagħtina ordnijiet, turina x’inhuma r-responsabbiltajiet u d-dmirijiet tagħna, il-biża’ u t-tamiet tagħna … Hi l-ħabbara ta’ dak li fid-dinja tan-natura u fid-dinja tal-grazzja jkellimna minn wara velu, jgħallimna u jmexxina … Il-kuxjenza hi l-ewwel waħda fost il-vigarji kollha ta’ Kristu.[1272]

1779 Hu importanti li kull wieħed minna jkun preżenti biżżejjed għalih innifsu, biex jisma’ leħen il-kuxjenza tiegħu u jagħmel dak li tgħidlu. Din it-tfittxija għad-daħla fina nfusna hi llum wisq aktar meħtieġa, għax il-ħajja spiss tbegħedna milli naħsbu fina nfusna, ngħarblu lilna nfusna, u nerġgħu lura għalina nfusna:

Erġa’ lura lejn il-kuxjenza tiegħek, staqsiha … Erġgħu lura, ħuti, fikom infuskom u f’kull ma tagħmlu ħarsu lejn ix-Xhud, Alla.[1273]

1780 Id-dinjità tal-bniedem titlob u trid li l-kuxjenza morali tkun retta. Il-kuxjenza morali tħaddan l-għarfien tal-prinċipji tal-moralità (“synderesis”) u l-applikazzjoni tagħhom fiċ-ċirkostanzi li jinqalgħu, permezz ta’ għarfien fil-prattika tar-raġunijiet u tal-ġid li jkun hemm u, fl-aħħar, permezz ta’ ġudizzju dwar l-għemil li fil-fatt se jsir jew sar. Il-verità dwar dak li hu tajjeb moralment, imħabbar mil-liġi tar-raġuni, jingħaraf fil-prattika u bil-fatti permezz tal-ġudizzju għaqli tal-kuxjenza. Hu bniedem bil-għaqal dak li l-għażliet tiegħu jagħmilhom skond dan il-ġudizzju.

1781 Il-kuxjenza tħallina nieħdu r-responsabbiltà ta’ l-għemil li jkun sar. Jekk il-bniedem jagħmel xi ħaġa ħażina, il-ġudizzju ġust tal-kuxjenza jista’ jibqa’ fih bħala xhud tal-verità universali ta’ kull ma hu tajjeb, u fl-istess ħin ukoll ix-xhud tal-ħażen ta’ għażla partikulari li tkun saret. Il-verdett tal-ġudizzju tal-kuxjenza jibqa’ rahan ta’ tama u ta’ ħniena. Huwa u jagħti xhieda tal-ħtija li saret, ifakkar fil-maħfra li trid tintalab, it-tajjeb li għad irid isir u l-virtujiet li wieħed bla ħela ta” żmien irid iġib ’il quddiem bl-għajnuna tal-grazzja ta’ Alla.

Quddiem Alla nserrħu l-kuxjenza tagħna għax jekk il-kuxjenza tagħna ċċanfarna, Alla hu aqwa mill-kuxjenza tagħna u hu jaf kollox (1 Ġw 3,19-20).

1782 Il-bniedem għandu d-dritt jimxi skond il-kuxjenza u l-libertà tiegħu, biex personalment jieħu d-deċiżjonijiet morali li jidhirlu. “Il-bniedem m’għandux jiġi mġiegħel imur kontra l-kuxjenza tiegħu. U lanqas għandu jiġi mfixkel li jimxi skond il-kuxjenza tiegħu, l-aktar f’materja reliġjuża”.[1274]

 

II.Il-formazzjoni tal-kuxjenza

1783 Il-kuxjenza trid tkun iffurmata tajjeb u l-ġudizzju morali mdawwal sewwa. Kuxjenza ffurmata tajjeb hi retta u vera. Tagħmel il-ġudizzji tagħha skond ir-raġuni, skond dak li hu tassew tajjeb, kif iridu l-għerf ta’ dak li ħalaq kollox. Il-bnedmin ma jistgħux jgħaddu mingħajr edukazzjoni tal-kuxjenza, minħabba l-influwenzi ħżiena li jaħkmu fuqhom u, għaliex huma mġarrbin mid-dnub, jippreferixxu jimxu fuq il-ġudizzju tagħhom u jwarrbu t-tagħlim ċert ta’ min għandu l-awtorità, għaliex huma mġarrbin bid-dnub.

1784 L-edukazzjoni tal-kuxjenza hu dmir li jrid jiġi mħares tul ħajjitna kollha. Sa mill-ewwel snin, il-kuxjenza tqajjem fit-tifel l-għarfien u l-ħarsien tal-liġi li hemm fih innifsu, magħrufa mill-kuxjenza morali tiegħu. Edukazzjoni għaqlija tgħallmek il-virtujiet; tħarsek u tfejqek mill-biża’, mill-egoiżmu u mis-suppervja, ma tħallikx tħossok ħati ta’ xi ħtija li ma tafx biha jew tħossok hieni bik innifsek u tieħu pjaċir b’dak li int – dan kollu jiġi mid-dgħufija u n-nuqqasijiet tal-bniedem. L-edukazzjoni tal-kuxjenza hi garanzija tal-libertà u ġġib il-paċi fil-qalb.

1785 Fil-formazzjoni tal-kuxjenza triqna hi mdawla bil--Kelma ta’ Alla; din għandna nagħmluha tagħna permezz tal-fidi u t-talb, u nuruha f’għemilna. Jeħtiġilna ukoll ngħarblu l-kuxjenza tagħna quddiem is-salib tal-Mulej. F’dan jgħinuna d-doni ta’ l-Ispirtu s-Santu, u x-xhieda u l-pariri ta’ l-oħrajn, immexxijin mit-tagħlim ċert tal-Knisja.[1275]

 

III.L-għażliet tal-kuxjenza

1786 Quddiem għażla morali, il-kuxjenza tista’ tagħti kemm ġudizzju li jaqbel mar-raġuni u mal-liġi ta’ Alla u kemm ġudizzju kuntrarju għalihom, ġudizzju żbaljat li jitbiegħed minnhom.

1787 Il-bniedem xi kull tant isib ruħu f’qagħdiet fejn il-ġudizzju morali ma jkunx għal kollox żgur u d-deċiżjoni tkun diffiċli. Iżda jrid dejjem ifittex dak li hu ġust u tajjeb u jagħraf x’inhi r-rieda ta’ Alla, kif imfissra fil-liġi tiegħu.

1788 Għal dan, il-bniedem għandu jagħmel sforz biex jifhem dak li tgħidlu l-esperjenza u dak li jgħidulu s-sinjali taż-żminijiet, bl-għajnuna tal-virtù ta’ l-għaqal, tal-pariri ta’ nies ta’ l-affari tagħhom u tal-Ispirtu s-Santu u d-doni tiegħu.

1789 Hemm xi regoli li jgħoddu dejjem:

— Qatt ma hu permess tagħmel dak li hu ħażin, biex minnu joħroġ it-tajjeb.

— Ir-“regola tad-deheb”: “Dak kollu li tridu li l-bnedmin jagħmlu lilkom, agħmluh ukoll intom lilhom” (Mt 7,12; ara Lq 6,31; Tob 4,15).

— L-imħabba tidher dejjem fir-rispett tal-proxxmu u tal-kuxjenza tiegħu: “Meta intom tidinbu kontra ħutkom u tfieru l-kuxjenza dgħajfa tagħhom, kontra Kristu tkunu tidinbu” (1 Kor 8,12) … It-tajjeb hu li … ma tagħmel xejn li jista’ jfixkel lil ħuk” (Rum 14,21).

 

IV.Ġudizzju żbaljat

1790 Il-bniedem għandu dejjem jobdi l-ġudizzju ċert tal-kuxjenza tiegħu. Meta bniedem imur deliberatament kontra l-kuxjenza tiegħu, ikun qiegħed jikkundanna lilu nnifsu. Iżda jista’ jiġri li l-kuxjenza morali tkun fl-injoranza u tagħti ġudizzji żbaljati fuq għemil li sar jew irid isir.

1791 Din l-injoranza spiss tkun ħtija ta’ responsabbiltajiet personali. Dan jiġri, “meta l-bniedem ftit iħabbel rasu biex isib dak li hu veru u tajjeb u meta d-drawwa tad-dnub bil-mod il-mod twassal biex il-kuxjenza kważi tagħma għal kollox”.[1276] F’dan il-każ, il-bniedem hu responsabbli tad-deni li jagħmel.

1792 L-injoranza dwar Kristu u l-Evanġelju tiegħu, l-eżempji ħżiena mogħtijin minn oħrajn, il-jasar tal-passjonijiet, il-pretensjoni għall-awtonomija tal-kuxjenza, awtonomija mifhuma ħażin, iċ-ċaħda ta’ l-awtorità tal-Knisja u tat-tagħlim tagħha, in-nuqqas ta’ konverżjoni u ta’ mħabba jistgħu jkunu l-kawża ta’ żbalji fil-ġudizzju ta’ l-imġiba morali.

1793 Iżda, għall-kuntrarju, jekk l-injoranza ma tistax tintrebaħ jew wieħed mhux responsabbli tal-ġudizzju żbaljat li jagħmel, dan ma jistax ikun ħati tal-ħażen u tad-deni li jsir. Imma dejjem tibqa’ ħaġa ħażina, nuqqas, diżordni. Għalhekk wieħed jeħtieġlu jaħdem biex jikkorreġi l-kuxjenza morali mill-iżbalji tagħha.

1794 Kuxjenza tajba u safja hi mdawwla minn fidi vera. Dan għaliex l-imħabba toħroġ fl-istess waqt “minn qalb safja, minn kuxjenza tajba u minn fidi vera” (1 Tim 11,5; ara 3,9; 2 Tim 1,3; 1 Piet 3,21; Atti 24,16).

Aktar ma l-kuxjenza hi retta u tajba, aktar il-bniedem u l-gruppi soċjali jżommu ruħhom ’il bogħod milli jieħdu deċiżjonijiet addoċċ, b’għajnejhom magħluqa, u jħabirku aktar biex għemilhom ikun jaqbel man-normi oġġettivi tal-morali.[1277]

 

Fil-qosor

1795 “Il-kuxjenza hi ċ-ċentru l-aktar moħbi tal-bniedem, is-santwarju fejn hu jkun waħdu ma’ Alla u fejn Alla jsemma’ leħnu”.[1278]

1796 Il-kuxjenza morali hi ġudizzju tar-raġuni li bih il-bniedem jagħraf jekk xi att tiegħu huwiex moralment tajjeb jew ħażin.

1797 Għall-bniedem li jagħmel xi att ħażin il-verdett tal-kuxjenza tiegħu jibqa’ dejjem rahan ta’ konverżjoni u ta’ tama.

1798 Kuxjenza ffurmata tajjeb hi retta u vera. Tiġġudika skond ir-raġuni, skond dak li hu tassew tajjeb kif iridu l-għerf ta’ dak li ħalaq kollox. Kulħadd huwa fid-dmir li jfittex il-mezzi meħtieġa biex jifforma l-kuxjenza tiegħu.

1799 Quddiem għażla morali, il-kuxjenza tista’ tagħti kemm ġudizzju ġust li jaqbel mar-raġuni u mal-liġi ta’ Alla, u, kemm ġudizzju żbaljat li jitbiegħed minnhom.

1800 Il-bniedem għandu dejjem jobdi l-ġudizzju żgur tal-kuxjenza tiegħu.

1801 Il-kuxjenza morali tista’ tkun fl-injoranza jew tagħmel ġudizzji żbal-jati. Din l-injoranza u dawn l-iżbalji mhux dejjem huma ħielsa mill-ħtija.

1802 Il-Kelma ta’ Alla ddawwal il-passi kollha li nagħmlu. Irridu nagħmluha tagħna bil-fidi u bit-talb, u nwettquha bil-fatti. Hu b’dan il-mod li aħna niffurmaw il-kuxjenza tagħna.

 

 

Is-seba’ artiklu

Il-Virtujiet

1803 “Kull ma hu veru, kull ma hu xieraq, kull ma hu ġust, kull ma hu safi, kull ma jiġbed l-imħabba, kull ma jistħoqqlu l-ġieħ, kull ma hu virtù, kull ma ħaqqu t-tifħir, f’dan kollu aħsbu” (Fil 4,8).

 Il-virtù hi dispożizzjoni abitwali u soda għall-għemil it-tajjeb. Tippermetti lill-persuna umana li tagħmel mhux biss għemil tajjeb, imma ukoll li tagħti dak li hu l-aħjar fiha nnifisha. Persuna mżejna bil-virtù, bil-forzi kollha tagħha tar-ruħ u tal-ġisem, tinġibed lejn dak li hu tajjeb, tfittxu u tagħżlu b’għemil, bil-fatti.

L-għan ta’ ħajja mżejna bil-virtù hu li ssir tixbah lil Alla.[1279]

 

I.Il-virtujiet tal-bniedem

1804 Il-virtujiet tal-bniedem huma attitudnijiet sodi, dispożizzjonijiet stabbli, perfezzjonijiet abitwali ta’ l-intelliġenza u r-rieda li jirregolaw l-għemil kollha tagħna, iżommu l-ordni fil-passjonijiet tagħna u jmexxu l-imġiba tagħna skond ir-raġuni u l-fidi. Jagħmlulna ħafifa, għaqlija u ferrieħa l-ħajja moralment tajba li ngħixu. Il-bniedem imżejjen bil-virtù hu dak li bil-fatti jagħmel kull ma hu tajjeb b’mod ħieles, bla xkiel.

 Il-virtujiet morali l-bniedem jista’ jiksibhom b’mod uman. Huma l-frott u l-bidu ta’ kull għemil moralment tajjeb; iħejju l-qawwiet kollha tal-persuna biex jingħaqdu ma’ l-imħabba ta’ Alla.

 

L-GĦAŻLA BEJN IL-VIRTUJIET Kardinali

1805 Hemm erba’ virtujiet li fuqhom bħal fuq ċappetta jistrieħu l-virtujiet l-oħra kollha; għalhekk jissejħu virtujiet “kardinali”; il-virtujiet l-oħra kollha jinġabru madwarhom. Dawn l-erba’ virtujiet huma l-għaqal, il-ġustizzja, il-qawwa u l-qjies (rażan, temperanza). “Jekk xi ħadd iħobb is-sewwa, it-taħbit tiegħu hu virtù. Għax hu mgħallem tal-qjies, u tal-għaqal, tal-ġustizzja u tal-qawwa” (Għerf 8,7). B’ismijiet oħra dawn l-erba’ virtujiet huma mfaħħra f’għadd kbir ta’ siltiet ta’ l-Iskrittura.

1806 L-għaqal hu dik il-virtù li tħejji r-raġuni prattika biex tagħraf fiċ-ċirkostanzi kollha x’inhu l-veru ġid tagħna u tagħżel il-mezzi ġusti biex jinkiseb. “Min moħħu jilħaqlu jqis sewwa l-passi tiegħu qabel jitkellem” (Prov 14,15). “Kunu għaqlin u meqjusin biex tagħtu ruħkom għat-talb” (1 Piet 4,7). L-għaqal hu “l-qjies eżatt ta’ kull għemil” jikteb San Tumas[1280] huwa u jtenni ħsieb ta’ Aristotele. Ma għandux x’jaqsam man-nuqqas ta’ qalb u mal-biża’ u lanqas mal-wiċċ b’ieħor u mal-wiri ta’ ħaġa b’oħra. Jissejjaħ “is-sewwieq tal-virtujiet” (“auriga virtutum”) għax imexxi l-virtujiet l-oħra u jurihom il-qjies tagħhom u sa fejn għandhom jaslu. Hu l-għaqal li jmexxi immedjatament il-ġudizzju tal-kuxjenza. Il-bniedem bil-għaqal jiddeċiedi u jirregola l-imġiba tiegħu skond dan il-ġudizzju. Bl-għajnuna ta’ din il-virtù aħna napplikaw, mingħajr ma niżbaljaw, il-prinċipji morali għal kull każ li jinqala’ u nirbħu d-dubji li jista’ jkollna dwar it-tajjeb li rridu nagħmlu u l-ħażin li rridu nevitaw.

1807 Il-ġustizzja hi dik il-virtù morali li biha b’rieda soda u kostanti, nagħtu ’l Alla u lil għajrna dak li jistħoqqilhom. Il-ġustizzja lejn Alla tissejjaħ “il-virtù tar-reliġjon”. Il-ġustizzja lejn il-bnedmin tħejjina biex nirrispettaw id-drittijiet ta’ kullħadd, u nżommu, fir-relazzjonijiet tagħna mal-bnedmin l-oħra, dik l-armonija li ġġib ’il quddiem l-ekwità fl-imġiba tagħna mal-bnedmin kollha għall-ġid ta’ kulħadd. Il-bniedem ġust, li jisemma ta’ spiss fil-Kotba Mqaddsa, jintgħażel mill-qjies li dejjem juri fi ħsibijietu u mill-mod tajjeb kif iġib ruħu ma’ għajru. “La tħarisx lejn wiċċ il-fqir; lanqas ma tweġġaħ lill-kbir għal wiċċu, imma tagħmel il-ħaqq mal-proxxmu tiegħek bis-sewwa” (Lev. 19,15). “Intom, sidien, agħtu lill-ilsiera tagħkom il-ħaqq u s-sewwa, u kunu afu li intom ukoll għandkom sid fis-sema” (Kol 4,1).

1808 Il-qawwa hi virtù morali li tagħtina li nkunu sodi u ma nieqfu qatt milli nfittxu dejjem dak li hu tajjeb, minkejja d-diffikultajiet li magħhom niltaqgħu. Twettaq il-fehma li nirreżistu għat-tiġrib u negħlbu t-tfixkil li miegħu niltaqgħu fil-ħajja morali tagħna. Il-virtù tal-qawwa tagħtina l-ħila nirbħu l-biża’, il-biża’ saħansitra tal-mewt, u nilqgħu ukoll il-persekuzzjonijiet. Tħejjina biex naslu saċ-ċaħda u s-sagrifiċċju ta’ ħajjitna biex niddefendu kawża ġusta. “Qawwa tiegħi u għana tiegħi l-Mulej” (Salm 118,14). “Fid-dinja tbatu jkollkom. Iżda agħmlu l-qalb, jiena rbaħtha d-dinja” (Ġw 16,33).

1809 It-temperanza jew ir-rażan u l-qjies hi dik il-virtù morali li biha nrażżnu l-ġibda għall-pjaċiri u tagħtina li nużaw bil-qjies il-ġid ta’ l-art. Tiżgura setgħa lir-rieda fuq l-istinti u żżomm ix-xewqat tagħna li ma jmorrux ’l hemm minn dak li hu onest u sewwa. Persuna li tagħmel kollox bil-qjies, tmexxi lejn it-tajjeb il-ġibdiet tas-sensi, iżżomm qjies xieraq f’kollox, u “ma tħallix il-ġibdiet imexxuha huma, biex timxi wara dak li tixtieq il-qalb” (Sir 5,2; ara 37, 27-31). It-temperanza hi mfaħħra ta’ spiss fit-Testment il-Qadim: “Tħallix xewqatek jiġbduk warajhom u rażżanhom il-ġibdiet tiegħek” (Sir 18,30). Fit-Testment il-Ġdid hi msejħa “rażan” u “qjies”. Għandna ngħixu “bir-rażna, il-ġustizzja u t-tjieba f’dan iż-żmien” (Tit 2,12).

Tgħix tajjeb ma hu xejn ħlief tħobb ’l Alla b’qalbek kollha, b’ruħek kollha, b’għemilek kollu. Għal Alla l-imħabba trid tkun sħiħa (permezz tat-temperanza), ebda ħażen ma għandu jkissirha (u din hija xiehda ta’ qawwa), u tobdi lilu biss (u din hi l-ġustizzja), u tishar biex tgħarbel kollox bil-biża’ li jeħduk għall-għarrieda l-qerq u l-gideb (u hawn hu l-għaqal).[1281]

 

 

 

Il-Virtujiet U l-Grazzja

1810 Il-virtujiet li l-bniedem jikseb permezz ta’ l-edukazzjoni, ta’ għemil deliberat, ta’ perseveranza li qatt ma tonqos fl-isforzi li wieħed jagħmel, jissaffew u jogħlew permezz tal-grazzja ta’ Alla. Bl-għajnuna ta’ Alla jsawru l-karattru u jagħmluha eħfef li wieħed jagħmel it-tajjeb. Il-bniedem imżejjen bil-virtù hu hieni li jipprattikahom.

1811 M’hijiex ħaġa ħafifa għall-bniedem midrub mid-dnub li jżomm il-bilanċ fl-imġiba morali tiegħu. Id-don tas-salvazzjoni li kisbilna Kristu jagħtina l-grazzja meħtieġa biex ma nieqfu qatt infittxu l-virtujiet. Kulħadd għandu dejjem jitlob din il-grazzja ta’ dawl u ta’ qawwa, jirrikorri għas-sagramenti, jikkoopera ma’ l-Ispirtu s-Santu, jilqa’ s-sejħat tiegħu biex iħobb dak li hu tajjeb u jħares ruħu minn dak li hu ħażin.

 

II.Il-virtujiet teologali

1812 Il-virtujiet tal-bniedem għandhom l-għeruq tagħhom fil-virtujiet teologali li jadattaw il-fakultajiet tal-bniedem ħa jkollu sehem min-natura ta’ Alla (ara 2 Piet 1,4). Dan għaliex il-virtujiet teologali jħarsu direttament lejn Alla. Iħejju lill-insara biex jgħixu f’relazzjoni mat-Trinità Qaddisa. Għandhom lil Alla wieħed fi Tliet Persuni bħala bidu, motiv u oġġett tagħhom.

1813 Il-virtujiet teologali huma l-pedament ta’ l-imġiba morali tan-nisrani, jagħtuha l-ħajja u l-karattru tagħha. Isawru u jaħju l-virtujiet morali kollha. Jitnisslu minn Alla fir-ruħ ta’ l-insara biex ikollhom il-ħila jġibu ruħhom bħala wliedu u jimmeritaw il-ħajja ta’ dejjem. Huma r-rahan tal-preżenza u tal-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu fil-fakultajiet tal-bniedem. Hemm tliet virtujiet teologali: il-fidi, it-tama u l-imħabba (ara 1 Kor 13,13).

 

Il-Fidi

1814 Il-fidi hi dik il-virtù teologali li biha nemmnu f’Alla u f’kull ma qalilna u rrivelalna, u li l-Knisja tgħidilna li għandna nemmnu, għax Alla hu l-istess Verità. Bil-fidi “l-bniedem jintelaq kollu kemm hu minn rajh f’Alla”.[1282] Hu għalhekk li min jemmen ifittex li jkun jaf x’inhi r-rieda ta’ Alla u jagħmilha. “Il-ġust jgħix bil-fidi” (Rum 1,17) Il-fidi ħajja “taħdem permezz ta’ l-imħabba” (Gal 5,6).

1815 Id-don tal-fidi jibqa’ f’dak li ma jkunx dineb kontriha.[1283] Imma “hi mejta l-fidi mingħajr għemil” (Ġak 2,28): nieqsa mit-tama u l-imħabba, il-fidi ma tgħaqqadx in-nisrani għal kollox ma’ Kristu u ma tagħmlux membru ħaj tal-Ġisem tiegħu.

1816 Id-dixxiplu ta’ Kristu ma għandux biss iħares il-fidi u jgħixha, iżda għandu ukoll jistqarrha, jagħti xhieda għaliha b’mod li juri li hu żgur minnha, u jxandarha: “Kulħadd għandu jkun dejjem imħejji biex jistqarr ’il Kristu quddiem il-bnedmin u jimxi warajh fit-triq tas-salib fost il-persekuzzjonijiet, li qatt ma jonqsu lill-Knisja”.[1284] Il-qadi u x-xhieda tal-fidi huma meħtieġa għas-salvazzjoni: “Kull min jistqarr quddiem il-bnedmin li hu miegħi, jien ukoll nistqarr li jiena miegħu quddiem Missieri li hu fis-smewwiet. Iżda min jiċħad lili quddiem il-bnedmin, jiena wkoll niċħad lilu quddiem Missieri li hu fis-smewwiet” (Mt 10, 32-33).

 

It-Tama

1817 It-tama hi dik il-virtù teologali li biha nixtiequ bħala ġid tagħna s-Saltna tas-smewwiet u l-ħajja ta’ dejjem, aħna u nafdaw fil-wegħdiet ta’ Kristu; nafdaw mhux fil-ħila tagħna iżda fl-għajnuna tal-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu. “Inżommu sħiħ fl-istqarrija qawwija tat-tama tagħna għaliex ta’ kelmtu huwa dak li għamlilna l-wegħda” (Lh 10,23). “Dan l-Ispirtu hu xerrdu bil-kotra fuqna b’Ġesù Kristu s-salvatur tagħna, biex bis-saħħa tal-grazzja tiegħu, nitqaddsu u nsiru werrieta tal-ħajja ta’ dejjem skond it-tama li għandna” (Titu 3,6-7).

1818 Il-virtù tat-tama twieġeb għax-xewqa ta’ l-hena li Alla qiegħed fil-qalb ta’ kull bniedem: tagħmel tagħha t-tamiet kollha li jqanqlu l-attivitajiet tal-bnedmin; issaffihom biex tmexxihom lejn is-Saltna tas-smewwiet; tħarishom minn kull qtigħ il-qalb, tqawwihom kull darba li jiddgħajfu; tiftaħ il-qalb tal-bniedem huwa u jistenna l-hena ta’ dejjem. Il-ħeġġa tat-tama tħarisna mill-egoiżmu u twassalna għall-hena ta’ l-imħabba.

1819 It-tama nisranija tieħu u tkompli t-tama tal-poplu magħżul, tama li għandha l-bidu tagħha u x-xbieha tagħha fit-tama ta’ Abraham li, f’Iżakk, ġabret il-wegħdiet kollha ta’ Alla u ġiet imsoffija bil-prova tas-sagrifiċċju (ara Ġen 17, 4-8; 22, 1-18) “Meta ma kellu ebda tama, Abraham ittama u emmen u hekk sar missier ta’ kotra kbira ta’ ġnus” (Rum 4,18).

1820 It-tama nisranija bdiet tintwera sa mill-bidu tal-predikazzjoni ta’ Ġesù bit-tħabbira tal-beatitudni. Il-beatitudni jerfgħu t-tama tagħna lejn is-sema bħala l-Art imwiegħda ġdida, huma u juruna t-triq li rridu ngħaddu minnha fost il-provi li hemm jistennew id-dixxipli ta’ Ġesù. Iżda għall-merti ta’ Ġesù Kristu u tal-Passjoni tiegħu, Alla jħarisna fit-tama “li ma titqarraqx bina” (Rum 5,5). It-tama hi “bħall-ankra tar-ruħ, sħiħa u qawwija li biha nidħlu … fejn qabilna daħal Ġesù” (Lh 6,19-20). Hi wkoll arma li tħarisna fit-taqbida għas-salvazzjoni: “Nilbsu l-kurazza tal-fidi, u l-imħabba, u l-elmu tat-tama tas-salvazzjoni” (1 Tes 5,8). Tferraħna waqt l-istess provi: “Ifirħu bit-tama, stabru fil-hemm” (Rum 12,12). Turi ruħha u titmantna bit-talb, b’mod partikulari bit-talba tal-Missierna, talba li fiha tiġbor kull ma t-tama ġġegħelna nixtiequ.

1821 Nistgħu għalhekk nittamaw li niksbu l-glorja tas-sema li Alla wiegħed lil dawk li jħobbuh (ara Rum 8, 28.30), u jagħmlu r-rieda tiegħu (ara Mt 7,21). F’kull ċirkostanza kull wieħed għandu jittama, bil-grazzja ta’ Alla, li “jibqa’ jżomm sħiħ sa l-aħħar” (ara Mt 10,22),[1285] u jkollu l-hena tas-sema bħala l-premju ta’ dejjem, li Alla jagħti lill-għemejjel kollha tajba li jkun għamel bil-grazzja ta’ Kristu. Bit-tama l-Knisja titlob “li l-bnedmin kollha jsalvaw” (1 Tim 2,4). Tittama li tkun fil-glorja tas-sema, magħquda ma’ Kristu, l-Għarus tagħha:

Ittama, ruħ tiegħi, ittama. Int ma tafx la l-jum u lanqas is-siegħa. Ishar ħerqana, kollox jgħaddi malajr għalkemm in-nuqqas ta’ sabar tiegħi jagħmel dubbjuż dak li hu żgur, u twil żmien li hu qasir. Ara li aktar ma tikkumbatti aktar turi l-imħabba li għandek għal Alla tiegħek, aktar tgawdi l-Maħbub tiegħek b’gost u pjaċir li ma jintemmux.[1286]

 

L-ImĦabba

1822 L-imħabba hi dik il-virtù teologali li biha nħobbu ’l Alla għalih innifsu aktar minn kull ħaġ’oħra, u l-proxxmu tagħna bħalna nfusna, għall-imħabba ta’ Alla.

1823 Ġesù għamel l-imħabba kmandament ġdid (ara Ġw 13,34). Ġesù, huwa u jħobb lil tiegħu “għall-aħħar” (Ġw 13,1) wera l-imħabba li l-Missier kellu għalih. Id-dixxipli, huma u jħobbu lil xulxin, imitaw l-imħabba ta’ Ġesù li rċevew ukoll minn għandu. Hu għalhekk li Ġesù qal: “Kif ħabbni Missieri hekk ħabbejtkom jien. Ibqgħu fl-imħabba tiegħi” (Ġw 15,9). U aktar: “Dan hu l-kmandament tiegħi li tħobbu lil xulxin kif ħabbejtkom jien” (Ġw 15,12).

1824 L-imħabba, li hi l-frott ta’ l-Ispirtu u l-milja tal-liġi, tħares il-kmandamenti ta’ Alla u ta’ Kristu tiegħu: “Ibqgħu fl-imħabba tiegħi. Jekk tħarsu l-kmandamenti tiegħi intom tibqgħu f’imħabbti” (Ġw 15, 9-10; ara Mt 22,40; Rum 13, 8-10).

1825 Kristu miet għall-imħabba tagħna, meta konna għadna “għedewwa” tiegħu (Rum 5,10). Il-Mulej iridna nħobbu bħalu sa l-għedewwa tagħna (Mt 5,44) u nkunu proxxmu għal min hu l-aktar ’il bogħod minna (ara Lq 10, 27-37), u nħobbu t-tfal (ara Mk 9,37) u l-foqra bħalma nħobbu lilu (ara Mt 25, 40.45).

L-Appostlu San Pawl tana deskrizzjoni tassew ta’ l-għaġeb ta’ l-imħabba: “L-imħabba taf tistabar u tħenn, l-imħabba m’hijiex għajjura, ma tintefaħx biha nnifisha, ma titkabbarx fuq l-oħrajn, ma tagħmilx dak li mhux xieraq; ma tfittixx dak li hu tagħha; xejn ma tinkorla, ma żżommx f’qalbha għad-deni; ma tifraħx bl-inġustizzja, imma tifraħ bil-verità. Kollox tagħder, kollox temmen, kollox tittama, kollox tissaporti” (1 Kor 13, 4-7).

1826 “Kieku ma kellix imħabba jien ma kont inkun xejn”. Kull privileġġ, kull servizz, l-istess virtujiet, “… mingħajr l-imħabba xejn ma jkunu jiswewli ta’ ġid” (1 Kor 13,1-4). L-imħabba hi l-ogħla fost il-virtujiet kollha. Hi l-ewwel waħda fost il-virtujiet teologali: “Issa hawn tlieta: fidi, tama u mħabba; it-tlieta jibqgħu. Il-kbira fosthom l-imħabba” (1 Kor 13,13).

1827 L-imħabba tagħti l-ħajja u tmexxi l-virtujiet kollha. Hi “l-qofol tal-perfezzjoni” (Kol 3,14) hi l-forma ta’ kull virtù, tagħżilhom minn xulxin u żżejjinhom; hi l-bidu u t-tmiem tal-prattika nisranija tagħhom. L-imħabba ssaħħaħ u ssaffi s-setgħa tagħna li nħobbu bħala bnedmin. Tgħollina għall-perfezzjoni sopranaturali ta’ l-imħabba ta’ Alla.

1828 Il-ħajja morali, imqanqla mill-imħabba, tagħti lin-nisrani li jgħixha, il-ħelsien spiritwali ta’ wlied Alla. Ma jidhirx aktar quddiem Alla bħala xi lsir, kollu biża’, lanqas bħala xrik ifittex ħlasu, imma bħala iben li jwieġeb għall-imħabba ta’ “dak li ħabbna l-ewwel” (1 Ġw 4,19).

Jew nitbiegħdu mill-ħażen minħabba l-biża’ tal-kastig u hekk inkunu f’qagħda ta’ lsiera jew aħna mħajrin mill-ħlas li hemm u hekk inkunu f’qagħda ta’ xrik; jew fl-aħħarnett nobdu minħabba t-tajjeb fih innifsu u għall-imħabba ta’ dak li jikkmandana, u hekk inkunu f’qagħda ta’ wlied.[1287]

1829 Bħala frott ta’ l-imħabba hemm il-ferħ, is-sliem u l-ħniena: titlob minna li nagħmlu l-ġid u nikkorreġġu lill-aħwa; tixtieq il-ġid; tqanqalna biex nagħmlu l-ġid lil xulxin; qatt ma tfittex dak li hu tagħha u għandha idejn miftuħa; hi ħbiberija u għaqda.

L-imħabba hi l-milja ta’ kull ma jsir. Dan hu l-għan: għalhekk niġru, lejha niġru biex nilħquh lejha niġru, u meta naslu hu fiha li nistrieħu.[1288]

 

III.Id-doni u l-frott ta’ l-ispirtu

1830 Il-ħajja morali ta’ l-insara hi mwettqa mid-doni ta’ l-Ispirtu s-Santu. Dawn huma dispożizzjonijiet li jibqgħu dejjem u bihom il-bniedem joqgħod għal kull ma jnebbħu l-Ispirtu s-Santu.

1831 Is-seba’ doni ta’ l-Ispirtu s-Santu huma: l-għerf, id-dehen, l-għaqal, il-qawwa, ix-xjenza, il-pjietà u l-biża’ ta’ Alla. Fil-milja kollha tagħhom jinsabu fi Kristu, l-Iben ta’ Alla (ara Is 11, 1-2). Jagħmlu sħaħ u jwasslu għall-perfezzjoni l-virtujiet ta’ dawk li jirċevuhom; bihom il-fidili jobdu minnufih kull ma jnebbaħhom bih Alla.

L-Ispirtu tajjeb tiegħek imexxina f’art wietja (Salm 143,10).

Dawk kollha li jmexxihom l-Ispirtu ta’ Alla huma wlied Alla … Jekk aħna wlied aħna wkoll werrieta, werrieta ta’ Alla flimkien ma’ Kristu (Rum 8,14.17).

1832 Il-frott ta’ l-Ispirtu huma l-perfezzjonijiet li jsawwar fina l-Ispirtu s-Santu bħala l-bidu tal-glorja ta’ dejjem. It-Tradizzjoni tal-Knisja ssemmi tnax: l-imħabba, il-hena, is-sliem, is-sabar, il-ħlewwa, it-tjieba, il-ħniena, il-fidi, il-manswetudni, il-modestja, ir-rażan, is-safa. (Gal 5,22-23 Vulg).

 

Fil-qosor

1833 Il-virtù hija dispożizzjoni abitwali u soda għall-għemil tajjeb.

1834 Il-virtujiet tal-bniedem huma dispożizzjonijiet sodi ta’ l-intelliġenza u tar-rieda li jidderieġu l-għemil tagħna, jirregolaw il-passjonijiet tagħna, imexxu l-imġiba tagħna skond ir-raġuni u l-fidi. Nistgħu niġbruhom taħt erba’ virtujiet kardinali: l-għaqal, il-ġustizzja, il-qawwa u r-rażan (temperanza jew qjies).

1835 L-għaqal iħejji r-raġuni prattika biex, f’kull ċirkostanza tagħraf x’inhu l-veru ġid tagħna u tagħżel il-mezzi tajba biex jinkiseb.

1836 Il-ġustizzja hija r-rieda soda u kostanti li tagħti ’l Alla u lill-proxxmu dak li hu tiegħu.

1837 Il-qawwa tiżgurana li nkunu sodi u kostanti fit-tfittxija ta’ dak li hu tajjeb, minkejja d-diffikultajiet kollha li jkun hemm.

1838 Ir-rażan, il-qjies jew temperanza trażżan il-ġibda tal-pjaċiri tas-sensi u tagħtina l-qjies fl-użu tal-ġid ta’ l-art.

1839 Il-virtujiet morali jikbru permezz ta’ l-edukazzjoni, ta’ għemil maħsub u deliberat, u perseveranza fl-isforzi li jsiru. Il-grazzja ta’ Alla ssaffihom u tgħollihom.

1840 Il-virtujiet teologali jħejju l-insara biex jgħixu f’relazzjoni mat-Trinità Qaddisa. Alla hu l-bidu, il-motiv u l-oġġett tagħhom, Alla li nagħrfuh permezz tal-fidi, li nittamaw fih u nħobbuh għalih innifsu.

1841 Il-virtujiet teologali huma tlieta: fidi, tama, mħabba (ara 1 Kor 13,13) Jiffurmaw u jaħju l-virtujiet morali kollha.

1842 Bil-fidi nemmnu f’Alla u f’dak kollu li rrivelalna, u li l-Knisja tgħidilna li għandna nemmnuh.

1843 Bit-tama nixtiequ u nistennew mingħand Alla, b’fiduċja kbira, l-ħajja ta’ dejjem u l-grazzji biex nimmeritawha.

1844 Bl-imħabba nħobbu ’l Alla fuq kull ħaġ’oħra u l-proxxmu tagħna bħalna nfusna għall-imħabba ta’ Alla. Hi l-“qofol tal-perfezzjoni” (Kol 3,14) u l-forma tal-virtujiet kollha.

1845 Is-seba’ doni ta’ l-Ispirtu s-Santu mogħtijin lill-insara huma l-għerf, id-dehen, l-għaqal, il-qawwa, ix-xjenza, il-pjetà u l-biża’ ta’ Alla.

 

 

It-tmien artiklu

Id-Dnub

 

I. Il-ħniena u d-dnub

1846 L-Evanġelju hu r-rivelazzjoni f’Ġesù Kristu tal-ħniena ta’ Alla għall-midinbin (ara Lq 15). L-anġlu ħabbar lil San Ġużepp: “Inti ssemmih Ġesù għax hu jsalva l-poplu tiegħu minn dnubiethom” (Mt 1,21). Hekk ukoll l-Ewkaristija, is-sagrament tal-Fidwa: “Dan huwa demmi, id-demm tal-patt, li jixxerred għall-kotra għall-maħfra tad-dnubiet” (Mt 26,28).

1847 “Alla ħalaqna mingħajrna, imma ma riedx isalvana mingħajrna”.[1289] Biex ikollna l-ħniena tiegħu, irridu nistqarru ħtijietna. “Jekk ngħidu li ma għandniex dnub, inkunu qegħdin inqarrqu bina nfusna u l-verità ma tkunx fina. Jekk nistqarru dnubietna, hu fidil u ġust hekk li jaħfrilna dnubietna u jnaddafna minn kull ħażen” (1 Ġw 1,8-9).

1848 Kif jgħid San Pawl: “Fejn kotor id-dnub, kotrot fuq li kotrot il-grazzja” Iżda biex taħdem, il-grazzja trid tikxef id-dnub u tbiddel ‘il qalbna u tagħtina “l-ġustizzja għall-ħajja ta’ dejjem permezz ta’ Ġesù Kristu Sidna” (Rum 5,20-21). Bħal ma tabib l-ewwel jara l-ġerħa qabel idewwiha, hekk Alla, bil-Kelma u bl-Ispirtu tiegħu, jitfa’ dawl ħaj fuq id-dnub:

Il-konverżjoni titlob li wieħed ikun konvint mid-dnub, u fiha stess hemm il-ġudizzju tal-kuxjenza; dan il-ġudizzju, għaliex hu prova tal-ħidma ta’ l-Ispirtu tal-verità fir-ruħ tal-bniedem, fl-istess waqt hu l-bidu ġdid ta’ l-għoti tal-grazzja u ta’ l-imħabba: “Ħudu l-Ispirtu s-Santu” Mela b’din l-akkuża dwar id-dnub “hemm żewġ doni: id-don tal-verità tal-kuxjenza u d-don taċ-ċertezza tal-fidwa. L-Ispirtu tal-verità hu Difensur”.[1290]

 

II.X’inhu d-dnub

1849 Id-dnub hu nuqqas kontra r-raġuni, il-verità u l-kuxjenza retta; hu nuqqas ta’ mħabba vera, lejn Alla u lejn il-proxxmu, minħabba rabta ħażina ma’ xi ġid. Jidrob in-natura tal-bniedem u jhedded is-solidarjetà bejn il-bnedmin. Ġie definit bħala “kelma, għemil jew xewqa kontra l-liġi ta’ dejjem”.[1291]

1850 Id-dnub hu offiża lil Alla: “Kontrik biss jiena dnibt u dak li hu ħażin f’għajnejk għamilt” (Salm 51,6). Id-dnub imur kontra l-imħabba ta’ Alla għalina u jbiegħed minnha ’l qlubna. Bħalma kien l-ewwel dnub, hu diżubbidjenza, ribelljoni kontra Alla, għax bid-dnub inkunu rridu nsiru “bħal allat” li nafu t-tajjeb u l-ħażin” (Ġen 3,5). Id-dnub għalhekk hu “mħabba tiegħek innifsek li twassal sa l-istmerrija ta’ Alla”.[1292] B’din l-imħabba tagħna nfusna, kollha kburija u suppervja, id-dnub iqegħedna f’qagħda għal kollox kuntrarja għall-ubbidjenza ta’ Ġesù, ubbidjenza li biha seħħet is-salvazzjoni (ara Fil 2, 6-9).

1851 Hu proprju fil-Passjoni li biha l-ħniena ta’ Kristu tirbaħ id-dnub, li dan juri l-vjolenza tiegħu u l-ħafna suriet li għandu: in-nuqqas ta’ fidi, il-mibegħda sal-mewt, iċ-ċaħda u ż-żebliħ tal-kapijiet u tal-poplu, l-għemil ta’ ġifa ta’ Pilatu, l-għemil kiefer tas-suldati, it-tradiment ta’ Ġuda hekk kiefer għal Ġesù, iċ-ċaħda ta’ Pietru, u l-ħarba tad-dixxipli. Iżda f’dak il-mument tad-dlamijiet u tal-Prinċep ta’ din id-dinja (ara Ġw 14,30) is-sagrifiċċju ta’ Kristu, fil-moħbi, sar għajn li dejjem tnixxi għall-maħfra ta’ dnubietna.

 

III.Il-ħafna suriet tad-dnub

1852 Hemm varjetà kbira ta’ dnubiet. Fl-Iskrittura nsibu aktar minn lista waħda. L-Ittra lill-Galatin tqiegħed kontra xulxin l-għemejjel tal-ġisem u l-frott ta’ l-Ispirtu, “L-għemejjel tal-ġisem huma magħrufa: żína, faħx, nuqqas ta’ rażan, idolatrija, seħer, mibegħda, ġlied, għira, korla, ambizzjoni, firda, partiti, invidja, sokor, tbaħrid u ħwejjeġ bħal dawn: inwissikom, bħalma wissejtkom qabel, min jagħmel dawn il-ħwejjeġ ma jiretx is-Saltna ta’ Alla” (5, 19-21; ara Rum 1,28-32; 1 Kor 6,9-10; Ef 5,3-5; Kol 3, 5-8; 1 Tim 1,9-10; 2 Tim 3,2-5).

1853 Nistgħu nagħżlu d-dnubiet skond l-oġġett tagħhom, bħal kull għemil tal-bniedem, jew skond il-virtujiet li jopponu fiż-żejjed jew fin-nieqes, jew skond il-kmandamenti li jiksru. Nistgħu inqassmuhom ukoll skond humiex kontra Alla, kontra għajrna u kontra tagħna nfusna; nistgħu nagħżluhom bħala dnubiet spiritwali jew karnali, jew ukoll bħala dnubiet bil-kliem, bil-ħsieb, b’għemil jew b’nuqqas ta’ għemil. L-għerq tad-dnub hu fil-qalb tal-bniedem, fir-rieda ħielsa tiegħu, skond it-tagħlim tal-Mulej: “Mill-qalb joħorġu ħsibijiet ħżiena, qtil, adulterji, żína, serq, xhieda qarrieq, dagħa. Dawn huma li jtebbgħu l-bniedem” (Mt 15,19). Fil-qalb ukoll tinsab l-imħabba, il-bidu ta’ kull għemil tajjeb u safi li jidrob id-dnub.

 

IV.Il-gravità tad-dnub: dnub mejjet u dnub venjal

1854 Jaqbel li nqisu d-dnubiet skond il-gravità tagħhom. L-għażla bejn dnub mejjet u dnub venjal, li tagħha ġa għandna ħjiel fl-Iskrittura (ara 1 Ġw 5, 16-17) daħlet fit-Tradizzjoni tal-Knisja u hi mwettqa mill-esperjenza tal-bnedmin.

1855 Id-dnub mejjet jeqred l-imħabba fil-qalb tal-bniedem bi ksur gravi tal-liġi ta’ Alla; ibiegħed lill-bniedem minn Alla, li għalih ġie maħluq u fih isib l-hena tiegħu, biex jagħżel ġid inqas minn Alla.

 Id-dnub venjal iħalli l-imħabba fil-qalb tal-bniedem, għalkemm joffendiha u jidrobha.

1856 Id-dnub mejjet, għaliex jolqot fina dak il-prinċipju vitali li hi l-imħabba, jeħtieġ inizjattiva ġdida tal-ħniena ta’ Alla u konverżjoni tal-qalb li bħala regola jseħħu fis-sagrament tar-Rikonċiljazzjoni:

Meta r-rieda tinġibed lejn ħaġa li fiha nnifisha hi kontra l-imħabba, li biha nersqu lejn l-għan li għalih ġejna maħluqin, id-dnub minnu nnifsu għandu fih dak li jagħmlu mejjet … kemm jekk ikun kontra l-imħabba ta’ Alla bħad-dagħa, l-ħalf fil-falz u l-bqija, u kemm jekk hu kontra l-imħabba tal-proxxmu bħalma hu l-qtil, l-adulterju u l-bqija … Min-naħa l-oħra, meta r-rieda tal-midneb tmur fuq xi ħaġa li fiha hemm xi diżordni, iżda m’huwiex kontra l-imħabba ta’ Alla u tal-proxxmu bħalma hu l-kliem vojt, id-daħq żejjed u l-bqija … d-dnubiet li jsiru huma venjali.[1293]

1857 Biex dnub ikun mejjet jeħtieġu tliet kondizzjonijiet flimkien: “Hu dnub mejjet kull dnub li bħala oġġett tiegħu għandu materja gravi, min jagħmlu jkun jaf sewwa x’qiegħed jagħmel, u jagħmlu b’rieda sħiħa”.[1294]

1858 Il-materja gravi jgħidu sewwa x’inhi l-Għaxar kmandamenti skond it-tweġiba li Ġesù ta lil wieħed żagħżugħ għani: “La toqtolx, la tiżnix, la tixhedx bil-falz, la tiħux bil-qerq dak li hu ta’ ħaddieħor, weġġaħ lil missierek u ’l ommok” (Mk 10,19). Il-gravità tista’ tkun ftit jew wisq kbira: qtil hu aktar gravi minn serqa. Trid titqies ukoll min tkun il-persuna li tiġi mġarrba bid-dnub: vjolenza kontra l-ġenituri hi fiha nnifisha ħaġa aktar gravi minn vjolenza kontra barrani.

1859 Id-dnub mejjet irid għarfien sħiħ ta’ dak li jkun se jsir u kunsens sħiħ dwaru. Jissopponi li wieħed jkun jaf li l-għemil li se jagħmel hu dnub, li hu kontra l-liġi ta’ Alla. Jitlob ukoll kunsens li jkun biżżejjed ħieles biex jitqies bħala għażla personali ta’ dak li jkun. L-injoranza taparsi u l-ebusija tal-qalb (ara Mk 3,5-6; Lq 16,19-31) ma jnaqqsux il-ħtija, anzi jagħmlu d-dnub aktar mixtieq, aktar volontarju.

1860 L-injoranza bla ħtija (involontarja) tista’ tnaqqas jekk mhux tiskuża għal kollox mill-ħtija ta’ dnub gravi. Iżda ħadd ma jitqies li ma jafx il-prinċipji tal-liġi morali li jinsabu mnaqqxa fil-kuxjenza ta’ kull bniedem. Il-ġibdiet tas-sensi, il-passjonijiet jistgħu ukoll jagħmlu l-ħtija inqas voluntarja u ħielsa, l-istess kif inaqqsuha influwenzi minn barra u taqlib patoloġiku. Id-dnub magħmul b’malizzja, b’għażla tal-ħażen għax ħażin, hu l-akbar dnub.

1861 Id-dnub mejjet hu għażla radikali li, bħalma hi l-istess imħabba qiegħda f’idejn il-bniedem li jagħmilha għax hu liberu. Id-dnub il-mejjet itellef l-imħabba u jċaħħad mill-grazzja qaddiesa jew santifikanti, jiġifieri jċaħħad mill-istat tal-grazzja. Jekk id dnub ma jinfediex bl-indiema u l-maħfra ta’ Alla, iġib miegħu t-tkeċċija mis-Saltna ta’ Kristu u l-mewt ta’ dejjem fl-infern, għax aħna bil-libertà tagħna nistgħu nagħmlu għażliet għal dejjem, mingħajr qatt ma nerġgħu lura minnhom. Iżda għalkemm aħna nistgħu niġġudikaw li għemil fih innifsu hu ħtija gravi, il-ġudizzju fuq in-nies għandna nħalluh għall-ġustizzja u l-ħniena ta’ Alla.

1862 Nagħmlu dnub venjal meta f’ħaġa żgħira ma nħarsux il-qjies mitlub mil-liġi morali, jew meta ma nobdux il-liġi morali f’xi ħaġa gravi iżda min-għajr ma nkunu nafu sewwa l-ħaġa jew mingħajr ma nkunu rriduha għal kollox.

1863 Id-dnub venjal idgħajjef l-imħabba u huwa ġibda diżordinata għall-ħwejjeġ maħluqa; ifixkel il-progress tar-ruħ fit-tħaddim tal-virtujiet u fil-ħarsien tal-liġi morali; jistħoqqlu l-pwieni temporali. Id-dnub venjal magħmul b’rieda sħiħa u li ma jkunx hemm ebda sogħba għalih iħejjina bil-mod il-mod biex nagħmlu dnubiet mejta. Iżda d-dnub venjal ma jiksirx il-Patt ma’ Alla. Nistgħu npattu għalih bil-grazzja ta’ Alla. “Ma jċaħħadniex mill-grazzja qaddiesa, mill-ħbiberija ma’ Alla u mill-imħabba, u għalhekk lanqas mill-hena ta’ dejjem”.[1295]

Il-bniedem sakemm għadu fil-ġisem, ma jistax ma jkollux dnubiet, almenu dnubiet żgħar; iżda dawn id-dnubiet li nsejħu żgħar tqishomx li ma huma xejn. Jekk dan, meta tiżinhom, ibża’, għax meta tgħodd ħafna ħwejjeġ żgħar flimkien jagħmlu ħaġa kbira; ħafna qatriet jimlew xmara; ħafna qamħiet borġ qamħ. Mela x’inhi t-tama tagħna? Qabel xejn il-qrara …[1296]

1864 “Id-dnubiet kollha u d-dagħa kollu jinħafrulhom lill-bnedmin, imma d-dnub ta’ min jieqaf lill-Ispirtu s-Santu ma jinħafirx” (Mt 12. 31). Il-ħniena ta’ Alla hi bla qies, iżda min, għax irid, ma jilqax sogħbien il-ħniena ta’ Alla, ma jkunx irid maħfra għal dnubietu u s-salvazzjoni li qed joffrilu l-Ispirtu s-Santu.[1297] Dan it-twebbis iwasslu biex jibqa’ ma jindimx sa l-aħħar u jieħu l-piena ta’ dejjem.

 

V.It-tkattir tad-dnubiet

1865 Id-dnub jiġbed warajh dnubiet oħra; l-istess għemil imtenni spiss iwassal għall-vizzju. Minn hawn jiġu l-ġibdiet ħżiena li jdallmu l-kuxjenza u jbiddlulha l-kapaċità li tagħżel sewwa bejn it-tajjeb u l-ħażin. B’dan il-mod id-dnub jiġġedded u jissaħħaħ imma qatt ma jasal biex jeqred is-sens morali sa għeruqu.

1866 Il-vizzji nistgħu nqassmuhom skond il-virtujiet li tagħhom huma l-kuntrarju, jew norbtuhom ma’ l-irjus tad-dnubiet mejta skond l-għażla magħmula bl-esperjenza nisranija minn San Ġwann Kassjan u San Girgor il-Kbir.[1298] Jissejħu rjus għax minnhom jitnisslu dnubiet oħra, vizzji oħra. Dawn huma: il-kburija jew suppervja, ix-xeħħa, l-għira, l-għadab, iż-żína, l-ikel u xorb żejjed u l-għażż fil-ħwejjeġ ta’ Alla.

1867 It-tradizzjoni kateketika tfakkarna wkoll li hemm dnubiet li jgħajtu lejn is-sema. Jgħajtu lejn is-sema: id-demm ta’ Abel (ara Ġen 4,10); id-dnub tas-Sodomiti (ara Ġen 18,20; 19,13); l-għajjat tal-poplu maħqur fl-Eġittu (ara Eż 3, 7-10); il-biki tal-barrani, ta’ l-armla u ta’ l-iltim (ara Eż 22,20-22) l-inġustizzja lejn min jaħdem bi ħlas (ara Dewt 24, 14-15; Ġak 5,4).

1868 Id-dnub hu għemil personali. Barra dan, aħna responsabbli tad-dnubiet ta’ l-oħrajn, meta aħna nikkooperaw fihom:

— billi nissieħbu fihom direttament u volontarjament;

— billi nikkmandawhom, nagħtu pariri dwarhom, infaħħruhom jew napprovawhom;

— billi ma nikxfuhomx jew inħalluhom isiru, meta aħna fid-dmir li nikxfuhom jew ma nħalluhomx isiru;

— billi nipproteġu lil min jagħmel dak li hu ħażin.

1869 B’dan il-mod id-dnub jagħmel lill-bnedmin kompliċi ta’ xulxin, u jwassalhom biex fosthom isaltnu l-konkupixxenza, il-vjolenza, u l-inġustizzja. Id-dnubiet joħolqu qagħdiet soċjali u istituzzjonijiet kuntrarji għat-Tjieba ta’ Alla. L-“istrutturi tad-dnub” huma espressjoni u effett tad-dnubiet personali tal-bnedmin. Iwassslu lill-vittmi tagħhom biex jagħmlu dak li hu ħażin huma ukoll. F’sens analoġiku huma “dnub soċjali”.[1299]

 

Fil-qosor

1870 “Alla ħalla lil kulħadd fil-jasar tad-diżubbidjenza, biex jagħmel ħniena ma’ kulħadd” (Rum 11,32).

1871 Id-dnub hu “kelma, għemil jew xewqa kontra l-liġi ta’ dejjem.”[1300] Hu offiża kontra Alla. Jeħodha kontra Alla permezz ta’ diżubbidjenza li tmur kontra l-ubbidjenza ta’ Kristu.

1872 Id-dnub hu għemil kontra r-raġuni; jidrob in-natura tal-bniedem u jhedded is-solidarjetà bejn il-bnedmin.

1873 L-għerq tad-dnubiet kollha jinsab fil-qalb tal-bniedem. Id-dnubiet, liema huma u kemm huma gravi, prinċipalment jitqiesu mill-oġġett tagħhom.

1874 Tagħżel deliberatament, jiġifieri tkun taf li x’se tagħmel u tkun trid tagħmel, ħaġa gravement kontra l-liġi ta’ Alla u kontra l-hena li għaliha hu msejjaħ il-bniedem, hu dnub mejjet. Dan jeqred fina l-imħabba li mingħajrha ma nistgħux niksbu l-ħajja ta’ dejjem. Mingħajr sogħba u ndiema d-dnub mejjet iwassal għall-mewt ta’ dejjem.

1875 Id-dnub venjal hu diżordni morali li jista’ jissewwa bl-imħabba li dan id-dnub iħalli ħajja fina.

1876 It-tkattir tad-dnubiet, tad-dnubiet venjali ukoll, inissel fina l-vizzji li l-irjus tad-dnubiet mejta jagħżlu minn xulxin .

 

 

 

 

IT-TIENI KAP

IL-KOMUNITÀ TAL-BNEDMIN

 

1877 Il-vokazzjoni tal-familja kollha tal-bnedmin hi li turi x-xbieha ta’ Alla u li tinbidel fis-sura ta’ l-Iben il-waħdieni tal-Missier. Din il-vokazzjoni għandha sura personali, għax kull bniedem hu msejjaħ għall-hena ta’ dejjem; iżda hi ukoll vokazzjoni li timpenja l-komunità kollha kemm hi tal-bnedmin.

 

L-ewwel artiklu

IL-PERSUNA U S-SOĊJETÀ

 

I.Il-karattru komunitarju tal-vokazzjoni tal-bniedem

1878 Il-bnedmin kollha huma msejħa għal għan wieħed li hu Alla nnifsu. Hemm ċertu xebh bejn l-unità tat-Tliet Persuni tat-Trinità Qaddisa u l-għaqda li l-bnedmin iridu jibnu bejniethom bħala aħwa fil-verità u l-imħabba.[1301] L-imħabba tal-proxxmu ma tistax tinfired mill-imħabba ta’ Alla.

1879 Il-persuna umana teħtieġ il-ħajja soċjali. Din m’hijiex xi ħaġa miżjuda, imma hi ħaġa mitluba mill-istess natura tal-bniedem. Bil-bdil li jsir ma’ xulxin, bil-qadi ta’ xulxin, bi djalogu bejn l-aħwa, il-bniedem jiżvilupa l-kwalitajiet tiegħu u hekk ikun iwieġeb għas-sejħa tiegħu.[1302]

1880 Soċjetà hi għadd ta’ bnedmin marbutin flimkien bejniethom b’mod organiku, permezz ta’ prinċipju ta’ għaqda li hu ogħla minn kull wieħed minnhom. Is-soċjetà hi ġemgħa, ġemgħa spiritwali u ġemgħa li tidher, li tibqa’ tul iż-żmien: tiġbor l-imgħoddi u tħejji l-ġejjieni tagħha. Permezz tas-soċjetà, kull bniedem hu “werriet”, u jikseb “talenti” li bihom tistagħna l-identità tiegħu, u li bihom irid jagħti l-frott (ara Lq 19, 13.15). Bir-raġun kollu, kull wieħed hu fid-dmir li jimpenja ruħu fil-komunità li hu fiha, u jirrispetta l-awtoritajiet responsabbli tal-ġid ta’ kulħadd.

1881 Kull komunità tingħaraf mill-għan tagħha u għandha regolamenti speċifiċi li trid tħares, iżda hi “l-persuna umana li għandha tkun il-prinċipju, is-suġġett u l-għan ta’ l-istituti soċjali kollha”.[1303]

1882 Xi soċjetajiet, bħalma hi l-familja u l-komunità ċivika, jaqblu aktar mill-qrib man-natura tal-bniedem. Il-bniedem jeħtieġhom. Biex ikun hemm tisħib ta’ l-akbar għadd possibbli ta’ persuni fil-ħajja soċjali, wieħed għandu jinkoraġġixxi l-ħolqien ta’ istituzzjonijiet u għaqdiet magħżulin “bi skopijiet ekonomiċi, kulturali, soċjali, sportivi, rikreattivi, professjonali, politiċi, mhux biss fi ħdan kull komunità politika, imma ukoll fuq pjan universali”.[1304] Din is-soċjalizzazzjoni turi ukoll il-ġibda naturali li għandhom il-bnedmin li jissieħbu ma’ xulxin, biex jiksbu dak li bil-ħila tagħhom waħedhom ma jistgħux jiksbuh. Din is-soċjalizzazzjoni tiżviluppa u ġġib ’il quddiem il-kwalitajiet tal-persuna, u b’mod partikulari, is-sens ta’ inizjattiva u ta’ responsabbiltà li kull persuna għandu jkollha. Tgħin biex ikunu mħarsa drittijietha.[1305]

1883 Iżda s-soċjalizzazzjoni għandha ukoll il-perikli tagħha. Indħil iżżejjed ta’ l-Istat jista’ jhedded il-libertà u l-inizjattiva personali. Id-duttrina tal-Knisja żviluppat il-prinċipju tas-sussidjarità skond dan il-prinċipju: “Komunità ta’ grad aktar għoli ma għandhiex tindaħal fil-ħajja interna ta’ komunità ta’ grad inqas, u ċċaħħadha minn dak li hu tagħha, imma, minflok, għandha tieqaf magħha f’każ ta’ ħtieġa, u tgħinha tikkoordina l-ħidma tagħha ma’ l-attivitajiet tas-setturi l-oħra tas-soċjetà, dejjem bil-għan li jintlaħaq il-ġid ta’ kulħadd.[1306]

1884 Alla ma riedx iżomm għalih waħdu t-tħaddim tas-segħat kollha. Lil kull waħda mill-ħlejjaq tiegħu fdalha dawk il-ħidmiet li setgħet tagħmel skond il-ħila tan-natura proprja tagħha. Din is-sura ta’ tmexxija għandha tiġi imitata fil-ħajja soċjali. L-imġiba ta’ Alla fit-tmexxija tad-dinja, li turi rispett mill-aqwa għal-libertà tal-bniedem, għandha tispira l-għerf ta’ dawk li jiggvernaw fis-soċjetajiet tal-bnedmin. Għandhom iġibu ruħhom bħala ministri tal-Providenza ta’ Alla.

1885 Il-prinċipju tas-sussidjarità jmur kontra s-suriet kollha ta’ kollettiviżmu. Juri sa fejn jista’ jindaħal l-Istat. Hu maħsub biex iġib armonija fir-relazzjonijiet bejn l-individwi u s-soċjetajiet. Iwassal għat-twaqqif ta’ ordni internazzjonali fil-veru sens tal-kelma.

 

II.Il-konverżjoni u s-soċjetà

1886 Il-vokazzjoni tal-bniedem ma tistax isseħħ mingħajr is-soċjetà. Biex isseħħ il-vokazzjoni tal-bniedem irid ikun hemm rispett għall-ġerarkija ġusta ta’ valuri, li “tqiegħed id-dimensjonijiet fiżiċi u istintivi wara d-dimensjonijiet interjuri u spiritwali”.[1307]

Il-ħajja fis-soċjetà trid l-ewwelnett titqies bħala realtà ta’ ordni spiritwali. Fil-fatt hi bdil ta’ tagħrif fid-dawl tal-verità, użu tad-drittijiet u qadi tad-dmirijiet, inċentiv għat-tfittix tal-ġid morali, għaqda fil-ferħ nobbli ta’ kull ma hu sabiħ u li jsir skond il-liġi, dispożizzjoni dejjem lesta biex twassal lill-oħrajn l-aħjar tiegħek innifsek, u xewqa f’kulħadd ta’ għana spiritwali dejjem akbar. Dawn huma l-valuri li jrid ikun hemm u li jridu jmexxu l-ħidma kulturali, il-ħajja ekonomika, l-organizzazzjoni soċjali, il-movimenti u r-reġimi politiċi, il-liġijiet u s-suriet l-oħra kollha tal-ħajja soċjali fl-iżvilupp tagħha bla waqfien.[1308]

1887 Meta l-mezzi jsiru l-iskop ta’ xi għemil[1309] u jitqies bħala għan li jrid jintlaħaq dak li mhux ħlief mezz biex jintlaħaq xi għan, jew meta l-persuna umana titqies biss bħala mezz ħa jintlaħaq xi għan, dan iwassal għall-bini ta’ strutturi inġusti li jagħmlu “ħaġa iebsa ħafna jekk mhux im­possibbli, imġiba nisranija, li tkun taqbel mal-kmandamenti ta’ Alla, il-Leġislatur”.[1310]

1888 Jeħtieġ għalhekk li wieħed idur fuq il-kapaċitajiet spiritwali u morali tal-persuna u għall-ħtieġa bla waqfien tal-konverżjoni tal-qalb dejjem sejra, biex jinkiseb tibdil soċjali li tassew ikun ta’ qadi għall-persuna. Il-fatt li l-konverżjoni tal-qalb tiġi l-ewwel, bl-ebda mod ma jfisser li l-obbligu ta dan it-tibdil soċjali għandu jispiċċa, iżda jfisser li għandu jġib f’dawk l-istituzzjonijiet u f’dawk il-kondizzjonijiet ta’ ħajja li jħajru għad-dnub il-fejqan meħtieġ biex isiru jaqblu man-normi tal-ġustizzja u jkunu ta’ għajnuna għall-ġid, flok ifixkluh.[1311]

1889 Mingħajr l-għajnuna tal-grazzja l-bnedmin ma jistgħux “isibu t-triq, spiss dejqa, fejn fuq naħa hemm il-biża’ ta’ min hu l-ġifa li jċedi quddiem il-ħażen u fuq l-oħra l-vjolenza li taħseb li tista’ tiġġieled il-ħażen meta biss tista’ tagħmlu agħar”.[1312]Din hi t-triq ta’ l-imħabba, jiġifieri, ta’ l-imħabba ta’ Alla u tal-proxxmu. L-imħabba hi l-aqwa kmandament soċjali. Tirrispetta lill-oħrajn u d-drittijiet tagħhom. Titlob li ssir ġustizzja li bl-imħabba biss ikollna l-ħila nħaddnuha. Tispira ħajja ta’ l-għoti tiegħek innifsek: “Min ifittex li jsalva ħajtu, jitlifha; min jitlifha, isalvaha” (Lq 17,33).

 

Fil-qosor

1890 Hemm ċertu xebh bejn l-unità tat-Tliet Persuni fit-Trinità Qaddisa u l-għaqda bejn l-aħwa li l-bnedmin għandhom iwaqqfu bejniethom.

1891 Il-persuna umana, biex tiżviluppa skond in-natura proprja tagħha, teħtieġ il-ħajja soċjali. Xi soċjetajiet, bħall-familja u l-komunità ċivika, jaqblu mill-qrib man-natura tal-bniedem.

1892 “Il-persuna umana hi, u għandha tkun, il-bidu, is-suġġett u l-għan ta’ l-istituzzjonijiet soċjali kollha.[1313]

1893 Għandu jkun hemm inkuraġġiment għal tisħib kbir fl-assoċjazzjonijiet u l-istituzzjonijiet elettivi.

1894 Skond il-prinċipju tas-sussidjarità la l-Istat u lanqas ebda soċjetà ta’ grad ogħla ma għandhom jieħdu huma l-inizjattiva u r-responsabbiltajiet tal-persuna u tas-soċjetajiet ta’ grad inqas.

1895 Is-soċjetà għandha tkun favur it-tħaddim tal-virtujiet u mhux tkun ta’ tfixkil għalihom. Għandha tkun ispirata minn ġerarkija ġusta ta’ valuri.

1896 Fejn id-dnub jaħkem fl-ambjent soċjali, jeħtieġ isir appell għall-konverżjoni tal-qlub u għall-grazzja ta’ Alla. L-imħabba timbotta biex ikun hemm riformi ġusti. Ma jistax ikun hemm soluzzjoni għall-kwistjoni soċjali mingħajr l-Evanġelju.[1314]

 

 

It-tieni artiklu

IT-TISĦIB FIL-ĦAJJA SOĊJALI

I. L-awtorità

1897 “Il-ħajja fis-soċjetà tkun nieqsa mill-ordni u ma tagħtix frott jekk ma jkunx hemm bnedmin mogħtijin l-awtorità b’mod leġittimu, biex jiżguraw il-ħarsien ta’ l-istituzzjonijiet u jfittxu bil-qjies il-ġid ta’ kulħadd”.[1315]

 Jissejjaħ “awtorità” dak it-titolu li permezz tiegħu xi persuni jew xi istituzzjonijiet jagħmlu liġijiet u jagħtu ordnijiet lil bnedmin, u jistennew li jiġu obduti.

1898 Kull komunità tal-bnedmin teħtieġ awtorità li tmexxiha.[1316] Din għandha l-pedament tagħha fin-natura stess tal-bniedem. Hi meħtieġa għall-għaqda fil-komunità ċivika. Dmirha hu li tiżgura, sa fejn jista’ jkun, il-ġid ta’ kulħadd fis-soċjetà.

1899 L-awtorità mitluba mill-ordni morali tiġi minn għand Alla: “Kull bniedem għandu jobdi l-awtorità ta’ fuqu. Għax ma hemmx awtorità jekk mhux ġejja minn Alla, u l-awtoritajiet li hemm, qegħdin hemm bl-ordni ta’ Alla. Għalhekk dawk li jeħduha kontra l-awtorità jkunu qegħdin jeħduha kontra l-ordni mwaqqaf minn Alla, ikunu qegħdin iġibu l-kundanna fuqhom infushom” (Rum 13,1-2; ara 1 Piet 2,13-17).

1900 Id-dmir ta’ l-ubbidjenza jobbliga lil kulħadd biex jagħti l-ġieħ li jistħoqqilhom u juri rispett lill-persuni li jaqdu d-dmir ta’ awtorità, u jurihom ħajr u xewqat tajba skond ma jistħoqqilhom.

Fil-kitba tal-Papa San Klement ta’ Ruma,insibu t-talba l-aktar antika tal-Knisja għall-awtorità politika (ara ġa 1 Tim 2,1-2):

Agħtihom o Mulej, is-saħħa, is-sliem, il-ftehim, l-istabbiltà biex ikunu jistgħu jaqdu bla tfixkil is-setgħa li fdajtilhom. Int, Mulej, sultan taż-żminijiet, mis-sema tagħti lil ulied il-bnedmin glorja, ġieħ u setgħa fuq il-ħwejjeġ ta’ l-art. Mexxi, Mulej, il-fehmiet tagħhom, billi jfittxu l-ġid, billi jfittxu dak li jogħġob lilek, biex waqt li jħaddmu bit-tjieba, bis-sliem u l-ħlewwa, is-setgħa li tajthom, jiksbu l-ħniena tiegħek”.[1317]

1901 Jekk l-awtorità ġejja minn ordni li għamel Alla, “il-mod kif jitmexxew is-sistemi politiċi u l-għażla tal-mexxejja, għandhom jitħallew għar-rieda ħielsa taċ-ċittadini”.[1318]

 Ma hemm xejn moralment ħażin li jkun hemm diversità ta’ sistemi politiċi, sakemm kull sistema tħabrek għall-ġid leġittimu tal-komunità li tkun għażlitha. Is-sistemi li min-natura tagħhom huma kuntrarji għal-liġi naturali, għall-ordni pubbliku u għad-drittijiet fundamentali tal-persuna umana, ma jistgħux iġibu l-ġid ta’ kulħadd fin-nazzjonijiet li fuqhom dawn is-sistemi ġew imposti.

1902 L-awtorità ma tiksibx il-leġittimità morali tagħha minnha nnifisha. Ma għandhiex iġġib ruħha b’mod despotiku, imma għandha tfittex il-ġid ta’ kulħadd bħala “qawwa morali mibnija fuq il-libertà, il-kuxjenza tad-dmir u r-responsabbiltà”.[1319]

Il-liġijiet tal-bnedmin ikunu veru liġijiet sakemm ikunu jaqblu mar-raġuni ġusta: minn dan jidher li jiksbu l-qawwa tagħhom mil-liġi eterna.Għandhom jitqiesu inġusti daqskemm imorrru ’l bogħod mir-raġuni, għaliex ma jkunux jaqblu ma’ dik li hi l-fehma tal-liġi, imma aktar ikunu sura ta’ vjolenza.[1320]

1903 L-awtorità titħaddem b’mod leġittimu meta tfittex il-ġid komun tal-grupp li jkun, u, biex dan jintlaħaq, tagħmel użu minn mezzi li huma moralment permessi. Jekk jiġri li xi mexxejja joħorġu liġijiet inġusti jew jużaw miżuri li huma kontra l-ordni morali, dawn il-liġijiet u dawn il-miżuri ma jobbligawx fil-kuxjenza. “F’dan il-każ l-awtorità ma tibqax aktar dak li hi imma ssir moħqrija”.[1321]

1904 “Ikun aħjar jekk kull setgħa tkun ibbilanċjata minn setgħat oħra u minn oqsma oħra ta’ responsabbiltà, biex kull setgħa tinżamm fil-limiti proprji tagħha. Dan hu l-prinċipju ta’ ‘Stat ta’ dritt’ (Stato di diritto – rule of law) fejn il-liġi hi sovrana u m’hux fl-arbitriju ta’ dak li jkun”.[1322]

 

II.Il-ġid komun (ta’ kulħadd)

1905 In-natura soċjali tal-bniedem titlob li bilfors ikun hemm relazzjoni bejn il-ġid ta’ kull wieħed u dak ta’ kulħadd. Dan jista’ jiġi mfisser biss jekk titqies x’inhi l-persuna umana:

Tgħixux għal raskom qisu Alla ġa ġġustifikakom, imma ħudu sehem sħiħ fil-laqgħat tagħkom u fittxu dejjem flimkien dak li jaqbel lil kulħadd.[1323]

1906 B’ġid komun għandna nifhmu “dawk il-kondizzjonijiet soċjali kollha li jħallu jilħqu l-perfezzjoni tagħhom b’mod mill-aktar sħiħ u aktar malajr kemm il-gruppi kollha tas-soċjetà u kemm kull wieħed mill-membri tagħhom.[1324]Il-ġid komun jolqot il-ħajja ta’ kulħadd. Jitlob għaqal minn kul-ħadd, u wisq aktar minn dawk li għandhom l-awtorità. Fih tliet elementi essenzjali.

1907 L-ewwelnett jistenna li jkun hemm ir-rispett tal-persuna bħala persuna. F’isem il-ġid ta’ kulħadd, kull setgħa pubblika trid tirrispetta d-drittijiet fundamentali tal-persuna umana, drittijiet li qatt ma jistgħu jitwarrbu.

 Is-soċjetà għandha tħalli lil kull wieħed mill-membri tagħha jħaddem il-vokazzjoni tiegħu. B’mod partikulari, il-ġid komun jinsab f’dawk il-kondizzjonijiet li fihom jistgħu jintużaw bla xkiel dawk il-libertajiet naturali li huma meħtieġa biex il-vokazzjoni tal-bniedem tilħaq il-kobor sħiħ tagħha: jiġifieri “d-dritt li timxi skond ma tgħidlek il-kuxjenza retta tiegħek; id-dritt għar-rispett tal-ħajja privata tiegħek, u libertà skond il-ġustizzja, f’materja reliġjuża ukoll”.[1325]

1908 It-tieni element li jitlob il-ġid komun hu li jkun hemmqagħda soċjali tajba biex kulħadd jista’ jimxi ’l quddiem. L-iżvilupp m’huwiex ħlief ġabra fil-qosor tad-dmirijiet soċjali kollha. Iva, hi l-awtorità li trid tiddeċiedi, f’isem il-ġid ta’ kulħadd, meta jkun hemm għadd ta’ interessi partikulari. Imma l-awtorità trid tara li kulħadd għandu jkollu dak li jeħtieġ biex jgħix ħajja li tassew tixraq lill-bniedem: ikel, ilbies, saħħa, xogħol, edukazzjoni u kultura, informazzjoni xierqa, dritt li jkollu familja, u l-bqija.[1326]

1909 Il-ġid komun jitlob ukoll li jkun hemm is-sliem, jiġifieri li jkun hemm ordni ġust li jkun żgur u sod. Dan jitlob li l-awtorità tiżgura b’mezzi onesti, li s-soċjetà u l-membri tagħha jkunu dejjem ħielsa mill-periklu. Il-ġid komun huwa l-bażi tad-dritt għad-difiża leġittima kemm personali u kemm kollettiva.

1910 Fil-waqt li kull komunità tal-bnedmin għandha l-ġid komun tagħha li jippermettilha tagħraf lilha nnifisha talli hi, hu fil-komunità politika li l-ġid ta’ kulħadd iseħħ b’mod l-aktar sħiħ. Hu dmir l-Istat iħares u jġib ’il quddiem il-ġid komun tas-soċjetà ċivili, taċ-ċittadini u tal-gruppi kollha fi ħdanu.

1911 Il-bnedmin qed jiddependu dejjem aktar minn xulxin. Dan il-fenomenu qed jinfirex ftit ftit mad-dinja kollha. Il-fatt li l-familja tal-bnedmin, hi waħda, u tiġbor fiha dawk kollha li jgawdu dinjità naturali l-istess, juri li hemm ġid komun universali. Dan jitlob organizzazzjoni tal-komunità tan-nazzjonijiet, kapaċi “taħseb għall-ħafna ħtiġijiet tal-bnedmin, kemm f’dak li għandu x’jaqsam mal-ħajja soċjali (ikel, saħħa, edukazzjoni …), kif ukoll biex tkun tista’ tagħmel tajjeb għal ħafna ċirkostanzi partikulari li jistgħu jinqalgħu ’l hawn u ’l hemm (bħala eżempji: kenn lir-rifuġjati, għajnuna lill-emigranti u l-familji tagħhom, u l-bqija)”.92a

1912 Il-ġid komun dejjem ifittex il-progress tal-bniedem: “L-ordni xieraq jitlob li l-ewwel jiġu l-persuni, imbagħad kull ħaġa oħra, u mhux bil-maqlub”.[1327] Dan l-ordni hu bbażat fuq il-verità, jinbena bil-ġustizzja, u jieħu l-ħajja bl-imħabba.

 

III.Responsabbiltà u parteċipazzjoni

1913 Il-parteċipazzjoni hi impenn voluntarju u ġeneruż tal-persuna fir-relazzjonijiet soċjali tagħha. Hu meħtieġ li kulħadd jipparteċipa, jagħti sehmu, kull wieħed skond il-post u x-xogħol li għandu, biex iġib ’il quddiem il-ġid ta’ kulħadd. Dan id-dmir hu mitlub mill-istess dinjità tal-persuna umana.

1914 Il-parteċipazzjoni sseħħ l-ewwelnett billi wieħed jieħu ħsieb dawk l-oqsma li hu responsabbli personalment tagħhom; meta jieħu ħsieb l-edukazzjoni tal-familja tiegħu, u meta jagħmel ix-xogħol tiegħu konxjenzjożament, il-bniedem ikun qiegħed jagħti sehmu għall-ġid ta’ l-oħrajn u tas-soċjetà.[1328]

1915 Iċ-ċittadini għandhom jieħdu sehem, kemm jista’ jkun attiv, fil-ħajja pubblika. Il-mod ta’ din il-parteċipazzjoni jista’ jvarja minn pajjiż għall-ieħor jew minn kultura għall-oħra. “Ta’ min ifaħħar l-imġiba ta’ dawk in-nazzjonijiet, fejn, b’libertà sħiħa, għadd mill-akbar ta’ ċittadini jipparteċipaw fil-ħajja pubblika”.[1329]

1916 Il-parteċipazzjoni ta’ kulħadd biex jiġi ’l quddiem il-ġid komun, bħala dmir morali, titlob konverżjoni, imġedda kontinwament, tal-membri kollha tas-soċjetà. Il-qerq u suriet oħra ta’ ħabi li bihom xi wħud jeħilsu minn dak li titlob il-liġi u minn dak li jitolbu d-dmirijiet soċjali tagħhom, għandhom jiġu kkundannati bil-qawwa kollha, għaliex ma jaqblux ma’ dak li titlob il-ġustizzja. Irid ikun hemm impenn biex jiġu ’l quddiem dawk l-istituzzjonijiet li jtejbu l-kondizzjonijiet tal-ħajja tal-bniedem.[1330]

1917 Hu dmir dawk li għandhom l-awtorità li jinsistu fuq il-valuri li jiġbdu l-fiduċja tal-membri tal-grupp u jħajruhom għall-qadi ta’ sħabhom. Il-parteċipazzjoni għandha l-bidu tagħha fl-edukazzjoni u l-kultura. “Bir-raġun kollu nistgħu ngħidu li l-ġejjieni hu f’idejn dawk li jkunu għarfu jagħtu lilhom infushom u lill-ġenerazzjonijiet ta’ għada raġunijiet biex jgħixu u jittamaw”.[1331]

 

Fil-qosor

1918 “Ma hemmx awtorità jekk mhux ġejja minn Alla u l-awtoritajiet li hemm qegħdin hemm bl-ordni ta’ Alla” (Rum 13,1).

1919 Kull komunità tal-bnedmin teħtieġ l-awtorità biex iżżomm wieqfa u biex timxi ’l quddiem.

1920 “Il-komunità politika u l-awtorità pubblika għandhom is-sisien tagħhom fin-natura tal-bniedem, u dan juri li huma parti mill-ordni mwaqqaf minn Alla stess”.[1332]

1921 L-awtorità titħaddem skond il-liġi jekk tfittex il-ġid komun tas-soċjetà. Biex tilħaq dan il-għan trid tagħmel użu minn mezzi moralment aċċettati.

1922 Ma hemm xejn ħażin li jkun hemm varjetà ta’ sistemi politiċi, sakemm ifittxu l-ġid tal-komunità.

1923 L-awtorità politika trid titħaddem skond l-ordni morali u tiggarantixxi dawk il-kondizzjonijiet li fihom kulħadd jista’ jagħmel użu mil-libertà tiegħu.

1924 Il-ġid komun jagħmluh “dawk il-kondizzjonijiet soċjali li fihom il-gruppi u l-membri tagħhom jilħqu l-perfezzjoni tagħħom aktar bis-sħiħ u malajr”.[1333]

1925 Il-ġid komun għandu tliet elementi essenzjali: ir-rispett u l-promozzjoni tad-drittijiet fundamentali tal-persuna; ir-riżq u l-iżvilupp tal-ġid spirit-wali u materjali tas-soċjetà; il-paċi u s-sigurtà tal-grupp u tal-membri.

1926 Id-dinjità tal-persuna umana trid li jiġi mfittex il-ġid ta’ kulħadd. Kull wieħed għandu jieħu interess li jitwaqqfu u jkollhom l-għajnuna kollha li jeħtieġu, istituzzjonijiet li jtejbu l-qagħda tal-ħajja tal-bniedem.

1927 Hu dmir ta’ l-Istat li jiddefendi u jġib ’il quddiem il-ġid komun tas-soċjetà ċivili. Il-ġid komun tal-familja kollha tal-bnedmin jitlob organizzazzjoni tas-soċjetà internazzjonali.

 

 

It-tielet artiklu

IL-ĠUSTIZZJA SOĊJALI

1928 Is-soċjetà tiżgura l-ġustizzja soċjali meta fiha jkun hemm dawk il-kundizzjonijiet li jippermettu li kull assoċjazzjoni u kull individwu jiksbu dak li hu tagħhom skond in-natura u l-vokazzjoni tagħhom. Il-ġustizzja soċjali torbot flimkien il-ġid komun u t-tħaddim ta’ l-awtorità.

 

I.Ir-rispett tal-persuna umana

1929 Ma jistax ikun hemm ġustizzja soċjali jekk ma jkunx hemm rispett għad-dinjità traxxendenti tal-bniedem. Il-persuna hi dik li fl-aħħar mill-aħħar lejha trid tħares is-soċjetà, għax is-soċjetà hi hemm għall-ġid tal-persuna umana:

Il-ħarsien u l-promozzjoni tad-dinjità tal-bniedem ġew fdati lilna minn min ħalaqna. Fiċ-ċirkostanzi kollha tal-ġrajja tal-bnedmin, l-irġiel u n-nisa huma responsabbli ta’ dan u midjunin ma’ dan.[1334]

1930 Ir-rispett tal-bniedem iġib miegħu r-rispett tad-drittijiet li joħorġu mid-dinjità tiegħu, bħala ħolqien ta’ Alla. Dawn id-drittijiet jiġu qabel is-soċjetà u jobbligawha tħarishom. Fuq dawn id-drittijiet hi mibnija l-leġittimità ta’ kull setgħa. Soċjetà li tkasbarhom jew tirrifjuta li tagħrafhom fil-leġislazzjoni pożittiva tagħha, tkun teqred il-leġittimità morali tagħha.[1335]Meta jonqos dan ir-rispett għad-dinjità tal-persuna umana, l-awtorità ma jkollhiex x’tagħmel ħaġ’oħra ħlief tirrikorri għall-forza u għall-vjolenza biex iġġiegħel is-sudditi tagħha jobduha. Hu dmir il-Knisja tfakkar dawn id-drittijiet lill-bnedmin ta’ rieda tajba u tagħżilhom minn pretensjonijiet abbużivi jew qarrieqa.

1931 Ir-rispett tal-persuna umana jiġi mir-rispett ta’ dan il-prinċipju: “Kull wieħed għandu jqis lil għajru, mingħajr ebda eċċezzjoni, bħala hu nnifsu ieħor. Qabel kollox għandu jqis x’ħajja qiegħed jgħix u x’mezzi jeħtieġ biex jgħixha kif jixraq”.[1336] Ebda liġi minnha nnifisha ma hi sejra twarrab il-biża’, il-preġudizzji, it-tendenza għas-suppervja u l-egoiżmu li jfixklu t-twaqqif ta’ soċjetajiet fejn kulħadd jgħix bħall-aħwa. Dawn is-suriet kollha ta’ mġiba ħażina ma jispiċċawx jekk mhux bl-imħabba li twasslek biex tara f’kull bniedem “proxxmu”, u tqisu bħala ħuk.

1932 Id-dmir li tagħmel lilek innifsek proxxmu għal ħaddieħor u taqdih bil-fatti, jikber iżjed jekk dan l-ieħor ikun imċaħħad mill-meħtieġ f’xi qasam, hu liema hu. “Kull ma għamiltu ma’ wieħed mill-iżgħar fost dawn ħuti, għamiltuh miegħi” (Mt 25,40).

1933 Għandna dan l-istess dmir lejn dawk li ma jaħsbuhiex bħalna jew iġibu ruħhom b’mod mhux bħal tagħna. It-tagħlim ta’ Kristu jasal biex jistenna minna li naħfru l-ħtijiet li jsirulna. Il-kmandament ta’ l-imħabba, li hu l-kmandament tal-liġi l-ġdida, iridna nħobbu l-għedewwa tagħna wkoll (ara Mt 5,43-44). Ma nistgħux fl-istess waqt inkunu ħielsa fl-ispirtu tal-Evanġelju u nobogħdu lill-għadu bħala persuna; nistgħu nobogħdu d-deni li jkun għamlilna.

 

II.Egwaljanzi u differenzi bejn il-bnedmin

1934 Maħluqin xbieha ta’ Alla wieħed, mogħnijin b’ruħ imżejna bir-raġuni, il-bnedmin kollha għandhom l-istess natura u l-istess bidu. Mifdijin bis-sagrifiċċju ta’ Kristu huma msejħin biex ikollhom sehem mill-istess hena ta’ Alla: il-bnedmin kollha għalhekk għandhom dinjità ndaqs.

1935 Il-bnedmin huma ndaqs essenzjalment minħabba d-dinjità tagħhom bħala persuni u minħabba d-drittijiet li jiġu minn din id-dinjità:

Kull sura ta’ diskriminazzjoni li tolqot id-drittijiet fondamentali tal-persuna, minħabba s-sess, ir-razza, il-kulur tal-ġilda, il-qagħda soċjali, l-ilsien jew ir-reliġjon trid tiġi mirbuħa u mwarrba bħala ħaġa li tmur kontra l-pjan ta’ Alla.[1337]

1936 Meta jiġi fid-dinja l-bniedem ma jkollux kull ma jeħtieġ biex iġib ’il quddiem il-ħajja spiritwali u korporali tiegħu. Jeħtieġ lill-oħrajn. Xi differenzi bejn il-bnedmin jidhru marbutin ma’ għomru, mas-saħħa fiżika tiegħu, mal-kapaċitajiet intellettwali u morali tiegħu, mar-relazzjonijiet li jista’ jkollu u li minnhom kulħadd jista’ jikseb xi ġid, mat-tqassim tal-ġid ta’ l-art.[1338] It-“talenti” ma jitqassmux indaqs fost il-bnedmin (ara Mt 25,14-30; Lq 19,11-27).

1937 Dawn id-differenzi huma parti mill-pjan ta’ Alla, li jrid li kull wieħed jikseb dak li jeħtieġ minn għand ħadd ieħor, u li dawk li għandhom xi “talenti” partikulari jagħtu mill-ġid tagħhom lil dawk li jeħtiġuh. Id-differenzi jħajru, u xi kull tant jobbligaw, lin-nies biex juru qalb kbira u tjieba liema bħalha li jwassluhom biex jaqsmu ma’ oħrajn dak li jkollhom; iħeġġu l-kulturi biex jgħinu lil xulxin:

Jien nqassam il-virtujiet b’mod differenti u ma nagħtix kollox lil kulħadd, iżda lil wieħed nagħtih b’mod u lill-ieħor b’mod ieħor … Lil wieħed nagħtih prinċipalment l-imħabba, lill-ieħor il-ġustizzja; lil dan l-umiltà, lil dak il-fidi ħajja … U b’hekk tajt ħafna għotjiet u grazzji ta’ virtù spiritwali u temporali, b’tali mod li ma tajtx kollox lill-persuna waħda biss sabiex inġagħalkom turu mħabba għall-oħrajn… Ridt li l-bnedmin ikollhom ħtieġa ta’ xulxin, u jkunu ministri tiegħi fit-tqassim tal-grazzji u tal-favuri li jkunu rċevew minn għandi.[1339]

1938 Iżda hemm ukoll differenzi kbar li huma tassew kiefra li jolqtu eluf ta’ eluf ta’ rġiel u nisa. Dawn id-differenzi huma għal kollox kuntrarji għall-Evanġelju:

Il-fatt li l-bnedmin kollha għandhom dinjità ndaqs dinjità għandu jwassal biex ikun hemm qagħda ta’ ħajja aktar ġusta u aktar tixraq lill-bniedem. Id-differenzi ekonomiċi u soċjali kbar li jeżistu bejn il-membri jew il-popli kollha tal-familja waħda tal-bnedmin huma skandlu kbir. U huma kuntrarji għall-ġustizzja soċjali, għall-ekwità f’kollox, għad-dinjità tal-persuna umana, u ukoll għall-paċi soċjali u internazzjonali.[1340]

 

III.Is-solidarjetà bejn il-bnedmin

1939 Il-prinċipju tas-solidarjetà, li jissejjaħ ukoll “ħbiberija” jew “imħabba soċjali” u huma esiġenza diretta tal-fraternità umana u nisranija.[1341]

Żball “li llum inxtered ħafna hu l-fatt li l-bnedmin qed jinsew li għandhom jgħinu u jħobbu lil xulxin kemm għax għandhom l-istess bidu wieħed u l-istess natura waħda mogħnija bir-raġuni huma ta’ liema poplu u razza huma, u kemm għax dan jitolbu s-sagrifiċċju tal-fidwa li Kristu Ġesù offra lill-Missier ta’ dejjem fuq is-salib ħa jpatti għall-ħtijiet tal-bnedmin.[1342]

1940 Is-solidarjetà turi ruħha l-ewwelnett fit-tqassim tal-ġid u fil-ħlas għax-xogħol. Tistenna wkoll li jkun hemm impenn għall-ordni soċjali aktar ġust biex ikun hemm mezzi aħjar ħa jitnaqqsu t-tensjonijiet li jistgħu jinqalgħu, u t-tilwim li jinħoloq jintemm aktar malajr permezz ta’ negozjati.

1941 Il-problemi soċjo-ekonomiċi ma jistgħux jinħallu jekk mhux bl-għajnuna tas-suriet kollha tas-solidarjetà; solidarjetà tal-foqra ma’ xulxin, tal-għonja mal-foqra, tal-ħaddiema ma’ min iħaddem fl-intrapriżi, solidarjetà bejn in-nazzjonijiet u bejn il-popli. Is-solidarjetà internazzjonali hi ħtieġa ta’ l-ordni morali. Minnha, sa ċertu pont, tiddependi l-paċi fid-dinja.

1942 Il-virtù tas-solidarjetà m’hijiex biss fil-ġid materjali. Il-Knisja hija u xxandar il-ġid spiritwali tal-fidi tgħin ukoll fl-iżvilupp tal-ġid materjali u għal dan spiss fetħet triqat ġodda. B’dan il-mod seħħ tul iż-żminijiet kliem il-Mulej “Fittxu l-ewwel is-Saltna u l-ġustizzja tiegħu u dan kollu jingħatalkom ukoll” (Mt 6,33).

Minn elfejn sena ’l hawn fir-ruħ tal-Knisja hemm sentiment li jħeġġeġ, u jibqa’ jħeġġeġ, l-erwieħ sa dak l-eroiżmu ta’ mħabba li hu dak ta’ l-irħieb li ħadmu l-art, ta’ dawk li ħelsu l-isiera, fejqu l-morda, ħabbru l-fidi, wasslu ċ-ċiviltà, ix-xjenzi lill-ġenerazzjonijiet kollha u lill-ġnus kollha, biex ikun hemm kondizzjonijiet soċjali kapaċi jwasslu għall-ħajja tixraq lill-bniedem u lin-nisrani.[1343]

 

Fil-qosor

1943 Is-soċjetà tiżgura l-ġustizzja soċjali billi tara li jkun hemm dawk il-kondizzjonijiet meħtieġa biex kull assoċjazzjoni u kull individwu jkun jista’ jikseb dak li għandu dritt għalih.

1944 Ir-rispett tal-persuna umana jqis lill-ieħor “int innifsek ieħor”; jistenna li jiġu rrispettati d-drittijiet fundamentali li joħorġu mill-istess natura tad-dinjità tal-persuna.

1945 Il-bnedmin huma ndaqs minħabba d-dinjità personali tagħhom u d-drittijiet li minnha joħorġu.

1946 Id-differenzi bejn il-persuni ġejjin mill-pjan ta’ Alla li jrid li aħna nkunu neħtieġu lil xulxin. Dawn id-differenzi għandhom iqanqlu l-imħabba.

1947 Il-fatt li l-bnedmin kollha għandhom dinjità ndaqs jitlob impenn minn kulħadd biex jitnaqsu d-differenzi soċjali u ekonomiċi kbar u esaġerati. Irid li jintemmu darba għal dejjem id-differenzi inġusti.

1948 Is-solidarjetà hi virtù tassew nisranija. Titħaddem fil-qsim tal-ġid spiritwali wisq aktar milli fil-ġid materjali.

 

 

 

 

 

IT-TIELET KAP

IS-SALVAZZJONI TA’ ALLA:

IL-LIĠI U L-GRAZZJA

 

1949 Il-bniedem, imsejjaħ għall-hena ta’ dejjem imma midrub mid-dnub jeħtieġlu s-salvazzjoni ta’ Alla. L-għajnuna ta’ Alla tiġih fi Kristu permezz tal-liġi li tmexxih, u l-grazzja li twettqu:

Ħabirku għas-salvazzjoni tagħkom bil-biża’ u t-tregħid, Alla hu li jaħdem fikom u jġegħelkom tridu u tħabirku biex tagħmlu dak li jogħġob lilu (Fil 2,12-13).

 

L-ewwel artiklu

IL-LIĠI MORALI

1950 Il-liġi morali hi opra ta’ l-Għerf ta’ Alla. Nistgħu nfissruha, skond l-Iskrittura, bħala tagħlim ta’ Missier, sistema ta’ edukazzjoni ġejja minn Alla. Lill-bniedem turih it-triqat biex jasal għall-hena mwiegħed u kif għandu jġib ruħu huwa u miexi minn dawn it-triqat; tordnalu biex jitbiegħed mit-triqat tal-ħażen li jbiegħdu l-bnedmin minn Alla u minn imħabbtu. Fl-istess ħin hi soda fejn jidħlu l-preċetti tagħha u kollha mħabba fil-wegħdiet tagħha.

1951 Il-liġi hi regola ta’ mġiba maħruġa minn min għandu l-awtorità għall-ġid ta’ kulħadd. Il-liġi morali tissopponi li fost il-ħlejjaq kollha, għall-ġid tagħhom u biex jilħqu l-għan tagħhom, hemm ordni jaqbel mar-raġuni, imwaqqaf mill-għerf, is-setgħa u t-tjieba ta’ dak li ħalaq kollox. Kull liġi għandha fil-liġi ta’ dejjem l-ewwel u l-aħħar verità tagħha. Il-liġi tixxandar u sseħħ permezz tar-raġuni, bħala tisħib fil-Providenza ta’ Alla l-ħaj, Ħallieq u Feddej ta’ kulħadd. “Dan hu l-ordni tar-raġuni, dan hu li nsejħu liġi”.[1344]

 Fost il-ħlejjaq ħajjin kollha, il-bniedem biss jista’ jiftaħar li stħoqqlu jirċievi liġi minn għand Alla; il-bnedmin, ħlejjaq ħajjin, mogħnija bir-raġuni, jistgħu jifhmu u jagħżlu, jirregolaw l-imġiba tagħhom huma u jużaw il-libertà u r-raġuni li għandhom, huma u joqogħdu għal dak li tahom kollox.[1345]

1952 Ħafna huma s-suriet li jfissru l-liġi morali, u kollha huma marbutin bejniethom: hi mfissra fil-liġi ta’ dejjem, li hi f’Alla u hi l-bidu tal-liġijiet kollha; fil-liġi naturali; fil-liġi rivelata, kemm il-Liġi l-qadima u kemm il-Liġi l-ġdida jew evanġelika; fil-liġijiet ċivili u ekklesjastiċi.

1953 Il-liġi morali ssib fi Kristu l-milja u l-għaqda sħiħa tagħha. Kristu, hu fil-persuna tiegħu, t-triq tal-perfezzjoni. Lejh trid twassal il-liġi għax Hu biss jgħallem u jagħti l-ġustizzja ta’ Alla: “L-iskop tal-liġi hu Kristu għall-ġustizzja għal min jemmen fih” (Rum 10,4).

 

I.Il-liġi morali naturali

1954 Il-bniedem għandu sehem mill-għerf u t-tjieba ta’ Alla li ħalqu, tah is-setgħa fuq għemilu, u l-ħila li jmexxi lilu nnifsu lejn il-verità u l-ġid. Il-liġi naturali turi liema hu dak is-sens morali li sa mill-bidu mexxa l-bniedem biex ikun jista’, permezz tar-raġuni tiegħu, jagħżel bejn it-tajjeb u l-ħażin, bejn il-verità u l-gideb:

Il-liġi naturali hi miktuba u mnaqqxa fir-ruħ ta’ kull bniedem u tal-bnedmin kollha, għaliex hi r-raġuni tal-bniedem li tmexxih biex jagħmel it-tajjeb u ma tħallihx jagħmel il-ħażin … Iżda dan l-ordni tar-raġuni tal-bniedem ma kienx ikollu l-qawwa tal-liġi kieku ma kienx il-leħen li jfisser raġuni iktar għolja li għaliha jridu joqogħdu l-ispirtu u l-libertà tagħna.[1346]

1955 “Il-liġi divina u naturali”[1347] turi lill-bniedem it-triq li minnha jrid jgħaddi biex jagħmel it-tajjeb u jilħaq dak li għalih ġie maħluq. Il-liġi naturali tħabbar il-preċetti ewlenin u essenzjali li jmexxu l-liġi morali. Iddur fuq żewġ veritajiet: ix-xewqa ta’ Alla u s-sottomissjoni għalih bħala għajn u mħallef ta’ kull ġid, u l-għarfien li l-bnedmin kollha huma ndaqs. Il-preċetti ewlenin tagħha huma mfissra fl-Għaxar Kmandamenti. Din il-liġi tissejjaħ naturali mhux b’riferenza għall-ħlejjaq li ma għandhomx raġuni, imma għax ir-raġuni li xxandarha hi proprja tan-natura tal-bniedem:

Fejn jinsabu miktuba dawn il-preċetti, jekk mhux fil-ktieb ta’ dak id-dawl li nsejħulu l-verità? F’dan il-ktieb tinsab miktuba kull liġi ġusta, minn hemm tmur f’qalb il-bniedem li jagħmel dak li hu ġust, mhux għax tgħaddi għal għandu, imma għax tħalli fih il-marka tagħha, bħala siġill li miċ-ċurkett iħalli l-marka fuq l-inċira, mingħajr ma jitlaq miċ-ċurkett.[1348]

 

Il-liġi naturali m’hijiex ħlief id-dawl ta’ l-intelliġenza li Alla qiegħed fina; biha nkunu nafu x’għandna nagħmlu u x’ma għandniex nagħmlu. Dan id-dawl, din il-liġi Alla taha lill-ħolqien.[1349]

1956 Il-liġi naturali, li tinsab fil-qalb ta’ kull bniedem u qiegħda hemm permezz tar-raġuni, hi liġi universali u l-preċetti u l-awtorità tagħħa jolqtu l-bnedmin kollha. Turi x’inhi d-dinjità tal-persuna umana u liema huma l-pedamenti tad-drittijiet u tad-dmirijiet fundamentali tiegħu;

 

Żgur hemm liġi vera u hi r-raġuni retta, dik li taqbel man-natura, li tinsab fil-bnedmin kollha; hi liġi li ma tinbidilx u tibqa’ għal dejjem; l-ordnijiet tagħha jsejħulna biex naqdu dmirijietna, il-projbizzjonijiet tagħha jżommuna ’l bogħod mill-ħtija … Hu sagrileġġ iddaħħal liġi kuntrarja għaliha; mhux permess li ma tħarisx dispożizzjoni waħda biss tagħha; u ħadd ma għandu s-setgħa li jneħħiha għal kollox.[1350]

1957 Il-mod kif tiġi mħarsa l-liġi naturali jvarja ħafna: tista’ titlob li jitqiesu sewwa l-ħafna kondizzjonijiet tal-ħajja, skond il-post, iż-żmien, u ċ-ċirkostanzi. Iżda, għalkemm il-kulturi huma ħafna u mhux l-istess, il-liġi naturali tibqa’ dejjem regola li torbot il-bnedmin bejniethom, u torbothom bi prinċipji li jgħoddu għal kulħadd u kullimkien, minkejja d-differenzi li bilfors ikun hemm.

1958 Il-liġi naturali ma tinbidilx[1351] u tibqa’ dejjem tul it-tibdiliet kollha tal-ġrajja tal-bniedem; tibqa’ dejjem l-istess waqt li bla heda jinbidlu l-fehmiet u d-drawwiet, anzi tgħinhom jimxu ’l quddiem. Ir-regolamenti li jfissruha, fil-qofol tagħhom, sostanzjalment, jibqgħu dejjem jiswew. Ħadd ma jista’ jeqridha jew ineħħiha minn qalb il-bniedem, ukoll jekk jasal biex jiċħad sa l-istess prinċipji tagħha. Dejjem tqum mill-ġdid fil-ħajja tal-individwu u tas-soċjetajiet.

Is-serq hu kkundannat mil-liġi tiegħek, Mulej, minn dik il-liġi li tinsab miktuba fil-qalb tal-bniedem u li l-istess ħażen qatt ma jista’ jħassarha.[1352]

1959 Il-liġi naturali, opra mill-itjeb tal-Ħallieq, tagħti sisien sodi, li fuqhom il-bniedem jista’ jibni dawk ir-regolamenti morali li jmexxuh fl-għażliet tiegħu. Tqiegħed ukoll il-pedament meħtieġ għall-bini ta’ l-għaqda bejn il-bnedmin, Fl-aħħar tipprovdi l-pedament meħtieġ għal-liġi ċivili li hi marbuta magħha, kemm permezz ta’ riflessjoni li twassal għall-konklużjonijiet mill-prinċipji tagħha, u kemm permezz ta’ żidiet ta’ natura pożittiva u ġuridika.

1960 Il-preċetti tal-liġi naturali mhux kulħadd jagħrafhom minnufih u b’mod ċar. Fil-qagħda ta’ llum, il-grazzja u r-rivelazzjoni huma meħtieġa mill-bniedem midneb biex il-veritajiet reliġjużi u morali jkunu magħrufa “minn kulħadd u bla ebda diffikultà b’ċertezza soda u mingħajr taħlit ta’ żbalji”.[1353] Il-liġi naturali tagħti lil-Liġi rivelata u lill-grazzja pedament imħejji minn Alla stess u li jaqbel mal-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu.

 

II.Il-liġi l-qadima

1961 Alla, Ħallieq u Feddej tagħna, għażel lil Israel bħala l-poplu tiegħu u rrivelalu l-Liġi tiegħu, u hekk ħejja l-miġja ta’ Kristu. Il-Liġi ta’ Mosè ssemmi ħafna veritajiet li r-raġuni tal-bniedem tista’ tasal biex tagħrafhom bil-ħila naturali tagħha. Dawn il-veritajiet huma mxandra u mħabbra bħala veri fl-istess Patt tas-Salvazzjoni.

1962 Il-Liġi l-qadima hi l-ewwel pass tal-Liġi rivelata. L-ordnijiet morali tagħha huma miġburin fl-Għaxar Kmandamenti. Dawn il-Kmandamenti jqiegħdu s-sisien tal-vokazzjoni tal-bniedem, magħmul xbieha ta’ Alla; jipprojbixxulu dak li hu kontra l-imħabba ta’ Alla u tal-proxxmu, u jordnawlu dak li hu essenzjali għaliħ. L-Għaxar Kmandamenti huma dawl mogħti lill-kuxjenza ta’ kull bniedem biex jagħraf is-sejħa u t-triqat ta’ Alla, u jkun imħares mid-deni:

Alla kiteb fuq it-twavel tal-liġi dak li l-bnedmin ma kinux qed jaqraw fi qlubhom.[1354]

1963 Skond it-tradizzjoni nisranija l-Liġi qaddisa (ara Rum 7,12), spiritwali (ara Rum 7,14) u tajba (ara Rum 7,16) għadha mhux perfetta. Bħala għalliema (ara Gal 3,24) turina x’għandna nagħmlu, iżda minnha nnifisha ma tagħtiniex il-qawwa, il-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu biex inħarsuha. Minħabba d-dnub, li ma setgħetx tneħħi, baqgħet liġi tal-jasar. Skond San Pawl, din il-Liġi kellha bħala skop ewlieni li tikkundanna u xxandar id-dnub, li jsawwar “liġi tad-dnub” (Rum 7,20) fil-qalb tal-bniedem. Iżda b’dan kollu, il-Liġi tibqa’ l-ewwel pass fit-triq lejn is-Saltna, tħejji l-poplu magħżul u lil kull nisrani għall-konverżjoni u għall-fidi f’Alla s-Salvatur. Tagħti tagħlim li jibqa’ għal dejjem, bħala Kelma ta’ Alla.

1964 Il-Liġi l-qadima hi tħejjija għall-Evanġelju. “Il-Liġi hi profezija u pedagoġija tal-veritajiet li kellhom iseħħu”.[1355] Tħabbar u tara minn qabel il-ħidma għall-ħelsien mid-dnub li kellha sseħħ permezz ta’ Kristu; tagħti lit-Testment il-Ġdid ix-xbihat, it-“tipi”, is-simboli, biex bihom tiġi mfissra l-ħajja fl-Ispirtu. Il-Liġi fl-aħħar issir sħiħa permezz tat-tagħlim tal-kotba ta’ l-Għerf u tal-profeti li jmexxuha lejn il-Patt il-Ġdid u s-Saltna tas-smewwiet:

Kien hemm fi żmien il-Patt il-Qadim uħud li kellhom l-imħabba u l-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu u kellhom qabel kollox xewqa kbira tal-wegħdiet spiritwali u ta’ dejjem li bihom huma kienu qed jintrabtu mal-Patt il-Ġdid. Għall-kuntrarju, hemm fi żmien il-Patt il-Ġdid bnedmin karnali li għadhom ’il bogħod mill-perfezzjoni tal-Liġi l-ġdida; biex jitħajru għall-għemil ta’ virtù, il-biża’ tal-kastig u xi wegħdiet għal dan iż-żmien kienu meħtieġa, ukoll fil-Patt il-Ġdid. Hu x’inhu, jekk il-Liġi l-qadima kienet tordna l-imħabba, ma kinitx tagħti l-Ispirtu s-Santu, li bih l-imħabba tissawwab fi qlubna (Rum 5,5).[1356]

 

III.Il-Liġi l-ġdida jew Liġi evanġelika

1965 Il-Liġi l-ġdida jew Liġi evanġelika hi fid-dinja il-perfezzjoni tal-liġi divina, naturali u rivelata. Hi opra ta’ Kristu u b’mod partikulari hi mfissra fid-Diskors fuq il-muntanja. Hi ukoll opra ta’ l-Ispirtu s-Santu u, permezz tiegħu, issir il-Liġi ta’ l-imħabba fir-ruħ: “Jiena nagħmel patt ġdid mad-dar ta’ Israel, inqiegħed il-liġijiet tiegħi f’moħhom, u f’qalbhom niktibhom, u jien inkun Alla tagħhom u huma jkunu l-poplu tiegħi” (Lh 8,8-10; ara Ġer 31,31-34).

1966 Il-Liġi l-ġdida hi l-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu mogħtija lill-fidili permezz tal-fidi fi Kristu. Taħdem permezz ta’ l-imħabba, tuża d-Diskors tal-Mulej biex tgħidilna x’għandna nagħmlu u tuża s-sagramenti biex tagħtina l-grazzja ħa nagħmluh:

Min irid jimmedita bit-tjieba u fil-fond id-Diskors li l-Mulej għamel fuq il-muntanja, kif naqrawh fl-Evanġelju ta’ San Mattew, żgur fih isib il-“magna carta” perfetta tal-ħajja nisranija … Dan id-diskors fih il-preċetti kollha meħtieġa għat-tmexxija tal-ħajja nisranija.[1357]

1967 Il-Liġi evanġelika “ttemm” (ara Mt 5, 17-19), tirfina, tgħaddi u twassal għall-perfezzjoni l-Liġi l-qadima. Fil-“Beatitudnijiet” hi ttemm il-wegħdiet ta’ Alla u fl-istess waqt tgħollihom u tmexxihom lejn is-“Saltna tas-smewwiet”. Hi ssejjaħ dawk li huma lesti jilqgħu bil-fidi din it-tama ġdida: il-foqra, l-umli, l-imnikktin, dawk li huma safja f’qalbhom, dawk li huma ppersegwitati minħabba Kristu; b’dan il-mod turi t-triqat ta’ l-għaġeb tas-Saltna.

1968 Il-Liġi evanġelika ttemm il-kmandamenti tal-Liġi. Id-Diskors tal-Mulej ma jneħħix, lanqas inaqqas is-siwi ta’ l-ordnijiet morali tal-Liġi l-qadima, joħroġ għad-dawl il-virtujiet moħbija tagħha, u minnha jqajjem ħtiġijiet ġodda: juri l-verità divina u umana kollha tagħha. Ma jżidx preċetti oħra esterni, iżda jasal biex iġedded l-għerq ta’ kull għemil tal-bniedem, il-qalb, il-post fejn il-bniedem jagħżel bejn it-tajjeb u l-ħażin (ara Mt 15,18-19), fejn jissawru l-fidi, it-tama u l-imħabba, u magħhom il-virtujiet l-oħra kollha. L-Evanġelju b’dan il-mod iwassal il-liġi għall-milja tagħha għax jagħtina li nkunu perfetti bħalma hu perfett Missierna tas-sema (ara Mt 5,48), permezz tal-maħfra ta’ l-għedewwa u permezz tat-talb għal min jippersegwitana, ħa nkunu ġenerużi bħal Alla (ara Mt 5,44).

1969 Il-liġi l-ġdida hi l-prattika ta’ l-għemil tar-reliġjon: il-karità, it-talb u s-sawm; hija tmexxi ’l min jagħmilhom lejn “il-Missier li jara dak li hu moħbi”, kontra kull xewqa “li jidher quddiem in-nies” (ara Mt 6,1-6.16-18). It-talba tagħha hi l-“Missierna”.

1970 Il-Liġi evanġelika titlob għażla deċiżiva bejn “iż-żewġ triqat” (ara Mt 7,13-14) u għemil bil-fatti ta’ kliem il-Mulej (ara Mt 7,21-27); tinġabar fi ftit kliem fir-regola tad-deheb: “Dak kollu li tridu li l-bnedmin jagħmlu lilkom agħmluh ukoll intom lilhom, għax din hi l-Liġi u l-profeti” (Mt 7,12; ara Lq 6,31).

 Il-Liġi evanġelika kollha tinġabar fil-kmandament ġdid tal-Mulej (Ġw 13,34), li nħobbu lil xulxin kif ħabbna hu (ara Ġw 15,12).

1971 Mad-Diskors tal-muntanja jaqbel inżidu l-katekeżi morali tat-tagħlim ta’ l-Appostli.[1358] Din id-duttrina twassal it-tagħlim tal-Mulej bl-awtorità ta’ l-Appostli, l-aktar bit-tifsir tal-virtujiet li joħorġu mill-fidi fi Kristu u li jieħdu l-ħajja bl-imħabba, l-aqwa don ta’ l-Ispirtu s-Santu. “Qisu li l-imħabba tagħkom ma tkunx wiċċ b’ieħor … Ħobbu lil xulxin bħal aħwa … ifirħu bit-tama, stabru bil-hemm, itolbu bla waqfien, aqsmu ġidkom mal-qaddisin li jinsabu fil-bżonn, ilqgħu f’darkom il-barranin” (Rum 12,9-13). Din il-katekeżi tgħallimna wkoll inħollu kull każ ta’ kuxjenza fid-dawl tar-relazzjoni tagħna ma’ Kristu u l-Knisja (ara Rum 14; 1 Kor 5-10).

1972 Il-Liġi l-ġdida tissejjaħ liġi ta’ l-imħabba għaliex iġġegħelna nagħmlu dak li għandna nagħmlu għall-imħabba li jsawwab fina l-Ispirtu s-Santu, u mhux minħabba l-biża’; hi liġi tal-grazzja għax tagħtina l-qawwa tal-grazzja biex nagħmlu dak li għandna nagħmlu permezz tal-fidi u tas-sagramenti; hi liġi ta’ libertà (ara Ġak 1,25; 2,12) għax teħlisna mill-ħarsien tal-preskrizzjonijiet ritwali u ġuridiċi tal-Liġi l-qadima u tqanqalna biex nagħmlu dak li għandna nagħmlu minn rajna mqanqlin mill-imħabba; u fl-aħħarnett twassalna biex noħorġu mill-qagħda ta’ lsiera “li ma jafux x’jagħmel sidhom” għal dik ta’ ħbieb ta’ Kristu “għaliex kull ma smajt minn għand Missieri, jiena għarrafthulkom” (Ġw 15,15), jew aħjar fil-qagħda ta’ wlied werrieta (ara Gal 4,1-7.21-31; Rum 8,15).

1973 Barra l-preċetti, il-Liġi l-ġdida għandha ukoll il-kunsilli evanġeliċi. Id-distinzjoni tradizzjonali bejn il-kmandamenti ta’ Alla u l-kunsilli evanġeliċi tinsab fir-relazzjoni ma’ l-imħabba, li hi l-perfezzjoni tal-ħajja nisranija. Il-kmandamenti qegħdin hemm biex iwarrbu dak li hu kontra l-imħabba, u l-kunsilli bħala skop għandhom li jwarrbu dak li, ukoll jekk m’huwiex kuntrarju, jista’ jfixkel l-iżvilupp ta’ l-imħabba.[1359]

1974 Il-kunsilli evanġeliċi juru l-milja ħajja ta’ l-imħabba li qatt ma tixba’ tingħata dejjem aktar. Juru l-ħerqa tagħha u jqanqlu l-ħeġġa spiritwali tagħna. Il-perfezzjoni tal-Liġi l-ġdida tinsab essenzjalment fil-kmandamenti ta’ l-imħabba ta’ Alla u tal-proxxmu. Il-kunsilli juruna triqat li jwasslu aktar malajr, u mezzi aktar ħfief, li wieħed irid jipprattikahom skond il-vokazzjoni li jkollu:

[Alla] ma jridx li kulħadd iħaddan il-kunsilli kollha imma biss dawk l-aktar adatti għad-diversità tan-nies, taż-żmien, tal-okkażjoni, tal-ħila, skond kif titlob l-imħabba: għax hi l-imħabba, bħala sultana tal-virtujiet kollha, tal-kmandamenti kollha, tal-kunsilli kollha, u tal-liġijiet u ta’ l-għemil kollu ta’ l-insara, li tagħti lil kulħadd il-grad u l-ordni, u ż-żmien u s-siwi.[1360]

 

Fil-qosor

1975 Skond l-Iskrittura l-liġi hi t-tagħlim li Alla bħala missier jagħti lill-bniedem biex jurih it-triqat li jwasslu għall-hena mwiegħed u ma jħallihx jidħol fit-triqat tal-ħażen.

1976 “Il-liġi hi ordni tar-raġuni, għall-ġid ta’ kulħadd, magħmula minn min hu responsabbli tal-komunità”.[1361]

1977 L-iskop tal-liġi hu Kristu (Rum 10,4). Hu biss jgħallem u jagħmel il-ġustizzja ta’ Alla.

1978 Il-liġi naturali hi tisħib fl-għerf u t-tjieba ta’ Alla mill-bniedem, maħluq fuq ix-xbieha tal-Ħallieq tiegħu; tfisser id-dinjità tal-persuna umana u hi l-pedament tad-drittijiet u tad-dmirijiet fundamentali tiegħu.

1979 Il-liġi naturali ma tinbidilx, tibqa’ dejjem l-istess tul il-ġrajja kollha tal-bniedem. Ir-regolamenti li jfissruha jibqgħu dejjem jiswew sostanzjalment. Hi l-bażi meħtieġa għall-bini ta’ regolamenti morali u tal-liġi ċivili.

1980 Il-liġi l-qadima hi l-ewwel pass tal-Liġi rivelata. Il-preskrizzjonijiet morali tagħha huma miġburin fl-Għaxar Kmandamenti.

1981 Il-Liġi ta’ Mosè fiha ħafna veritajiet li tista’ tkun tafhom ir-raġuni naturali tal-bniedem. Alla rrivelahom għaliex il-bnedmin ma kinux qegħdin jaqrawhom f’qalbhom.

1982 Il-Liġi l-qadima hi tħejjija għall-Evanġelju.

1983 Il-Liġi l-ġdida hi l-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu li rċevejna permezz tal-fidi fi Kristu, li taħdem permezz ta’ l-imħabba. Hi mfissra b’mod speċjali fid-diskors tal-Mulej fuq il-muntanja u tinqeda bis-sagramenti biex tagħtina l-grazzja.

1984 Il-Liġi evanġelika tkompli, tgħaddi u twassal għall-perfezzjoni l-Liġi l-qadima: il-wegħdiet tagħha, permezz tal-beatitudni tas-Saltna tas-smewwiet, il-kmandamenti tagħha permezz tat-tiġdid tal-qalb, li hu l-għajn ta’ kull għemil.

1985 Il-Liġi l-ġdida hi liġi ta’ mħabba, liġi ta’ grazzja, liġi ta’ libertà.

1986 Barra l-preċetti tagħha, il-Liġi l-ġdida tħaddan ukoll il-kunsilli evanġeliċi. “Il-qdusija tal-Knisja tiġi ’l quddiem b’mod speċjali permezz tal-ħafna kunsilli li l-Mulej joffri fl-Evanġelju lid-dixxipli tiegħu biex iħarsuhom”.[1362]

 

It-tieni artiklu

GRAZZJA U ĠUSTIFIKAZZJONI

 

I.Il-Ġustifikazzjoni

1987 Il-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu għandha l-qawwa li tiġġustifikana, jiġifieri tnaddafna minn dnubietna u tagħtina “l-ġustizzja ta’ Alla permezz tal-fidi f’Ġesù Kristu” (Rum 3,22) u permezz tal-Magħmudija (Rum 6,3-4).

Jekk aħna mitna ma’ Kristu, nemmnu ukoll li għad inqumu ma’ Kristu, nafu li Kristu qam mill-imwiet u ma jmutx aktar: il-mewt ma għadhiex taħkem fuqu. Hu li miet, miet darba, darba għal dejjem għad-dnub; u issa li qiegħed jgħix, jgħix għal Alla. Hekk ukoll intom għandkom tqisu lilkom infuskom mejtin għad-dnub, iżda ħajjin għal Alla, fi Kristu Ġesù (Rum 6,8-11).

1988 Bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu, aħna nissieħbu fil-Passjoni ta’ Kristu billi mmutu għad-dnub, u nissieħbu fil-Qawmien tiegħu mill-imwiet aħna u nitwieldu għall-ħajja ġdida: aħna l-membri tal-Ġisem tiegħu li hu l-Knisja (ara 1 Kor 12), il-friegħi mlaqqmin fid-Dielja li hi Kristu nnifsu (ara Ġw 15,1-4).

Hu permezz ta’ l-Ispirtu li aħna nissieħbu ma’ Alla. Bit-tisħib ta’ l-Ispirtu aħna nissieħbu fin-natura ta’ Alla … Hu għalhekk li dawk li fihom jgħammar l-Ispirtu huma divinizzati.[1363]

1989 L-ewwel ħidma tal-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu hi l-konverżjoni li ġġib il-ġustifikazzjoni skond dak li ħabbar Kristu fil-bidu tal-Evanġelju: “Indmu għax is-Saltna tas-smewwiet waslet” (Mt 4,17). Imqanqal mill-grazzja, il-bniedem idur lejn Alla u jitbiegħed mid-dnub, u hekk jikseb il-maħfra u l-ġustizzja ta’ Alla l-Għoli: “il-ġustifikazzjoni hi kemm maħfra tad-dnubiet u kemm tqaddis u tiġdid tal-bniedem minn ġewwa”.[1364]

1990 Il-ġustifikazzjoni tbiegħed il-bniedem mid-dnub li hu kontra l-imħabba ta’ Alla, u ssaffilu qalbu. Il-ġustifikazzjoni tiġi wara l-inizjattiva tal-ħniena ta’ Alla li joffri l-maħfra. Tħabbeb mill-ġdid il-bniedem ma’ Alla. Teħilsu mill-jasar tad-dnub u tfejqu.

1991 Il-ġustifikazzjoni hi fl-istess ħin l-ilqigħ tal-ġustizzja ta’ Alla permezz tal-fidi f’Ġesù Kristu. Il-ġustizzja hawn turi kemm jimxi sewwa Alla magħna bl-imħabba tiegħu. Bil-ġustifikazzjoni, il-fidi, it-tama u l-imħabba jissawbu fi qlubna u tingħatalna l-grazzja li nobdu r-rieda ta’ Alla.

1992 Il-ġustifikazzjoni ġiet immeritata għalina bil-Passjoni ta’ Kristu, li offra lilu nnifsu fuq is-salib bħala vittma ħajja, qaddisa, li togħġob lil Alla; demmu sar strument ta’ tpattija għad-dnubiet tal-bnedmin kollha. Il-ġustifikazzjoni tingħatalna permezz tal-Magħmudija, is-sagrament tal-fidi. Tagħmilna xebh mal-ġustizzja ta’ Alla, li jagħmilna ġusti fina nfusna bil-qawwa tal-ħniena tiegħu. Bħala skop għandha l-glorja ta’ Alla u ta’ Kristu, u d-don tal-ħajja ta’ dejjem.[1365]

Issa l-ġustizzja ta’ Alla dehret mingħajr il-liġi għad li l-liġi u l-profeti jixhdu għaliha. U din hi l-ġustizzja ta’ Alla u li Alla jagħti permezz tal-fidi f’Ġesù Kristu lil dawk li jemmnu, bla ma jagħżel bejniethom. Il-bnedmin kollha dinbu u ċċaħdu mill-glorja ta’ Alla, u għalhekk issa huma jkunu ġġustifikati bil-grazzja tiegħu li jagħtihom minn rajh, permezz tal-fidwa li hemm fi Kristu Ġesù. Lilu Alla kkostitwieh vittma ta’ espjazzjoni b’demmu permezz tal-fidi biex b’hekk Alla issa juri l-ġustizzja tiegħu, waqt li fl-imgħoddi għalaq għajnejh għad-dnubiet li saru fiż-żmien li kien jistabar bihom. Ried, iva, juri l-ġustizzja tiegħu f’dan iż-żmien ħalli juri li hu ġust u jiġġustifika ukoll lil min jgħix bil-fidi f’Ġesù (Rum 3, 21-26).

1993 Il-ġustifikazzjoni twaqqaf mill-ġdid il-kollaborazzjoni bejn il-grazzja ta’ Alla u l-libertà tal-bniedem. Min-naħa tal-bniedem din il-kollaborazzjoni turi ruħha meta dan jilqa’ bil-fidi l-Kelma ta’ Alla li tistiednu għall-indiema, u jwieġeb bl-imħabba għal dak li jqanqlu għalih l-Ispirtu s-Santu, li jmexxih u jħarsu:

Meta Alla jmiss qalb il-bniedem bid-dawl ta’ l-Ispirtu s-Santu, il-bniedem ma jkunx ma jagħmel xejn, għax jista’ ma jilqax dan id-dawl ta’ l-Ispirtu, din l-ispirazzjoni, iżda mingħajr il-grazzja ta’ Alla, bir-rieda ħielsa kollha tiegħu, ma jistax jersaq lejn il-ġustizzja quddiem Alla.[1366]

1994 Il-ġustifikazzjoni hi l-aqwa opra ta’ l-imħabba ta’ Alla li dehret fi Kristu Ġesù u ngħatat permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu. Santu Wistin iqis li “l-ġustifikazzjoni ta’ bniedem ħażin hi opra wisq akbar mill-ħolqien tas-sema u l-art għax is-sema u l-art għad jgħaddu, imma s-salvazzjoni u l-ġustifikazzjoni tal-magħżulin tibqa’ għal dejjem”.[1367] Iqis ukoll li l-ġustifikazzjoni tal-midinbin, hi aqwa mill-ħolqien ta’ l-anġli fil-ġustizzja għaliex turi ħniena akbar.

1995 L-Ispirtu s-Santu hu l-imgħallem tar-ruħ. Hija u tnissel “il-bniedem ta’ ġewwa” (Rum 7,22; Ef 3,16), il-ġustifikazzjoni tqaddisna kollna kemm aħna.

Bħalma l-membri ta’ ġisimkom kontu jassartuhom għaż-żína u għall-ħażen, hekk issa dawn l-istess membri tjassruhom għal-ġustizzja biex tkunu qaddisin … Issa li ħlistu mid-dnub u sirtu lsiera ta’ Alla taħsdu għalikom frott li jwassal għall-qdusija, u għandkom bħala tmiem il-ħajja ta’ dejjem (Rum 6,19-22).

 

 

 

II.Il-grazzja

1996 Il-ġustifikazzjoni tagħna tiġi mill-grazzja ta’ Alla. Il-grazzja hi favur, għajnuna b’xejn li Alla jagħtina biex inwieġbu għas-sejħa tiegħu ħa nkunu ulied Alla (ara Ġw 1,12-18), ulied adottivi (ara Rum 8,14-17), imseħbin fin-natura ta’ Alla (ara 2 Piet 1,3-4) u fil-ħajja ta’ dejjem (ara Ġw 17,3).

1997 Il-grazzja hi tisħib fil-ħajja ta’ Alla, iddaħħalna fil-qofol tal-ħajja ta’ mħabba kbira mat-Trinità Qaddisa. Bil-Magħmudija n-nisrani jkollu sehem mill-grazzja ta’ Kristu, ir-Ras tal-Ġisem tiegħu. Bħala “iben adottiv” il-bniedem issa jista’ jsejjaħ lil Alla “Missier”, flimkien ma’ l-Iben il-waħdieni. Jirċievi l-ħajja ta’ l-Ispirtu li jsawwab fih l-imħabba u jifforma l-Knisja.

1998 Din is-sejħa għall-ħajja ta’ dejjem hi sejħa sopranaturali. Tiddependi għal kollox mill-inizjattiva kollha kemm hi ta’ Alla, għax hu biss jista’ juri lilu nnifsu u jagħti lilu nnifsu. Tisboq il-ħila kollha ta’ l-intelliġenza u tal-qawwiet kollha tar-rieda tal-bniedem, u tal-ħlejjaq kollha (ara 1 Kor 2,7-9).

1999 Il-grazzja ta’ Kristu hi d-don, li Alla tana b’xejn, tal-ħajja tiegħu msawba mill-Ispirtu s-Santu fir-ruħ tagħna biex ifejjaqha mid-dnub u jqaddisha. Hi l-grazzja, santifikanti u divinizzanti (tqaddisna u tagħmilna wlied Alla) li nirċievu fil-Magħmudija. Hi fina l-għajn tal-ħidma tas-salvazzjoni (ara Ġw 4,14; 7,38-39).

Meta wieħed jingħaqad ma’ Kristu, isir ħolqien ġdid; il-qadim għadda u daħal il-ġdid. Kollox ġej minn Alla li ħabbibna miegħu permezz ta’ Kristu (2 Kor 5, 17-18).

2000 Il-grazzja santifikanti hi don abitwali, jiġifieri dispożizzjoni jew qagħda sopranaturali li qiegħda dejjem hemm fina biex tagħmel dejjem aktar perfetta r-ruħ ħalli tkun tista’ tgħix ma’ Alla, u tagħmel kollox għal imħabbtu. Irridu nagħżlu l-grazzja abitwali jiġifieri d-dispożizzjoni li hemm dejjem fina biex ngħixu u nagħmlu kollox skond is-sejħa ta’ Alla, mill-grazzji attwali li huma l-għajnuniet kollha li Alla jagħtina kemm biex nindmu u nibdew ħajja ġdida u kemm biex dejjem aktar nitqaddsu.

2001 It-tħejjija tal-bniedem biex jilqa’ l-grazzja hi ġa opra tal-grazzja. Din hi meħtieġa biex tqanqal u tgħin is-sehem tagħna fil-ġustifikazzjoni permezz tal-fidi u fil-qdusija permezz ta’ l-imħabba. Alla jtemm dan li jkun beda fina, “għaliex hu jagħti l-bidu billi, b’xi mod, bil-ħidma tiegħu, iwassalna biex inkunu rridu, u jtemm billi jissieħeb mar-rieda tagħna meta nkunu ġa kkonvertejna”.[1368]

Naħdmu, iva, naħdmu aħna ukoll, imma naħdmu għaliex inkunu qed nikkollaboraw mal-ħidma ta’ Alla; hu fil-ħniena tiegħu jiġi jilqagħna biex ifejjaqna; u jiġi warajna biex, imfejqin, jaħjina; jiġi jiltaqa’ magħna biex isejħilna u jiġi warajna biex jigglorifikana; jiġi jilqagħna biex ngħixu bit-tjieba u jiġi warajna biex ngħixu dejjem miegħu għax mingħajru ma nistgħu nagħmlu xejn.[1369]

2002 L-inizjattiva ħielsa ta’ Alla titlob it-tweġiba ħielsa tal-bniedem għax Alla ħalaq il-bniedem xbieha tiegħu u flimkien mal-libertà, tah is-setgħa li jkun jafu u jħobbu: ir-ruħ tista’ tidħol fix-xirka ta’ l-imħabba jekk trid, bil-libertà kollha. Alla jmiss u jqanqal direttament il-qalb tal-bniedem. Qiegħed fil-qalb tal-bniedem xewqa għal dak li hu veru u tajjeb, li hu biss jista’ jaqtagħhielu. Il-wegħdiet tal-“ħajja ta’ dejjem” m’humiex ħlief it-tweġiba, ’l hemm minn kull tama, għal din ix-xewqa.

Int meta temmejt l-għemejjel tajba ħafna tiegħek, fis-seba’ jum waqaft mix-xogħol tiegħek u striħajt. B’dan il-kliem l-Iskrittura tiegħek tagħtina x’nifhmu li aħna wkoll, meta naslu fi tmiem l-għemejjel tagħna, li bil-grazzja tiegħek ikunu tajba ħafna, aħna ukoll għad nistrieħu fik, fis-Sibt tal-ħajja ta’ dejjem.[1370]

2003 Il-grazzja hi l-ewwelnett u qabel kollox don ta’ l-Ispirtu li jiġġustifikana u jqaddisna. Imma l-grazzja hi ukoll don li l-Ispirtu jagħtina biex iseħibna fil-ħidma tiegħu, biex jagħtina l-ħila nissieħbu fis-salvazzjoni ta’ l-oħrajn u fit-tkattir tal-Ġisem ta’ Kristu, il-Knisja. Dawn huma l-grazzji sagramentali, id-doni proprji ta’ kull sagrament. Hemm imbagħad ukoll il-grazzji speċjali msejħin ukoll “kariżmi”, kif isejħilhom San Pawl, u li huma favuri, doni b’xejn, ġid.[1371] Ikun xi jkun dak li jagħżilhom minn xulxin, ukoll jekk huma straordinarji, bħall-mirakli u l-ilsna, il-kariżmi jingħataw biex iwettqu l-grazzja qaddiesa jew santifikanti, u bħala skop għandhom il-ġid tal-Knisja kollha kemm hi. Jaqdu l-imħabba li biha tinbena l-Knisja (ara 1 Kor 12).

2004 Fost il-grazzji speċjali, ta’ min isemmi l-grazzji ta’ l-istat li jingħataw għall-qadi tar-responsabbiltajiet tal-ħajja nisranija u tal-ministeri fi ħdan il-Knisja:

Aħna għandna doni differenti skond il-grazzja li Alla tana; jekk għandna d-don tal-profezija, ħa nħaddmuh skond il-qjies tal-fidi; jekk għandna d-don tal-ministeru, ħa nservu: min għandu d-don tat-tagħlim ħa jgħallem; min id-don tat-tħeġġiġ, ħa jħeġġeġ; min id-don tat-tqassim ħa jqassam b’idejh miftuħa; min għandu l-awtorità fuq l-oħrajn, ħa jmexxi bil-ħerqa; min id-don ta’ l-opri tal-ħniena, ħa jagħmel dan bil-ferħ (Rum 12,6-8).

2005 Il-grazzja, għax hi ta’ l-ordni sopranaturali, la jista’ jkollna esperjenza tagħha, lanqas nistgħu nagħrfuha jekk mhux bil-fidi. Mela ma għandniex nafdaw fuq is-sentimenti tagħna jew fuq il-ħidmiet tagħna biex naslu ngħidu li aħna ġustifikati u salvati.[1372] Iżda, skond kliem il-Mulej: “Mill-frott tagħhom tagħrfuhom” (Mt 7,20), meta nqisu l-ġid li Alla jagħmel magħna f’ħajjitna u fil-ħajja tal-qaddisin, aħna għandna garanzija li l-grazzja ta’ Alla qed taħdem fina u tħeġġiġna għall-fidi dejjem aktar kbira u għall-qagħda ta’ faqar kollha fiduċja:

Insibu wieħed mill-isbaħ eżempji ta’ din l-imġiba fit-tweġiba ta’ Santa Ġovanna d’Arco għall-mistoqsija li għamlulha l-imħallfin ekklesjatiċi biex jaqbduha fi kliemha. Mistoqsija jekk kinitx taf kinitx fil-grazzja ta’ Alla, wieġbet: Jekk m’iniex fil-grazzja ta’ Alla, Alla jrid jagħtihieli, jekk jien fil-grazzja ta’ Alla, Alla se jħarishieli.[1373]

 

III.Il-mertu

Int imsebbaħ fil-ġemgħa tal-qaddisin u l-ġieħ li int tagħtihom għall-merti tagħhom, hu ġieħ mogħti lill-istess doni tiegħek.[1374]

2006 Il-kelma “mertu”, b’mod ġenerali, tfisser il-ħlas dovut minn komunità jew minn soċjetà għall-għemil ta’ wieħed mill-membri, għemil meqjus bħala ta’ ġid jew ta’ deni, jistħoqqlu premju jew kastig. Il-mertu joħroġ mill-virtù tal-ġustizzja, skond il-prinċipju li jmexxiha, dak li kulħadd indaqs.

2007 Meta niġu għal Alla, min-naħa tal-bniedem ma hemmx mertu, fit-tifsir strett tal-kelma. Ma hemmx qjies bejnna u bejn Alla għax hu bla qjies, għax aħna rċevejna kollox minn għand Alla.

2008 Il-mertu tal-bniedem quddiem Alla fil-ħajja nisranija jiġi mill-fatt li Alla minn rajh ried isieħeb lill-bniedem fil-ħidma tal-grazzja. Hi l-ħidma ta’ Alla bħala Missier li tiġi l-ewwel meta jqanqalna; l-imġiba ħielsa tal-bniedem tiġi wara, bis-sehem li jagħti lill-ħidma ta’ Alla, hekk li l-merti ta’ l-għemejjel tajba għandhom jitqiesu l-ewwel bħala merti tal-grazzja ta’ Alla, u mbagħad bħala merti tan-nisrani. Madankollu l-istess mertu tal-bniedem jiġi minn Alla, għaliex l-għemejjel tajba tal-bniedem għandhom il-bidu tagħhom fi Kristu, imnebbħin u megħjunin mill-Ispirtu s-Santu.

2009 L-adozzjoni ta’ wlied, li permezz tal-grazzja sseħibna fin-natura ta’ Alla, tista’ tagħtina li jkollna, skond il-ġustizzja għal kollox ħielsa ta’ Alla, mertu tassew. Dan hu dritt li jiġina mill-grazzja, dritt kollu kemm hu ta’ l-imħabba, li tagħmilna “werrieta” flimkien ma’ Kristu, u għalhekk jistħoqqilna “l-wirt imwiegħed tal-ħajja ta’ dejjem”.[1375] Il-merti ta’ l-għemejjel tajba tagħna huma doni tat-tjieba ta’ Alla.[1376] “L-ewwel ġiet il-grazzja; issa jingħatalna dak li jistħoqqilna … Il-merti tiegħek huma doni ta’ Alla”.[1377]

2010 Fl-ordni tal-grazzja, l-inizjattiva hi ta’ Alla, ebda bniedem ma jista’ jimmerita l-ewwel grazzja li tingħata fil-bidu tal-konverżjoni, tal-maħfra u tal-ġustifikazzjoni. Imqanqlin mill-Ispirtu s-Santu u mill-imħabba, aħna nistgħu mbagħad nimmeritaw għalina u għall-oħrajn il-grazzji li jiswewlna għall-qdusija tagħna, għat-tkattir tal-grazzja u ta’ l-imħabba, u ukoll biex niksbu l-ħajja ta’ dejjem. L-istess ġid ta’ din id-dinja,bħalma huma s-saħħa u l-ħbiberija, nistgħu nimmeritawhom skond ma jrid l-għerf ta’ Alla. Dawn il-grazzji u dan il-ġid huma l-oġġett tat-talb nisrani. It-talb jaħsbilna għall-grazzja li neħtieġu biex nagħmlu għemil ta’ mertu.

2011 L-imħabba ta’ Kristu hi fina l-bidu tal-merti kollha tagħna quddiem Alla. Il-grazzja, hi u tgħaqqadna ma’ Kristu b’imħabba ħajja, tiżgura li l-għemil tagħna jkun sopranaturali, u għalhekk ikollu merti quddiem Alla u quddiem il-bnedmin. Il-qaddisin dejjem ħassew sewwa li l-merti tagħhom ma kinux ħlief grazzji biss:

Wara l-eżilju f’din id-dinja nittama li niġi nifraħ bik f’pajjiżna, is-sema, imma ma rridx naħżen merti għas-sema, irrid inħabrek għall-Imħabba tiegħek biss … Fil-għaxija ta’ din il-ħajja se nidher quddiemek b’idi vojta, għax mhux se nitolbok, Mulej, biex tqisli għemili. Il-ġustizzji kollha tagħna fihom t-tbajja’ f’għajnejk. Għalhekk jien irrid nilbes il-Ġustizzja li hi kollha kemm hi tiegħek, u nikseb l-Imħabba tiegħek li m’hijiex ħlief li jkolli lilek innifsek għal dejjem.[1378]

 

IV.Il-qdusija nisranija

2012 “Alla, ma’ dawk li jħobbuh … f’kollox jaħdem id f’id għall-ġid tagħhom. Għaliex lil dawk li għarafhom mill-bidu, ippredestinahom ukoll biex jieħdu s-sura fuq ix-xbieha ta’ Ibnu, ħalli dan ikun il-kbir fost ħafna aħwa; lil dawk li ppredestinahom, sejħilhom ukoll; lil dawk li sejħilhom, iġġustifikahom ukoll; lil dawk mbagħad li ġġustifikahom, igglorifikahom ukoll” (Rum 8,28-30).

2013 “Is-sejħa għall-milja tal-ħajja nisranija u għall-perfezzjoni ta’ l-imħabba hi magħmula lil dawk kollha li jemmnu fi Kristu, huma x’inhuma l-grad u l-istat tagħhom”.[1379] Kulħadd hu msejjaħ għall-qdusija: “Kunu perfetti, bħalma hu perfett Missierkom li hu fis-smewwiet” (Mt 5,48).

L-insara għandhom jużaw il-forzi li rċevew skond il-qjies tad-don ta’ Kristu, ħa jiksbu din il-perfezzjoni biex, huma u jagħmlu f’kollox ir-rieda tal-Missier, jiddedikaw ruħhom b’qalbhom kollha għall-glorja ta’ Alla u għall-qadi ta’ għajrhom. B’dan il-mod, il-qdusija tal-poplu ta’ Alla tikber u tagħti frott bil-kotra, kif, b’mod hekk ta’ l-għaġeb, turi l-ġrajja tal-Knisja permezz tal-ħajja ta’ tant qaddisin.[1380]

2014 Il-progress spiritwali jfittex li jkun hemm għaqda dejjem aktar intima ma’ Kristu. Din l-għaqda tissejjaħ “mistika”, għax għandha sehem mill-misteru ta’ Kristu permezz tas-sagramenti – “il-misteri qaddisa”; u fi Kristu, fil-misteru tat-Trinità Qaddisa, Alla jsejħilna lkoll għal din l-għaqda intima miegħu, ukoll jekk xi grazzji speċjali u xi sinjali straordinarji ta’ din il-ħajja mistika jingħataw biss lil xi wħud, bħala turija tad-don mogħti b’xejn lil kulħadd.

2015 It-triq tal-perfezzjoni tgħaddi mis-salib. M’hemmx qdusija mingħajr ċaħdiet u mingħajr taqbida spiritwali (ara 2 Tim 4). Il-progress spiritwali jħaddan iċ-ċaħda u l-mortifikazzjoni, li jwasslu bil-mod il-mod għall-ħajja fis-sliem u l-hena tal-beatitudnijiet:

Min jogħla ’l fuq qatt ma jieqaf imma dejjem sejjer minn bidu għal bidu ieħor. Min jogħla ’l fuq qatt ma hu se jieqaf jixtieq dak li ġa jagħraf.[1381]

2016 Ulied Ommna l-Knisja mqaddsa jittamaw bir-raġun kollu li jiksbu l-grazzja tal-perseveranza ta’ l-aħħar u l-premju ta’ Alla l-Missier tagħhom, għall-għemejjel tajba li jkunu għamlu bil-grazzja tiegħu u f’għaqda ma’ Ġesù.[1382] Min jemmen, huwa u jħares l-istess regola ta’ ħajja, għandu sehem mit-“tama hienja” ta’ dawk li l-ħniena ta’ Alla tiġbor “fil-belt qaddisa Ġerusalemm il-ġdida, nieżla mis-sema, minn għand Alla, imħejjija bħala għarusa mżejna għall-Għarus tagħha” (Apok 21,2).

 

Fil-qosor

2017 Il-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu tagħtina l-ġustizzja ta’ Alla. L-Ispirtu huwa u jgħaqqadna permezz tal-fidi u tal-Magħmudija, mal-Passjoni u l-Qawmien mill-imwiet ta’ Kristu, jagħtina sehem mill-ħajja tiegħu., għax permezz tal-fidi u l-Magħmudija jgħaqqadna mal-Passjoni u l-Qawmien mill-mewt ta’ Kristu u l-Ispirtu jagħtina sehem mill-ħajja tiegħu.

2018 Il-ġustifikazzjoni, bħall-konverżjoni, għandha żewġ aspetti: imqanqal mill-grazzja, il-bniedem idur lejn Alla u jitbiegħed mid-dnub, u hekk jikseb il-maħfra u l-ġustizzja minn Alla l-Għoli.

2019 Il-ġustifikazzjoni tħaddan il-maħfra tad-dnubiet, il-qdusija, u t-tiġdid tal-bniedem minn ġewwa.

2020 Il-ġustifikazzjoni ġiet immeritata għalina bil-Passjoni ta’ Kristu; tingħatalna permezz tal-Magħmudija; tagħtina xebh mal-ġustizzja ta’ Alla, li jagħmilna ġusti; bħala għan għandha l-glorja ta’ Alla u ta’ Kristu u d-don tal-ħajja ta’ dejjem; hi l-ogħla opra tal-ħniena ta’ Alla.

2021 Il-grazzja hi l-għajnuna li Alla jagħtina biex inwieġbu għas-sejħa tagħna ħa nkunu wlied adottivi; iddaħħalna fl-intimità tal-ħajja tat-Trinità Qaddisa.

2022 L-inizjattiva ta’ Alla fil-ħidma tal-grazzja tiġi qabel it-tweġiba ħielsa tal-bniedem, tħejjiha u tqanqalha. Il-grazzja hi tweġiba għax-xewqat l-aktar għolja tal-libertà tal-bniedem; tistedinha, tissieħeb magħha u twassalha għall-perfezzjoni.

2023 Il-grazzja qaddiesa jew santifikanti hija d-don li Alla jagħtina b’xejn tal-ħajja tiegħu li l-Ispirtu s-Santu jsawwab f’ruħna biex ifejjaqha mid-dnub u jqaddisha.

2024 Il-grazzja santifikanti tagħmilna “nogħġbu lil Alla”. Il-kariżmi, grazzji speċjali ta’ l-Ispirtu s-Santu, huma ta’ għajnuna għall-grazzja santifikanti u bħala skop għandhom il-ġid tal-Knisja kollha. Alla jaħdem ukoll permezz ta’ għadd kbir ta’ grazzji attwali, li rridu nagħżlu mill-grazzja li tibqa’ fina.

2025 Ma hemmx merti għalina quddiem Alla jekk mhux minħabba l-pjan ħieles ta’ Alla li ried isieħeb il-bniedem fl-opra tiegħu tal-grazzja. Il-mertu hu l-ewwelnett tal-grazzja ta’ Alla, u mbagħad tas-sehem li jagħti l-bniedem. Il-mertu tal-bniedem ġej minn Alla.

2026 Il-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu, minħabba l-fatt li aħna wlied adottivi, tista’ tagħtina mertu tassew skond il-ġustizzja ħielsa ta’ Alla. L-imħabba fina hi l-għajn ewlenija tal-merti tagħna quddiem Alla.

2027 Ebda bniedem ma jista’ jimmerita l-ewwel grazzja li hi l-bidu tal-konverżjoni. Imqanqlin mill-Ispirtu s-Santu nistgħu nimmeritaw għalina u għall-oħrajn il-grazzji kollha li jiswewlna biex naslu fil-ħajja ta’ dejjem, u wkoll il-ġid ta’ l-art li neħtieġu.

2028 “Is-sejħa għall-milja tal-ħajja nisranija u għall-perfezzjoni fl-imħabba hi sejħa għall-bnedmin kollha li jemmnu fi Kristu”.[1383] Il-perfezzjoni nisranija ma għandhiex ħlief limitu wieħed, dak li ma għandhiex limitu.[1384]

2029 “Jekk xi ħadd irid jiġi warajja, għandu jiċħad lilu nnifsu jerfa’ salibu, u jimxi warajja” (Mt 16,24).

 

 

It-tielet artiklu

IL-KNISJA, OMM U GĦALLIEMA

2030 Hu fil-Knisja, f’xirka ma’ l-imgħammdin kollha, li n-nisrani jtemm il-vokazzjoni tiegħu. Minn għand il-Knisja, jilqa’ l-Kelma ta’ Alla, li fih jinsab it-tagħlim ta’ “l-liġi ta’ Kristu” (Gal 6,2); minn għand il-Knisja jirċievi l-grazzja tas-sagramenti li jgħinuh fi “triqtu”; minn għand il-Knisja jieħu l-eżempju tal-qdusija: jara x-xbieha u l-bidu ta’ din il-qdusija fil-Verġni Mqaddsa Marija; jara l-qdusija fix-xhieda vera li jagħtu għaliha dawk li jgħixuha, u jsibha fit-tradizzjoni spiritwali u fil-ġrajja twila tal-qaddisin, li ġew qabel u li l-Liturġija tiċċelebra skond il-kalendarju tal-qaddisin.

2031 Il-ħajja morali hi kult spiritwali (Rum 12,1). “Noffru ġisimna bħala vittma ħajja, qaddisa, li togħġob lil Alla” fi ħdan il-Ġisem ta’ Kristu, li tiegħu aħna membri, u f’għaqda ma’ l-offerta tal-Ewkaristija tiegħu. Fil-Liturġija u fiċ-ċelebrazzjoni tas-sagramenti, it-talb u t-tagħlim jingħaqdu mal-grazzja ta’ Kristu biex idawlu u jmantnu l-imġiba nisranija. L-istess bħall-ħajja nisranija kollha, il-ħajja morali għandha l-bidu tagħha u l-qofol tagħha fis-sagrifiċċju ewkaristiku.

 

I.Il-ħajja morali u l-Maġisteru tal-Knisja

2032 Il-Knisja, “kolonna u pedament tal-verità” (1 Tim 3,15) “irċeviet minn għand l-Appostli l-ordni ta’ Kristu biex tgħallem il-verità tas-salvazzjoni”.[1385] “Hu dmir il-Knisja li tħabbar, f’kull żmien u kullimkien, il-liġi morali, ukoll f’dak li għandu x’jaqsam ma’ l-ordni soċjali, u tagħti wkoll ġudizzju fuq ir-realtajiet kollha tal-bniedem sakemm dan hu mitlub mid-drittijiet fundamentali tal-bniedem u mis-salvazzjoni ta’ l-erwieħ”.[1386]

2033 Il-Maġisteru tar-ragħajja tal-Knisja fil-qasam tal-morali ordinarjament jitħaddem fil-katekeżi u l-predikazzjoni, bl-għajnuna tat-teoloġi u l-kittieba spiritwali. B’dan il-mod għadda, minn ġenerazzjoni għal oħra, taħt il-ħarsien tar-ragħajja tal-Knisja, dak li nistgħu nsejħulu d-“depożitu” tal-morali nisranija, magħmul minn ġabra karatteristika ta’ regoli, ta’ kmandamenti u ta’ virtujiet li joħorġu mill-fidi fi Kristu u jieħdu l-ħajja mill-imħabba. Din il-katekeżi, tradizzjonalment għandha bħala bażi tagħha, flimkien mal-Kredu u l-Missierna, l-Għaxar Kmandamenti, li jħabbru l-prinċipji tal-ħajja morali li jgħoddu għall-bnedmin kollha.

2034 Il-Papa u l-isqfijiet bħala “veri għalliema, mogħnija bl-awtorità ta’ Kristu, ixandru lill-poplu fdat lilhom il-fidi li trid titwemmen u li trid tidher fl-imġiba”.[1387] Il-Maġisteru ordinarju u universali tal-Papa, u ta’ l-isqfijiet f’għaqda miegħu, jgħallem lill-insara l-verità li jridu jemmnu, l-imħabba li jridu jgħixu, u l-hena li jridu jittamaw.

2035 L-ogħla grad ta’ parteċipazzjoni fl-awtorità ta’ Kristu hu ggarantit mill-kariżma tal-infallibbiltà. Din tinferex fuq dak kollu li jidħol fid-depożitu tar-Rivelazzjoni ta’ Alla.[1388] u għalhekk iħaddan l-elementi kollha tad-duttrina, u l-elementi morali ukoll, li mingħajrhom il-veritajiet tal-fidi għas-salvazzjoni ma jistgħux ikunu mħarsin, imfissra u obduti.[1389]

2036 L-awtorità tal-Maġisteru tħaddan ukoll il-preċetti speċifiċi tal-liġi naturali, għax il-ħarsien tagħhom mitlub mill-Ħallieq hu meħtieġ għas-salvazzjoni. Il-Maġisteru tal-Knisja, huwa u jfakkar il-preċetti tal-liġi naturali, jaqdi parti essenzjali mill-uffiċċju profetiku tiegħu li jħabbar lill-bnedmin kollha dak li huma tassew u jfakkar dak li għandhom ikunu quddiem Alla.[1390]

2037 Il-liġi ta’ Alla, fdata lill-Knisja, tiġi mgħallma lill-insara bħala triq ta’ verità u ta’ ħajja. Il-fidili għalhekk għandhom id-dritt [1391] li jiġu mgħallmin dawk il-kmandamenti ta’ Alla li jwasslu għas-salvazzjoni billi jsaffulhom il-ġudizzju u, bl-għajnuna tal-grazzja, ifejqulhom ir-raġuni midruba li għandhom bħala bnedmin. Il-fidili mbagħad għandhom id-dmir iħarsu l-kostituzzjonijiet u d-digrieti ta’ l-awtorità leġittima tal-Knisja. Ukoll jekk huma digrieti u kostituzzjonijiet dixxiplinarji, jitolbu dejjem li wieħed jaċċettahom b’imħabba.

2038 Il-Knisja, fil-ħidma tagħha ta’ tagħlim u ta’ ħarsien tal-morali nisranija, teħtieġ id-devozzjoni tar-ragħajja, l-għerf tat-teoloġi, il-kontribuzzjoni ta’ l-insara kollha u tal-bnedmin ta’ rieda tajba. Il-fidi u l-prattika tal-Evanġelju jagħtu lil kull wieħed esperjenza ta’ ħajja nisranija “fi Kristu”, li jdawlu u jagħtih il-ħila biex iqis ir-realtajiet ta’ Alla u tal-bnedmin skond l-Ispirtu ta’ Alla (ara 1 Kor 2,10-15). B’dan il-mod l-Ispirtu jista’ jinqeda minn min hu l-aktar ċkejken ħa jdawwal lil min hu għaref u għandu dinjità għolja.

2039 Il-ministeri jridu jitħaddmu bi spirtu ta’ qadi lil aħwa, b’dedizzjoni lejn il-Knisja f’isem il-Mulej (ara Rum 12,8.11). Fl-istess waqt, il-kuxjenza ta’ kull bniedem, fil-ġudizzju morali li tagħti dwar l-għemil personali tiegħu, ma għandhiex tqis biss l-interessi individwali, imma trid tħares ukoll lejn il-ġid ta’ kulħadd, kif jidher mil-liġi morali, naturali u rivelata, u għalhekk mil-liġi tal-Knisja ukoll u mit-tagħlim awtorizzat tal-Maġisteru dwar kwistjonijiet morali. Ma jaqbilx li l-kuxjenza personali u r-raġuni jmorru kontra l-liġi morali jew il-Maġisteru tal-Knisja.

2040 B’dan il-mod fost l-insara jista’ jiżviluppa ruħu spirtu verament ta’ wlied favur il-Knisja. Hu l-iżvilupp normali tal-grazzja tal-Magħmudija, li nisslitna fi ħdan il-Knisja u għamlitna membri tal-Ġisem ta’ Kristu. Fil-ħerqa tagħha ta’ omm, il-Knisja twasslilna l-ħniena ta’ Alla li tegħleb id-dnubiet kollha tagħna u titħaddem l-aktar fis-sagrament tar-Rikonċiljazzjoni. Bħala omm li taħseb għal uliedha, il-Knisja fil-Liturġija, jum wara l-ieħor, tqassmilna l-ikel tal-Kelma u ta’ l-Ewkaristija tal-Mulej.

 

II.Il-Preċetti tal-Knisja

2041 Il-preċetti tal-Knisja għandhom posthom f’dan il-kuntest ta’ ħajja morali li hi marbuta mal-ħajja liturġika u titmantna biha. Il-karattru obbligatorju ta’ dawn il-liġijiet pożittivi, magħmulin mill-awtoritajiet pastorali tal-Knisja, iridu jiżguraw li l-insara jagħmlu għallinqas dak il-ftit li meħtieġ fuq li meħtieġ mill-ispirtu tat-talb u mill-isforz morali biex jikbru fl-imħabba ta’ Alla u tal-proxxmu.

2042 L-ewwel preċett (tissieħeb fil-Quddiesa tal-Ħdud u l-festi kkmandati u tistrieħ minn xogħol servili) irid li l-insara jqaddsu l-jum li fih issir it-tifkira tal-Qawmien tal-Mulej mill-imwiet u jqaddsu l-jiem tal-festi liturġiċi ewlenin li bihom jingħata ġieħ lill-misteri tal-Mulej, tal-Verġni Mqaddsa Marija u tal-qaddisin: l-ewwelnett bit-tisħib fiċ-ċelebrazzjoni ewkaristika li għaliha tinġabar il-ġemgħa ta’ l-insara, u wkoll billi jieqfu minn kull xogħol u negozju li jistgħu jfixklu t-tqaddis ta’ dawn il-jiem.[1392]

 It-tieni preċett (il-qrara tad-dnubiet almenu darba fis-sena) jiżgura t-tħejjija għall-Ewkaristija permezz tas-sagrament tar-Rikonċiljazzjoni, li jkompli l-ħidma ta’ konverżjoni u ta’ maħfra li tibda bil-Magħmudija.[1393]

 It-tielet preċett (jirċievu s-sagrament ta’ l-Ewakristija għallinqas fi żmien il-Għid) jiżgura li l-insara almenu jersqu jirċievu l-Ġisem u d-Demm tal-Mulej fit-tqarbin fi żmien il-festi ta’ l-Għid, bidu u qofol tal-Liturġija nisranija.[1394]

2043 Ir-raba’ preċett (il-ħarsien tal-ġranet ta’ l-astinenza u tas-sawm iffissati mill-Knisja) bħala tħejjija għall-festi tal-liturġija, iħares iż-żminijiet taċ-ċaħda u tal-penitenza, li jgħinuna naħkmu l-istinti u niksbu l-libertà tal-qalb; hu marbut ma’ l-ewwel preċett dwar il-ħarsien tal-Ħadd u jwettqu; jitlob it-tisħib fil-Liturġija fil-festi ewlenin tal-Knisja f’ġieħ il-Mulej, il-Verġni Marija u l-Qaddisin.[1395]

 Il-ħames preċett (għajnuna lill-Knisja fi ħtiġijietha) jgħid li l-insara huma fid-dmir li jgħinu, kulħadd skond ma jistgħu, lill Knisja fil-ħtiġijiet materjali tagħha.[1396]

 L-insara għandhom ukoll id-dmir li jgħinu, kull wieħed skond ma jista’, lill-Knisja fil-ħtiġijiet materjali tagħha.[1397]

 

III.Ħajja morali u xhieda missjunarja

2044 Il-fedeltà ta’ l-imgħammdin hi l-ewwel kondizzjoni meħtieġa għat-tħabbir tal-Evanġelju u għall-missjoni tal-Knisja fid-dinja. Il-Bxara t-Tajba tas-salvazzjoni, biex turi lill-bnedmin il-qawwa tal-verità u tad-dija tagħha, trid tkun imwettqa bix-xhieda tal-ħajja tal-insara. “Ix-xhieda ta’ ħajja nisranija u għemejjel magħmulin bi spirtu sopranaturali għandhom qawwa kbira biex jiġbdu l-bnedmin lejn il-fidi u lejn Alla”.[1398]

2045 L-insara, għaliex huma membri tal-Ġisem li tiegħu Kristu hu r-Ras (ara Ef 1,22) jgħinu fil-bini tal-Knisja billi jkunu dejjem sodi fil-fehmiet tagħhom u fl-imġiba tagħhom. Il-Knisja tikber, tiżdied u tissaħħaħ permezz tal-qdusija tal-fidili[1399] sakemm “insiru raġel magħmul, fl-aħjar ta’ żmienu u hekk isseħħ il-milja ta’ Kristu” (Ef 4,13).

2046 L-insara bil-ħajja tagħhom skond Kristu, iħaffu l-miġja tas-Saltna ta’ Alla, tas-“Saltna ta’ ġustizzja, verità u sliem”.[1400] B’daqshekk mhux se jittraskuraw id-dmirijiet tagħhom fid-dinja: fidili lejn l-Imgħallem tagħhom, dawn id-dmirijiet huma jaqduhom sewwa, bis-sabar u l-imħabba.

 

Fil-qosor

2047 Il-ħajja morali hi kult spiritwali. L-imġiba nisranija titmantna bil-Liturġija u ċ-ċelebrazzjoni tas-sagramenti.

2048 Il-preċetti tal-Knisja huma dwar il-ħajja morali u nisranija, li hi marbuta mal-Liturġija u titmantna minnha.

2049 Il-Maġisteru tar-ragħajja tal-Knisja fil-qasam tal-morali jitħaddem ordinarjament fil-katekeżi u fil-predikazzjoni dwar l-Għaxar Kmandamenti li jħabbru l-prinċipji morali li jgħoddu għall-bnedmin kollha.

2050 Il-Papa u l-isqfijiet, bħala veri għalliema, ixandru lill-Poplu ta’ Alla l-fidi li jridu jemmnu u jgħixu bl-imġiba kollha tagħhom. Huma fid-dmir ukoll li jitkellmu dwar problemi morali li għandhom x’jaqsmu mil-liġi naturali u mir-raġuni.

2051 L-infallibbiltà tal-Maġisteru tar-ragħajja tħaddan l-elementi kollha tat-tagħlim, ukoll dak morali, tagħlim li mingħajru l-veritajiet tal-fidi għas-salvazzjoni ma jistgħux jiġu mħarsa, imfissra u obduti.

 

 (It-testi tal-Kmandamenti ttieħdu mill-verżjoni ta’ l-Iskrittura ta’ Għaqda Biblika, waqt li l-formula katekistika hi dik użata fit-tagħlim tad-duttrina).

 

 

L-GĦAXAR KMANDAMENTI

 Eżodu 20, 2-17 Dewtoronomju 5,6-21 Formula Katekistika

Jiena hu l-Mulej Alla Jiena il-Mulej li ħriġtkom Jiena hu Alla Sidek:

tiegħek li ħriġtek mill-art ta’ l-Eġittu, mid-dar

mill-art ta’ l-Eġittu, il-jasar.

minn dar il-jasar.

 

Ma jkollokx allat oħra Ma jkollokx allat oħra 1. Ma jkollokx Alla

għajri. La tagħmilx ħliefi.......... ieħor għajri.

għalik suriet minquxa

u ebda xbieha ta’

ebda ħaġa li hemm

fil-għoli tas-sema, jew

isfel fl-art, jew fil-

baħar taħt l-art. La

tmilx quddiemhom:

la tadurahomx,

għaliex jien hu l-Mulej

Alla tiegħek, Alla

għajjur, li jpatti l-ħażen

tal-missirijiet fuq l-

ulied sat-tielet u r-raba’

nisel lil dawk li

jobogħduni, imma

nagħder sa l-elf nisel

lil min iħobbni u

jżomm il-kmandamenti

tiegħi.

 

La ssemmix l-isem tal- Issejjaħx l-isem tal-Mulej 2. La ssemmix l-isem

Mulej Alla tiegħek fix- Alla tiegħek fil-batal,..... ta’ Alla fil-batal.

xejn, għaliex min

isemmi l-isem tiegħi

fix-xejn, il-Mulej ma

jħallihx bla kastig.

 

Ftakar f’jum is-sibt u Ħares jum is-Sibt u qaddsu 3. Ħares il-Ħdud u l-

qaddsu. Sitt ijiem ................ btajjel.

taħdem u tagħmel

kull ma għandek

tagħmel: imma s-seba’

jum hu jum il-mistrieħ

f’ġieħ il-Mulej Alla

tiegħek. Dak in-nhar

ma tagħmilx ebda

xogħol, int, ibnek, il-

qaddej u l-qaddejja

tiegħek, il-bhejjem

tiegħek u l-barrani

li jkunu ġewwa

bwiebek. Għax f’sitt

ijiem il-Mulej għamel

is-smewwiet u l-art u

l-baħar u kull ma hemm

fihom, u strieħ fis-seba’

jum. Għalhekk il-Mulej

bierek is-seba’ jum u

qaddsu.

 

Weġġaħ lil missierek u Weġġaħ lil missierek 4. Weġġaħ lil

‘l ommok, sabiex u ‘l ommok........ missierek u ‘l ommok.

jitkattru jiemek fuq

l-art li l-Mulej Alla

tiegħek jagħtik.

 

La toqtolx. La toqtolx.

5. La toqtolx.

 

La tagħmilx adulterju. La tagħmilx adulterju.

6. La tiżnix.

 

La tisraqx. La tisraqx. 7. La tisraqx.

 

La tagħtix xhieda La tixhidx fil-falz kontra 8. La tixhidx ħaġa

giddieba kontra għajrek. b’oħra.

għajrek.

 

La tixtieqx dar għajrek, La tixtieqx il-mara ta’ 9. La tixtieqx nisa ta’

la tixtieqx il-mara għajrek. l-oħrajn.

ta’ għajrek, il-qaddej

jew il-qaddejja tiegħu,

il-għoġol jew il-ħmar La tixxennaqx.....għal 10. La tixtieqx ħwejjeġ

tiegħu, u xejn minn xejn milli għandu ta’ l-oħrajn.

kull ma għandu għajrek.

 

IT-TIENI SEZZJONI

L-GĦAXAR KMANDAMENTI

 

 “MGĦALLEM, X’TAJJEB GĦANDI NAGĦMEL?”

2052 “Mgħallem, x’tajjeb għandi nagħmel biex ikolli l-ħajja ta’ dejjem?”. Liż-żagħżugħ li għamillu din il-mistoqsija, Ġesù l-ewwel wieġeb dwar il-ħtieġa li nagħrfu lil Alla “waħdu Tajjeb”, bħala t-Tajjeb fih innifsu u l-għajn ta’ kull tjieba. Imbagħad Ġesù żied jgħid: “Jekk int trid tidħol fil-ħajja, ħares il-kmandamenti.” U semma liż-żagħżugħ il-kmandamenti li għandhom x’jaqsmu ma’ l-imħabba tal-proxxmu: “La toqtolx, la tiżnix, la tisraqx, la tixhidx bil-falz, weġġaħ lill-missierek u ’l ommok”. Fl-aħħar Ġesù ġabar dawn il-kmandamenti f’sura pożittiva: “Ħobb ’il għajrek bħalek innifsek” (Mt 19,16-19).

2053 Ma’ din l-ewwel tweġiba żdiedet oħra: “Jekk trid tkun perfett, mur bigħ il-ġid li għandek, agħtih lill-foqra u jkollok teżor fis-sema; imbagħad ejja u imxi warajja”. (Mt 19,21). Din it-tweġiba ma tħassarx dik ta’ qabilha, għaliex b’din it-tieni tweġiba, Ġesù Kristu jwassal il-kmandamenti għall-perfezzjoni. Il-liġi ma tneħħietx (ara Mt 5,17), iżda l-bniedem hu mistieden isibha fil-Persuna ta’ l-Imgħallem, li hu l-perfezzjoni tagħha. Fit-tliet Evanġelji sinottiċi, l-istedina ta’ Ġesù liż-żagħżugħ għani, biex imur warajh u jobdih bħala dixxiplu u jħares il-kmandamenti, hi marbuta mas-sejħa għall-faqar u għas-safa (ara Mt 19,6-12.21.23-29). Il-kunsilli evanġeliċi ma jistgħux jinfirdu mill-kmandamenti.

2054 Ġesù tenna l-għaxar kmandamenti, imma wera l-qawwa ta’ l-Ispirtu li jaħdem fihom. Xandar ġustizzja li hi “ħafna aħjar minn dik tal-kittieba u tal-Fariżej”’ (Mt 5,20) u minn dik tal-pagani (ara Mt 5, 46-47). Fisser ċar kull ma jitolbu l-kmandamenti: “Smajtu x’intqal lin-nies ta’ dari ‘La toqtolx’. Imma jien ngħidilkom li l-kundanna tistħoqq ukoll lil min jinkorla għal ħuh” (Mt 5,21-22).

2055 Meta staqsewh: “Liema hu l-kmandament il-kbir fil-liġi?” (Mt 22,36), Ġesù wieġeb: “Ħobb il-Mulej Alla tiegħek b’qalbek kollha, b’ruħek kollha, b’moħħok kollu. Dan hu l-kmandament il-kbir u l-ewwel wieħed, u t-tieni jixbhu: Ħobb ’il għajrek bħalek innifsek. Dawn iż-żewġ kmandamenti huma l-qofol tal-Liġi kollha u tal-Profeti” (Mt 22,37-40; ara Dewt 6,5; Lev. 19,18). L-Għaxar Kmandamenti għandhom jitfissru fid-dawl ta’ dan il-kmandament doppju u waħdieni ta’ l-imħabba, li hi l-milja tal-Liġi.

Il-Kmandamenti: La tagħmilx adulterju, la toqtolx, la tisraqx, la tkunx rgħib, u kull preċett ieħor, hu liema hu, kollha jinġabru f’kelma waħda: “Ħobb il-proxxmu tiegħek bħalek innifsek”. L-imħabba ma tagħmilx deni lill-proxxmu, mela l-imħabba hi l-milja tal-liġi (Rum 11,9-10).

 

 

 

 

ID-DEKALOGU FL-ISKRITTURA

2056 Il-kelma “Dekalogu” letteralment tfisser “għaxar kelmiet” (Eż 34,28; Dewt 4,13; 10,4). Dawn l-“għaxar kelmiet”, Alla rrivelahom lill-poplu tiegħu fuq l-għolja mqaddsa. Inkitbu “bis-saba’ ta’ Alla (Eż 31,18; Dewt 5,22), u mhux bħall-kmandamenti l-oħra li nkitbu minn Mosè (ara Dewt 31,9.24). Huma l-kelma ta’ Alla b’mod l-aktar għoli. Waslulna fil-Ktieb ta’ l-Eżodu (ara Eż 20,1-17) u fil-ktieb tad-Dewteronomju (ara Dt 5,6-22). Sa minn żmien it-Testment il-Qadim il-Kotba Mqaddsa jsemmu dawn “l-għaxar kelmiet”[1401] iżda kien biss fil-Patt il-Ġdid f’Ġesù Kristu li ntwera t-tifsir sħiħ tagħhom.

2057 Id-Dekalogu rridu nifhmuh l-ewwel fil-kontest ta’ l-Eżodu, li hu l-ġrajja kbira tal-ħelsien mogħti minn Alla fil-qofol tal-Patt il-Qadim. Kemm jekk huma mxandrin b’mod negattiv, bħala projbizzjonijiet (“La toqtolx”) jew b’mod pożittiv (Weġġaħ lill-missierek u ’l ommok”), l-“għaxar kelmiet” juru liema huma l-kondizzjonijiet ta’ ħajja ħielsa mill-jasar tad-dnub. Id-Dekalogu hu mixja ta’ ħajja:

Li tħobb il-Mulej Alla tiegħek, li timxi fit-triqat tiegħu, u tħares l-ordnijiet, u l-liġijiet u d-digrieti tiegħu, int tgħix u titkattar (Dewt 30,16).

Din il-qawwa għall-ħelsien tad-Dekalogu tidher, biex insemmu eżempju, fil-kmandament tal-mistrieħ tas-Sibt, kmandament li kien jorbot ukoll il-barrani u l-ilsir:

Ftakar li int kont ilsir fl-art ta’ l-Eġittu, u l-Mulej Alla tiegħek ħarġek minn hemm b’id qawwija u bi driegħ merfugħ (Dewt 5,15).

2058 L-“għaxar kelmiet” jiġbru fil-qosor u jxandru l-Liġi ta’ Alla: “Dan il-kliem qalu l-Mulej b’leħen qawwi lill-ġemgħa kollha tagħkom minn fuq il-muntanja, minn ġon-nar, minn ġos-sħaba u ċ-ċpar iswed u xejn aktar ma żied. U kitibhom fuq żewġ twavel tal-liġi u tahom lili” (Dewt 5,22). Hu għalhekk li dawn iż-żewġ twavel tal-ġebel jissejħu “Ix-Xhieda miktuba” (Eż 25,16) għax fihom hemm miġbura l-liġijiet tal-Patt tal-ħbiberija li għamel Alla mal-poplu tiegħu. Dawn it-“twavel tax-xhieda” (Eż 31,18.32,15; 34,29) kellhom jitqiegħdu fl-“Arka” (Eż 25,16; 40,1-2).

2059 L-“għaxar kelmiet” ntqalu minn Alla waqt teofanija (“Wiċċ imb’wiċċ tkellem magħkom il-Mulej fuq il-muntanja, minn ġon-nar”: Dewt 5,4). Huma parti mir-rivelazzjoni li Alla għamel tiegħu nnifsu u tal-glorja. Id-don tal-kmandamenti hu don ta’ Alla nnifsu u tar-rieda mqaddsa tiegħu. Alla wera lilu nnifsu lill-poplu tiegħu, billi wrieh x’irid minnu.

2060 Id-don tal-kmandamenti u tal-Liġi huma parti mill-Patt magħmul minn Alla ma’ dawk li huma tiegħu. Skond il-Ktieb ta’ l-Eżodu, ir-rivelazzjoni ta’ l-“għaxar kelmiet” tinsab bejn l-istedina għall-Patt (ara Eż 19) u s-sħuħija tiegħu (ara Eż 24):, wara li l-poplu ntrabat li “jagħmel” dak kollu li qal il-Mulej, u li “jobdih” (Eż 24,7). Id-Dekalogu qatt ma jiġi mxandar jekk mhux wara li jiġi mfakkar il-Patt (“Il-Mulej Alla tagħna għamel patt magħna f’Horeb”, Dewt 5,2).

2061 Il-kmandamenti kisbu t-tifsir sħiħ tagħhom fi ħdan il-Patt. Skond l-Iskrittura l-imġiba morali tal-bniedem tikseb it-tifsir sħiħ tagħha fill-Patt u permezz tiegħu. L-ewwel kelma ta’ l-“għaxar kelmiet” tfakkar li Alla ħabb l-ewwel il-poplu tiegħu:

Kif kien hemm bħala kastig għad-dnub ħruġ mill-ġenna tal-ħelsien għall-jasar tad-dinja, hekk l-ewwel kelma tad-Dekalogu, l-ewwel kelma tal-kmandamenti ta’ Alla tagħti l-ħelsien: “Jiena hu l-Mulej Alla tiegħek li ħriġtek mill-art ta’ l-Eġittu, minn art il-jasar” (Ez 20,2; Dewt 5,61).[1402]

2062 Il-kmandamenti fis-sens proprju tal-kelma jiġu wara: ifissru x’jiġifieri tkun ta’ Alla minħabba l-Patt. Il-ħajja morali hi t-tweġiba għall-inizjattiva kollha mħabba tal-Mulej. Hi gratitudni, tifħir lil Alla, kult ta’ radd il-ħajr. Hi kooperazzjoni mal-Pjan li ħaddem Alla fil-ġrajja tal-bniedem.

2063 Hu xhieda wkoll tal-Patt u tad-djalogu bejn Alla u l-bniedem, il-fatt li l-kmandamenti huma mxandra fl-ewwel persuna (“Jiena l-Mulej …), u jintqalu lill-ieħor “int …”. Fil-kmandamenti kollha ta’ Alla hu l-pronom personali singular li juri lil min qed jingħataw il-kmandamenti. Alla jgħarraf ir-rieda tiegħu lill-poplu kollu u lil kull wieħed mill-poplu, fl-istess waqt:

Il-Mulej jikkmanda l-imħabba għal Alla u jgħallem il-ġustizzja lejn il-proxxmu, biex il-bniedem ma jkunx la inġust u lanqas ma jixraqx lil Alla. B’dan il-mod, permezz tad-Dekalogu, Alla ħejja l-bniedem biex isir ħabibu u jkun qalb waħda ma’ għajru … Kliem id-Dekalogu baqa’ wkoll fostna (l-insara). Il-Liġi mhux tneħħiet, iżda twessgħet u żviluppat bil-miġja tal-Mulej fil-ġisem.[1403]

 

ID-DEKALOGU U T-TRADIZZJONI TAL-KNISJA

2064 It-tradizzjoni tal-Knisja, b’fedeltà lejn l-Iskrittura u fuq l-eżempju ta’ Ġesù, tat lid-Dekaloġu importanza u tifsir mill-aqwa:

2065 Minn żmien Santu Wistin “l-għaxar kmandamenti” dejjem kellhom post mill-aqwa fil-katekeżi ta’ dawk li kienu jħejju ruħhom għall-Magħmudija u tal-fidili. Fis-seklu ħmistax daħlet id-drawwa li l-kmandamenti tad-Dekalogu jitfissru f’versi bir-rima, biex wieħed malajr jiftakarhom, u ngħatatilhom sura pożittiva; din id-drawwa għadha teżisti sa llum f’xi postijiet. Il-katekiżmi tal-Knisja spiss ifissru l-morali nisranija skond l-ordni tal-“għaxar kmandamenti”.

 

2066 It-tqassim tal-kmandamenti u n-numerazzjoni tagħhom varjaw ħafna tul iż-żminijiet. Dan il-katekiżmu jimxi mal-mod kif qassamhom Santu Wistin u li sar tradizzjonali fil-Knisja kattolika. Il-Luterani wkoll iqassmuhom b’dan il-mod. Missirijiet il-Knisja Griega għandhom tqassim ftit differenti u li nsibuh fil-Knejjes ortodossi u fil-komunitajiet tar-Riforma protestanti.

2067 L-għaxar kmandamenti juruna x’titlob l-imħabba ta’ Alla u tal-proxxmu. L-ewwel tliet kmandamenti huma l-aktar dwar l-imħabba ta’ Alla, is-seba’ l-oħra dwar l-imħabba tal-proxxmu.

Kif l-imħabba tħaddan żewġ preċetti li, skond il-Mulej jiġbru fihom il-Liġi kollha u l-profeti … hekk l-għaxar kmandamenti huma fihom infushom imqassmin fuq żewġ twavel: tlieta miktubin fuq tavla u seba’ fuq l-oħra.[1404]

2068 Il-Konċilju ta’ Trento jgħallem li l-għaxar kmandamenti jobbligaw lill-insara, u li bniedem ġustifikat għadu obbligat li jħarishom.[1405] Il-Konċilju Vatikan II jgħid: “L-isqfijiet, bħala suċċessuri ta’ l-Appostli, irċevew minn għand il-Mulej … il-missjoni li jgħallmu l-ġnus kollha u jxandru l-Evanġelju lill-ħolqien kollu biex il-bnedmin kollha, permezz tal-fidi, il-Magħmudija, u l-ħarsien tal-kmandamenti, jiksbu s-salvazzjoni”.[1406]

 

L-gĦaqda TAD-DEKALOGU

2069 Id-Dekalogu hu ħaġa waħda: l-“għaxar kelmiet” ma jistgħux jinqatgħu minn xulxin. Kull “kelma” ssejjaħ kull waħda mill-kelmiet l-oħra u l-kelmiet l-oħra kollha flimkien: jinfluwenzaw lil xulxin. Iż-żewġ twavel idawlu lil xulxin, u flimkien jagħmlu ħaġa waħda organika. Il-ksur ta’ kmandament wieħed jikser lill-oħrajn kollha (ara Ġak 2,10-11). Ma tistax tagħti ġieħ lil ħaddieħor mingħajr ma tbierek lil Alla. Ma tistax tqim lil Alla mingħajr ma tħobb il-bnedmin kollha li hu ħalaq. Id-Dekalogu jgħaqqad flimkien il-ħajja teologali u l-ħajja soċjali tal-bniedem, ir-relazzjonijiet tal-bniedem ma’ Alla u s-soċjetà tal-bnedmin.

 

ID-DEKALOGU U L-LIĠI NATURALI

2070 L-għaxar kmandamenti ġew rivelati minn Alla. Fl-istess ħin jgħallmuna x’inhi verament in-natura tal-bniedem. Juru x’inhuma d-dmirijiet essenzjali tal-bniedem, u hekk, indirettament, x’inhuma ukoll id-drittijiet fundamentali tiegħu, drittijiet marbutin man-natura tal-persuna umana. Id-Dekalogu hu espressjoni privileġġjata tal-liġi naturali:

 

Mill-bidu Alla qiegħed fil-qalb tal-bniedem, l-għeruq tal-preċetti tal-liġi naturali. Imbagħad ried ifakkarhom. Dan kien id-Dekalogu.[1407]

2071 Għalkemm jistgħu jingħarfu mir-raġuni biss, il-kmandamenti tad-Dekalogu ġew ukoll rivelati. Il-bnedmin midinba, biex ikollhom għarfien sħiħ u żgur ta’ kull ma titlob il-liġi naturali, kienu jeħtieġu rivelazzjoni:

Tifsira sħiħa tal-kmandamenti tad-Dekalogu kienet meħtieġa fl-istat tad-dnub minħabba li ddallam id-dawl tar-raġuni u r-rieda ma baqgħetx miexja dritt.[1408]

Aħna nafu liema huma l-kmandamenti ta’ Alla pemezz tar-rivelazzjoni ta’ Alla li tħabbrilna l-Knisja, u permezz tal-leħen tal-kuxjenza morali tagħna.

 

L-OBBLIGI TAD-DEKALOGU

2072 Għaliex il-kmandmenti jfissrulna d-dmirijiet tal-bniedem lejn Alla u lejn għajru, l-obbligu tal-ħarsien tagħhom hu gravi. Ma jistgħux jinbidlu, iżda jorbtu dejjem u kullimkien. Ħadd ma jista’ jeħles lilu nnifsu milli jħarishom. l-għaxar kmandamenti naqqaxhom Alla fil-qalb ta’ kull bniedem.

2073 Il-ħarsien ta’ l-għaxar kmandamenti jitlob ukoll li jiġu mħarsa xi obbligi dwar xi ħwejjeġ li fihom infushom huma xi ħaġa żgħira. L-offiża bil-kliem hi pprojbita mill-ħames kmandament, iżda hi ħtija gravi biss jekk iċ-ċirkostanzi u l-intenzjoni jagħmluha gravi.

 

“MINGĦAJRI MA TISTGĦU TAGĦMLU XEJN”

2074 Ġesù qal: “Jien id-dielja, intom il-friegħi.Min jibqa’ fija u jiena fih, dan jagħmel ħafna frott, għax mingħajri ma tistgħu tagħmlu xejn” (Ġw 15,5). Il-frott hu l-qdusija tal-ħajja f’għaqda sħiħa ma’ Kristu. Meta aħna nemmnu f’Ġesù Kristu, nissieħbu fil-misteri tiegħu u nħarsu l-kmandamenti tiegħu, is-Salvatur innifsu jiġi fina jħobb lil Missieru u lil ħutu, lil Missierna u lil ħutna. Il-persuna tiegħu, bi grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu, issir għalina regola ħajja fina dwar l-għemil kollu tagħna. “Dan hu l-kmandament tiegħi li tħobbu lil xulxin kif ħabbejtkom jien” (Ġw 15,12).

 

Fil-qosor

2075 “X’tajjeb għandi nagħmel biex ikolli l-ħajja ta’ dejjem?” “Jekk trid tidħol fil-ħajja ħares il-kmandamenti” (Mt 19,16-17).

 

2076 Ġesù bi kliemu u b’għemilu, wera li d-Dekalogu hu għal dejjem.

2077 Id-don tad-Dekalogu ngħata fi ħdan il-Patt bejn Alla u l-poplu tiegħu. Il-kmandamenti ta’ Alla jiksbu t-tifsir veru tagħhom f’dan il-Patt u permezz tiegħu.

2078 It-Tradizzjoni tal-Knisja, b’fedeltà sħiħa lejn l-Iskrittura, u fuq l-eżempju ta’ Ġesù, tat lid-Dekalogu importanza u tifsir mill-aqwa.

2079 Id-Dekalogu hu ħaġa waħda organika fejn kull “kelma” jew “kmandament” hu marbut mal-kmandamenti l-oħra kollha. Il-ksur ta’ kmandament wieħed jikser il-Liġi kollha (ara Ġak 2,10-11).

2080 Id-Dekalogu hu espressjoni privileġġjata tal-liġi naturali. Nafuh mir-Rivelazzjoni ta’ Alla u mir-raġuni tagħna.

2081 L-għaxar kmandamenti, fundamentalment, huma dwar obbligi gravi. Iżda l-ħarsien tagħhom iġib ukoll il-ħarsien ta’ xi obbligi, li fihom infushom huma ħaġa żgħira.

2082 Dak li Alla jordnalna, nistgħu nagħmluh bil-grazzja tiegħu.

 

 

 

 

 

L-EWWEL KAP

“ĦOBB IL-MULEJ ALLA TIEGĦEK

B’QALBEK KOLLHA, B’RUĦEK KOLLHA

U BIL-QAWWA TIEGĦEK KOLLHA”

 

2083 Ġesù ġabar fil-qosor id-dmirijiet kollha tal-bniedem lejn Alla f’dan il-kliem: “Ħobb il-Mulej Alla tiegħek b’qalbek kollha, b’ruħek kollha u b’moħħok kollu” (Mt 22,37; ara Lq 10,27: “… bil-qawwa tiegħek kollha”). Dan il-kliem qed itenni s-sejħa solenni: “Isma’, o Israel: Alla tagħna l-Mulej, il-Mulej waħdu” (Dewt 6,4).

 Alla ħabbna l-ewwel. L-imħabba ta’ Alla wieħed waħdu, li ma hemmx ieħor bħalu hi mfakkra fl-ewwel waħda mill-“għaxar kelmiet”. Il-kmandmenti juru mbagħad bid-dieher it-tweġiba ta’ mħabba li l-bniedem hu mistieden jagħti lil Alla tiegħu.

 

L-ewwel artiklu

L-EWWEL KMANDAMENT

 

Jien hu l-Mulej Alla tiegħek, li ħriġtek mill-art ta’ l-Eġittu, minn dar il-jasar. Ma jkollokx allat oħra għajri. La tagħmilx għalik suriet minquxa u ebda xbieha ta’ ebda ħaġa li hemm fl-għoli tas-sema jew hawn fl-art, jew fil-baħar taħt l-art. La tmilx quddiemhom. (Eż 20, 2-5; ara Dewt 5,6-9).

Hemm miktub: “Lill-Mulej Alla tiegħek, għandek tadura u lilu biss taqdi” (Mt 4,10).

 

I.“Tadura l-Mulej Alla tiegħek u lilu biss taqdi”

2084 Alla għarraf lilu nnifsu u fakkar l-għemil tiegħu setgħani ta’ tjieba u ta’ ħelsien, fil-ġrajja ta’ dawk li lilhom kien ikellem: “Jien ħriġtek mill-art ta’ l-Eġittu, minn dar il-jasar”. L-ewwel kelma hi l-ewwel kmandament tal-liġi: “Lill-Mulej Alla tiegħek għandek tadura, u lilu biss isservi … Tmurx wara allat oħra” (Dewt 6, 13-14). L-ewwel sejħa, l-ewwel ħaġa li Alla ġustament irid hi li l-bniedem jaċċettah u jadurah.

2085 Alla wieħed u veru juri l-glorja tiegħu l-ewwel lil Israel (ara Eż 19,16-25; 24,15-18). Ir-rivelazzjoni tas-sejħa u tal-verità tal-bniedem hi marbuta mar-rivelazzjoni ta’ Alla. Il-bniedem hu msejjaħ biex juri ’l Alla b’għemilu, skond kif ġie maħluq “fuq is-sura u x-xbieha ta’ Alla”:

 

Qatt ma se jkun hemm Alla ieħor, Trifon, u qatt ma kien hemm Alla ieħor tul iż-żminijiet … ħlief dak li ħalaq u jmexxi l-univers. Aħna ma naħsbux li Alla tagħna mhux l-istess bħal Alla tagħkom. Hu l-istess Alla li ħareġ lill-missirijietkom mill-Eġittu “b’id setgħana u driegħ merfugħ”. Aħna ma nqegħdux it-tamiet tagħna f’xi Alla ieħor, għax ma hemmx Alla ieħor, imma fl-istess Alla tagħkom, Alla ta’ Abraham, Alla ta’ Iżakk, u Alla ta’ Ġakobb.[1409]

2086 L-ewwel kmandament iħaddan il-fidi, it-tama u l-imħabba. Meta nsemmu ’l Alla, inkunu nsemmu lil dak li hu dejjem l-istess, li qatt ma jinbidel u qatt ma jbiddel fehemtu, fidil, u bla ebda qerq fih. Minn dan jiġi li għandna naċċettaw Kelmtu b’fidi u b’fiduċja sħiħa fih. Min jaf li Hu jista’ kollox, li hu ħanin, li lest dejjem biex jagħmel il-ġid, kif ma jqigħedx fih it-tamiet kollha tiegħu? Kif ma jħobbux meta jqis l-għana bla qjies ta’ tjieba u ta’ mħabba li jxerred fuqna? Minn hawn li kull ordni li Alla fil-kobor tiegħu jagħti fl-Iskrittura jibda u jintemm bil-kliem “Jien il-Mulej”.[1410]

 

IL-FIDI

2087 Il-ħajja morali tagħna għandha l-bidu tagħha fil-fidi f’Alla li jurina mħabbtu. San Pawl jitkellem dwar “l-ubbidjenza tal-fidi” (Rum 1,5; 16,27) bħala l-ewwel dmir. Jara fin-“nuqqas ta’ l-għarfien ta’ Alla” l-bidu u t-tifsir ta’ l-iżbalji morali kollha (ara Rum 1,18-32). Dmirna lejn Alla hu li nemmnu fih u nixhdu għalih.

2088 L-ewwel kmandament iridna nmantnu u nħarsu bil-għaqal u l-attenzjoni kollha l-fidi tagħna u nbiegħdu minnha kull ma hu kuntrarju għaliha. Hemm ħafna suriet ta’ dnubiet kontra l-fidi.

 Id-dubju volontarju dwar il-fidi: dan jiġi meta, għax irridu, nittraskuraw jew ma rridux naċċettaw bħala veru dak li Alla rrivelalna u li l-Knisja xxandrilna biex nemmnuh. Id-dubju involuntarju jiġi meta noqogħdu naħsbuha nemmnu jew ma nemmnux, meta nsibuha bi tqila biex negħlbu l-oġġezzjonijiet marbutin mal-fidi, jew ukoll meta naqtgħu qalbna għax ma nifhmux dak li tgħidilna l-fidi u ma narawhx ċar. Meta nagħtu lok għal dawn id-dubji deliberatament, dawn jistgħu jwassluna għall-għama fl-ispirtu.

2089 L-inkredulità jew nuqqas ta’ fidi sseħħ meta nittraskuraw il-verità rivelata u/jew meta b’rieda sħiħa ma naċċettawhiex. L-ereżija naqgħu fiha “meta wara l-Magħmudija nwebbsu rasna u, niċħdu xi verità li għandna nemmnu b’fidi divina u kattolika, jew inwebbsu rasna fid-dubju tagħna dwar din il-verità.” L-apostasija hi “ċ-ċaħda sħiħa tal-fidi nisranija”. Ix-xiżma sseħħ “meta wieħed ma jridx joqgħod għall-awtorità tal-Papa jew jissieħeb mal-membri tal-Knisja li jobduh”.[1411]

IT-TAMA

2090 Meta Alla wera lilu nnifsu u sejjaħ lill-bniedem, dan ma setax iwieġeb għal kollox bil-ħila tiegħu biss għall-imħabba ta’ Alla. Kellu jittama li Alla stess jagħtih il-ħila jwieġeb bl-imħabba lejh u jimxi skond il-kmandamenti ta’ l-imħabba. It-tama hi l-istennija kollha fiduċja tal-barka ta’ Alla u tad-dehra hienja ta’ Alla; hi wkoll il-biża’ li toffendi l-imħabba ta’ Alla u ġġib fuqek il-kastig.

2091 L-ewwel kmandament iħaddan ukoll id-dnubiet kontra t-tama, jiġifieri d-disperazzjoni u l-prużunzjoni.

 Bid-disperazzjoni l-bniedem ma jkomplix jittama li jkollu minn għand Alla s-salvazzjoni personali tiegħu, il-għajnuna biex jiksibha, jew il-maħfra ta’ dnubietu. Id-disperazzjoni tmur kontra t-tjieba ta’ Alla, kontra l-ġustizzja tiegħu – għax il-Mulej iżomm kelmtu – u kontra l-ħniena tiegħu.

2092 Hemm żewġ suriet ta’ prużunzjoni; jew il-bniedem jafda f’ħiltu biss u jittama li jsalva mingħajr l-għajnuna ta’ Alla l-Għoli, jew jafda żżejjed fis-setgħa u l-ħniena ta’ Alla għax jittama li jikseb il-maħfra mingħajr indiema u l-glorja ta’ dejjem bla ebda mertu.

 

L-IMĦABBA

2093 Il-fidi fl-imħabba ta’ Alla tħaddan is-sejħa u d-dmir li nwieġbu għall-imħabba ta’ Alla b’imħabba ħierġa mill-qalb. L-ewwel kmandament jordnalna biex inħobbu ’l Alla fuq kollox u nħobbu l-ħlejjaq kollha għalih u fih (ara Dewt 6,4-5).

2094 Nistgħu nidinbu b’ħafna manjieri kontra l-imħabba ta’ Alla: l-indifferenza meta wieħed jittraskura jew ma jridx li jqis l-imħabba ta’ Alla għax ma jridx jagħraf li ġejja minnu u jiċħad il-qawwa tagħha. L-ingratitudni ma tasalx biex tagħraf l-imħabba ta’ Alla jew tiċħadha u għalhekk ma tweġibx b’imħabba għall-imħabba ta’ Alla. Il-bruda hi nuqqas ta’ ħeġġa jew traskuraġni biex twieġeb għall-imħabba ta’ Alla, u tista’ tfisser li wieħed ma jkunx irid jimtela u jitqanqal mill-imħabba ta’ Alla. L-għażż spiritwali li jwassal biex wieħed ma jkunx irid il-ferħ li jiġi minn għand Alla jew jistmerr il-ġid li jiġi minn għandu. Il-mibegħda ta’ Alla tiġi mis-suppervja: tmur kontra l-imħabba ta’ Alla u tiċħad it-tjieba tiegħu u taħseb li tista’ tisħtu għax ma jridx id-dnub u jikkastigah.

 

II.“Lilu biss tagħti qima”

2095 Il-virtujiet teologali tal-fidi, tat-tama u tal-imħabba jagħtu sura u ħajja lill-virtujiet morali. Hekk l-imħabba twassalna biex nagħtu lil Alla dak li jmissna nagħtuh skond il-ġustizzja bħala ħlejjaq tiegħu. Il-virtù tar-reliġjon tħejjina għal dan.

L-ADORAZZJONI

2096 Fil-virtù tar-reliġjon, l-adorazzjoni tiġi l-ewwel. Tadura ’l Alla jfisser tagħrfu bħala Alla, Ħallieq u Feddej, Mulej u Sid tal-ħolqien kollu, Imħabba bla qjies u kollu ħniena: “Lill-Mulej Alla tiegħek tagħti qima u lilu biss taqdi” (Lq 4,8) qal Ġesù, huwa u jiċċita d-Dewteronomju (6,13).

2097 Tadura ’l Alla, jiġifieri, tagħraf, bir-rispett kollu u b’sottomissjoni sħiha “x-xejn tal-ħlejjaq”, għax huma ma jeżistux jekk mhux permezz tiegħu. Tadura ’l Alla jfisser li, bħal Marija, fil-Magnificat, tfaħħru u tgħollih, u ċċekken lilek innifsek quddiemu inti u tistqarr, b’radd ta’ ħajr, li miegħek għamel ħwejjeġ kbar u li qaddis hu ismu (ara Lq 1,46-49). L-adorazzjoni ta’ Alla wieħed teħles ’il bniedem li jingħalaq fih innifsu, li jkun ilsir tad-dnub u li jqim lid-dinja.

 

IT-TALB

2098 L-għemejjel ta’ fidi, ta’ tama u ta’ mħabba li jordnalna l-ewwel kmandament jilħqu l-qofol tagħhom fit-talb. Terfa’ ruħek lejn Alla m’huwiex ħaġ’oħra ħlief tadura ’l Alla: talb ta’ tifħir u radd il-ħajr, ta’ interċessjoni u talb biex taqla’ xi ħaġa. It-talb hu kondizzjoni li ma tistax tgħaddi mingħajrha jekk trid tobdi l-kmandamenti ta’ Alla. “Għandhom dejjem jitolbu bla ma jaqtgħu” (Lq 18,1).

 

IS-SAGRIFIĊĊJU

2099 Ħaġa sewwa toffri sagrifiċċji lil Alla b’sinjal ta’ adorazzjoni u r-radd il-ħajr, ta’ talb u ta’ għaqda ma’ Alla. “Hu veru sagrifiċċju kull għemil magħmul biex tingħaqad ma’ Alla u tkun ħaġa waħda miegħu biex tkun hieni”.[1412]

2100 Biex ikun veru, is-sagrifiċċju li tkun qed tagħmel fid-dieher, jrid jidher li hu sagrifiċċju spiritwali: “Is-sagrifiċċju tiegħi, Mulej, hu qalb niedma” (Salm 51,19). Il-profeti tal-Patt il-Qadim spiss ikkundannaw is-sagrifiċċji magħmulin mingħajr spirtu(ara Gham 5,21-25) jew neqsin mill-imħabba tal-proxxmu (ara Is 1,10-20). Ġesù fakkar kliem il-profeta Hosegħa: “Ħniena nistenna u mhux sagrifiċċju” (Mt 9,13; 12,7; ara Hos 6,6). L-uniku sagrifiċċju perfett hu dak li offra Kristu fuq is-salib b’offerta sħiħa ta’ mħabba lill-Missier għas-salvazzjoni tagħna (ara Lh 9,13-14). Meta ningħaqdu mas-sagrifiċċju ta’ Kristu nistgħu nagħmlu ħajjitna offerta ta’ sagrifiċċju lil Alla.

 

WEGĦDIET u voti

2101 In-nisrani, f’ħafna ċirkostanzi, hu msejjaħ biex jagħmel xi wegħdiet lil Alla. Il-Magħmudija u l-Konfermazzjoni jew Griżma, iż-Żwieġ u l-Ordinazzjoni fihom wegħdiet lil Alla. In-nisrani, b’devozzjoni personali, jista’ dejjem iwiegħed xi ħaġa lil Alla, xi għemil, xi talba, xi att ta’ karità, xi pellegrinaġġ, u xi għemil ieħor. Meta aħna nżommu l-wegħdiet li nagħmlu lil Alla, inkunu nuru dak ir-rispett li jixraq lill-Kobor ta’ Alla u mħabba għal Alla li dejjem iżomm kelmtu.

2102 “Il-vot jiġifieri wegħda magħmula bil-ħsieb u b’rieda ħielsa lil Alla ta’ xi ħaġa aħjar li tista’ ssir irid jitwettaq bħala għemil tal-virtù tar-reliġjon”.[1413] Il-vot hu għemil ta’ devozzjoni li bih in-nisrani jwiegħed lilu nnifsu lil Alla jew li jagħmel xi għemil tajjeb. Meta n-nisrani jwettaq il-voti tiegħu jkun jagħti lil Alla dak li wiegħdu u kkonsagralu. L-Atti ta’ l-Appostli juruna lil San Pawl ħerqan li jtemm il-voti li kien għamel (ara Atti 18,18; 21,23-24).

2103 Il-Knisja tqis li għandhom siwi eżemplari l-voti għall-ħarsien tal-kunsilli evanġeliċi:[1414]

Il-Knisja tifraħ li fi ħdanha hemm irġiel u nisa li jimxu aktar fil-qrib mal- Feddej fl-umiljazzjonijiet tiegħu, u dan juruh b’mod aktar ċar, billi jħaddnu l-faqar tal-ħelsien ta’ wlied Alla u jiċċaħħdu mir-rieda proprja tagħhom: huma joqogħdu għar-rieda ta’ bniedem ieħor għall-imħabba ta’ Alla biex jiksbu l-perfezzjoni, u jagħmlu dan, biex ikunu jixbhu aktar lil Kristu fl-ubbidjenza tiegħu.[1415]

 F’xi okkażżjonijiet, il-Knisja, għal raġunijiet xierqa, tiddispensa mill-wegħdiet u l-voti.[1416]

 

ID-DMIR SOĊJALI TAR-RELIĠJON

U D-DRITT GĦAL-LIBERTÀ RELIĠJUŻA

2104 “Il-bnedmin kollha huma fid-dmir li jfittxu l-verità, l-aktar il-verità dwar Alla u l-Knisja tiegħu, u meta jsibuha huma fid-dmir li jħaddnuha u jkunu fidili lejha”.[1417] Dan id-dmir jiġi mill-istess “natura tal-bniedem”.[1418] Dan m’huwiex kuntrarju għar-“rispett sinċier” li għandu jkun hemm għar-reliġjonijiet kollha, li “spiss għandhom fihom raġġ ta’ dik il-verità li ddawwal il-bnedmin kollha”,[1419] u lanqas ma hu kontra dak li titlob l-imħabba mill-insara kollha li “juru mħabba, għaqal, sabar ma’ dawk li jinsabu fl-iżball jew ma jafux il-fidi”.[1420]

2105 Id-dmir li tingħata qima vera lil Alla jorbot lill-bniedem kemm bħala individwu u kemm bħala membru tas-soċjetà. Din hi “d-duttrina tradizzjonali kattolika fuq id-dmir morali tal-bnedmin u tas-soċjetajiet dwar ir-reliġjon vera u dwar il-Knisja waħda ta’ Kristu”.[1421] Il-Knisja, meta xxandar bla heda l-Evanġelju lill-bnedmin kollha, tħabrek biex “huma jdaħħlu l-ispirtu nisrani fil-mentalità u fl-imġiba, fil-liġijiet u fl-istrutturi tal-komunità li fiha jgħixu”.[1422] Id-dmir soċjali ta’ l-insara hu li jirrispettaw u jqanqlu f’kull bniedem l-imħabba għal kull ma hu veru u tajjeb; jitlob minnhom li jwasslu lill-bnedmin kollha biex jagħrfu li l-qima tar-reliġjon waħda vera tinsab sħiħa fil-Knisja kattolika u appostolika.[1423] L-insara huma msejħin biex ikunu dawl tad-dinja.[1424] B’dan il-mod il-Knisja xxandar li Kristu hu Sultan tal-ħolqien kollu u b’mod partikulari tas-soċjetajiet tal-bnedmin.[1425]

2106 “Fejn tidħol ir-reliġjon, ħadd ma għandu jiġi mġiegħel imur kontra l-kuxjenza tiegħu, u lanqas ħadd ma għandu jiġi mfixkel li jimxi skond il-kuxjenza tiegħu, kemm privatament u kemm pubblikament, waħdu jew flimkien ma’ oħrajn, sakemm dan isir f’limiti ġusti”.[1426] Dan id-dritt hu bbażat fuq in-natura stess tal-persuna umana, għax id-dinjità tiegħu bħala bniedem twasslu biex b’mod ħieles iħaddan il-verità ta’ Alla, li hi ’l fuq minn kull ordni f’din id-dinja. Hu għalhekk li “dan id-dritt jinsab ukoll f’dawk li m’humiex jaqdu d-dmir li jfittxu l-verità u jħaddnuha”.[1427]

2107 Jekk minħabba xi ċirkostanzi partikulari ta’ xi popli, ikun hemm għarfien ċivili speċjali mill-ordni ġuridiku tal-pajjiż għal xi soċjetà reliġjuża partikulari, ikun meħtieġ ukoll li, fl-istess waqt, jingħaraf u jiġi rrispettat id-dritt għal-libertà reliġjuża taċ-ċittadini tal-komunitajiet reliġjużi l-oħra kollha.[1428]

2108 Id-dritt għal-libertà reliġjuża ma jfissirx la li wieħed għandu l-permess morali li jħaddan l-iżball[1429]u anqas li l-iżball għandu xi dritt,[1430] imma jfisser biss id-dritt naturali li għandha l-persuna umana għal-libertajiet ċivili, jiġifieri li l-bniedem ikun ħieles, f’limiti ġusti, minn kull pressjoni fuqu, mis-setgħat politiċi f’dak li għandu x’jaqsam mar-reliġjon. “Dan id-dritt naturali irid ikun magħruf mill-ordni ġuridiku tas-soċjetà b’mod li jitqies bħala dritt ċivili”.[1431]

2109 Id-dritt għal-libertà reliġjuża fih innifsu ma għandux ikun bla limiti,[1432] u lanqas għandu jiġi llimitat biss permezz ta’ “ordni pubbliku”, kif jifhmuh il-pożittivisti u n-naturalisti.[1433] Il-“limiti ġusti” li fihom trid tkun imħarsa l-libertà reliġjuża, għal kull qagħda soċjali jiġu ffissati mill-għaqal politiku ta’ min imexxi il-pajjiż, skond ma jitlob il-ġid ta’ kulħadd, u ratifikati mill-awtorità ċivili skond “regoli ġuridiċi li jaqblu ma’ l-ordni morali fih innifsu”.[1434]

 

III.“Ma jkollokx Alla ieħor għajri”

2110 L-ewwel kmandament jipprojbixxi li jingħata ġieħ lill-allat oħra, imma jingħata ġieħ biss lill-Mulej wieħed li wera lilu nnifsu lill-poplu tiegħu. L-ewwel kmandament jikkundanna s-superstizzjoni, u l-irreliġjon jew in-nuqqas ta’ reliġjon. Is-superstizzjoni hi b’xi mod esaġerazzjoni qarrieqa tar-reliġjon, l-irreliġjon huwa vizzju li jmur kontra l-virtù tar-reliġjon għax inaqqasha.

 

IS-SUPERSTIZZJONI

2111 Is-superstizzjoni hi tgħawwiġ tas-sentiment reliġjuż u tad-devozzjonijiet li jiġu minnu. Is-superstizzjoni nistgħu nsibuha wkoll fl-istess kult li nagħtu lil veru Alla, bħalma meta nagħtu importanza kbira qisu għandu xi qawwa maġika lil xi għemil reliġjuż li fih innifsu hu tajjeb u meħtieġ. Meta fit-talb u s-sagramenti aħna norbtu l-ħidma tagħhom biex ikollhom effett fina ma’ dak li jidher biss u ma nqisux id-dispożizzjoni tar-ruħ li jrid ikun hemm, aħna naqgħu fis-superstizzjoni (ara Mt 23,16-22).

 

L-IDOLATRIJA

2112 L-ewwel kmandament jikkundanna l-politeiżmu. L-ewwel kmandament jitlob li l-bniedem ma jemminx f’allat oħra imma f’Alla biss, ma jridx li tingħata qima lill allat oħra imma tingħata biss lil Alla wieħed waħdu. L-Iskrittura spiss tfakkar li għandna nwarrbu “l-allat tad-deheb u l-fidda, xogħol ta’ idejn il-bniedem”, allat “li għandhom il-fomm u ma jitkellmux, għandhom il-għajnejn u ma jarawx” … Dawn l-allat fiergħa jagħmluna fiergħa: “Bħalhom ikunu dawk li jagħmluhom, u dawk kollha li jittamaw fihom” (Salm 115, 4-5.8; ara Iż 44,9-20; Ġer 10,1-16; Dan 14,1-30; Bar. 6; Għerf 13,1-15.19). Alla, għall-kuntrarju hu “Alla l-ħaj” (Ġoż 3,10; Salm 43,3 u l-bqija) li jagħti l-ħajja u jidħol fil-ġrajja tal-bniedem.

2113 L-idolatrija m’hijiex biss il-qima qarrieqa tal-paganeżmu. L-idolatrija hi dejjem tentazzjoni kontra l-fidi, għax twassal biex nagħmlu Alla dak li m’huwiex Alla. Hi idolatrija meta l-bniedem flok lil Alla jagħti ġieħ u qima lil xi ħaġa maħluqa, li tista’ tkun xi alla falz jew ix-xitan (is-sataniżmu) jew xi setgħa, jew xi pjaċir, jew ir-razza, jew l-antenati, jew l-Istat, jew il-flus, u l-bqija. “Ma tistgħux taqdu ’l Alla u lill-flus” (Mt 6,24). Kotra kbira ta’ martri mietu biex ma jagħtux qima lill-“Bhima” (ara Apok 13-14) jew jagħmlu ta’ birruħhom li qed iqimuha. L-idolatrija tiċħad is-Setgħa waħdanija ta’ Alla; għalhekk min iqim allat oħra ma jistax fl-istess ħin ikun f’għaqda ma’ Alla (ara Gal 5,20; Ef 5,5).

2114 Il-ħajja tal-bniedem issib is-sħuħija tagħha fl-adorazzjoni ta’ Alla wieħed waħdu. Il-kmandament ta’ l-adorazzjoni tal-Mulej waħdu jwassal lill-bniedem biex ikun magħqud fih innifsu bi ħsieb wieħed biss u ħieles milli joqgħod ixerred ħsibijietu biex jara lil min se jqim. L-idolatrija hi tgħawwiġ tas-sentiment reliġjuż li jinsab fil-fond tal-qalb tal-bniedem. Il-bniedem għandu fil-fond ta’ qalbu fehma ta’ Alla, li ma tista’ titħassar qatt. Min iqim l-allat foloz “ikun qiegħed jagħti din il-fehma li għandu ta’ Alla lil kull min ifettillu, ikun xi jkun jew min ikun”.[1435]

 

TEĦBIR U SEĦer

2115 Alla seta’ jirrivela l-ġejjieni lill-profeti jew lil xi qaddisin oħra. Iżda l-qagħda nisranija vera hi dik li wieħed jafda lilu nnifsu b’fiduċja sħiħa f’idejn il-Providenza ta’ Alla f’dak kollu li għandu x’jaqsam mal-ġejjieni u jħalli fil-ġenb kull kurżità fiergħa dwar dak li għad jista’ jiġri. In-nuqqas ta’ ħsieb għall-ġejjieni jista’ jkun nuqqas ta’ responsabbiltà.

2116 Is-suriet kollha tat-teħbir għandhom jiġu mwarrba: titlob l-għajnuna tax-Xitan jew ta’ xjaten oħrajn, issejjaħ il-mejtin jew tagħmel kull sura ta’ għemil ieħor li taħseb li bih tista’ “tikxef” il-ġejjieni (ara Dewt 18,10; Ġer 29,8); tistħarreġ il-ġejjieni permezz ta’ l-oroskopji, ta’ l-astroloġija, tal-kiromanzija, tara f’xi fatti tħabbir ta’ dak li se jiġri jew taqra x-xorti ta’ xi ħadd, tinqeda b’dawk li jippretendu li jaraw ċar dak li hu ’l bogħod fiż-żmien u fl-imkien, titlob l-għajnuna ta’ dawk li jippretendu li huma mezz biex issiru s-sħarjijet jew biex tkellem il-mejtin: dan l-għemil kollu juri li wieħed irid jaħkem iż-żmien, l-istorja, u fl-aħħar l-istess bnedmin u fl-istess ħin juri x-xewqa li jħabbeb miegħu setgħat moħbija. Dan kollu jmur kontra l-ġieħ u r-rispett li għandu jkollna għal Alla waħdu, flimkien mal-biża’ kollha mħabba lejh.

2117 L-għemejjel kollha tas-seħer u tal-magħmul li bihom wieħed jippre-tendi li jġiegħel joqogħdu għalih setgħat moħbija biex jaqduh, ħa jkollu setgħa sopranaturali fuq għajru – ukoll biex jagħtih saħħtu, huma kuntrarji b’mod tassew gravi għall-virtù tar-reliġjon. Dan l-għemil hu wisq aktar ta’ min jikkundannaħ meta hemm il-ħsieb li ssir ħsara lill-ħaddieħor jew meta jintalab l-indħil tax-xjaten. L-użu ta’ l-amuleti, ta’ xi ħaġa li wieħed iġib fuqu biex teħilsu minn xi għajn jew minn xi magħmul, hu ukoll ta’ min jistmerru. L-ispiritiżmu spiss iħaddan fih teħbir u għemil ta’ sħarijiet. Il-Knisja għalhekk twissi lill-insara biex iħarsu ruħhom minn dan kollu.M’hijiex xi ħaġa tajba u ta’ min japprovaha, l-użu ta’ xi prattika medika tradizzjonali biex issejjaħ is-setgħat tal-ħażen jew biex tipprofitta mill-kredulità tan-nies.

 

L-IRRELIĠJOn

2118 L-ewwel kmandament ta’ Alla jikkundanna wkoll id-dnubiet ewlenin kontra r-reliġjon: it-tiġrib ta’ Alla bil-kliem u bl-għemil, is-sagrileġġ u s-simonija.

2119 It-tiġrib ta’ Alla hu l-għemil ta’ dak li, bi kliemu jew b’għemilu, irid jara jekk Alla huwiex tassew tajjeb u jista’ kollox. Dan ried ix-xitan minn għand Ġesù, meta riedu jintefa’ ’l isfel minn fuq il-quċċata tat-tempju biex hekk iġiegħel ’l Alla jindaħal (ara Lq 4,9). Għal din it-tentazzjoni Ġesù jwieġeb bil-Kelma ta’ Alla: “La ġġarrbux lill-Mulej Alla tagħkom” (Dewt 6,16). L-isfida li tħaddan fiha tentazzjoni bħal din tidrob ir-rispett u l-fiduċja li għandu jkollna f’dak li ħalaqna u hu Sidna. Din it-tentazzjoni dejjem tħaddan fiha dubju dwar l-imħabba, il-providenza u s-setgħa ta’ Alla (ara 1 Kor 10,9; Eż. 17,2-7; Salm 95,9).

2120 Is-sagrileġġ hu profanazzjoni jew użu mhux xieraq tas-sagramenti u ta’ azzjonijiet oħra liturġiċi, u ukoll użu mhux xieraq ta’ persuni, tagħmir u postijiet ikkonsagrati lil Alla. Is-sagrileġġ hu dnub gravi l-aktar meta hu magħmul kontra l-Ewkaristija għax, f’dan is-sagrament il-Ġisem stess ta’ Kristu hu preżenti għalina sostanzjalment.[1436]

2121 Is-simonija (ara Atti 8,9-24) hi x-xiri jew il-bejgħ ta’ realtajiet spiritwali. Lil Xmun is-saħħar, li ried jixtri s-setgħa spiritwali li ra għand l-Appostli, San Pietru qallu: “Alla jeqred flusek u lilek magħhom, la darba ħsibt li bi flusek tista’ tixtri d-don ta’ Alla” (Atti 8,20). B’hekk wera li jaqbel ma’ dak li kien qal Ġesù: “B’xejn ħadtu, b’xejn agħtu” (Mt 10,8; ara ġa Is 55,1). Ma jistax ikun li wieħed jagħmel tiegħu l-ġid spiritwali u jqis ruħu bħala sidu jew li hu tiegħu, għaliex il-ġid spiritwali ġej minn għand Alla: ma nistgħux nirċevuh jekk mhux minn għand Alla, u b’xejn.

2122 “Barra dak li jiġi ffissat mill-awtorità kompetenti, il-ministru ma għandu jitlob xejn aktar għall-amministrazzjoni tas-sagramenti, u għandu jara dejjem li dawk li huma f’xi ħtieġa ma jiġu qatt imċaħħdin mill-għajnuna tas-sagramenti minħabba l-faqar tagħhom”.[1437] L-awtorità kompetenti tiffissa “l-ammont ta’ l-offerta” skond il-prinċipju li l-poplu nisrani għandu jipprovdi għall-manteniment tal-ministri tal-Knisja: “Il-ħaddiem ħaqqu ħobżu” (Mt 10,10; ara Lq 10,7; 1 Kor 9,5-18; 1 Tim 5,17-18).

 

L-atEIŻMU

2123 “Ħafna min-nies ta’ żmienna bl-ebda mod ma qegħdin jintebħu bir-relazzjoni intima u vitali li hemm bejn Alla u l-bniedem, meta ma jaslux ukoll biex jiċħduha apertament: dan wassal biex l-ateiżmu jitqies bħala wieħed mill-fatti l-aktar serji ta’ dan iż-żmien”.[1438]

2124 Il-kelma “ateiżmu” tfisser għadd ta’ fenomeni li huma diversi ħafna minn xulxin. Sura ta’ ateiżmu li niltaqgħu spiss magħha hi l-materjaliżmu prattiku li jillimita l-ħtiġijiet u l-ambizzjonijiet kollha tiegħu għall-ispazju u ż-żmien ta’ issa. L-umaneżmu ateu jiżbalja għax iqis il-bniedem li “hu fih innifsu l-iskop tiegħu nnifsu, u hu waħdu biss ifassal u jmexxi l-ġrajja tiegħu”.[1439] Sura oħra ta’ ateiżmu ta’ żmienna tistenna l-ħelsien tal-bniedem permezz ta’ ħelsien ekonomiku u soċjali, ħelsien li, skond din is-sura ta’ ateiżmu, ir-reliġjon, min-natura tagħha stess, hi ta’ tfixkil għalih għaliex tqiegħed kull tama tal-bniedem fil-ħajja li għad trid tiġi, u hekk tbiegħdu milli jħabrek għall-bini tal-belt tad-dinja.[1440]

2125 L-ateiżmu, li ma jaċċettax jew ma jammettix li Alla jeżisti, hu dnub kontra l-virtù tar-reliġjon (ara Rum 1,18). Il-ħtija ta’ dan id-dnub tista’ tonqos ħafna minħabba l-intenzjoni u ċ-ċirkostanzi. “Min jemmen jista’ jkollu responsabbiltà mhux żgħira fil-bidu u t-tixrid ta’ l-ateiżmu, meta jittraskura li jitrawwem fil-fidi, jew tingħatalu duttrina mgħawġa tal-fidi, jew jgħix ħajja reliġjuża, morali u soċjali, mimlija b’ħafna nuqqasijiet; għal dan ikollna ngħidu li iktar milli juri lill-oħrajn kif inhu tassew Alla u x’inhi r-reliġjon, iħallihom misturin.[1441]

2126 Spiss l-ateiżmu hu bbażat fuq fehma qarrieqa ta’ l-awtonomija tal-bniedem, fehma li twassal biex wieħed jirrifjuta għal kollox li jkun jiddependi minn Alla.[1442] Iżda “l-għarfien ta’ Alla bl-ebda mod ma jmur kontra d-dinjità tal-bniedem, anzi din id-dinjità ssib f’Alla nnifsu l-pedament u l-perfezzjoni tagħha”.[1443]. Il-Knisja taf li “l-messaġġ tagħha jaqbel ma’ dak li hemm moħbi fil-qiegħ l-aktar fond tal-qalb tal-bniedem”.[1444]

 

L-ANJOSTIĊIŻMU

2127 L-anjostiċiżmu hu ta’ ħafna suriet. F’xi każi l-anjostiċiżmu ma jkunx irid jiċħad lil Alla, anzi għall-kuntrarju jammetti li hemm xi ħadd traxxendenti, ’il fuq mill-bniedem, li ma jistax juri lilu nnifsu u ħadd ma jista’ jaf xejn fuqu.. F’każijiet oħra l-anjostiċiżmu ma jgħid xejn dwar jekk hemmx Alla, għax jaħseb li m’hux possibbli għall-bniedem li jipprova li hemm Alla u jammetti jew jiċħad lil Alla.

2128 L-anjostiċiżmu xi kull tant iħaddan fih it-tfittix ta’ Alla, iżda jista’ jkun ukoll sura ta’ indifferentiżmu, ħarba mill-ħsieb dwar għalfejn fl-aħħar mill-aħħar ġie maħluq il-bniedem, u għażż tal-kuxjenza morali. L-anjostiċiżmu xi drabi m’huwiex ħlief ateiżmu fil-prattika, imġiba ta’ ħajja bħallikieku ma hemmx Alla.

 

IV.“Tagħmilx għalik xbihat minquxa …”

2129 Il-kmandament ta’ Alla hu projbizzjoni ta’ kull xbieha ta’ Alla magħmula minn id il-bniedem. Id-Dewteronomju jfisser dan hekk: “Meta l-Mulej Alla tagħkom kellimkom minn ġon-nar minn fuq il-muntanja Horeb, intom ma rajtu ebda xbieha, mela ħarsu rwieħkom li ma titħassrux u tagħmlu xi sura ta’ idolu …” (Dewt 4,15-26). Hu Alla, kollu kemm hu traxxendenti, li wera lilu nnifsu lil Israel. “Hu kollox”, iżda fl-istess ħin hu “akbar mill-għemejjel tiegħu kollha” (Sir 43,27-28). Hu “l-bidu ta’ kull ġmiel” (Għerf 13,3).

2130 Iżda fi żmien it-Testment il-Qadim, Alla ordna jew ippermetta xi xbihat li kellhom iwasslu simbolikament għas-salvazzjoni permezz tal-Verb magħmul bniedem: is-serp tal-bronż (ara Num 21,4-9; Għerf 16,5-14; Ġona 3,14-15), l-Arka tal-Patt u l-kerubini (ara Eż 25,10-22; 1 Slat 6,23-28; 7,23- 26).

2131 Is-seba’ Konċilju ekumeniku, li sar f’Nicea (fis-sena 787), bena t-tagħlim tiegħu fuq il-misteru tal-Verb magħmul bniedem, u ġġustifika l-kult ta’ l-ikoni (xbihat qaddisa) ta’ Kristu, u wkoll dawk ta’ Omm Alla, ta’ l-anġli u tal-qaddisin kollha. L-Iben ta’ Alla, meta sar bniedem, ta bidu għal “ekonomija” ġdida dwar ix-xbihat.

2132 Il-kult nisrani tax-xbihat ma jmurx kontra l-ewwel kmandament, li jipprojbixxi l-idoli. Dan għaliex “il-qima li tingħata lix-xbieha tmur għall-qima ta’ Dak li tiegħu hi x-xbieha”[1445] u “kull min iqim xi xbieha, ikun iqim fiha l-persuna li hi mpinġija fuqha”.[1446] Il-ġieħ mogħti lix-xbihat imqaddsa hu “venerazzjoni ta’ rispett” u mhux adorazzjoni li tingħata biss lil Alla:

Il-qima tar-reliġjon ma tingħatax lix-xbihat infushom bħallikieku kienu xi realtà imma tqishom fl-aspett tagħhom ta’ xbihat li jwassluna għal Alla magħmul bniedem. L-att tal-kult magħmul lil xbieha ma jiqafx fuqha imma jmur fuq ir-realtà li tagħha hi x-xbieha.[1447]

 

Fil-qosor

2133 “Int għandek tħobb il-Mulej Alla tiegħek, b’qalbek kollha, b’ruħek kollha u b’moħħok kollu u bil-qawwa tiegħek kollha (Dewt 6,5).”

2134 L-ewwel kmandament isejjaħ lill-bniedem biex jemmen f’Alla, jittama fih u jħobbu aktar minn kollox.

2135 “Lill-Mulej Alla tiegħek għandek tadura” (Mt 4,10). Li tadura ’l Alla, titolbu, toffrilu l-qima li tistħoqqlu, iżżomm il-wegħdiet u l-voti li jsirulu, huma għemejjel tal-virtù tar-reliġjon li juru ubbidjenza għall-ewwel kmandament.

2136 Id-dmir li tingħata qima vera lil Alla jolqot il-bniedem kemm bħala individwu u kemm bħala membru tas-soċjetà.

2137 Il-bniedem “għandu jkun jista’ jistqarr b’mod ħieles ir-reliġjon kemm fil-privat u kemm pubblikament”.[1448]

2138 Is-superstizzjoni hi tgħawwiġ tal-qima li nagħtu lil Alla veru u l-iktar li tidher fl-idolatrija kif ukoll fil-ħafna suriet ta’ teħbir u ta’ seħer.

2139 It-tiġrib ta’ Alla, bil-kliem jew bl-għemil, is-sagrileġġ, is-simonija huma dnubiet ta’ irreliġjon ipprojbiti mill-ewwel kmandament.

2140 L-ateiżmu meta jiċħad jew ma jaċċettax li hemm Alla hu dnub kontra l-ewwel kmandament.

2141 Il-kult tax-xbihat imqaddsa hu mibni fuq il-misteru ta’ l-Inkarnazzjoni tal-Verb ta’ Alla. Mhux kontra l-ewwel kmandament.

 

 

 

 

It-tieni artiklu

IT-TIENI KMADAMENT

La ssemmix l-isem tal-Mulej Alla tiegħek fix-xejn” (Eż 20,7; Dewt 5,11).

Smajtu x’intqal lin-nies ta’ dari: “Tonqosx mill-wegħda li ħlift …Imma jiena ngħidilkom biex ma taħilfu xejn” (Mt 5,33-34).

 

I.Isem il-Mulej hu qaddis

2142 It-tieni kmandament jordnalna nuru rispett ’il-isem tal-Mulej. Joħroġ, bħall-ewwel kmandament, mill-virtù tar-reliġjon u b’mod partikulari jirregola l-kliem kollu li ngħidu fuq il-ħwejjeġ qaddisa.

2143 Fost il-ħafna kelmiet tar-Rivelazzjoni hemm kelma waħda, singulari, kelma li hi r-rivelazzjoni ta’ l-Isem ta’ Alla. Alla jafda ismu li dawk li jemmnu fih; jurihom il-Misteru tiegħu nnifsu. L-għoti ta’ l-isem jiftiehem f’kuntest tal-konfidenza u ta’ l-intimità li Alla jrid juri. “L-isem tal-Mulej hu qaddis.” Għalhekk il-bniedem ma jistax ikasbru. Għandu jżommu f’moħħu fis-skiet ta’ adorazzjoni kollha mħabba (ara Żak 2,17). Ma jsemmihx bi kliemu jekk mhux biex ibierku, ifaħħru u jigglorifikah (ara Salm 29,2; 96,2; 113,1-2).

2144 Il-ġieħ li jingħata lill-Isem ta’ Alla hu l-ġieħ li jistħoqq lill-Misteru ta’ Alla nnifsu u ta’ dak kollu li hu qaddis u li Isem Alla jfakkarna fih. Is-sens tas-sagru jiġi mill-virtù tar-reliġjon.

Is-sentimenti tal-biża’ u tas-sagru huma sentimenti nsara jew m’humiex? Ħadd ma jista’ jiddubitah. Dawn huma s-sentimenti li għandu jkollna, u jkollna b’qawwa tassew kbira, kieku jkollna d-dehra ta’ Alla setgħan. Huma s-sentimenti li għandu jkollna jekk “inħossu” li Alla qiegħed magħna. Irid ikollna dawn is-sentimenti daqskemm nemmnu li hu magħna. Jekk ma nħossuhomx, jiġifieri mhux qed nagħrfu li hu magħna.[1449]

2145 In-nisrani jagħti xhieda għall-isem tal-Mulej huwa u jistqarr bla biża’ l-fidi tiegħu (ara Mt 10,32; 1 Tim 6,12).Il-predikazzjoni u l-katekeżi jridu jkunu mimlijin b’adorazzjoni u b’rispett għall-isem Sidna Ġesù Kristu.

2146 It-tieni kmandament jipprojbixxi kull abbuż bl-isem ta’ Alla, jiġifieri kull użu li ma jixraqx lill-isem ta’ Alla, ta’ Ġesù Kristu, tal-Verġni Marija u tal-qaddisin kollha.

2147 Il-wegħdiet magħmulin lil xi ħadd ieħor f’isem Alla jimpenjaw il-ġieħ, il-fedeltà, u l-awtorità ta’ Alla veru. Iridu jinżammu skond il-ġustizzja. Min jikser wegħdiet bħal dawn ikun qed jabbuża bl-isem ta’ Alla u b’xi mod ikun qed juri ’l Alla bħala giddieb (ara 1 Ġw 1,10).

2148 Id-dagħa jmur direttament kontra t-tieni kmandament. Hu kliem kontra Alla – ġewwa fik jew fuq fommok – kliem ta’ mibegħda, ta’ ċanfir, ta’ sfida, kliem li bih tgħid il-ħażin fuq Alla, tonqsu mir-rispett b’dak li bi ħsiebek tagħmel, tabbuża b’isem Alla. San Ġakbu jikkundanna lil “dawk li jżebilħu dan l-Isem (ta’ Ġesù) ta’ ġieħ li ġie msejjaħ fuqhom” (Ġak 2,7). Il-projbizzjoni tad-dagħa tħaddan ukoll id-dagħa kontra l-Knisja ta’ Kristu, kontra l-qaddisin u kontra kull ħaġa qaddisa. Hu dagħa wkoll jekk f’isem Alla taħbi għemil kriminali, tjassar il-ġnus, tittortura jew toqtol. L-abbuż ta’ l-isem ta’ Alla ħa tagħmel ħaġa ħażina jfisser iċ-ċaħda tal-virtù tar-reliġjon.

 Id-dagħa hu kontra r-rispett li jistħoqq lil Alla u lill-isem qaddis tiegħu. Minnu nnifsu hu dnub gravi.[1450]

2149 Il-ħalf bl-isem ta’ Alla, mingħajr ħsieb ta’ dagħa, hu nuqqas ta’ rispett lejn il-Mulej. It-tieni kmandament jipprojbixxi ukoll l-użu maġiku ta’ l-isem ta’ Alla.

L-isem hu kbir meta jitlissen bir-rispett li jixraq lill-kobor u s-setgħa tiegħu. L-isem ta’ Alla hu qaddis meta jitlissen bil-qima u bil-biża’ li se toffendih.[1451]

 

II.L-Isem ta’ Alla msemmi fil-batal

2150 It-tieni kmandament jipprojbixxi l-ġuramenti foloz. Tieħu ġurament jew taħlef ifisser issejjaħ ’l Alla bħala xhud tal-verità ta’ dak li tgħid. Tkun issejjaħ lil Alla li hu s-sewwa bħala rahan tas-sewwa ta’ dak li qed tgħid. Il-ġurament jimpenja l-isem ta’ Alla: “Tibża’ mill-Mulej Alla tiegħek, lilu sservi u taħlef b’ismu” (Dewt 6,13).

2151 Li ma tiħux ġurament falz hu dmir lejn Alla. Bħala Ħallieq u Mulej, Alla hu r-regola ta’ kull verità. Kliem il-bniedem jista’ jaqbel jew ma jaqbilx ma’ Alla, li hu l-Verità fih innifsu. Jekk f’ġurament il-kliem hu minnu u jista’ jingħad, il-ġurament juri li hemm qbil bejn il-kelma tal-bniedem u l-verità ta’ Alla. Ġurament falz isejjaħ ’l Alla bħala xhud ta’ gidba.

2152 Jaħlef fil-falz min, b’ġurament, jagħmel xi wegħda jew promessa li ma għandux ħsieb iżomm, jew, wara li jkun wiegħed xi ħaġa b’ġurament, ma jagħmilhiex. Min jaħlef fil-falz jonqos b’mod gravi mir-rispett li jistħoqq lill-Mulej li dejjem iżomm kelmtu. Ġurament li bih tintrabat li tagħmel xi ħaġa ħażina hu kontra l-qdusija ta’ l-isem ta’ Alla.

2153 Ġesù fisser it-tieni kmandament fid-Diskors tal-muntanja: “Smajtu x’intqal lin-nies ta’ dari: Tonqosx mill-wegħda li ħlift … Imma jien ngħidilkom biex ma taħilfu xejn … Ħa jkun id-diskors tagħkom, ‘Iva, iva’ ‘Le, le’: kull ma hu iżjed minn hekk, ikun ġej mill-Ħażin” (Mt 5,33-34.37; ara Ġak 5,12). Ġesù jgħallem li kull ġurament hu sejħa lil Alla, u li l-preżenza ta’ Alla u tal-verità tiegħu għandhom jiksbu ġieħ b’kull kelma. Jekk għandna nuru rispett għall-preżenza ta’ Alla fostna, hekk ukoll irridu nuru għaqal meta nsejħu ’l Alla b’ġurament, għax b’kull kelma li ngħidu nistgħu jew nagħtu xhieda ta’ Alla jew inżebilħuh.

2154 Wara dak li kiteb San Pawl (ara 2 Kor 1,23; Gal 1,20) it-Tradizzjoni tal-Knisja fehmet li kliem Ġesù ma kienx kuntrarju għall-ġurament f’ħaġa gravi u ġusta (quddiem qorti, biex insemmu eżempju). “Il-ġurament, jiġifieri is-sejħa ta’ l-isem ta’ Alla bħala xhud tal-verità, ma jistax jittieħed jekk mhux dwar xi verità, bl-għaqal kollu u skond il-ġustizzja”.[1452]

2155 Il-qdusija ta’ l-isem ta’ Alla titlob li isem Alla ma jitużax għall-ħwejjeġ fiergħa u lanqas li jittieħed ġurament f’ċirkostanzi li jagħtu lil xi wieħed jaħseb li b’hekk tkun qed tiġi approvata s-setgħa ta’ min ma għandhux dritt jitlob il-ġurament. Meta l-ġurament jintalab minn awtoritajiet ċivili li m’humiex leġittimi, jista’ jiġi rifjutat. Għandu jiġu rifjutat jekk jintalab għal xi skop kuntrarju għad-dinjità tal-persuna jew kuntrarju għall-għaqda fil-Knisja.

 

III.L-isem nisrani

2156 Il-Magħmudija tingħata “fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu” (Mt 28,19). Fil-Magħmudija, l-isem tal-Mulej iqaddes il-bniedem, u n-nisrani jirċievi ismu minn għand il-Knisja. Dan l-isem jista’ jkun l-isem ta’ xi qaddis, jiġifieri ta’ xi dixxiplu li għex ħajja ta’ fedeltà eżemplari lejn Sidu. Il-patroċinju ta’ qaddis hu mudell ta’ mħabba u jiżgura t-talb tiegħu. “L-isem mogħti fil-Magħmudija” jista’ jfisser ukoll xi misteru nisrani jew xi virtù nisranija. “Il-ġenituri, il-parrinijiet u l-kappillan għandhom jaraw li ma jingħatax xi isem li jkun barrani għat-tifsir nisrani”.[1453]

2157 In-nisrani jibda l-ġurnata tiegħu, it-talb tiegħu, għemilu kollu bir-radd tas-salib “fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu. Amen.” Min hu mgħammed joffri l-ġurnata tiegħu għall-glorja ta’ Alla u jitlob l-għajnuna tal-grazzja tal-Feddej biex ikun jista’ jġib ruħu fl-Ispirtu bħala wieħed minn ulied Alla l-Missier. Is-sinjal tas-salib iqawwina fid-diffikultajiet u t-tentazzjonijiet li jkollna.

2158 Alla jsejjaħ lil kull wieħed minna b’ismu (ara Is 43,1; Ġw 10,3). L-isem ta’ kull bniedem hu mqaddes. L-isem hu l-ikona tal-persuna. Jitlob rispett, bħala sinjal tad-dinjità tal-persuna li għandha dan l-isem.

 

2159 L-isem mogħti hu isem għal dejjem. Fis-Saltna, il-karattru misterjuż u uniku ta’ kull persuna mmarkata fl-isem ta’ Alla, jiddi bid-dija kollha: “Lir-rebbieħ … nagħtih ċagħqa bajda, b’isem ġdid minqux fuqha li ħadd ma jkun jafu ħlief min jirċeviha” (Apok 2,17). “Imbagħad ħarist u rajt il-Ħaruf wieqaf fuq il-muntanja Sijon u miegħu erbgħa u erbgħin elf ruħ, li kellhom ismu u isem Missieru miktub fuq ġbinhom” (Apok 14,1).

 

Fil-qosor

2160 “Mulej Sid tagħna kemm hu kbir ismek fl-art kollha” (Salm 8,2).

2161 It-tieni kmandament jordnalna nirrispettaw isem il-Mulej. Isem il-Mulej hu qaddis.

2162 It-tieni kmandament jipprojbixxi kull użu mhux xieraq ta’ l-isem ta’ Alla. Id-dagħa hu l-użu b’mod offensiv ta’ l-isem ta’ Alla, ta’ Ġesù Kristu, tal-Verġni Marija u tal-qaddisin kollha.

2163 Il-ġurament falz isejjaħ ’l Alla bħala xhud ta’ gidba. Il-ħalf fil-falz hu nuqqas gravi lejn il-Mulej, li qatt ma jonqos mill-wegħdiet tiegħu.

2164 “Taħlifx la bil-Ħallieq u lanqas bil-ħlejjaq, jekk mhux dwar verità, għal xi ħtieġa, u b’ qima”.[1454]

2165 Fil-Magħmudija n-nisrani jingħatalu isem fil-Knisja. Il-ġenituri, il-parrini u l-kappillan iridu jaraw li jingħatalu isem nisrani. Il-patroċinju tal-qaddis hu mudell ta’ mħabba u jiżgura t-talb tiegħu.

2166 In-nisrani jagħti bidu għat-talb u l-għemil tiegħu billi jrodd is-salib. “Fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu.”

2167 Alla jsejjaħ lil kull wieħed b’ismu (ara Is 43,1).

 

 

 

It-tielet artiklu

IT-TIELET KMANDAMENT

 

“Ftakar f’jum is-Sibt u qaddsu. Sitt ijiem taħdem u tagħmel kull ma għandek tagħmel, imma s-seba’ jum hu jum il-mistrieħ f’ġieħ il-Mulej Alla tiegħek. Dak in-nhar ma tagħmel ebda xogħol” (Eż 20, 8-10; ara Dewt 5,12-15).

Is-Sibt kien magħmul għall-bniedem u mhux il-bniedem għas-Sibt. Għalhekk Bin il-bniedem tas-Sibt ukoll huwa s-sid (Mk 2,27-28).

 

I. Jum is-Sibt

2168 It-tielet kmandament tad-Dekalogu jfakkar il-qdusija tas-Sibt: “Is-seba’ jum hu s-Sibt tal-mistrieħ, jum qaddis għall-Mulej” (Eż 31,15).

2169 L-Iskrittura hawn tfakkar il-ħolqien. “F’sitt ijiem il-Mulej għamel is-smewwiet u l-art, il-baħar u kull ma hemm fihom, u strieħ fis-seba’ jum. Għalhekk il-Mulej bierek is-seba’ jum u qaddsu” (Eż 20,11).

2170 L-Iskrittura f’jum il-Mulej tara ukoll it-tifkira tal-ħelsien ta’ Israel mill-jasar ta’ l-Eġittu: “Ftakar li int kont ilsir fl-art ta’ l-Eġittu, u l-Mulej Alla tiegħek ħarġek minn hemm b’id qawwija u bi driegħ merfugħ: għalhekk il-Mulej Alla tiegħek ordnalek tħares jum is-Sibt” (Dewt 5,15).

2171 Alla ried jafda lil Israel jum is-Sibt biex iħarsu bħala sinjal tal-Patt li ma jitħassar qatt (ara Eż 31,16). Is-Sibt hu jum il-Mulej, imqaddes għat-tifħir ta’ Alla, tal-ħolqien tiegħu u ta’ l-għemejjel tiegħu għas-salvazzjoni ta’ Israel.

2172 L-għemil ta’ Alla hu mudell għall-għemil tal-bniedem. Jekk Alla “straħ” fis-seba’ jum (Eż 31,17), il-bniedem ukoll għandu “jieqaf mix-xogħol” u jħalli lill-oħrajn, l-aktar il-foqra, “jieħdu r-ruħ” (Eż 23,12). Is-Sibt iwaqqaf ix-xogħol ta’ kull jum u jagħti ftit tan-nifs. Hu jum ta’ protesta kontra l-jasar tax-xogħol u l-qima tal-flus (ara Neh 13,15-22; 2 Kron. 36,21).

2173 L-Evanġelju jsemmi ħafna inċidenti li fihom Ġesù ġie mixli li kien qiegħed jikser il-liġi tas-Sibt. Iżda Ġesù qatt ma naqas milli jqaddes jum is-Sibt (ara Mk 1,21; Ġw 9,16). Jagħti t-tifsir veru lis-Sibt bl-awtorità kollha tiegħu. “Is-Sibt kien magħmul għall-bniedem, u mhux il-bniedem għas-Sibt” (Mk 2.27). Kollu mogħdrija, Ġesù jippermetti biex “f’jum is-Sibt tagħmel il-ġid u mhux id-deni, issalva ħajja u mhux toqtolha” (ara Mk 3,4). Is-Sibt hu jum il-Mulej tal-ħniena u tal-ġieħ ta’ Alla (ara Mt 12,5; Ġw 7,23). “Bin il-bniedem tas-Sibt ukoll huwa s-sid” (Mk 2,28).

II. Jum il-Mulej

Dan hu l-jum li għamel il-Mulej, ħa nifirħu u nithennew fih (Salm 118,24).

 

JUM IL-QAWMIEN MILL-IMWIET: IL-ĦOLQIEN ĠDID

2174 Ġesù qam mill-imwiet ‘fl-ewwel jum tal-ġimgħa” (Mt 28,1; Mk 16,2; Lq 24,1; Ġw 20,1). Bħala “l-ewwel jum”, jum il-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet ifakkar l-ewwel ħolqien. Bħala “t-tmien jum” li jiġi wara s-Sibt (ara Mk 16,1; Mt 28,1) ifisser il-ħolqien ġdid mibdi bil-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet. Għall-insara sar l-ewwel jum tal-jiem kollha, l-ewwel fost il-festi kollha, il-Ħadd, jum il-Mulej (“Hè kuriakè hèmera” “dies dominica”).

Ninġabru lkoll f’jum ix-xemx għaliex dan hu l-ewwel jum (wara s-Sibt tal-Lhud imma xorta l-ewwel jum) li fih Alla neħħa d-dlam u l-baħħ u ħalaq id-dinja, u għaliex hu l-jum li fih Ġesù Kristu, is-Salvatur tagħna, qam mill-imwiet.[1455]

 

IL-ĦADD – IL-MILJA TAS-SIBT

2175 Il-Ħadd jingħażel espressament mis-Sibt u, fiż-żmien, jiġi warajh kull ġimgħa; għall-insara jieħu l-post ta’ l-obbligu tas-Sibt li fih skond l-Iskrittura kellhom isiru ċerimonji ritwali. Fl-Għid ta’ Kristu, il-Ħadd temm il-verità spiritwali tas-Sibt Lhudi u ħabbar il-mistrieħ ta’ dejjem tal-bniedem f’Alla. Dan għaliex il-kult tal-liġi ħejja l-Misteru ta’ Kristu, u dak li kienet titlob il-liġi li jsir kien xbieha ta’ xi aspetti ta’ Kristu (ara 1 Kor 10,11).

Dawk li kienu jgħixu skond l-ordni tal-ħwejjeġ qodma waslu għal tama ġdida, ma ħarsux aktar is-Sibt imma ħarsu jum il-Mulej, li fih ħajjitna hi mbierka minnu u mill-mewt tiegħu.[1456]

2176 Iċ-ċelebrazzjoni tal-Ħadd tħares il-kmand morali li hemm fin-natura tal-bniedem miktub f’qalbu, jiġifieri li “jingħata lil Alla kult minn barra, li jidher, pubbliku, u regulari bħala sinjal tal-ġid universali li ta Alla lill-bnedmin kollha”.[1457] Il-kult tal-Ħadd itemm il-kmandament morali tal-Patt il-Qadim, li tiegħu ħa r-ritmu u l-ispirtu meta kull ġimgħa jiċċelebra l-Ħallieq u l-Feddej tal-poplu tiegħu.

 

L-EWKARISTIJA F’JUM IL-ĦADD

2177 Iċ-ċelebrazzjoni kull nhar ta’ Ħadd tal-Jum u tal-Ewkaristija tal-Mulej hu fil-qalba tal-ħajja tal-Knisja. “Il-Ħadd, il-jum li fih, bi tradizzjoni li ġejja mill-Appostli, jiġi ċċelebrat il-Misteru ta’ l-Għid, għandu jiġi mħares fil-Knisja kollha bħala jum ewlieni ta’ festa kmandata”.[1458]

“Għandhom ukoll jiġu mħarsa l-jiem tal-Milied, ta’ l-Epifanija tat-Tlugħ tal-Mulej fis-sema, tal-Ġisem u d-Demm ta’ Kristu, tal-Maternità ta’ Marija, tat-tnissil tagħha bla tebgħa u meta ġiet imtellgħa fis-sema, ta’ San Ġużepp, ta’ l-Appostli San Pietru u San Pawl u tal-Qaddisin kollha.[1459]

2178 Din id-drawwa tal-ġemgħa ta’ l-insara f’jum il-Mulej ġejja minn żmien l-Appostli (ara Atti 2,42-46; 1 Kor 11,17). L-Ittra lil-Lhud tfakkar dan: “Ma ninqatgħux mil-laqgħat tagħna flimkien, kif ħadu d-drawwa jagħmlu xi wħud: agħmlu l-qalb lil xulxin” (Lh 10,25).

It-Tradizzjoni żammet it-tifkira ta’ eżortazzjoni li għadha tgħodd sa llum: “Ħaffu lejn il-Knisja, ersqu lejn il-Mulej u stqarru dnubietkom u indmu waqt it-talb …Ħudu sehem fil-Liturġija qaddisa u divina, temmu t-talba tagħha u titilqux qabel tintbagħtu. Spiss għednilkom: dan il-jum ingħatalkom għat-talb u għall-mistrieħ. Hu l-jum li għamel il-Mulej. Nifirħu u nithennew fih.[1460]

2179 Il-parroċċa hi komunità preċiża ta’ nsara, mwaqqfa b’mod stabbli fi Knisja partikulari, u fiha l-kura pastorali hi fdata lill-kappillan, bħala ragħaj proprju tagħha, taħt l-awtorità ta’ l-isqof djoċesan.[1461] Hi l-post fejn l-insara kollha jistgħu jinġabru għaċ-ċelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija f’jum il-Ħadd. Il-parroċċa ddaħħal il-poplu nisrani fiċ-ċelebrazzjoni ordinarja tal-ħajja liturġika tagħha, tiġbru għal din iċ-ċelebrazzjoni, tgħallmu d-duttrina tas-salvazzjoni ta’ Kristu; tagħti xhieda ta’ l-imħabba ta’ Kristu b’għemejjel tajba u ta’ mħabba bejn l-aħwa.

Int ma tistax titlob id-dar kif titlob fil-knisja fejn ikun hemm għadd kbir ta’ l-aħwa, fejn l-għajta lil Alla toħroġ qisha minn qalb waħda. Hemm xi ħaġa aktar, hemm l-għaqda ta’ l-ispirti, il-ftehim bejn l-erwieħ, ir-rabta ta’ l-imħabba, it-talb tas-saċerdoti.[1462]

 

L-OBBLIGU TAL-ĦADD

2180 Il-preċett tal-Knisja igħidilna kif inħarsu b’mod preċiż din il-liġi tal-Mulej: “Fil-Ħdud u fil-ġranet l-oħra kmandati l-insara għandhom jissieħbu fil-Quddiesa”.[1463] “Jissodisfa għall-preċett tat-tisħib fil-Quddiesa, min jieħu sehem f’Quddiesa ċelebrata skond ir-rit kattoliku nhar il-festa stess jew fil-għaxija tal-jum ta’ qabel”.[1464]

2181 Iċ-ċelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija f’jum il-Ħadd hi l-pedament u t-twettiq tal-ħajja nisranija kollha. Hu għalhekk li l-insara huma obbligati jissieħbu fl-Ewkaristija fil-festi kmandati, sakemm m’humiex skużati minħabba xi raġuni gravi bħalma hu l-mard, il-ħsieb tat-trabi u tat-tfal żgħar, jew huma dispensati mill-kappillan proprju tagħhom.[1465] Dawk li jonqsu minn dan id-dmir għax iridu, jagħmlu dnub gravi.

2182 It-tisħib fiċ-ċelebrazzjoni komunitarja ta’ l-Ewkaristija għan-nisrani hu xhieda li hu ta’ Kristu u tal-Knisja tiegħu, u fidil lejhom. B’dan it-tisħib l-insara jagħtu xhieda tal-għaqda tagħhom fil-fidi u l-imħabba. Jagħtu xhieda flimkien tal-qdusija ta’ Alla u tat-tama tagħhom fis-salvazzjoni. Iwettqu lil xulxin, immexxijin mill-Ispirtu s-Santu.

2183 Meta ma hemmx saċerdoti, jew meta għal xi raġuni oħra gravi ma jkunx possibbli t-tisħib fiċ-ċelebrazzjoni ta’ l-Ewkaristija, jaqbel ħafna li l-insara jissieħbu fiċ-ċelebrazzjoni tal-Liturġija tal-Kelma, jekk ikun hemm, fil-knisja tal-parroċċa jew f’xi post mqaddes ieħor, u ċ-ċelebrazzjoni ssir skond id-direttivi mogħtijin mill-isqof djoċesan, jew inkella jingħataw għat-talb għal żmien xieraq waħidhom jew mal-familja jew, jekk ikun hemm okkażjoni, fi grupp ta’ familji.[1466]

 

JUM TA’ GRAZZJA U TA’ MISTRIEĦ MIX-XOGĦOL

2184 Bħalma Alla “waqaf fis-seba’ jum mix-xogħol kollu li kien għamel” (Ġen 2,2), hekk il-ħajja tal-bniedem għandha tkun imqassma f’ħin ta’xogħol u ta’ mistrieħ. L-istituzzjoni ta’ jum il-Mulej tgħin biex kulħadd igawdi żmien ta’ mistrieħ u ta’ rikreazzjoni biżżejjed, biex ikun jista’ jieħu ħsieb xieraq tal-ħajja tiegħu familjari, kulturali, soċjali u reliġjuża.[1467]

2185 Fil-Ħdud u l-btajjel l-oħra ta’ preċett, l-insara għandhom ifittxu li ma jagħmlux xogħol jew attivitajiet oħra li ma jħalluhomx jagħtu qima lil Alla, igawdu l-ferħ proprju ta’ jum il-Mulej, jagħmlu għemejjel ta’ ħniena, u jiksbu mistrieħ xieraq għar-ruħ u l-ġisem.[1468] Il-ħtiġijiet tal-familja jew ħtieġa soċjali kbira huma raġunijiet leġittimi biex jiskużaw mill-ħarsien tal-mistrieħ tal-Ħadd. Iżda l-insara jridu joqogħdu attenti biex dawn ir-raġunijiet leġittimi ma jwasslux għal drawwiet li jkunu ta’ ħsara għar-reliġjon, għall-ħajja tal-familja u għas-saħħa.

L-imħabba għall-verità titlob rikreazzjoni qaddisa, waqt li l-ħtieġa ta’ l-imħabba taċċetta xogħol li hu ġust.[1469]

2186 Jalla l-insara li għandhom il-ħin liberu tagħhom, jiftakru f’dawk ħuthom, li għandhom bħalhom l-istess ħtiġijiet u l-istess drittijiet, imma ma jistgħux jistrieħu minħabba l-faqar u l-miżerja tagħhom. Il-Ħadd hu tradizzjonalment il-jum li fih, permezz tat-tjieba nisranija, isiru għemejjel ta’ ġid u servizz umli mal-morda, ma’ min hu batut u ma’ l-anzjan. L-insara jqaddsu jum il-Mulej ukoll meta jiddedikaw il-ħin u l-ħsibijiet tagħhom għall-familja u għall-qraba, għemil li ma tantx ikunu jistgħu jagħmlu matul il-ġimgħa. Il-Ħadd hu jum ta’ riflessjoni, ta’ skiet, ta’ kultura u ta’ meditazzjoni, ta’ dak kollu li jgħin għall-kobor tal-ħajja tar-ruħ, għall-ħajja nisranija.

2187 It-tqaddis tal-Ħadd u tal-ġranet l-oħra ta’ festa jitlob sforz minn kulħadd flimkien. Kull nisrani għandu jfittex li ma jitlobx bla bżonn minn ħaddieħor kull ma jista’ jfixklu milli jħares jum il-Mulej. Meta xi drawwiet (l-isport, ir-ristoranti, u l-bqija) jew xi ħtiġijiet soċjali (servizzi pubbliċi, u l-bqija) jitolbu xogħol f’jum il-Ħadd, tibqa’ r-responsabbiltà li wieħed ifittex li jkollu xi ħin liberu. L-insara għandhom jaraw, bi spirtu ta’ rażan u ta’ mħabba, li jiġu evitati l-esaġerazzjonijiet u l-vjolenza li spiss isiru waqt rikreazzjonijiet li għalihom jinġabru folol kbar ta’ nies. Minkejja l-ħtiġijiet ekonomiċi, l-awtoritajiet pubbliċi għandhom jiżguraw liċ-ċittadini kollha żmien ta’ mistrieħ u żmien għall-qima lil Alla. L-istess obbligu għandhom dawk li jħaddmu, ma’ dawk li jaħdmulhom.

2188 L-insara, waqt li jirrispettaw il-libertà reliġjuża u l-ġid komun ta’ kulħadd, għandhom ifittxu li jum il-Ħadd u l-jiem tal-festi tal-Knisja jkunu ġranet ta’ vaganza pubblika. Għandhom jagħtu lil kulħadd eżempju pubbliku ta’ talb, ta’ rispett u ta’ ferħ, u jiddefendu t-tradizzjonijiet tagħhom bħala kontribut mill-aqwa għall-ħajja spiritwali tal-ġens kollu tal-bnedmin. Jekk il-liġijiet ta’ xi pajjiż jew għal xi raġunijiet oħra jobbligaw għax-xogħol f’jum il-Ħadd, dan il-jum, minkejja kollox wieħed għandu jgħixu bħala jum il-ħelsien tagħna, li jwassalna biex nissieħbu “f’ġemgħa ferrieħa”, fil-“ġemgħa ta’ l-ulied ewlenin li isimhom hu miktub fis-sema” (Lh 12,22-23).

 

Fil-qosor

2189 “Ħares jum is-Sibt u qaddsu” (Dewt 512). Is-Seba’ jum hu s-Sibt tal-mistrieħ, jum qaddis għall-Mulej” (Eż 31,15).

2190 Is-Sibt li kien iħabbar it-tmiem ta’ l-ewwel ħolqien, ħadlu postu l-Ħadd li jfakkar il-ħolqien ġdid, mibdi bil-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet.

2191 Il-Knisja tiċċelebra jum il-Qawmien ta’ Kristu mill-imwiet fit-tmien jum li bir-raġun kollu jissejjaħ Jum il-Mulej (“dies dominica”) jew il-Ħadd.[1470]

2192 “Il-Ħadd … għandu jkun imħares fil-Knisja kollha bħala l-jum ewlieni ta’ festa kmandata”.[1471] Fil-Ħdud u fil-festi kmandati kollha l-insara huma fid-dmir li jissieħbu fil-Quddiesa..[1472]

2193 Fil-Ħdud u fil-festi kmandati kollha l-insara għandhom jevitaw ix-xogħol u kull ħaġa oħra li tista’ tkun ta’ tfixkil għall-qima ta’ Alla, għall-ferħ proprju ta’ jum il-Mulej, u għall-mistrieħ xieraq tal-ġisem u tar-ruħ.[1473]

2194 L-istituzzjoni tal-Ħadd tgħin biex “kulħadd ikollu żmien ta’ mistrieħ u ta’ rikreazzjoni li jippermettulu jġib ’il quddiem il-ħajja tiegħu familjari, kulturali, soċjali u reliġjuża.[1474]

2195 Kull nisrani għandu jevita li jimponi fuq ħaddieħor dak li jista’ jtellfu milli jħares Jum il-Mulej.

 

 

 

 

IT-TIENI KAP

“ĦOBB ’L GĦAJREK BĦALEK INNIFSEK”

 

Ġesù qal lid-dixxipli tiegħu: “Ħobbu lil xulxin kif ħabbejtkom jien” (Ġw 13,34).

2196 Bi tweġiba għall-mistoqsija dwar liema kien l-ewwel kmandament, Ġesù qal: “Isma’ Israel: il-Mulej Alla tagħna huwa l-Mulej wieħed u int għandek tħobb il-Mulej Alla tiegħek b’qalbek kollha, b’ruħek kollha, b’moħħok kollu, u bil-qawwa tiegħek kollha. U t-tieni hu dan: Ħobb lil għajrek bħalek innifsek. Ma hemmx kmandament ieħor akbar minn dawn” (Mk 12, 29-31).

 L-Appostlu San Pawl ifakkarna: “Kull min iħobb, ikun iħares il-bqija tal-liġi. Għax il-kmandamenti ‘la tagħmilx adulterju, la toqtolx, la tisraqx, la tkunx rgħib’ u kull preċett ieħor, hu liema hu, kollha jinġabru f’kelma waħda: ‘Ħobb il-proxxmu tiegħek bħalek innifsek’. L-imħabba ma tagħmilx deni lill-proxxmu; mela l-imħabba hi l-milja tal-liġi” (Rum 13, 8-10).

 

Ir-raba’ artiklu

Ir-raba’ kmandament

 

Weġġaħ lil missierek u ’l ommok sabiex jitkattru jiemek fuq l-art li l-Mulej Alla tiegħek, jagħtik (Eż 20,12).

Kien jobdihom (Lq 2,51)

Il-Mulej Ġesù stess ifakkarna fil-qawwa ta’ dan “il-kmandament ta’ Alla” (Mk 7, 8-13). L-Appostlu jgħallem: “Intom it-tfal, isimgħu mill-ġenituri tagħkom, dan hu sewwa. ‘Weġġaħ ’il missierek u ’l ommok’ dan hu l-ewwel kmandament b’wegħda ‘sabiex ikollok ir-riżq u tul għomrok fuq l-art’” (Ef 6, 1-3; ara Dewt 5,16).

 

2197 Ir-raba’ kmandament jibda t-tieni tavla tal-Liġi: jindikalna l-ordni ta’ l-imħabba. Alla ried li warajh nagħtu ġieħ l-ewwel lill-ġenituri tagħna għax minn għandhom ħadna l-ħajja u huma għarrfulna ’l Alla. Aħna fid-dmir li nagħtu ġieħ u nirrispettaw lil dawk kollha li Alla, għall-ġid tagħna, libbishom bl-awtorità tiegħu.

2198 Dan il-kmandament ifisser b’mod pożittiv id-dmirijiet li għandna nagħmlu. Iħabbar il-kmandamenti li ġejjin, li huma dwar ir-rispett partikulari tal-ħajja, taż-żwieġ, tal-ġid materjali, tal-kelma. Huwa wieħed mill-pedamenti tad-duttrina soċjali tal-Knisja.

 

2199 Ir-raba’ kmandament jitkellem espressament ma’ l-ulied fuq ir-relazzjonijiet tagħhom ma’ missierhom u ommhom, billi din ir-relazzjoni hi l-iktar waħda universali. Jittratta wkoll dwar ir-rapporti li għandu jkun hemm bejn dawk li jiġu minn xulxin, li huma ta’ l-istess familja. Jitlob li jingħata ġieħ, imħabba, ħajr lin-nanniet u lill-antenati. Iħaddan ukoll id-dmirijiet ta’ l-istudenti lejn l-għalliema tagħhom, ta’ l-impjegati lejn min iħaddimhom, tas-subordinati lejn is-superjuri tagħhom, taċ-ċittadini lejn pajjiżhom, lejn min imexxihom jew jiggvernahom.

 Dan il-kmandament jolqot ukoll u jsemmi indirettament id-dmirijiet tal-ġenituri, tat-tuturi, tas-surmastrijiet, tal-kapijiet, tal-maġistrati, ta’ dawk li jiggvernaw, ta’ dawk kollha li għandhom xi awtorità fuq xi ħadd jew fuq xi komunità ta’ persuni.

2200 Il-ħarsien tar-raba’ kmandament għandu l-premju tiegħu: “Weġġaħ lill-missierek u ’l ommok, sabiex jitkattru jiemek fuq l-art li l-Mulej Alla tiegħek jagħtik” (Eż 20,12; ara Dewt 5,16). Il-ħarsien ta’ dan il-kmandament, flimkien mal-ġid spiritwali, jagħti ukoll il-ġid temporali tas-sliem u tal-prosperità. Għall-kuntrarju, in-nuqqas ta’ ħarsien ta’ dan il-kmandament iġib miegħu ħsarat kbar għall-komunitajiet u għall-persuni.

 

I.Il-familja fil-pjan ta’ Alla

 

In-natura tal-familja

2201 Il-komunità taż-żwieġ titwaqqaf bil-kunsens taż-żewġ għarajjes. Iż-żwieġ u l-familja huma għall-ġid taż-żewġ miżżewġin u għat-tnissil u l-edukazzzjoni ta’ l-ulied. L-imħabba tal-miżżewġin u t-tnissil ta’ l-ulied joħolqu bejn il-membri ta’ l-istess familja għadd ta’ relazzjonijiet personali u responsabbiltajiet ta’ importanza kbira.

2202 Raġel u mara miżżewġin, flimkien ma’ wliedhom, jagħmlu familja. Dan jiġi qabel kull għarfien tal-familja mill-awtorità ċivili, li hi fid-dmir li taċċetta dan il-fatt. Wieħed għandu jqis il-familja bħala ħaġa normali, u għandhom jitqiesu u jiġu apprezzati s-suriet kollha ta’ relazzjonijiet bejn qraba b’riferenza għaliha.

2203 Meta Alla ħalaq ir-raġel u l-mara, waqqaf il-familja tal-bniedem u żejjinha b’kostituzzjoni fundamentali. Il-membri tal-familja huma persuni ndaqs fid-dinjità tagħhom. Għall-ġid tal-membri kollha tal-familja u għall-ġid tas-soċjetà, il-familja għandha għadd ta’ responsabbiltajiet, ta’ dmirijiet u ta’ drittijiet.

 

 

 

Il-familja nisranija

2204 “Il-familja nisranija titfa’ dawl partikulari fuq l-għaqda tal-Knisja, u fl-istess ħin tagħtiha sura konkreta; minħabba f’hekk il-familja tista’ u għandha tissejjaħ knisja tad-dar”.[1475]Hi komunità ta’ fidi, ta’ tama u ta’ mħabba; fi ħdan il-Knisja għandha importanza singulari kif jurina t-Testment il-Ġdid (ara Ef 5,21 – 6,4; Kol 3,18-21; 1 Piet 3,1-7).

2205 Il-familja nisranija hi għaqda ta’ persuni, xbieha tax-xirka tal-Missier u l-Iben fl-Ispirtu s-Santu. Il-ħidma tal-familja għat-tnissil u l-edukazzjoni ta’ l-ulied tirrifletti l-ħidma għall-ħolqien tal-Missier. Hi msejħa biex tissieħeb fit-talba u s-sagrifiċċju ta’ Kristu. It-talb kull jum u l-qari tal-Kelma ta’ Alla jsaħħu l-ispirtu ta’ mħabba fi ħdanha. Il-familja nisranija tħabbar l-Evanġelju u hi missjunarja.

2206 Ir-relazzjonijiet fi ħdan il-familja jfissru li jkun hemm ċertu qbil jew xebh fis-sentimenti fil-ġibdiet u fl-interessi tal-membri tagħha: dan jiġi l-aktar mir-rispett li jkun hemm bejn il-persuni kollha li jifformaw il-familja. Il-familja hi komunità privileġġjata, imsejħa biex “il-miżżewġin ikunu miftuħin għal xulxin fl-imħabba u biex ikun hemm ukoll kooperazzjoni attenta bejn il-ġenituri fl-edukazzjoni ta’ l-ulied”.[1476]

 

II.Il-familja u s-soċjetà

2207 Il-familja hi ċ-ċellula li hi l-bidu tal-ħajja soċjali. Hi dik is-soċjetà naturali li fiha r-raġel u l-mara huma msejħin biex jingħataw lil xulxin fl-imħabba u fid-don tal-ħajja. L-awtorità, l-istabbiltà u l-ħajja ta’ relazzjonijiet fi ħdan il-familja huma s-sisien tal-libertà, tas-sigurtà u tal-fraternità fi ħdan is-soċjetà. Il-familja hi dik il-komunità li fiha, sa mit-tfulija, wieħed jista’ jitgħallem il-valuri morali, jibda jagħti ġieħ lil Alla u jitgħallem juża sewwa l-libertà tiegħu. Il-ħajja fil-familja hi d-dħul għall-ħajja fis-soċjetà.

2208 Il-familja trid tgħix b’mod li l-membri tagħha jitgħallmu jħabirku u jieħdu ħsieb iż-żgħar u x-xjuħ, il-morda u l-ħandikappati u l-foqra, ħa jieħdu ħsiebhom. Ħafna huma l-familji li, f’ċerti mumenti, isibu ruħhom li ma jistgħux jagħtu din l-għajnuna. Jidħlu mbagħad persuni oħra, familji oħra, u, fl-aħħar, meta ma hemmx ħadd ieħor, l-istess soċjetà biex jaħsbulhom għal dak li jeħtieġu. “Quddiem Alla u Missierna t-tjieba safja u bla tebgħa hi din: iżżur l-iltiema u r-romol fil-hemm tagħhom u żżomm ruħek bla tinġis ’il bogħod mid-dinja” (Ġak 1,27).

 

2209 Il-familja jrid ikollha l-għajnuna u l-ħarsien b’mezzi soċjali adatti. Fejn il-familji ma jistgħux jaqdu sewwa dmirijiethom kif għandu jkun,għaqdiet soċ­-jali oħra huma fid-dmir li jgħinuhom ħa jżommu sħiħa l-familja. Skond il-prin-ċipju tas-sussidjarità, il-komunitajiet aktar wesgħin għandhom joqogħdu attenti li ma jħaddmux għalihom is-setgħat tal-familja u jindaħlulha fil-ħajja tagħha.

2210 L-importanza tal-familja għall-ħajja u għall-hena tas-soċjetà[1477] titlob li s-soċjetà turi responsabbiltà partikulari għall-ħarsien u s-sħuħija taż-żwieġ u tal-familja. Is-setgħat ċivili għandhom iqisuh dmir serju “li jagħrfu u jħarsu n-natura vera taż-żwieġ u tal-familja, li jiddefendu l-moralità pubblika u jgħinu biex il-familji kollha jkollhom qagħda tajba”.[1478]

2211 Il-komunità politika għandha d-dmir li turi ġieħ lill-familja, tgħinha u tiżguralha speċjalment:

— il-libertà li titwaqqaf bħala familja, ikollha tfal, trabbihom skond konvinzjonijiet morali u reliġjużi proprji;

— il-ħarsien ta’ l-istabbiltà tar-rabta taż-żwieġ u tal-familja;

— il-libertà li tistqarr il-fidi tagħha, tgħaddiha lill-oħrajn, trabbi lill-ulied fiha, bil-mezzi u l-istituzzjonijiet meħtieġa għal dan;

— id-dritt għall-proprjetà privata, il-libertà ta’ l-intrapriża, id-dritt għax-xogħol, id-dritt għad-dar, u dritt għall-emigrazzjoni;

— skond l-istituzzjonijiet tal-pajjiż, id-dritt għall-għajnuna fil-mard, għall-għajnuna lix-xjuħ, għas-sussidji lill-familji;

— il-ħarsien tas-saħħa u tas-sigurtà, l-aktar dwar il-perikli tad-droga, tal-pornografija, ta’ l-alkoħoliżmu, u l-bqija;

— il-libertà li twaqqaf assoċjazzjonijiet ma’ familji oħra u hekk ikollha min jidher għaliha quddiem l-awtoritajiet ċivili.[1479]

2212 Ir-raba’ kmandament jitfa’ dawl fuq ir-relazzjonijiet l-oħra li hemm fis-soċjetà. F’ħutna bniet u subien naraw ulied il-ġenituri tagħna; fil-kuġini, in-nisel ta’ nannietna; fiċ-ċittadini sħabna, ulied pajjiżna; fl-imgħammdin, ulied il-Knisja Ommna; f’kull bniedem, iben jew bint dak li ried jissejjaħ “Missierna”. Dan kollu jurina li r-relazzjonijiet tagħna ma’ għajrna huma relazzjonijiet per-sonali. Il-proxxmu m’huwiex xi “individwu” tal-ġemgħa tal-bnedmin; hu “xi ħadd” li għax għandu l-istess bidu tagħna jistħoqqlu attenzjoni u rispett singulari.

 

2213 Il-komunitajiet tal-bnedmin huma magħmulin minn persuni. Dawk li jmexxu dawn il-komunitajiet ma jridux ifittxu biss d-drittijiet ta’ kulħadd u jaraw li kulħadd jaqdi dmiru, imma jridu jaraw wkoll li jinżamm kull ftehim, kull kuntratt li jsir. Relazzjonijiet tajba bejn ħaddiema u min iħaddem, bejn gvern u ċittadini, jiġu minn dik it-tjieba naturali li taqbel mad-dinjità tal-persuna tal-bniedem, ħerqan għall-ġustizzja u għall-għaqda bejn l-aħwa.

 

 

III. Id-dmirijiet tal-membri tal-familja

 

Id-dmirijiet tat-tfal

2214 Alla l-Missier hu l-bidu tal-paternità tal-bniedem (ara Ef 3,14): minn dan jiġi l-ġieħ li għandu jingħata lill-ġenituri. Ir-rispett tat-tfal, taż-żgħar jew tal-kbar għall-missier u l-omm (ara Prov. 1,8; Tob 4,3-4) jieħu l-ħajja mill-imħabba naturali li tiġi mir-rabta li tgħaqqadhom bejniethom. Dan jitolbu l-kmandament ta’ Alla (ara Eż 20,12).

2215 Ir-rispett għall-ġenituri (pietas filialis) mhux ħlief il-ħajr lil dawk li, bl-għoti tad-don tal-ħajja, b’imħabbithom u xogħolhom, ġiebu ’l uliedhom fid-dinja u ħallewhom jikbru fit-tul, fl-għerf u fil-grazzja. “Agħti ġieħ lil missierek b’qalbek kollha, u tinsiex uġigħ il-ħlas ta’ ommok. Ftakar li kienu huma li ġibuk fid-dinja; biex se tħallashom għal dak li tawk?” (Sir 7, 27-28).

2216 Ir-rispett ta’ l-ulied jidher meta tassew joqogħdu għall-ġenituri tagħhom u jobduhom “Ħares, ibni, l-ordnijiet ta’ missierek, u twarrbux it-tagħlim ta’ ommok. Huma jmexxuk fil-mixi tiegħek, iħarsuk meta tkun rieqed, ikellmuk meta tqum” (Prov. 6,20-22). “Iben bil-għaqal jisma’ t-tagħlim ta’ missieru, imma l-insolenti ma joqgħodx għaċ-ċanfir” (Prov 13,1).

2217 Tul iż-żmien kollu li l-iben ikun jgħix f’dar il-ġenituri tiegħu, għandu jobdihom f’kull ma jgħidulu għall-ġid tiegħu u tal-familja. “Intom, tfal, isimgħu mill-ġenituri tagħkom f’kollox, għax dan hu li jogħġob lill-Mulej” (Kol 3,20; ara Ef 6,1). L-ulied għandhom ukoll jobdu dak li b’mod raġunevoli jgħidulhom l-edukaturi tagħhom u dawk kollha li lilhom ġew fdati mill-ġenituri tagħhom. Iżda jekk tifel hu konvint, fil-kuxjenza tiegħu, li hu moralment ħażin tobdi xi ordni li jingħatalu, ma għandux jagħmlu.

 Meta jikbru, l-ulied għandhom ikomplu jirrispettaw lill-ġenituri tagħhom. Jikkuntentawhom f’xewqathom qabel stess jgħidulhom bihom, ifittxu bil-qalb il-pariri tagħhom, u jilqgħu t-twissijiet ġustifikati tagħhom. L-ubbidjenza lejn il-ġenituri tispiċċa malli l-ulied jieħdu l-istat tagħhom, imma mhux ir-rispett li għandu jibqa’ għal dejjem. Dan ir-rispett għandu l-għeruq tiegħu fil-biża’ ta’ Alla, wieħed mid-doni ta’ l-Ispirtu s-Santu.

 

2218 Ir-raba’ kmandament ifakkar lil ulied, meta jkunu kibru, fir-responsabbiltajiet li għandhom lejn il-ġenituri tagħhom. Sa fejn jistgħu, għandhom igħinuhom materjalment u moralment, fi xjuħithom, meta jkunu morda, meta jkunu waħedhom jew imdejqin. Ġesù jfakkar dan id-dmir ta’ ħajr (ara Mk 7,10-12):

Il-Mulej għolla l-missier fuq it-tfal, u saħħaħ id-dritt ta’ l-omm fuq l-ulied. Min jibża’ minn missieru jagħmel tajjeb għal dnubietu, u min iweġġaħ lil ommu qisu qed jiġma’ f’teżor. Min jibża’ minn missieru jifraħ b’uliedu u meta jitlob ikun mismugħ. Min iweġġaħ ’il missieru jkollu għomor twil, u min iserraħ lil ommu jkun qed jisma’ mill-Mulej (Sir 3,2-6).

Ibni, ieqaf ma’ missierek fi xjuħitu, u ma’ tul ħajtu tweġġagħlux qalbu. Ukoll jekk moħħu jħallih, għadru, u tonqsux mill-ġieħ meta għadek mimli bis-saħħa … Daqs midgħi min jitlaq lil missieru waħdu, u misħut mill-Mulej min jgħaddab lil ommu (Sir 3,12.16).

2219 Ir-rispett ta’ l-ulied iġib l-armonija fil-ħajja kollha tal-familja u dan jgħodd ukoll għar-relazzjonijiet bejn l-aħwa. Ir-rispett għall-ġenituri jdawwal l-ambjent kollu tal-familja. “Ulied l-ulied huma l-ġieħ tax-xjuħ” (Prov. 17,6). “Bl-umiltà kollha, bil-ħlewwa u bis-sabar aħmlu u ħobbu ’l xulxin” (Ef 4,2).

2220 L-insara għandhom juru gratitudni speċjali lil dawk li minn għandhom irċevew id-don tal-fidi, il-grazzja tal-Magħmudija u l-ħajja fil-Knisja. Dawn jistgħu jkunu l-ġenituri jew xi qraba oħra, in-nanniet, ir-ragħajja ta’ l-erwieħ, il-katekisti, għalliema oħra jew xi ħbieb. “Niftakar fil-fidi vera tiegħek, fidi li l-ewwel kienet ta’ nanntek Lojd, imbagħad ta’ ommok Ewniki u li ma għandi ebda dubju li hi fik ukoll” (2 Tim 1,5).

 

Dmirijiet tal-Ġenituri

2221 Il-frott ta’ l-imħabba tal-miżżewġin bejniethom m’huwiex biss it-tnissil ta’ l-ulied, imma hu wkoll l-edukazzjoni morali u l-formazzjoni spiritwali tagħhom. Il-ħidma tal-ġenituri fl-edukazzjoni ta’ uliedhom “hi hekk importanti li tista’ tgħid mhux possibbli jkollok oħra flokha”.[1480] Id-dritt u d-dmir tal-ġenituri fl-edukazzjoni ta’ l-ulied huma ta’ importanza kbira u ma jistgħux jiċċaħħdu minnhom.[1481]

2222 Il-ġenituri għandhom iqisu lil uliedhom bħala wlied Alla u jirrispettawhom bħala persuni. Għandhom jgħallmu lil uliedhom jħarsu l-liġi ta’ Alla, waqt li huma stess juru li qed jagħmlu r-rieda tal-Missier li hu fis-smewwiet.

2223 Il-ġenituri huma l-ewwel responsabbli ta’ l-edukazzjoni ta’ wliedhom. Juru din ir-responsabbiltà l-ewwelnett billi joħolqu ambjent fejn il-ħlewwa, il-maħfra, ir-rispett, il-fedeltà, u l-qadi bla ebda interess, huma r-regola. Il-familja hi l-post adatt għall-edukazzjoni fil-virtù. Din l-edukazzjoni titlob żmien ta’ tħejjija li jkun żmien ta’ ċaħda, ta’ ġudizzji bil-għaqal, ta’ kontroll fuqek innifsek, ta’ kondizzjonijiet ta’ libertà vera. Il-ġenituri jridu jgħallmu lil uliedhom iqiegħdu “d-dimensjonijiet materjali u istintivi tagħhom wara d-dimensjonijiet interjuri u spiritwali tagħhom”.[1482] Hi responsabbiltà kbira għall-ġenituri li jagħtu eżempji tajba lil uliedhom. Meta jkunu kapaċi jagħrfu d-difetti tagħhom quddiem uliedhom ikunu jistgħu jmexxuhom aħjar u jikkorreġuhom:

“Min iħobb ’il ibnu ta’ sikwit jagħtih is-swat, ħalli fl-aħħar ikollu biex jifraħ; min lil ibnu jżommlu, ibnu jkun għalih ta’ ġieħ” (Sir 30,1-2). “Intom, il-missirijiet, iġġarbuhomx iżżejjed lil uliedkom, iżda rabbuhom fid-dixxiplina u t-twiddib tal-Mulej” (Ef 6,4).

2224 Il-familja hi l-ambjent naturali fejn il-bniedem jiġi mħarreġ għas-solidarjetà u għar-responsabbiltajiet komunitarji. Il-ġenituri għandhom jgħallmu lil uliedhom iħarsu ruħhom mill-kompromessi u d-degradazzjoni li qegħdin jheddu s-soċjetajiet tal-bnedmin.

2225 Bil-grazzja tas-sagrament taż-Żwieġ, il-ġenituri rċevew ir-responsabbiltà u l-privileġġ li jevanġelizzaw lil uliedhom. Mindu jkunu ċkejknin għandhom jgħallmuhom il-misteri tal-fidi, li tagħha il-ġenituri huma “l-ewwel ħabbara” għal uliedhom.[1483] Sa minn ċkunithom għandhom iseħbuhom fil-ħajja tal-Knisja. Is-sura tal-ħajja fil-familja tista’ tmantni dawk id-dispożizzjonijiet affettivi li, tul il-ħajja kollha, jibqgħu dejjem il-veru bidu ta’ fidi ħajja u jibqgħu dejjem iżommuha ħajja.

2226 L-edukazzjoni fil-fidi permezz tal-ġenituri trid tibda mill-ewwel tfulija. Tkun qiegħda ġa tingħata meta l-membri tal-familja jgħinu lil xulxin jikbru fil-fidi, bix-xhieda li jagħtu ta’ ħajja nisranija skond l-Evanġelju. Il-katekeżi fil-familja tiġi qabel is-suriet l-oħra kollha tat-tagħlim tal-fidi, tissieħeb magħhom u tgħinhom. Il-ġenituri huma fid-dmir jgħallmu ’l uliedhom jitolbu u jagħrfu l-vokazzjoni tagħhom ta’ wlied Alla.[1484] Il-parroċċa hi l-komunità ewkaristika u l-qalba tal-ħajja liturġika tal-familji nsara: hi post privileġġjat tal-katekeżi tat-tfal u tal-ġenituri.

2227 L-ulied min-naħa tagħhom jgħinu lill-ġenituri jikbru fil-qdusija.[1485] Kollha kemm huma u kull wieħed minnhom b’ġenerożità u bla ma jintelqu, għandhom jaħfru lil xulxin bil-qalb l-offiżi, it-tilwim, l-inġustizzji u t-traskuraġni tagħhom. Dan tissuġġerih l-imħabba li għandu jkollhom għal xulxin. Dan titolbu l-imħabba ta’ Kristu (ara Mt 18, 21-22; Lq 17,4).

2228 Tul it-tfulija, ir-rispett u l-imħabba tal-ġenituri għal uliedhom jidher l-ewwel fil-ħsieb u fl-attenzjoni li juru fit-trobbija tagħhom u billi jipprovdulhom għall-ħtiġijiet materjali u spiritwali tagħhom. Meta l-ulied ikunu jikbru, l-istess rispett u l-istess dedizzjoni jwasslu lill-ġenituri biex jgħallmu ’l uliedhom kif jużaw tajjeb ir-raġuni u l-libertà tagħhom.

2229 Il-ġenituri, bħala l-ewwel responsabbli ta’ l-edukazzjoni ta’ wliedhom għandhom id-dritt jagħżlulhom l-iskola li tkun taqbel mal-konvinzjonijiet proprji tagħhom. Dan hu dritt fundamentali. Il-ġenituri għandhom, sa fejn jista’ jkun, jagħżlu dawk l-iskejjel li l-aħjar jistgħu jgħinuhom fil-ħidma tagħhom ta’ edukaturi nsara.[1486] L-awtoritajiet ċivili għandhom id-dmir li jħarsu dan id-dritt tal-ġenituri u jiżgurawlhom kondizzjonijiet li bihom ikunu jistgħu tassew jużaw dan id-dritt.

2230 Meta jikbru l-ulied għandhom id-dritt u d-dmir li jagħżlu l-professjoni u l-istat tal-ħajja tagħhom. Jidħlu għal dawn ir-responsabbiltajiet ġodda f’relazzjoni ta’ fiduċja mal-ġenituri tagħhom, u minn għandhom jitolbu u jieħdu bil-qalb pariri u tagħrif. Il-ġenituri għandhom joqogħdu attenti li ma jmorrux kontra uliedhom la fl-għażla tal-professjoni u l-anqas fl-għażla tas-sieħeb jew sieħba tagħhom fiż-żwieġ. Dan id-dmir li joqogħdu lura ma jfissirx li ma għandhomx, anzi għandhom, jgħinuhom b’pariri għaqlin, b’mod partikulari meta jiġu biex iwaqqfu familja.

2231 Xi wħud ma jiżżewġux biex jieħdu ħsieb il-ġenituri tagħhom jew lil xi ħadd minn ħuthom, jew biex jiddedikaw ruħhom kollhom kemm huma għall-professjoni tagħhom jew għal xi raġunijiet oħra ta’ ġieħ. Dawn jistgħu jagħtu kontribut mill-aqwa għall-ġid tal-ġens kollu tal-bnedmin.

 

IV.Il-familja u s-saltna

2232 Ir-rabtiet tal-familja, għalkemm huma importanti ħafna, mhumiex rabtiet assoluti. Kif it-tifel jikber u jkun aktar matur u indipendenti f’dak li hu uman u spirtwali, tibda tidher dejjem aktar ċara u dejjem aktar qawwija l-vokazzjoni singulari tiegħu li tiġih minn Alla. Il-ġenituri għandhom jirrispettaw din is-sejħa u jgħinu lil uliedhom iwieġbu għaliha. Irridu nkunu konvinti li l-ewwel vokazzjoni tan-nisrani hi dik li jmur wara Ġesù (ara Mt 16,25). “Min iħobb lil missieru u ’l ommu aktar minni ma jistħoqqlux ikun miegħi; min iħobb lil ibnu jew lil bintu aktar minni ma jistħoqqlux li jkun miegħi” (Mt 10,37).

2233 Tkun dixxiplu ta’ Ġesù jfisser tilqa’ l-istedina li tkun membru tal-familja ta’ Alla, tgħix kif għex hu: “Kull min jagħmel ir-rieda ta’ Missieri li hu fis-smewwiet, dak hu ħija, u oħti, u ommi” (Mt 12,49).

 Il-ġenituri għandhom jilqgħu u jaċċettaw bil-ferħ u r-radd il-ħajr is-sejħa li l-Mulej jagħmel lil xi wieħed jew waħda minn uliedhom, biex imorru warajh u jħaddnu ħajja ta’ verġinità għas-saltna tas-smewwiet, jew ħajja kkonsagrata, jew il-ministeru saċerdotali.

 

V. L-awtoritajiet fis-soċjetà ċivili

2234 Ir-raba’ kmandament jordnalna wkoll li nagħtu ġieħ lil dawk kollha li, għall-ġid tagħna, irċevew minn għand Alla xi awtorità fis-soċjetà. Il-kmandament juri ċar x’inhuma d-dmirijiet ta’ dawk li jirċievu l-awtorità u ta’ dawk li se tkunilhom ta’ ġid.

 

Dmirijiet ta’ l-awtoritajiet Ċivili

2235 Dawk li għandhom xi awtorità, għandhom iħaddmuha bħala servizz “Min irid ikun kbir fostkom għandu jkun il-qaddej ta’ kulħadd” (Mt 20,26). L-eżerċizzju ta’ l-awtorità hu moralment tajjeb għax kull awtorità ġejja minn Alla, iżda l-awtorità trid titħaddem b’mod raġjonevoli, u skond il-għan speċifiku tagħha. Ħadd ma jista’ jordna jew iwaqqaf xi ħaġa li tmur kontra d-dinjità tal-persuna umana jew kontra l-liġi naturali.

2236 Fit-tħaddim ta’ l-awtorità trid tidher ċara skala ġusta ta’ valuri li tagħmilha iktar faċli għal kulħadd li jeżerċita l-libertà u r-responsabbiltajiet tiegħu. Is-superjuri għandhom iħaddmu l-ġustizzja distributtiva bil-għaqal, huma u jqisu l-ħtiġijiet ta’ kull wieħed u x’jista’ jagħti kull wieħed, biex ikun hemm ftehim u paċi bejn kulħadd. Għandhom jgħassu biex ir-regolamenti u d-dispożizzjonijiet li jagħmlu ma joħolqux oppożizzjoni bejn l-interessi personali u l-interessi tal-komunità.[1487]

2237 Is-setgħat politiċi huma fid-dmir li jirrispettaw id-drittijiet fondamentali tal-persuna umana. Ifittxu li jagħmlu l-ħaqq b’mod uman, huma u jħarsu d-drittijiet ta’ kull wieħed, speċjalment id-drittijiet tal-familji u tal-foqra.

 Id-drittijiet politiċi li jiġu miċ-ċittadinanza jistgħu u għandhom jingħataw skond dak li jitlob il-ġid komun. Dawn id-drittijiet ma jistgħux jiġu sospiżi mill-awtoritajiet pubbliċi mingħajr raġuni leġittima u proporzjonata. L-użu tad-drittijiet politiċi bħala għan għandu l-ġid komun tan-nazzjon u tal-komunità tal-bnedmin.

 

Dmirijiet taĊ-Ċittadini

2238 Dawk li huma sudditi ta’ l-awtorità għandhom iqisu s-superjuri tagħhom bħala rappreżentanti ta’ Alla, li għamilhom ministri tad-doni tiegħu (ara Rum 13,1-2). “Għall-imħabba tal-Mulej, baxxu raskom għal kull awtorità tal-bnedmin, … Għixu bħala nies ħielsa mhux li tinqdew bil-ħelsien tagħkom biex bħallikieku tgħattu l-ħażen, imma bħala qaddejja ta’ Alla” (1 Piet 2,13.16). Din il-kollaborazzjoni leali ġġib magħha d-dritt, u xi kull tant ukoll id-dmir, ta’ protesta ġusta kontra dak li jidher li se jkun ta’ ħsara għad-dinjità tal-persuni u għall-ġid tal-komunità.

2239 Id-dmir taċ-ċittadini hu li jagħtu sehemhom, flimkien ma’ l-awtoritajiet leġittimi, għall-ġid tas-soċjetà, fi spirtu ta’ verità u ta’ ġustizzja, ta’ solidarjetà, u ta’ libertà. L-imħabba u s-servizz lill-pajjiż huma xhieda ta’ dmir ta’ rikonoxxenza u ta’ mħabba. L-ubbidjenza lill-awtoritajiet ċivili u s-servizz għall-ġid tal-komunità jitolbu liċ-ċittadini jagħtu sehemhom fil-ħajja tal-komunità politika.

2240 L-ubbidjenza lejn l-awtorità u r-responsabbiltà taċ-ċittadini kollha flimkien għall-ġid ta’ kulħadd jitolbu moralment li kulħadd iħallas it-taxxi, jivvota u jiddefendi l-pajjiż.

“Agħtu lil kulħadd dak li ħaqqu, taxxi lil min imissu t-taxxi, dazju lil min imissu d-dazju, rispett lil min imissu rispett, ġieħ lil min imissu l-ġieħ” (Rum 13,7).

L-insara għandhom kull wieħed pajjiżu, iżda jgħixu fih qisu mhux tagħhom; jaqsmu kollox ma’ l-oħrajn, ta’ ċittadini li huma, u jistabru b’kollox bħallikieku barranin … Joqogħdu għal-liġijiet tal-pajjiż, iżda jgħixu ħajja li mhux milħuqa mil-liġi … Dan hu s-sehem kbir li Alla tahom fid-dinja, u jagħmlu ħażin jekk ma jaċċettawhx.[1488]

 L-Appostlu jħeġġiġna biex nitolbu u nroddu ħajr għas-slaten u għal dawk kollha li għandhom xi awtorità biex “inkunu nistgħu ngħaddu ħajja fil-kwiet u fis-sliem, fit-tjieba u kif jixraq” (1Tim 2,2).

2241 In-nazzjonijiet li jinsabu f’qagħda aħjar għandhom jilqgħu mill-aħjar li jistgħu l-barrani li qiegħed ifittex sigurtà u mezzi biex jgħix, ħwejjeġ li ma jistax isibhom f’pajjiżu. L-awtoritajiet pubbliċi għandhom jgħassu biex jaraw li r-rispett, mitlub mil-liġi naturali għall-barrani li jiġi fid-dar ikun imħares minn dawk li jilqgħuh għandhom.

L-awtoritajiet politiċi, minħabba l-ġid komun ta’ dawk li huma responsabbli tagħhom, jistgħu jirregolaw id-dritt ta’ l-emigrazzjoni b’għadd ta’ kondizzjonijiet ġuridiċi, l-aktar dwar ir-rispett tad-dmirijiet li l-emigranti għandhom lejn il-pajjiż li qed jilqagħhom. L-emigrant hu fid-dmir, b’sinjal ta’ ħajr, li jirrispetta l-wirt materjali u spiritwali tal-pajjiż li qed jilqgħu, jobdi l-liġijiet u jgħin fl-ispejjeż li jsiru għalih.

2242 Iċ-ċittadin hu obbligat fil-kuxjenza li ma jobdix l-ordnijiet ta’ l-awtoritajiet ċivili meta dawn huma kontrarji għal-liġi morali u għad-drittijiet fundamentali tal-persuna jew kontra t-tagħlim tal-Evanġelju. Li wieħed jirrifjuta li jobdi lill-awtoritajiet ċivili, meta dak li qed jitolbu hu kontrarju għal dak li titlob kuxjenza retta, hu ġustifikat mid-distinzjoni bejn il-qadi ta’ Alla u l- qadi ta’ l-awtorità ċivili: “Agħtu lil Ċesari dak li hu ta’ Ċesari u lil Alla dak li hu ta’ Alla” (Mt 22,21). “Jeħtieġ nobdu ’l Alla aktar mill-bnedmin” (Atti 5,29).

Jekk l-awtorità pubblika, tmur ’l hemm minn dak li hu dmirha u taħqar iċ-ċittadini, dawn ma għandhomx jirrifjutaw li jħarsu dak li oġġettivament hu mitlub mill-ġid ta’ kulħadd. Iżda jistgħu jiddefendu drittijiethom u dawk taċ-ċittadini sħabhom kontra l-abbuż tal-poter, waqt li jħarsu l-limiti indikati mil-liġi naturali u mil-liġi evanġelika.[1489]

2243 Ir-reżistenza għall-moħqrija mill-poter politiku ma għandhiex tagħmel użu mill-armi ħlief meta jkun hemm il-kondizzjonijiet kollha f’daqqa: (1) ikun hemm ksur gravi tad-drittijiet fundamentali tal-bniedem li wieħed ikun ċert minnu u li jkun ilu sejjer għal żmien twil; (2) ikunu ġew użati l-mezzi l-oħra kollha u kollox ikun għal xejn; (3) ma jinħolqux kondizzjonijiet agħar minn dawk li jkun hemm; (4) ikun hemm bażi ta’ tama serja li r-reżistenza se tirnexxi; (5) ma jkunx hemm tamiet raġjonevoli ta’ xi soluzzjoni aħjar.

 

Il-komunità politika u l-Knisja

2244 Kull istituzzjoni għandha quddiemha, ukoll jekk ma tgħidhiex bil-kliem, viżjoni tal-bniedem u ta’ fejn irid jasal. Fuq din il-viżjoni tfassal il-kriterji li bihom tiġġudika l-iskala tal-valuri u l-mod kif iġġib ruħha. Il-kotra l-kbira tas-soċjetajiet wasslu lill-istituzzjonijiet tagħhom biex jagħrfu li l-bniedem hu ’l fuq minn kull ħaġ’oħra. Ir-reliġjon biss, irrivelata minn Alla, uriet b’mod l-aktar ċar li l-bidu u d-destin tal-bniedem hu Alla Ħallieq u Feddej. Il-Knisja tistieden lis-setgħat politiċi biex fil-ġudizzji u d-deċiżjonijiet tagħhom tmexxihom il-Verità dwar Alla u l-bniedem:

Is-soċjetajiet li ma jafux jew ma jridux tmexxihom din il-Verità għaliex jidhrilhom li huma indipendenti minn Alla, jaslu biex jaraw fihom infushom jew f’xi ideoloġija l-prinċipju li jmexxihom lejn id-destin tagħhom u, billi ma jammettux li hemm kriterju oġġettiv tat-tajjeb u tal-ħażin, jagħtu lilhom infushom bid-deher jew bil-moħbi poter totalitarju fuq il-bniedem, kif turina l-istorja.[1490]

2245 Il-Knisja, minħabba d-dmirijiet tagħha u l-kompetenza tagħha, ma tistax tkun bl-ebda mod identifikata mal-poter politiku, imma hi fl-istess ħin sinjal u ħarsien tal-karattru traxxendenti tal-persuna umana. “Il-Knisja ġġib ’il quddiem u tirrispetta l-libertà politika u r-responsabbiltajiet taċ-ċittadini”.[1491]

2246 Hi parti mill-missjoni tal-Knisja “tagħti ġudizzju morali, ukoll fuq materji li jolqtu l-qasam politiku, meta d-drittijiet fondamentali tal-bniedem jew is-salvazzjoni ta’ l-erwieħ jitolbu dan; tuża l-mezzi kollha li għandha, u dawk biss li jaqblu ma’ l-Evanġelju u mal-ġid ta’ kulħadd, skond iż-żmien u skond xi tkun is-sitwazzjoni”.[1492]

 

Fil-qosor

2247 “Weġġaħ lil missierek u lil ommok” (Dewt 5,16; Mk 7,10)

2248 Skond ir-raba’ kmandament Alla ried li, warajh nagħtu ġieħ lill-ġenituri tagħna u lil dawk kollha li Hu tahom awtorità għall-ġid tagħna.

2249 Il-komunità tal-miżżewġin titwaqqaf bil-għaqda u l-kunsens taż-żewġ għarajjes. Iż-żwieġ u l-familja qegħdin hemm għall-ġid taż-żewġ miżżewġin, u għat-tnissil u l-edukazzjoni tat-tfal.

2250 “Il-ġid tal-persuna, bħala bniedem u bħala nisrani, u l-ġid tas-soċjetà huma marbutin mill-qrib mas-sħuħija tal-komunità taż-żwieġ u tal-familja”.[1493]

2251 L-ulied għandhom jirrispettaw, juru ħajr, jobdu u jgħinu lill-ġenituri tagħhom. Ir-rispett ta’ l-ulied jgħin għall-armonija fil-ħajja kollha tal-familja.

2252 Il-ġenituri huma l-ewwel responsabbli ta’ l-edukazzjoni ta’ wliedhom fil-fidi, fit-talb u f’kull virtù. Għandhom id-dmir jipprovdu sa fejn jistgħu għall-ħtiġijiet tar-ruħ u tal-ġisem ta’ wliedhom.

2253 Il-ġenituri għandhom jirrispettaw u jgħinu l-vokazzjoni ta’ wliedhom. Għandhom ifakkruhom u jgħallmuhom li l-ewwel stedina li għandu n-nisrani hu li jimxi wara Kristu.

2254 L-awtorità pubblika hi fid-dmir li tirrispetta d-drittijiet fundamentali tal-persuna umana u l-kondizzjonijiet meħtieġa biex il-bniedem ikun jista’ jagħmel użu mil-libertà tiegħu.

2255 Hu dmir taċ-ċittadini li jaħdmu flimkien mas-setgħat ċivili għall-bini tas-soċjetà fi spirtu ta’ verità, ta’ ġustizzja, ta’ solidarjetà, u ta’ libertà.

2256 Iċ-ċittadin hu obbligat fil-kuxjenza li ma joqgħodx għall-preskrizzjonijiet ta’ l-awtorità ċivili meta dawn huma kontra dak li jitlob l-ordni morali: “Jeħtieġ nobdu aktar lil Alla milli lill-bnedmin” (Atti 5,29).

2257 Kull soċjetà tqis il-ġudizzji u l-imġiba tagħha skond il-fehma li għandha tal-bniedem u tad-destin tiegħu. Is-soċjetajiet meta jitbiegħdu mid-dawl tal-Evanġelju dwar Alla u l-bniedem, faċilment isiru totalitarji.

 

 

Il-ħames artiklu

Il-Ħames kmandament

 

La toqtolx (Eż 20,13)

Smajtu x’intqal lin-nies ta’ dari: “La toqtolx”, Mela jekk xi ħadd joqtol ikun ħaqqu l-kundanna. Imma jiena ngħidilkom li l-kundanna tistħoqq ukoll lil min jinkorla għal ħuh (Mt 5,21-22).

 

2258 Il-ħajja tal-bniedem hi qaddisa, għaliex, sa mill-bidu tagħha timpenja l-ħidma ta’ Alla fil-ħolqien u tibqa’ dejjem f’relazzjoni speċjali ma’ Alla l-Ħallieq, għax għalih inħalqet. Alla biss hu sid il-ħajja mill-bidu sat-tmiem tagħha: ħadd ma jista’ jippretendi għalih f’ebda ċirkostanza, id-dritt li jeqred direttament il-ħajja ta’ bniedem innoċenti.[1494]

 

I.Ir-rispett għall-ħajja tal-bniedem

 

Ix-xhieda ta’ l-Iskrittura

2259 L-Iskrittura, fir-rakkont tal-qtil ta’ Abel minn ħuh Kajin (ara Ġen 4,8-12) turi li, sa mill-bidu tal-ġrajja tal-bniedem, fih jinsabu l-korla u x-xeħħa, bħala konsegwenzi tad-dnub tan-nisel. Il-bniedem sar għadu ta’ sieħbu. Quddiem il-kefrija ta’ dan il-qtil, Alla qal: “X’għamilt? Leħen id-demm ta’ ħuk qiegħed jgħajjatli mill-art. U issa misħut int mill-art li fetħet fommha u laqgħet id-demm ta’ ħuk minn idejk” (Ġen 4,10-11).

2260 Il-Patt ta’ Alla mal-ġens kollu tal-bnedmin ifakkar il-ħin kollu d-don tal-ħajja li Alla ta lill-bniedem u l-vjolenza qattiela tal-bniedem.

Minn għand kull bniedem nitħallas tal-ħajja ta’ bniedem ieħor bħalu … Kull min ixerred demm ta’ bniedem, minn bniedem ieħor jixxerred demmu għax skond ix-xbieha tiegħu ħalqu l-bniedem Alla (Ġen 9,5-6).

 It-Testment il-Qadim dejjem qies id-demm bħala sinjal qaddis tal-ħajja (ara Lev 17,14). Dan it-tagħlim hu meħtieġ għaż-żminijiet kollha.

2261 L-Iskrittura tgħidilna b’mod preċiż x’inhu pprojbit mill-ħames kmandament: “Toqtolx lil min hu sewwa u bla ħtija” (Eż 23,7). Il-qtil voluntarju ta’ bniedem innoċenti hu kuntrarju b’mod tassew gravi għad-dinjità tal-bniedem, għar-regola tad-deheb, u għall-qdusija tal-Ħallieq. Il-liġi li tipprojbixxi l-qtil tgħodd kullimkien; tobbliga lil kulħadd u lil kull wieħed dejjem u kullimkien.

2262 Fid-Diskors tal-muntanja Ġesù jfakkar il-kmandament “La toqtolx” (Mt 5,21) u jżid miegħu l-kundanna tal-korla, tal-mibegħda u tal-vendetta. Anzi Kristu jitlob xi ħaġa aktar mid-dixxiplu tiegħu; jgħidlu li jekk xi ħadd jagħtih bil-ħarta fuq ħaddu l-leminija, għandu jdawwarlu l-oħra (ara Mt 5,22-39); jgħidlu jħobb l-għedewwa tiegħu (ara Mt 5,44). Kristu nnifsu ma ddefendiex ruħu u lil San Pietru qallu biex idaħħal is-sejf f’postu (ara Mt 26,52).

 

DifiŻa leĠittima

2263 Id-difiża leġittima tal-persuni u tas-soċjetajiet m’hijiex xi eċċezzjoni għall-projbizzjoni tal-qtil ta’ min hu bla ħtija, li hu omiċidju volontarju. “L-azzjoni għad-difiża tiegħek innifsek jista’ jkollha żewġ effetti: wieħed hu l-ħarsien ta’ ħajtek u l-ieħor il-mewt ta’ min ħebb għalik … Effett wieħed biss trid, l-ieħor ma tridux”.[1495]

2264 L-imħabba tiegħek innifsek tibqa’ dejjem il-prinċipju fundamentali tal-moralità. Mela hu leġittimu li int tħares id-dritt tiegħek għall-ħajja. Min jiddefendi ħajtu mhux ħati ta’ omiċidju ukoll jekk ikollu jagħti d-daqqa tal-mewt lil dak li jkun iħebb għalih:

Jekk biex tiddefendi ruħek tuża vjolenza aktar milli meħtieġ, dan mhux permess. Iżda min ibiegħed minnu l-vjolenza b’mod meqjus, dan hu permess … M’huwiex meħtieġ għas-salvazzjoni li ma tagħmilx b’mod meqjus dak li jkun meħtieġ biex tħares lilek innifsek, ħalli ma toqtolx lill-ieħor; għax wieħed hu fid-dmir li jħares ħajtu l-istess kif għandu jħares dik ta’ ħaddieħor.[1496]

2265 Id-difiża leġittima tista’ tkun mhux biss dritt imma wkoll dmir, imma wkoll dmir gravi għal min hu responsabbli li jħares il-ħajja ta’ ħaddieħor. Il-ħarsien tal-ġid komun jitlob li dak li inġustament ikun jheddu jitqiegħed f’qagħda li ma jkunx jista’ jagħmel ħsara. Minħabba f’hekk, dawk li leġittimament għandhom l-awtorità għandhom ukoll id-dritt jużaw l-armi biex ibegħdu l-aggressuri għall-komunità ċivili li tagħha dawk fl-awtorità huma responsabbli.

2266 Għall-esiġenza tal-ħarsien tal-ġid komuni jwieġbu l-isforzi ta’ l-Istat biex irażżan l-imġiba ta’ dawk li jagħmlu ħsara lid-drittijiet tal-bnedmin u lill-prinċipji fundamentali li jirregolaw is-soċjeta’ ċivili. L-awtorità pubblika leġittima għandha d-dritt u d-dmir li tikkastiga b’pieni proporzjonati għall-gravità tad-delitt. .

L-għan ewlieni tal-piena hu dak li ssewwi d-diżordni li ġġib il-ħtija. Meta l-ħati jaċċetta minn rajh il-piena, din tikseb valur ta’ espjazzjoni. Il-piena mbagħad, barra milli tiddefendi l-ordni pubbliku u s-sigurtà tal-persuni, għandha wkoll valur mediċinali: fil-qjies ta’ dak li jkun possibbli, għandha tgħin għall-korrezzjoni tal-ħati.

2267 Meta wieħed ikun aċċerta ruħu bis-sħiħ dwar l-identità tal-ħati u r-responsabbiltà tiegħu, it-tagħlim tradizzjonali tal-Knisja ma jeskludix li wieħed jirrikorri għall-piena tal-mewt, jekk din tkun l-unika triq possibbli biex wieħed iħares b’mod effettiv il-ħajja tal-persuni, mheddin minn aggressur inġust.

 Meta pieni li ma jwasslux għall-mewt huma biżżejjed biex iħarsu l-ħajja tal-persuni minn aggressuri inġusti, l-awtorità għandha tillimita ruħha għal dawn il-mezzi, għax dawn iwieġbu aħjar għal dak li jitolbu l-kundizzjonijiet konkreti tal-ġid komuni u jaqblu aktar mad-dinjità tal-persuna umana.

 Fil-fatt, billi llum l-istat għandu mezzi biex irażżan il-kriminalità b’mod effikaċi billi lil min ikun għamel xi offiża ma jħallihx jagħmel ħsara iżda miingħajr ma jneħħilu għal kollox il-possibbiltà li jbiddel ħajtu, il-każi li fihom hu meħtieġ li lill-ħati tingħatalu l-piena tal-mewt “huma tant rari li prattikament ma jeżistux”.262a

 

(Fil-11 ta' Mejju 2018; il-Papa Franġisku approva din il-verżjoni ġdida ta' hawn taħt għal dan il-paragrafu)

 

2267. Għal żmien twil, it-tħaddim tal-piena tal-mewt min-naħa tal-awtorità leġittima, wara proċess regolari, kien meqjus bħala tweġiba f’lokha għall-gravità ta’ xi delitti u mezz aċċettabbli, imqar jekk estrem, għall-ħarsien tal-ġid komuni.

Illum qed jikber dejjem iżjed l-għarfien li l-persuna ma titlef qatt id-dinjità tagħha, lanqas wara li tkun wettqet atti kriminali gravi ħafna. Barra minn hekk, xtered għarfien ġdid min-naħa tal-Istat dwar is-sens tas-sanzjonijiet penali. Fl-aħħar nett, qed jiġu applikati sistemi ta’ detenzjoni iżjed effikaċi, li jiggarantixxu l-protezzjoni doveruża taċ-ċittadini, imma, fl-istess waqt, lill-ħati ma jeħdulux għalkollox il-possibbiltà li jirriforma lilu nnifsu.

Għalhekk, il-Knisja, fid-dawl tal-Evanġelju, tgħallem li “l-piena tal-mewt hi inaċċettabbli għax tattakka l-invjolabbiltà u d-dinjità tal-persuna”[1496a], u tħabrek b’rieda sħiħa biex titneħħa fid-dinja kollha.

 

 

L-omiĊidju volontarju

2268 Il-ħames kmandament jipprojbixxi bħala dnub tassew gravi il-qtil dirett u volontarju. Il-qattiel, u dawk li jgħinuh volontarjament fil-qtil, jagħmlu dnub li jitlob il-vendetta ta’ Alla (ara Ġen 4,10).

 Il-qtil tat-trabi (l-infantiċidju),[1497] il-qtil ta’ xi ħadd mill-aħwa (il-fratriċidju), il-qtil tal-missier jew ta’ l-omm (il-parriċidju), il-qtil ta’ persuna miżżewġa minn seħibha fiż-żwieġ, huma delitti li għandhom gravità speċjali, għaliex huma delitti kontra r-rabtiet naturali. L-ewġenetika jew s-saħħa pubblika m’humiex raġunijiet biżżejjed biex jiġi ġġustifikat xi qtil, ukoll jekk ordnat mill-awtorità pubblika.

2269 Il-ħames kmandament jipprojbixxi wkoll kull għemil, bil-ħsieb li jġib indirettament il-qtil ta’ xi persuna. Il-liġi morali tipprojbixxi li wieħed iqiegħed lil xi ħadd fil-periklu bla ebda raġuni gravi, u tipprojbixxi wkoll li wieħed jiċħad l-għajnuna tiegħu lil xi ħadd li jinsab fil-periklu li jitlef ħajtu.

Il-fatt li s-soċjetà tal-bnedmin qed tħalli jsaltan il-ġuħ li fid-dinja qed joħloq ħafna mwiet, mingħajr ma jsir xejn, hu skandlu tassew kbir u ħtija serja kontra l-ġustizzja. In-negozjanti li bl-użura u bin-negozju tagħhom qed iġibu l-ġuħ u hekk iwasslu għall-mewt lil ħuthom il-bnedmin l-oħra, indirettament qed jagħmlu omiċidju, huma ħatja tiegħu (ara Għam 8,4-10).

Min jagħmel omiċidju mhux volontarju mhux moralment ħati tiegħu. Iżda wieħed ma jeħlisx minn ħtija serja jekk, mingħajr ebda raġuni proporzjonata, iġib ruħu b’mod li jwassal għall-mewt ta’ xi ħadd, ukoll mingħajr ma jkun iridha.

 

L-abort

2270 Il-ħajja tal-bniedem jeħtiġilha rispett u ħarsien b’mod assolut sa mill-ewwel mument ta’ l-eżistenza tiegħu. Sa mill-ewwel mument tat-tnissil tiegħu, il-bniedem għandu jkollu magħrufin id-drittijiet tiegħu bħala persuna; fost dawn id-drittijiet, li ma jistgħu jitmissu qatt, hemm id-dritt għall-ħajja ta’ kull min hu bla ħtija.[1498]

“Qabel ma sawwartek fil-ġuf, għaraftek, qabel ħriġt minn ħdan ommok ikkonsagrajtek” (Ġer 1,5; ara Ġob 10,8-12; salm 22,10-11).

Ma kienx moħbi għadmi minnek meta kont qiegħed insir fis-satra u nintiseġ fil-qigħan ta’ l-art (salm 139,15).

2271 Sa mill-ewwel seklu l-Knisja għallmet li kull abort prokurat hu ħażin moralment. Dan it-tagħlim ma tbiddilx. Jibqa’ dejjem l-istess. L-abort dirett, jiġifieri kemm jekk wieħed iridu għalih innifsu kemm jekk iridu bħala mezz għal xi ħaġa oħra, hu dejjem kontra l-liġi morali b’mod gravi:

Ma għandekx teqred l-embrijun b’abort lanqas teqred tarbija għadha titwieled.[1499]

Alla, sid il-ħajja, ried iħalli f’idejn il-bnedmin il-qadi nobbli favur il-ħajja u dan il-qadi l-bniedem irid jaqdih b’mod li jixraqlu. Il-ħajja trid tiġi mħarsa b’ħerqa kbira sa mill-mument tat-tnissil: l-abort u l-infantiċidju huma delitti mill-agħar.[1500]

2272 Kooperazzjoni formali f’abort hi ħtija gravi. Il-Knisja tikkastiga bi skomunika min jagħmel dan id-delitt kontra l-ħajja tal-bniedem. “Min jipprokura abort, jekk iseħħ, jaqa’ fl-iskomunika latae sententiae,[1501] “minħabba l-fatt stess tad-delitt li jkun sar”,[1502] u skond il-kondizzjonijiet imsemmija mid-Dritt kanoniku.[1503] B’dan il-mod il-Knisja ma’ tkun qiegħda tnaqqas xejn mill-ħniena: trid turi biss kemm gravi hu l-abort, xi ħsara jġib, ħsara li bl-ebda mod ma tista’ tissewwa, ħsara magħmula lill-ħajja ta’ innoċenti li ġie maqtul, lill-ġenituri tiegħu, lis-soċjetà kollha kemm hi.

2273 Id-dritt għall-ħajja ta’ kull individwu bla ħtija, dritt li ma jista’ qatt jiġi fix-xejn hu element kostituttiv tas-soċjetà ċivili u tal-liġijiet tagħha.

 Id-drittijiet tal-persuna, li ma jistgħu jiġu qatt fix-xejn, għandhom ikunu mħarsa u rispettati mis-soċjetà ċivili u mill-awtorità politika. Id-drittijiet tal-bniedem la jiddependu minn xi individwi, jew mill-ġenituri, u lanqas ġew mogħtija lill-bniedem mis-soċjetà jew mill-Istat: jagħmlu parti min-natura tal-persuna umana u ġejjin mill-att tal-ħolqien tal-bniedem. Fost dawn id-drittijiet fundamentali ta’ min isemmi d-dritt għall-ħajja u għas-sħuħija fiżika ta’ kull bniedem mill-mument tat-tnissil tiegħu sa mewtu.[1504]

 Meta liġi pożittiva ċċaħħad xi kategorija ta’ bnedmin mill-ħarsien li l-liġi ċivili għandha tagħti lil kulħadd, l-Istat ikun wasal biex jiċħad li l-bnedmin kollha huma ndaqs quddiem il-liġi. Meta l-Istat ma jużax is-setgħat tiegħu għall-qadi tad-drittijiet taċ-ċittadini kollha, speċjalment ta’ dawk l-aktar dgħajfin, l-istess sisien ta’ l-Istat tad-dritt ikunu mhedda … Bħala konsegwenza tar-rispett u tal-ħarsien li għandu jkollha t-tarbija sa mill-ewwel mument tat-tnissil tagħha, il-liġi għandu jkollha sanzjonijiet penali għal kull ksur deliberat tad-drittijiet tal-bniedem.[1505]

2274 L-embrijun, għaliex għandu jitqies li hu persuna sa mill-mument tat-tnissil tiegħu, għandu jkollu mħarsa l-integrità tiegħu, għandu jkun ikkurat u mfejjaq, sakemm hu possibbli, l-istess bħal kull bniedem ieħor.

 Id-dijanjosi ta’ qabel it-twelid hi moralment permessa “jekk tirrispetta l-ħajja u l-integrità ta’ l-embrijun u tal-fetu tal-bniedem, u tfittex li tħarsu u tfejqu … Id-dijanjosi li ssir bil-ħsieb li jsir abort jekk jirriżulta li hemm xi nuqqas jew xi difett fl-embrijun, hi moralment ħażina. Dijanjosi m’għandhiex tissarraf f’kundanna ta’ mewt.[1506]

2275 “Wieħed għandu jqis bħala permess kull intervent fuq l-embrijun tal-bniedem, sakemm ikunu rispettati l-ħajja u l-integrità tiegħu, u ma joħolqulux perikli spropor­zjonati, imma jfittxu biss il-fejqan tiegħu, jew it-titjib ta’ saħħtu jew biex jibqa’ jgħix.[1507]

 “Hu għemil immorali tieħu embrijuni umani għal xi esperimenti u tqishom bħala “materjal bijoloġiku” li mbagħad tarmih meta ma jkunx jiswielek aktar.[1508]

 Ċerti tentattivi ta’ interventi fuq il-wirt kromosomiku u ġenetiku ta’ l-embrijun, mhux b’xi ħsieb terapewtiku, imma bil-ħsieb li jitwieldu bnedmin skond is-sess li wieħed ikun irid, jew inkella b’ċerti kwalitajiet speċifiċi determinati minn qabel, huma immorali għaliex din il-manipulazzjoni tmur kontra d-dinjità tal-persuna umana u kontra l-integrità u l-identità personali tiegħu”, unika u li ma tittenniex.[1509]

 

L-ewtanasja

2276 Dawk li ħajjithom qed tonqos u tiddgħajjef għandhom dritt għal rispett speċjali. Il-persuni morda u ħandikappati għandhom isibu għajnuna biexjigħixu ħajja kemm jista’ jkun normali.

2277 Huma x’inhuma l-motivi u l-mezzi, l-ewtanasja diretta sseħħ meta wieħed itemm il-ħajja ta’ persuna ħandikappata, jew marida jew qiegħda tmut. Moralment ma tistax tiġi aċċettata.

 Għemil jew nuqqas ta’ għemil li, minnu nnifsu jew bl-intenzjoni ta’ min jagħmlu, jagħti l-mewt lil dak li jkun biex ma jbatix aktar, hu qtil li jmur gravament kontra d-dinjità tal-persuna tal-bniedem u kontra r-rispett li jistħoqq lil Alla l-Ħaj u Ħallieq. Żball ta’ ġudizzju li wieħed jagħmel bi ħsieb tajjeb, ma jbiddilx in-natura ta’ dan il-qtil, li għandu dejjem jiġi kkundannat u pprojbit.

2278 Il-waqfien ta’ proċeduri mediċi li jqumu ħafna, u li huma perikolużi, straordinarji, u mingħajr proporzjon mar-riżultati li jinkisbu, jista’ jkun leġittimu. Dan il-waqfien ikun ifisser li ma tkunx trid “kura terapewtika li fiha nnifisha hi ħarxa ħafna”. Dan ma jfissirx li hemm il-ħsieb li tingħata l-mewt: wieħed ikun biss jaċċetta li ma jistax iżżomm il-mewt. Id-deċiżjoni trid tittieħed mill-marid innifsu jekk jaf u għandu l-ħila jagħmel dan, jew inkella minn min għandu d-dritt jieħu din id-deċiżjoni, iżda fl-istess ħin għandu dejjem jirrispetta r-rieda raġjonevoli u l-interessi leġittimi tal-marid.

2279 Ukoll meta jitqies li l-mewt hi fil-qrib, l-għajnuna li soltu tingħata lill-marid m’għandhiex tieqaf. L-użu ta’ mediċini biex itaffu t-tbatijiet tal-moribond, ukoll jekk dawn il-mediċini se jnaqqsu xi ġranet minn ħajtu, jistgħu jaqblu moralment mad-dinjità tal-bniedem, jekk il-mewt wieħed ma jkunx iridha, la direttament u lanqas indirettament, imma biss jittolleraha, għax ma jistax jagħmel ieħor. Il-kura li tingħata biex tonqos it-tbatija tista’ tkun sura privileġġjata ta’ mħabba li ma tfittixx l-interessi tagħha: għal dan il-għan, kura bħal din ta’ min jinkoraġġiha.

 

Is-suwiĊidju

2280 Kull bniedem hu responsabbli ta’ ħajtu quddiem Alla, li tahielu. Alla jibqa’ dejjem is-Sid setgħani tal-ħajja. Aħna fid-dmir li nilqgħuha b’radd ta’ ħajr, u nħarsuha għall-glorja ta’ Alla u għas-salvazzjoni ta’ ruħna. Aħna l-amministraturi u mhux is-sidien tal-ħajja li Alla fdalna. Ma nistgħux niddisponu minn ħajjitna.

2281 Is-suwiċidju jmur kontra l-ġibda li għandu l-bniedem li jżomm ħajtu sħiħa, anzi li jtawwalha. Imur kontra l-imħabba tiegħek innifsek b’mod tassew gravi. Joffendi wkoll l-imħabba tal-proxxmu għaliex jikser inġustament ir-rabtiet ta’ solidarjetà li hemm mal-familja, mal-pajjiż, u mas-soċjetà tal-bnedmin: lejhom aħna dejjem obbligati. Is-suwiċidju hu kontra l-imħabba ta’ Alla l-ħaj.

2282 Jekk is-suwiċidju jsir biex ikun ta’ eżempju, l-aktar għaż-żgħażagħ, ikun ukoll skandlu gravi. Kooperazzjoni volontarja f’suwiċidju hi kontra l-liġi morali.

 Mard psikiku serju, qtigħ il-qalb u biża’ serju tat-tiġrib, tat-tbatija jew tat-tortura jistgħu jnaqqsu r-responsabbiltà ta’ min jikkommetti suwiċidju.

2283 Ma għandniex naqtgħu qalbna mis-salvazzjoni ta’ dejjem ta’ dawk li joqtlu ruħhom b’idejhom. Alla jista’ jgħaddihom minn triqat li hu biss jafhom u jagħtihom indiema għas-salvazzjoni. Il-Knisja titlob għal dawk li jipprovaw ineħħu ħajjithom.

 

II.Ir-rispett tad-dinjità tal-persuna

Ir-rispett gĦar-ruĦ ta’ ĦaddieĦor: l-iskandlu

2284 L-iskandlu hu atteġġjament jew imġiba li twassal lil ħaddieħor biex jagħmel dak li hu ħażin. Min jiskandalizza, ikun iġarrab l-għajru. Ihedded il-virtù u t-tjieba. Jista’ jwassal lil ħuh għall-mewt spiritwali, għall-mewt tar-ruħ. L-iskandlu hu ħtija serja jekk b’għemil jew nuqqas ta’ għemil iwassal lil xi ħadd ieħor biex jagħmel xi dnub gravi.

2285 L-iskandlu jikseb gravità speċjali minħabba l-awtorità ta’ min jagħtih jew minħabba d-dgħufija ta’ min jieħdu. Dan wassal lill-Mulej itenni din is-saħta: “Min jagħti skandlu lil wieħed minn dawn iċ-ċkejknin li jemmnu fiha, ikun aħjar għalih li jdendlulu ma’ għonqu ġebla tat-tħin minn dawk li jdawru l-ħmir, u jgħarrquh f’qiegħ il-baħar” (Mt 18,6; ara 1Kor 8,10-13). L-iskandlu hu gravi meta jagħtuh dawk li, min-natura tagħhom jew mill-uffiċċju tagħhom, huma fid-dmir li jgħallmu u jedukaw lill-oħrajn. Fuq hekk Ġesù ċanfar il-kittieba u l-Fariżej: xebbahhom ma’ lpup lebsin ta’ ħrief (ara Mt 7,15).

2286 L-iskandlu jista’ jingħata ukoll mil-liġi jew mill-istituzzjonijiet, jew mill-moda jew mill-opinjoni pubblika.

 Huma għalhekk ħatja ta’ skandlu dawk li jagħmlu liġijiet jew jibnu strutturi soċjali li jwasslu biex ibaxxu l-imġiba morali tan-nies, jew iħassru l-ħajja reliġjuża, jew, “iridu jew ma jridux, joħolqu kondizzjonijiet soċjali li jagħmluha iebsa ħafna, jekk mhux impossibbli, li wieħed iġib ruħu ta’ nisrani kif jgħallmu l-kmandamenti”.[1510] L-istess irridu ngħidu għall-mexxejja ta’ l-intrapriżi li joħorġu regolamenti li jħajru għall-qerq u l-frodi, għalliema li “jġarrbu żżejjed” lit-tfal (ara Ef 6,4; Kol 3,21), u dawk li jimmanipulaw l-opinjoni pubblika u jbegħduha mill-valuri morali.

2287 Min jagħmel użu mis-setgħa li għandu b’mod li jħajjar għall-ħażen hu ħati ta’ skandlu, u huwa responsabbli tal-ħażen li, direttament jew indirettament, ikun ħajjar għalih. “Ma jistax ikun li ma jingħatawx skandli imma ħażin għalih min ikun ħtija tagħhom” (Lq 17).

 

Ir-rispett tas-saĦĦa

2288 Il-ħajja u s-saħħa fiżika huma ġid għażiż fdat lilna minn Alla. Irridu nħarsuhom b’mod raġjonevoli, aħna u nqisu l-ħtiġijiet ta’ l-oħrajn u l-ġid ta’ kulħadd.

 Il-kura tas-saħħa taċ-ċittadini teħtieġ l-għajnuna tas-soċjetà biex ikollhom dawk il-kondizzjonijiet ta’ ħajja meħtieġa ħa jikbru u jilħqu l-maturità tagħhom: ikel u lbies, dar, saħħa, tagħlim bażiku, xogħol, assistenza soċjali.

2289 Il-morali tistedinna nħarsu l-ħajja tal-ġisem, iżda ma tagħmilhiex xi valur assolut. Il-morali hi kontra l-fehma tal-paganeżmu ta’ llum li qed ifittex iġib ’il quddiem il-kult tal-ġisem, u jissagrifika kollox għalih u, jagħmel allat il-perfezzjoni fiżika u s-suċċess fl-isport. Din il-fehma, minħabba l-għażla li tagħmel bejn min hu b’saħħtu u min m’huwiex, tista’ twassal biex taqleb ta’ taħt fuq ir-relazzjoni tal-bnedmin bejniethom.

2290 Il-virtù tar-rażan (temperanza) tħejjina biex nevitaw kull xorta ta’ esaġerazzjoni fl-ikel, fix-xorb, fit-tipjip, fil-mediċini. Dawk li jkunu fis-sakra jew dawk li għandhom gost esaġerat tal-ġiri fis-sewqan, jistgħu jheddu l-ħajja ta’ l-oħrajn u tagħhom fit-triqat, fuq il-baħar u fl-ajru, u għalhekk il-ħtija tagħhom hi gravi.

2291 L-użu tad-drogi jagħmel ħsarat tassew kbar fis-saħħa u l-ħajja tal-bniedem. L-użu tad-drogi, barra l-każ meta huma meħtieġa għal raġunijiet strettament terapewtiċi, hu dejjem ħtija gravi. Il-produzzjoni klandestina u t-traffikar tad-drogi huma ħidmiet skandalużi, u huma kooperazzjoni diretta għax iħajru għal drawwiet għal kollox kuntrarji b’mod gravi għal-liġi morali.

 

Ir-rispett tal-persuna umana u r-riĊerka xjentifika

2292 L-esperimenti xjentifiċi, mediċi u psikoloġiċi fuq persuni jew gruppi ta’ nies jistgħu jwasslu għall-fejqan mill-mard u għall-progress fis-saħħa tal-poplu.

2293 Ir-riċerka xjentifika bażika bħalma hi r-riċerka applikata huma sinjali li jfissru sewwa s-setgħa tal-bniedem fuq il-ħolqien. Ix-xjenza u t-teknika huma riżorsi mill-aqwa meta qegħdin hemm biex jaqdu l-bniedem u jġibu ’l quddiem l-iżvilupp sħiħ tiegħu għall-ġid ta’ kulħadd, iżda waħedhom ma jistgħux juru s-sens tal-ħajja u tal-progress tal-bniedem. Ix-xjenza u t-teknika huma għall-ġid tal-bniedem, li minnu għandhom il-bidu u l-kobor tagħhom: u għalhekk hu fil-persuna umana u fil-valuri morali li jsibu l-għan tagħhom u jaraw sa fejn jistgħu jaslu.

2294 Inkunu nidħku bina nfusna jekk nippretendu li l-morali ma għandhiex tindaħal fir-riċerka xjentifika u fl-applikazzjonijiet tagħha. Madankollu biex nisiltu l-kriterji li għandhom imexxuha m’għandniex inħarsu biss lejn kemm hi effikaċi t-teknika, jew lejn il-ġid li jista’ joħroġ minnha għal xi wħud bi ħsara lil ħaddieħor, jew, wisq agħar, għax iriduha xi ideoloġiji dominanti. Ix-xjenza u t-teknika, proprju minħabba t-tifsir intrinsiku tagħhom, jitolbu r-rispett sħiħ tal-kriterji fundamentali tal-moralità, iridu jaqdu l-persuna umana u d-drittijiet tagħha li ma jista’ jneħħihomlha ħadd, u l-ġid veru u sħiħ tagħha, skond il-ħsieb u r-rieda ta’ Alla.

2295 Ir-riċerka u l-esperimenti fuq il-bniedem għall-ġid tiegħu ma jistgħux jagħmlu tajjeb dak l-għemil li jkun kuntrarju għad-dinjità tal-persuna umana u tal-liġi morali. Il-fatt li l-persuna li fuqha se jsiru l-esperimenti taċċettahom, mhux biżżejjed biex tiġġustifikahom. L-esperimenti fuq il-bniedem m’humiex moralment tajba jekk se jkunu ta’ periklu kbir għall-ħajja u għall-integrità fiżika u psikika tal-bniedem, periklu li jista’ jiġi evitat. L-esperimenti fuq il-bniedem ma jaqblux mad-dinjità tal-persuna umana, u wisq u wisq aktar jekk isiru mingħajr il-kunsens ċar tal-persuna stess jew ta’ dawk li għandhom id-dritt jagħtu l-kunsens.

2296 It-trapjanti ta’ l-organi huma skond il-liġi morali jekk il-ħsara u l-perikli fiżiċi u psikiċi li jista’ jġarrab min joffri l-organi tiegħu jkunu proporzjonati mal-ġid li se jinkiseb minn min jirċievi l-organi. L-għoti ta’ l-organi wara l-mewt hu għemil ta’ ġieħ u hu ta’ min iħeġġeġ għalih bħala turija ta’ solidarjetà ġeneruża. M’huwiex moralment aċċettabbli jekk dak li jagħti l-organi jew dawk il-qraba tiegħu li għandhom id-dritt jagħtu l-organi tiegħu, ma jagħtux il-kunsens tagħhom b’mod espliċitu. Li ġġib mutilazzjoni li ddgħajjef jew twassal għall-mewt lil xi ħadd, hu għemil moralment ħażin, ukoll jekk dan isir biex tittawwal il-ħajja ta’ xi persuna oħra.

 

Ir-rispett għas-sĦuĦija tal-Ġisem

2297 Il-ħtif ta’ persuni u t-teħid ta’ ostaġġi joħloq il-biża’ u, minħabba t-theddid, iġib pressjoni fuq il-vittma, pressjoni li ma jkunx jista’ jiflaħ għaliha. Dan il-ħtif hu moralment ħażin. It-terroriżmu jhedded, jidrob u joqtol addoċċ: hu għemil tassew gravi kontra l-ġustizzja u l-imħabba. It-tortura li tagħmel użu mill-vjolenza fiżika jew morali biex jinkixef xi tagħrif, biex jiġu kkastigati xi ħatjin, biex tbeżża’ lil min hu kontrik, biex tissodisfa l-mibegħda, tmur kontra r-rispett dovut lill-persuna u lid-dinjità tal-bniedem. L-amputazzjonijiet, il-mutilazzjonijiet u l-isterilizzazzjoni magħmulin volontarjament fuq persuni innoċenti huma kontra l-liġi morali, ħlief meta jkunu meħtieġa għal raġunijiet strettament terapewtiċi.[1511]

2298 Fl-imgħoddi kien isir ħafna għemil kiefer mill-gvernijiet leġittimi stess biex tinżamm il-liġi u jiġi mħares l-ordni, u dan kemm-il darba sar mingħajr ma r-ragħajja tal-Knisja fetħu fommhom, anzi huma ukoll użaw fit-tribunali tagħhom it-tortura skond il-preskrizzjonijiet tal-liġi Rumana. Iżda flimkien ma’ dawn il-fatti, li ta’ min jisgħobbih għalihom, il-Knisja dejjem għallmet il-ħtieġa tal-ħniena u l-mogħdrija: dejjem ipprojbiet lill-kjeriċi tagħha li jxerrdu d-demm. Fiż-żmien ta’ llum deher ċar li dan l-għemil kiefer la kien meħtieġ biex jinżamm l-ordni pubbliku u lanqas jaqbel mad-drittijiet leġittimi tal-persuna umana. Għall-kuntrarju dan l-għemil iwassal biex ibaxxi sewwa ’l bniedem. Għandha ssir ħidma biex dan ma jsirx iżjed. Għandu jsir talb għall-vittmi ta’ din il-kefrija u għal dawk li jaħqruhom.

 

Ir-rispett gĦall-mejtin

2299 Għandha tingħata attenzjoni u kura speċjali lill-moribondi biex ikollhom għajnuna ħa jgħixu l-aħħar mumenti b’dinjità u paċi. Igħinhom it-talb ta’ qrabathom. Dawn għandhom jaraw li l-morda jirċievu f’ħin waqtu s-sagramenti li jħejjuhom għal-laqgħa ma’ Alla l-ħaj.

2300 Għandu jintwera rispett u mħabba lill-ġisem mejjet, bil-fidi u t-tama tal-qawmien mill-imwiet. Id-dfin tal-mejtin hu wieħed mill-għemejjel tal-ħniena (ara 1 Tob 1,16-18): hu ġieħ mogħti lill-ulied ta’ Alla, tempji ta’ l-Ispirtu s-Santu.

2301 L-awtopsja tal-katavri tista’ tkun moralment tajba, meta ssir għal raġunijiet ta’ inkjesta legali jew ta’ riċerka xjentifika. L-għoti ta’ organi tal-ġisem wara l-mewt jista’ jsir, u jista’ jkun ta’ meritu.

 Il-Knisja tippermetti l-kremazzjoni sakemm dan ma jkunx irid ifisser ċaħda tal-fidi fil-qawmien mill-imwiet.[1512]

 

II.Il-ħarsien tal-paċi

Il-paĊi

2302 Il-Mulej, huwa u jfakkar il-kmandament: “La toqtolx” (Mt 5,21), talab il-paċi tal-qalb u kkundanna bħala moralment ħżiena l-għadab li jwassal għall-qtil, u l-mibegħda.

 L-għadab jew il-korla hu xewqa ta’ vendetta. “Tixtieq tivvendika ruħek għad-deni li jagħmel xi ħadd li jistħoqqlu l-kastig hu kontra l-liġi”, iżda hi ħaġa ta’ min ifaħħarha titlob tpattija “ħa jitrażżnu l-vizzji u tinżamm il-ġustizzja”.[1513] Jekk l-għadab jasal biex wieħed ikun verament irid joqtol lil għajru jew jidorbu b’mod gravi, dan ikun nuqqas gravi kontra l-imħabba; hu dnub mejjet. Il-Mulej jgħid: “Il-kundanna tistħoqq lil min jinkorla għal ħuh” (Mt 5,22).

2303 Il-mibegħda volontarja hi kontra l-imħabba. Il-mibegħda tal-proxxmu hi dnub meta l-bniedem ikun tassew irid id-deni lil għajru. Il-mibegħda tal-proxxmu hi dnub gravi meta bniedem ikun tassew irid ħsara kbira lil għajru. “Imma jien ngħidilkom: Ħobbu l-għedewwa tagħkom u itolbu għal dawk li jippersegwitawkom biex tkunu wlied Missierkom li hu fis-smewwiet …” (Mt 5,44-45).

2304 Ir-rispett u l-kobor tal-ħajja tal-bniedem jitolbu li jkun hemm paċi. Il-paċi m’hijiex biss nuqqas ta’ gwerra u lanqas hi tfittix biex dawk li huma kontra xulxin ikollhom forzi ndaqs. Ma jistax ikun hemm paċi fuq l-art jekk ma jkunx hemm ħarsien tal-ġid tal-persuni, relazzjonijiet bla xkiel bejn il-bnedmin, rispett tad-dinjità tal-bnedmin u tal-popli, u l-imġiba mimlija ħeġġa għall-imħabba ta’ l-aħwa. Il-paċi hi “l-kwiet ta’ l-ordni”.[1514] Hi opra tal-ġustizzja (ara Is 32,17) u frott ta’ l-imħabba.[1515]

2305 Il-paċi fuq l-art hi xbieha u frott tal-paċi ta’ Kristu, il-”Prinċep tas-sliem” messjaniku (Is 9,5). Bid-demm li xerred fuq is-salib, “fil-ġisem tiegħu … qered il-mibegħda” (Ef 2,16; ara Kol 1,20-22), ħabbeb il-bnedmin mill-ġdid ma’ Alla, u għamel il-Knisja tiegħu sagrament ta’ l-għaqda tal-ġens kollu tal-bnedmin u ta’ l-għaqda tal-bniedem ma’ Alla. Kristu “hu s-sliem tagħna” (Ef 2,14) u jsejjaħ “henjin dawk li jġibu l-paċi” (Mt 5,9).

2306 Dawk li ma jagħmlux użu minn għemil ta’ vjolenza bit-tixrid tad-demm biex iħarsu d-drittijiet tal-bniedem, imma jfittxu mezzi ta’ difiża li jistgħu jużawhom ukoll dawk li huma aktar dgħajfa, jkunu qed jagħtu xhieda ta’ mħabba evanġelika, sakemm dan jagħmluh bla ħsara għad-drittijiet u d-dmirijiet ta’ bnedmin oħra u tas-soċjetajiet. Huma xiehda leġittima tal-gravità tar-riskju fiżiku u morali li ġġib il-vjolenza bil-ħerbiet u l-imwiet tagħha.[1516]

 

Nevitaw il-gwerra

2307 Il-ħames kmandament jipprojbixxi l-qerda volontarja tal-ħajja tal-bniedem. Minħabba l-ħsarat u l-inġustizzji li kull gwerra ġġib magħha, il-Knisja tħeġġeġ bla heda lil kulħadd biex jitlob u jħabrek ħalli Alla, fit-tjieba tiegħu, jeħlisna mill-jasar antik tal-gwerra.[1517]

2308 Kull ċittadin, kull gvern, hu fid-dmir li jaħdem biex jiġu evitati l-gwerer.

 Iżda “sakemm jibqa’ jeżisti l-periklu tal-gwerra, u ma jkunx hemm awtorità universali kompetenti, mogħnija b’forzi adatti, il-gvernijiet ma jistgħux jiġu mċaħħda mid-dritt li jiddefendu ruħhom leġittimament, wara li jkunu spiċċaw fix-xejn it-tentattivi kollha li jsiru biex tinsab soluzzjoni paċifika tal-problemi li jkunu nqalgħu”.[1518]

2309 Iridu jitqiesu sewwa, b’mod l-aktar strett, il-kondizzjonijiet biex ikun hemm difiża leġittima permezz ta’ qawwiet militari. Il-gravità ta’ deċiżjoni hekk serja titlob li jkun hemm kondizzjonijiet iebsa biex id-deċiżjoni tkun moralment leġittima: Għandu jkun hemm f’daqqa l-kondizzjonijiet kollha li ġejjin:

— Il-ħsara li tkun saret lin-nazzjon jew lil komunità ta’ nazzjonijiet tkun ħsara li tibqa’, ħsara serja u żgura.

— Il-mezzi l-oħra kollha li ntużaw biex titbiegħed it-theddida ma waslu mkien jew dehru li ma kinux possibbli fil-prattika.

— Ikun hemm il-kondizzjonijiet kollha meħtieġa u serji biex id-difiża tirnexxi.

— L-użu ta’ l-armi ma jġibx miegħu ħsarat, deni u diżordni iktar serji mid-deni li jrid jiġi mwarrab. Il-qawwa tal-mezzi moderni għall-qerda għandu jitqies sewwa u għandu jkollu piż kbir fuq id-deċiżjoni li tittieħed.

 Dawn huma l-elementi tradizzjonali tat-tagħlim dwar l-hekk imsejħa “gwerra ġusta”.

 Dawk li huma responsabbli tal-ġid ta’ kulħadd iridu jqisu bil-għaqal kollu dawn il-kondizzjonijiet li jagħmlu gwerra moralment leġittima.

2310 F’dan il-każ l-awtoritajiet pubbliċi għandhom id-dmir u d-dritt li jim-ponu fuq iċ-ċittadini dawk l-obbligi li jkunu meħtieġa għad-difiża tan-nazzjon.

 Dawk li jiddedikaw ruħhom għas-servizz ta’ pajjiżhom bħala militari huma l-qaddejja tas-sigurtà u tal-libertà tal-popli. Jekk jaqdu sewwa din il-ħidma tagħhom ikunu tassew qed jagħtu sehemhom għall-ġid ta’ kulħadd u biex tinżamm il-paċi.[1519]

2311 L-awtoritajiet pubbliċi għandhom iqisu kif jixraq il-każ ta’ dawk li, għal raġunijiet ta’ kuxjenza, ma jridux jużaw l-armi, iżda huma dejjem lesti jaqdu mod ieħor il-komunità tal-bnedmin.[1520]

2312 Il-Knisja u r-raġuni tal-bniedem jgħidu li il-liġi morali fi żmien ġlied ta’ gwerra għandha tibqa’ dejjem tgħodd. “Mhux għax hemm gwerra sejra, kollox hu permess lil dawk li qed jiġġieldu kontra xulxin”.[1521]

2313 Għandu jintwera rispett u jiġu ttrattati b’mod xieraq bħala bnedmin dawk li m’humiex qed jiġġieldu, is-sultdati feruti, u l-priġunieri.

 Kull għemil direttament kontrarju għad-dritt tal-ġnus u għall-prinċipji fundamentali tiegħu, u l-ordnijiet li jingħataw għal dan l-għemil, huma delitti. Ubbidjenza għamja għal dawn l-ordnijiet m’hijiex biżżejjed biex tiskuża lil min joqgħod għalihom. Il-qerda ta’ poplu, ta’ nazzjon, ta’ grupp etniku għandha tiġi kkundannata bħala dnub mejjet. Wieħed hu moralment obbligat ma jobdix ordni ta’ ġenoċidju.

2314 “Kull għemil ta’ gwerra li bla ma jqis xejn iġib il-qerda ta’ bliet sħaħ jew ta’ reġjunijiet sħaħ bl-abitanti kollha tagħhom hu delitt kontra Alla u kontra l-istess bniedem, għandu jiġi kkundannat bil-qawwa kollha u bla tlaqliq.[1522] Riskju ta’ gwerra fiż-żminijiet ta’ llum hu dak li jista’ jkun okkażjoni biex dawk li għandhom ħażniet ta’ armi atomiċi, bijoloġiċi jew kimiċi, jagħmlu delitti bħal dawn.

2315 Il-ħażna ta’ l-armi tal-gwerra ħafna jqisuha bħala mod paradossali biex tbiegħed minn gwerra kontra xulxin dawk li jistgħu jkunu għedewwa ta’ xulxin. Jaraw dan bħala l-mezz l-aktar effikaċi biex tiżgura l-paċi bejn in-nazzjonijiet. Fuq kemm hu moralment aċċettabbli dan il-mod biex iddawwar ’il dak li jkun mill-ħsieb tal-ġlied, hemm dubji serji. It-tellieqa għall-armamenti bl-ebda mod m’hu se tiżgura l-paċi; flok teqred il-kawżi li jistgħu jwasslu għall-gwerra, tirriskja li ssaħħaħhom. L-ispejjeż kbar fuq li kbar li jintefqu fit-tħejjija ta’ armi dejjem aktar ġodda mhux qed iħallu li tingħata għajnuna lill-ħafna popolazzjonijiet neqsin minn kollox,[1523] qed ifixklu l-iżvilupp tal-popli. It-tkattir dejjem aktar ta’ l-armamenti, aktar milli meħtieġ, iżid ir-raġunijiet biex jinqala’ l-ġlied u jżid ukoll ir-riskju li oħrajn jitħajru wkoll.

2316 Il-produzzjoni u l-kummerċ fl-armi tal-gwerra jolqot il-ġid komun tan-nazzjonijiet u tal-komunità internazzjonali. L-awtoritajiet pubbliċi għan-dhom id-dritt u d-dmir li jirregolawhom. Interessi privati jew kollettivi ta’ mument mhux se jiġġustifikaw il-ħidma ta’ intrapriżi li jħajru għall-vjolenza u għall-ġlied bejn in-nazzjonijiet u jikkompromettu l-ordni ġuridiku internazzjonali.

2317 L-inġustizzji, id-differenzi kbar li hemm fl-ordni ekonomiku u soċjali, l-għira, is-suspetti, is-suppervja li qed jiżdiedu fost il-bnedmin u n-nazzjonijiet bla heda jheddu l-paċi u jġibu l-gwerer. Kull ma jsir biex tintrebaħ din id-diżordni jgħin għall-bini tal-paċi u biex tinżamm il-gwerra bogħod mid-dinja.

Il-periklu tal-gwerer ikompli jhedded il-bnedmin, għax midinbin, u dan jibqa’ veru sa ma Kristu jerġa’ jiġi. Iżda daqskemm il-bnedmin, magħqudin flimkien fl-imħabba, għandhom il-ħila jirbħu d-dnub, daqshekk ieħor jirbħu l-vjolenza u jaslu biex iseħħ dan il-kliem: “Jibdlu x-xwabel tagħhom f’sikek tal-moħriet, u l-lanez tagħhom fi mnieġel. Ebda ġens ma’ jerfa’ x-xabla kontra ġens ieħor u s-sengħa tal-gwerra ma jitgħallmuhiex iżjed” (Iż 2,4).[1524]

 

Fil-qosor

2318 “F’idejn Alla hi l-ħajja ta’ kull ma jgħix, f’idejh in-nifs tal-ħajjin kollha” (Ġob 12,10).

2319 Il-ħajja kollha tal-bniedem, mill-mument tat-tnissil sal-mument tal-mewt hi qaddisa, għax il-persuna umana Alla riedha għaliha nnifisha, bħala s-sura u x-xbieha ta’ Alla l-ħaj u l-qaddis.

2320 Il-qtil ta’ bniedem hu kuntrarju b’mod gravi għad-dinjità tal-persuna tal-bniedem u għall-qdusija ta’ dak li ħalqu.

2321 Il-projbizzjoni tal-qtil ma tneħħix id-dritt li min qed jhedded il-ħajja ta’ xi ħadd inġustament, jitqiegħed f’qagħda fejn ma jistax jagħmillu ħsara. Dawk li huma responsabbli tal-ħajja ta’ l-oħrajn u tal-ġid komun għandhom id-dmir serju tal-ħarsien tal-ħajja skond il-liġi.

2322 Sa mit-tnissil tagħha, it-tarbija għandha dritt għall-ħajja. L-abort dirett, jiġifieri abort imfittex għalih innifsu jew bħala mezz għal xi ħaġa oħra hu “għemil infami”,[1525] kuntrarju b’mod mill-aktar gravi għal-liġi morali. Il-Knisja tikkastiga bil-piena kanonika ta’ l-iskomunika dan id-delitt kontra l-ħajja tal-bniedem.

2323 Għaliex l-embrijun għandu jitqies bħala persuna sa mill-ewwel mument tat-tnissil, irid jiġi mħares fl-integrità kollha tiegħu, kurat u mfejjaq bħal kull bniedem ieħor.

2324 L-ewtanasja volontarja, huma x’inhuma s-suriet u l-motivi tagħha, hi qtil. Hi gravement kuntrarja għad-dinjità tal-persuna umana u għar-rispett ta’ Alla l-ħaj u l-Ħallieq.

2325 Is-suwiċidju hu għemil gravi kontra l-ġustizzja, it-tama u l-imħabba. Hu pprojbit mill-ħames kmandament.

2326 L-iskandlu hu dnub gravi meta b’xi għemil jew b’xi nuqqas ta’ għemil, persuna oħra tiġi deliberatament imħajra biex tidneb gravament.

2327 Minħabba d-deni kollu u l-inġustizzji li kull gwerra ġġib magħha, għandna nagħmlu kull ma hu raġunevolment possibbli biex nevitawha. Il-Knisja titlob: “Mill-ġuħ, mill-mard u mill-gwerer: eħlisna, nitolbuk, Mulej.”

2328 Il-Knisja u r-raġuni tal-bniedem iżommu li l-liġi morali tibqa’ dejjem tiswa wkoll waqt gwerra. Kull għemil direttament kuntrarju għad-dritt tal-ġnus u għall-prinċipji universali tiegħu, huma delitti.

2329 “It-tellieqa għall-armamenti hi marda mill-aktar gravi tal-ġens tal-bnedmin u tagħmel lill-foqra ħsara li ħadd ma jiflaħ għaliha”.[1526]

2330 “Henjin dawk li jġibu l-paċi, għax huma jissejħu wlied Alla” (Mt 5,9).

 

 

Is-sitt artiklu

Is-sitt kmandament

“La tagħmilx adulterju” (Eż 20,14; Dewt 5,17)

Smajtu x’intqal: “La tagħmilx adulterju”. Imma jiena ngħidilkom li kull min iħares lejn mara u jixtieqha jkun ġa għamel adulterju magħha f’qalbu (Mt 5,27-28).

I.“Raġel u mara ħalaqhom …”

2331 “Alla hu mħabba. Fih innifsu jgħix il-misteru ta’ l-għaqda u l-imħabba. Meta ħalaq r-raġel u l-mara xbieha tiegħu … Alla nissel fihom il-vokazzjoni, u għalhekk il-ħila u r-responsabbiltà wkoll, għall-imħabba u għall-għaqda”.[1527]

 “Fuq xbihetu Alla ħalaq il-bniedem, raġel u mara ħalaqhom” (Ġen 1,27). “U Alla berikhom u qalilhom ‘nisslu u oktru’” (Ġen 1,28). “Meta Alla ħalaq il-bniedem, fi xbieha ta’ Alla għamlu, raġel u mara ħalaqhom, u berikhom u semmiehom bnedmin nhar il-ħolqien tagħhom” (Ġen 5,1-2).

2332 Is-sesswalità tħaddan l-aspetti kollha tal-persuna umana, fl-għaqda ta’ ruħu u ġismu. Tinteressa l-aktar l-affettività, il-ħila li tħobb u tnissel, u, b’mod aktar ġenerali, il-ħila li toħloq rabta ta’ għaqda ma’ ħaddieħor.

2333 Kull bniedem, raġel jew mara, għandu jagħraf u jaċċetta l-identità sesswali tiegħu. Id-differenza u l-komplementarjetà fiżika, morali u spiritwali tar-raġel u l-mara jfittxu l-ġid taż-żwieġ u l-iżvilupp tal-ħajja tal-familja. L-armonija tar-raġel u l-mara fis-soċjetà taż-żwieġ tiddependi sa ċertu pont mill-mod kif iż-żewġ sessi bejniethom jgħixu l-komplementarjetà, il-ħtieġa u l-għajnuna ta’ xulxin.

2334 Meta ħalaq il-bniedem raġel u mara Alla ta l-istess dinjità personali lir-raġel u lill-mara.[1528] Il-bniedem hu persuna u dan hu minnu kemm għar-raġel u kemm għall-mara, għax it-tnejn maħluqin fis-sura u x-xbieha personali ta’ Alla”.[1529]

2335 Iż-żewġ sessi għandhom dinjità ndaqs, għalkemm differenti, dinjità li hi xbieha tas-setgħa u t-tjieba ta’ Alla. L-għaqda tar-raġel u l-mara fiż-żwieġ b’xi mod hi xebh fil-ġisem tal-ġenerożità u l-fekondità ta’ Alla l-Ħallieq. “Ir-raġel iħalli lil missieru u lil ommu u jingħaqad ma’ martu u jsiru ġisem wieħed” (Ġen 2,24). Minn din l-għaqda ħarġu l-ġenerazzjonijiet kollha tal-bnedmin (ara Ġen 4,1-2; 25-26; 5,1).

2336 Ġesù ġie fid-dinja biex iġedded il-ħolqien u jreġġgħu għas-safa li kellu fil-bidu. Fid-Diskors fuq il-muntanja, Ġesù fisser b’mod l-aktar ċar u qawwi l-pjan ta’ Alla: “Smajtu x’intqal: ‘La tagħmilx adulterju’, imma jiena ngħidilkom li min iħares lejn mara u jixtieqha jkun ġa għamel adulterju magħha f’qalbu” (Mt 5,27-28). “Dak li għaqqad Alla ma għandux jifirdu l-bniedem” (Mt 19,6).

 It-Tradizzjoni tal-Knisja dejjem qieset li s-sitt kmandament iħaddan kull ma għandu x’jaqsam mas-sesswalità tal-bniedem.

 

II.Il-vokazzjoni għall-kastità

2337 Il-kastità tfisser l-integrazzjoni sħiħa tas-sesswalità fil-persuna umana biex hekk ikun hemm għaqda sħiħa bejn ir-ruħ u l-ġisem fil-bniedem innifsu. Is-sesswalità, li biha l-bniedem jagħmel sehem mid-dinja korporali u bijoloġika, issir personali u tassew umana, jiġifieri tixraq lill-bniedem, meta tiġi integrata f’relazzjoni ta’ persuna ma’ persuna oħra, fl-għoti lil xulxin għal żmien bla tmiem tar-raġel u l-mara.

 Il-virtù tal-kastità għalhekk titlob kemm l-integrità tal-persuna umana u kemm is-sbuħija ta’ l-għotja li ssir fiż-żwieġ.

 

L-integrità tal-persuna

2238 Persuna li tħares il-kastità żżomm sħaħ il-qawwiet ta’ ħajja u ta’ mħabba li jinsabu fiha. Din l-integrità tiżgura l-għaqda fiha nnifisha tal-persuna u tmur kontra kull imġiba li tista’ tidrobha. La tammetti ħajja ta’ wiċċ b’ieħor, u lanqas diskors li jinbidel skond ir-riħ (ara Mt 5,37).

2339 Il-kastità titlob li wieħed ikun imħarreġ fil-kontroll tiegħu innifsu: din hi l-edukazzjoni tal-libertà tal-bniedem. L-alternattiva hi ċara: jew il-bniedem jikkontrolla l-passjonijiet tiegħu u jgawdi s-sliem, jew inkella jħalli ruħu titjassar mill-passjonijiet tiegħu u jsir infeliċi (ara Sir 1,22). “Id-dinjità tal-bniedem titlob minnu li kull ma jagħmel, jagħmlu għax jaf x’qiegħed jagħmel u qed jagħmlu bir-rieda ħielsa tiegħu, imqanqal u mmexxi mill-konvinzjonijiet personali tiegħu, u mhux imġiegħel minn xi istinti tiegħu jew minn xi ħadd jew xi ħaġa barra minnu. Din id-dinjità, il-bniedem jiksibha meta jeħles minn kull jasar tal-passjonijiet tiegħu u jersaq lejn id-destin tiegħu b’għażla ħielsa ta’ dak li hu tajjeb, u jieħu ħsieb jikseb tassew, bil-għaqal tiegħu, kull ma jeħtieġlu għal dan il-għan”.[1530]

2340 Dak li jrid iżomm il-wegħdiet tal-Magħmudija tiegħu u jirbaħ kull tentazzjoni li jista’ jkollu, għandu jieħu ħsieb jikseb il-mezzi meħtieġa: jagħraf lilu nnifsu, jgħix ħajja ta’ ċaħda skond il-qagħda li fiha jkun jinsab, iħares il-kmandamenti ta’ Alla, iħaddem il-virtujiet morali, u ma jonqosx mit-talb. “Il-kastità tiġborna: terġa’ twassalna għal dik il-għaqda li konna tlifna meta tferrixna”.[1531]

2341 Il-virtù tal-kastità tiġi taħt il-virtù kardinali tar-rażan, li bħala għan għandha li tirregola, skond ir-raġuni, il-passjonijiet u x-xewqat sensibbli tal-bniedem.

2342 Il-kontroll tiegħek innifsek hu ħidma li trid żmien fit-tul. Qatt ma nistgħu ngħidu li ksibna dan il-kontroll darba għal dejjem. Jitlob sforz li jrid isir tul iż-żmien kollu tal-ħajja (ara Tit 2,1-6). Xi kull tant, f’ċerti mumenti, l-isforz meħtieġ irid ikun aktar kbir, bħal meta wieħed qed isawwar il-personalità tiegħu, jew matul it-tfulija u l-adolexxenza.

2343 Il-kastità għandha l-liġi tal-iżvilupp tagħha, kobor li jseħħ pass pass, b’mumenti ta’ nuqqas ta’ perfezzjoni u xi drabi ukoll, forsi ta’ spiss, b’mumenti ta’ dnub. Il-bniedem “jinbena fil-virtù u s-safa minn jum għall-ieħor bil-ħafna għażliet ħielsa li jagħmel. Għalhekk hu jagħraf, iħobb u jagħmel il-ġid morali huwa u jikber”.[1532]

2344 Il-kastità hi ħidma kollha kemm hi personali u titlob ukoll sforz kulturali għaliex “l-iżvilupp tal-persuna umana u dak ta’ l-istess soċjetà jiddependu minn xulxin”.[1533] Il-kastità tissopponi r-rispett tad-drittijiet tal-persuna, b’mod partikulari d-dritt li wieħed ikollu informazzjoni u edukazzjoni li jirrispettaw id-dimensjoni morali u spiritwali tal-ħajja tal-bniedem.

2345 Il-kastità hi virtù morali. Hi wkoll don ta’ Alla, grazzja, frott ta’ ħidma spiritwali (ara Gal 5,22). L-Ispirtu s-Santu lil dak li jitwieled mill-ġdid fil-Magħmudija jagħtih li jkun jixbah lil Kristu fis-safa tiegħu (ara 1Ġw 3,3).

 

Is-sĦuĦija u l-gĦotJA tiegĦek innifsek

2346 L-imħabba tagħti sura lill-virtuijet kollha. Imnebbħa mill-imħabba, il-kastità tgħallimna kif għandna ningħataw lill-oħrajn. Il-kontroll tagħna nfusna għandu bħal għan din l-għotja tagħna nfusna. Il-kastità twassal lil dak li jħarisha biex ma’ għajru jkun xhud tal-fedeltà u tat-tjieba ta’ Alla.

2347 Il-virtù tal-kastità tiżviluppa fil-ħbiberija. Turi lid-dixxiplu kif jimxi wara dak li għażilna bħala ħbiebu (ara Ġw 15,15), li ngħata kollu kemm hu għalina u tana sehem fin-natura tiegħu ta’ Alla. Il-kastità hi wegħda ta’ immortalità.

 Il-kastità turi ruħha l-aktar fil-ħbiberija mal-proxxmu. Il-ħbiberija, li sseħħ bejn persuni ta’ l-istess sess, jew ta’ sess differenti, hi ġid kbir għal kulħadd. Twassal għall-għaqda spiritwali.

 

Is-suriet diversi tal-kastità

2348 Kull min hu mgħammed hu msejjaħ biex iħaddan il-kastità. In-nisrani “libes ’il Kristu” (Gal 3,27), mudell ta’ kull kastità. Il-fidili kollha ta’ Kristu huma msejħin biex jgħixu ħajja ta’ kastità skond l-istat partikulari ta’ ħajjithom. Meta tgħammed, in-nisrani impenja ruħu li fl-affetti kollha tiegħu jħares il-kastità.

2349 “Il-kastità trid turi ruħha skond l-istat tal-ħajja tal-persuna li tkun: f’xi wħud, f’ħajja ta’ verġinità jew ta’ ċelibat konsagrat, u dan hu l-aqwa mod biex wieħed, aktar malajr, joffri lil Alla qalb kollha kemm hi għalih; f’oħrajn, f’ħajja skond ma tgħid għal kulħadd il-liġi morali kemm jekk miżżewġin u kemm jekk le”.[1534] Il-miżżewġin huma msejħa biex jgħixu l-kastità fiż-żwieġ tagħhom; l-oħrajn biex iħarsuha bil-kontinenza:

Hemm tliet suriet tal-virtù tal-kastità; dik tal-miżżewġin, dik tar-romol, u dik tal-verġni. Ma nfaħħrux sura waħda u nwarrbu s-suriet l-oħra. Hu għalhekk li d-dixxiplina tal-Knisja hi għanja.[1535]

2350 L-għarajjes huma msejħin jgħixu l-kastità tagħhom b’ħajja safja. Minn din il-prova, li jridu jgħaddu minnha, jaslu biex jiksbu rispett għal xulxin, jitgħallmu jkunu fidili lejn xulxin, u jittamaw li jkunu jistgħu jilqgħu lil xulxin mill-Mulej. Iħallu għaż-żmien taż-żwieġ dawk is-sinjali ta’ mħabba li huma proprji biss ta’ l-imħabba fiż-żwieġ. Jgħinu lil xulxin biex jikbru fil-kastità.

 

Id-dnubiet kontra l-kastità

2351 Il-lussurja hi xewqa diżordinata jew gost bla rażan ta’ pjaċir venerju. Il-pjaċir sesswali hu diżordinat meta hu mfittex għalih innifsu, bla ebda ħsieb ta’ tnissil u lanqas ta’ għaqda ma’ xulxin.

2352 Il-masturbazzjoni hi l-eċċitazzjoni volontarja ta’ l-organi ġenitali għall-pjaċir venerju. “Skond tradizzjoni li qatt ma nbidlet, kemm il-Maġisteru tal-Knisja u kemm is-sens morali tal-fidili, dejjem qalu bla tlaqliq li l-masturbazzjoni hi għemil diżordinat fih innifsu, b’mod gravi. Tkun xi tkun ir-raġuni, l-użu deliberat tal-fakoltà sesswali, barra r-relazzjonijiet normali taż-żwieġ, ikun kontra dak li għalih hu ż-żwieġ”. Il-pjaċir sesswali fil-każ ta’ masturbazzjoni hu mfittex barra “mir-relazzjoni sesswali li jitlob ordni morali, relazzjoni li sseħħ biss fi ħdan imħabba vera, fit-tifsir sħiħ ta’ l-għoti lil xulxin tar-raġel u l-mara fiż-żwieġ u fit-tnissil tal-bniedem”.[1536]

 Biex tagħmel ġudizzju meqjus dwar ir-responsabbiltà morali ta’ min jagħmel masturbazzjoni u biex tara x’ħidma pastorali trid tagħmel, trid dejjem tqis jekk dak li jkun għadux immatur fl-affettività tiegħu: trid tqis il-qawwa tad-drawwa u l-istat ta’ qtigħ il-qalb u fatturi oħra psikiċi u soċjali li jistgħu jnaqqsu, meta ma jġibux ukoll kważi fix-xejn, il-ħtija morali.

2353 Il-fornikazzjoni (iż-żìna) hi għaqda karnali barra ż-żwieġ ta’ raġel u mara mhux miżżewġin. Hu nuqqas gravi kontra d-dinjità tal-persuni u s-sesswalità tal-bniedem, li min-natura tagħha qiegħda hemm għall-ġid tal-miżżewġin u ukoll għat-tnissil u l-edukazzjoni tat-tfal. Hi ukoll skandlu gravi meta ssir ma xi ħadd taħt l-età.

2354 Il-pornografija toħroġ fil-beraħ l-atti sesswali, veri jew taparsi, li jsiru fl-intimità bejn il-miżżewġin, u dan bil-ħsieb li jarawhom nies oħra. Hi offiża għall-kastità għaliex tmur kontra n-natura ta’ l-att taż-żwieġ, li hi d-don in-timu taż-żewġ miżżewġin lil xulxin. Tagħmel ħsara kbira lid-dinjità ta’ dawk li jidħlu għaliha (atturi, kummerċjanti, pubbliku) għaliex kull wieħed isir għall-ħaddieħor okkażjoni ta’ pjaċir primittiv u ta’ qligħ illeċitu. Tgħaddas lil kulħadd f’ħolma ta’ dinja ta’ frugħa. Hi ħtija gravi. L-awtoritajiet ċivili għandhom jipprojbixxu l-produzzjoni u t-tqassim ta’ materjal pornografiku.

2355 Il-prostituzzjoni tmur kontra d-dinjità tal-persuna li tingħata għall-prostituzzjoni, għax minnha jiġi mfittex biss il-pjaċir venerju. Min iħallas jidneb gravament kontra tiegħu nnifsu. Jikser il-kastità li għaliha ntrabat fil-Magħmudija tiegħu, u jniġġes ġismu, li hu tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu (ara 1 Kor 6,15-20). Il-prostituzzjoni hi pjaga soċjali: ġeneralment tolqot lin-nisa, imma wkoll l-irġiel, lit-tfal jew lill-adolexxenti (f’dawn l-aħħar żewġ każi d-dnub iżid miegħu l-iskandlu). Jekk hu dejjem dnub gravi tingħata għall-prostituzzjoni, il-miżerja, it-theddid, u l-pressjoni soċjali jistgħu jwasslu biex titnaqqas il-ħtija.

2356 L-istupru hu dħul bil-vjolenza fl-intimità sesswali ta’ xi persuna. Imur kontra l-ġustizzja u l-imħabba. L-istupru jidrob sewwa d-dritt li għandu kull wieħed għar-rispett, għal-libertà u għall-integrità fiżika u morali tiegħu. Joħloq preġudizzju gravi, li jista’ jimmarka l-vittma tul ħajjitha kollha. Hu għemil fih innifsu ħażin dejjem. Hu agħar jekk l-istupru jsir minn ġenituri (inċest) jew minn edukaturi li lilhom ġew fdati t-tfal.

 

Kastità u omosesswalità

2357 L-omosesswalità hi r-relazzjoni ta’ rġiel jew nisa li jħossu ġibda sesswali, esklusiva jew predominanti għall-persuni tal-istess sess tagħhom. Kellha ħafna suriet tul iż-żminijiet u fil-kulturi. L-oriġini psikika tagħha għadu mhux magħruf biżżejjed. Fuq il-bażi ta’ l-Iskrittura, li turi l-omosesswalità bħala għemil mill-aktar ħażin (ara Ġen 19,1-29; Rum 1,24-27; 1 Kor 6,10; 1 Tim 1,10), it-Tradizzjoni dejjem għallmet li “kull għemil omosesswali hu fih innifsu diżordinat”.[1537] Hu għemil kontra l-liġi naturali. Jagħlaq l-att sesswali għall-għoti tal-ħajja. Ma jiġix minn komplementarjetà affettiva u minn sesswalità vera. Ma jistax jiġi approvat għall-ebda raġuni.

2358 Numru mhux żgħir ta’ rġiel u nisa juru tendenzi omosesswali fil-fond. . Din l-inklinazzjoni li fiha nfisha hi diżordni; għal ħafna minnhom hi prova kbira. Għandna nilqgħuhom b’rispett, mogħdrija u attenzjoni kbira. Ma għandux ikun hemm għalihom ebda sinjal ta’ diskriminazzjoni mhux ġusta. Dawn il-persuni huma msejħin biex jagħmlu r-rieda ta’ Alla f’ħajjithom u, jekk huma nsara għandhom jgħaqqdu mas-salib ta’ Kristu d-diffikultajiet li magħhom jistgħu jiltaqgħu minħabba l-qagħda tagħhom.

2359 Il-persuni omosesswali huma msejħin biex iħarsu l-kastità. Permezz tal-virtujiet tal-kontroll tagħhom infushom, li jħarrġuhom fl-użu tal-libertà interjuri tagħhom, xi kultant ukoll bl-għajnuna ta’ ħbiberija bla interessi, bit-talb u l-grazzja tas-sagramenti, jistgħu u għandhom jersqu bil-mod il-mod u b’fehma sħiħa, għall-perfezzjoni nisranija.

 

III.L-imħabba tal-miżżewġin

2360 Is-sesswalità qiegħda għall-imħabba tar-raġel u l-mara fiż-żwieġ. Fiż-żwieġ l-intimità korporali tal-miżżewġin issir sinjal u rahan ta’ għaqda spiritwali. Ir-rabta taż-żwieġ bejn l-imgħammdin hi mqaddsa permezz tas-sagrament.

2361 “Is-sesswalità li permezz tagħha r-raġel u l-mara jingħataw lil xulxin kollhom kemm huma, b’għemil li hu proprju u biss tal-miżżewġin, m’hijiex biss xi ħaġa bijoloġika, imma hi ħaġa li tolqot il-bniedem bħala bniedem f’dak li hu l-qofol tiegħu. Is-sesswalità sseħħ b’mod li jixraq lill-bniedem biss meta hi parti sħiħa ta’ dik l-imħabba li biha r-raġel u l-mara jingħataw lil xulxin għal dejjem sal-mewt”.[1538]

Tobija qam mill-friex u qal lil Sara: “Oħti, qum, ħa nishru u nitolbu quddiem Sidna, li jagħmel ħniena magħna u jsalvana”. Sara qamet u bdew jitolbu bil-ħniena s-salvazzjoni u jgħidu: “Imbierek int, o Alla ta’ missirijietna u imbierek ismek għal dejjem ta’ dejjem. Iberkuk is-smewwiet u l-ħolqien kollu għal dejjem ta’ dejjem. Int għamilt lil Adam u tajtu b’martu lil Eva, bħala għajnuna u appoġġ, u minnhom it-tnejn tnisslu l-bnedmin. U int għedt ‘Mhux sewwa li r-raġel jibqa’ waħdu, ħa nagħmlu għajnuna li tkun tixbhu. U issa lil din oħti ma żżewwiġthiex għall-passjoni tal-ġisem, imma fis-sewwa. Agħmel ħniena miegħi u magħha ħa nixjieħu flimkien.” U qalu flimkien it-tnejn “Amen, amen.” U dak il-lejl raqdu. (Tob 8,4-9).

2362 “L-għemil li jġib l-għaqda intima u safja tal-miżżewġin ma’ xulxin hu għemil onest u xieraq. Meta isir f’sura li tassew tixraq lill-bniedem, ifisser u jgħin l-għoti tagħhom infushom lil xulxin, għoti li bih iż-żewġ miżżewġin jistagħnew fil-ferħ u l-ħajr”.[1539] Is-sesswalità hi għajn ta’ ferħ u pjaċir:

Il-Ħallieq innifsu ried li, f’dan id-dmir (tat-tnissil), il-miżżewġin iħossu pjaċir u sodisfazzjoni fir-ruħ u l-ġisem. Għalhekk il-miżżewġin ma jkunu jagħmlu xejn ħażin huma u jfittxu dan il-pjaċir u jifirħu bih. Qed jaċċettaw dak li l-Ħallieq ħejja għalihom. Iżda l-miżżewġin għandhom ikunu jafu li għandhom iżommu ruħhom fi qjies xieraq.[1540]

2363 L-għaqda tal-miżżewġin bejniethom iġġib dak li għalih hemm iż-żwieġ: il-ġid ta’ l-istess miżżewġin u l-għoti tal-ħajja. Ma nistgħux nifirdu minn xulxin dawn iż-żewġ tifsiriet jew valuri taż-żwieġ mingħajr ma nħassru l-ħajja spiritwali tal-miżżewġin u nikkompromettu l-ġid taż-żwieġ u l-ġejjieni tal-familja.

 L-imħabba fiż-żwieġ tar-raġel u l-mara għalhekk titlob kemm il-fedeltà tal-miżżewġin lejn xulxin, u kemm li l-għaqda tagħhom tagħti l-frott tagħha.

 

Il-fedeltÀ tal-miŻŻewĠin

2364 Il-miżżewġin jagħmlu flimkien “komunità intima ta’ ħajja u ta’ mħabba mibnija minn Alla l-Ħallieq u mogħtija minnu l-liġijiet proprji tagħha. Isseħħ b’patt tal-miżżewġin bejniethom, jiġifieri permezz tal-kunsens personali li jagħtu lil xulxin u li minnu ma jistgħux jerġgħu lura”.[1541] It-tnejn jagħtu lilhom infushom lil xulxin għal kollox u darba għal dejjem. Ma għadhomx aktar tnejn, imma issa saru ġisem wieħed. Il-patt li għamlu ma’ xulxin jobbligahom li ma jkun hemm ebda patt ieħor bħalu miegħu u li ma jħassruh qatt.[1542] “Dak li għaqqad Alla ma għandux jifirdu l-bniedem” (Mk 10,9 ara Mt 19,1-12; 1Kor 7,10-11).

2365 Il-fedeltà tfisser li l-miżżewġin se jibqgħu jżommu dejjem il-kelma li taw lil xulxin. Alla jżomm kelmtu. Is-sagrament taż-żwieġ idaħħal ir-raġel u l-mara fil-fedeltà ta’ Kristu għall-Knisja tiegħu. Permezz tal-kastità tagħhom fiż-żwieġ, huma jagħtu xhieda ta’ dan il-misteru quddiem id-dinja.

San Ġwann Griżostmu jistieden lill-irġiel żgħażagħ jgħidu dan lil marthom: “Erfajtek fuq dirgħajja u nħobbok, u nippreferik aktar minn ħajti. Għax il-ħajja ta’ issa ma hi xejn u l-ħolma l-aktar imħeġġa tiegħi hi li ngħixha miegħek hekk li nkunu żguri li ma nkunux mifrudin minn xulxin fil-ħajja li hemm imħejjija għalina. Inqis imħabbtek aktar minn kull ħaġa oħra u xejn ma hu se jweġġagħni aktar mill-fatt li ma jkollix l-istess ħsibijiet tiegħek”.[1543]

 

Il-frott taŻ-ŻwieĠ

2366 Il-frott taż-żwieġ hu don, hu wieħed mill-iskopijiet taż-żwieġ, għax l-imħabba tal-miżżewġin min-natura tagħha trid li jkollha l-frott tagħha. Il-wild ma jiġix minn barra biex jiżdied ma’ l-imħabba tal-miżżewġin bejniethom. Joħroġ mill-qalba stess ta’ l-għoti tal-miżżewġin lil xulxin u huwa l-frott ta’ dan l-għoti lil xulxin. Il-Knisja ukoll, “għax hi favur il-ħajja”,[1544] tgħallem li “kull att taż-żwieġ għandu jkun minnu nnifsu miftuħ għall-ħajja”.[1545] “Dan it-tagħlim, im-fisser kemm-il darba mill-Maġisteru tal-Knisja, hu mibni fuq ir-rabta taż-żwieġ li ma tinħall qatt, li riedha Alla, u fuq il-fatt li l-bniedem, minn rajh, qatt ma jista’ jifred minn xulxin iż-żewġ tifsiriet ta’ l-att taż-żwieġ: l-għaqda u t-tnissil”.[1546]

2367 Il-miżżewġin, imsejħin biex jagħtu l-ħajja għandhom sehem fis-setgħa ta’ Alla l-Ħallieq u fil-paternità tiegħu (ara Ef 3,14; Mt 23,9). Il-miżżewġin għandhom ikunu jafu bid-dmir li għandhom li jagħtu l-ħajja lil bniedem u jedukawh – din għandha titqies bħala l-missjoni proprja tagħhom – u li huma mseħbin fl-imħabba ta’ Alla l-Ħallieq u b’xi mod huma interpreti tiegħu. Għalhekk għandhom jaqdu dan id-dmir b’sens ta’ responsabbiltà ta’ bnedmin u ta’ nsara li huma.[1547]

2368 Aspett partikulari ta’ din ir-responsabbiltà hu l-kontroll tat-twelid. Għal raġunijiet ġusti l-miżżewġin jistgħu jkunu jridu li jkun hemm intervall bejn twelid u ieħor ta’ wliedhom. Iridu jaraw li din ix-xewqa tagħhom ma tkunx frott ta’ l-egoiżmu tagħhom, imma tkun xewqa li taqbel mal-ġenerożità ġusta ta’ paternità responsabbli. Iridu mbagħad jirregolaw l-imġiba tagħhom skond il-kriterji oġġettivi tal-moralità:

Meta l-miżżewġin jiġu biex isieħbu flimkien l-imħabba tagħhom fiż-żwieġ mat-tnissil responsabbli tal-ħajja, l-imġiba morali tagħhom ma tiddependix biss mill-intenzjoni sinċiera tagħhom u mill-valur tar-raġunijiet li jkollhom, imma ukoll minn kriterji oġġettivi mibnijin fuq id-dinjità stess tal-persuna umana u ta’ għemilu kollu, kriterji li fil-kuntest ta’ mħabba vera, iħarsu t-tifsir sħiħ ta’ l-għotja tagħhom lil xulxin u tat-tnissil tal-bniedem.[1548]

2369 L-att taż-żwieġ iħares b’mod sħiħ it-tifsir ta’ vera mħabba għal xulxin u tas-sejħa għolja tal-bniedem għall-paternità, biss jekk iħares iż-żewġ aspetti essenzjali tiegħu, jiġifieri l-għaqda tal-miżżewġin bejniethom u t-tnissil ta’ l-ulied.[1549]

2370 Il-kontinenza perjodika, il-metodi li jirregolaw it-twelid ta’ l-ulied, ibbażati fuq awto-osservazzjoni u l-użu ta’ l-att taż-żwieġ fi żminijiet li fihom it-tnissil ma jseħħx[1550] jaqblu mal-kriterji oġġettivi tal-moralità. Dawn il-metodi juru rispett lejn il-ġisem ta’ l-għarajjes, iħajruhom ikunu delikati ma’ xulxin u jgħinuhom jistħarrġu l-libertà vera. Min-naħa l-oħra hu diżonest fih innifsu “kull għemil jew qabel l-att taż-żwieġ, jew waqt dan l-att, jew waqt l-iżvilupp tal-konsegwenzi tiegħu, li jsir bil-ħsieb, bħala għan jew bħal mezz, biex ma jkunx hemm tnissil”.[1551]

“Minflok il-lingwaġġ li jfisser b’mod naturali l-għotja sħiħa tal-miżżewġin, l-użu tal-kontraċettivi jitkellem b’lingwaġġ li minnu nnifsu jwaqqa’ dan it-tifsir, għax skond dan il-lingwaġġ, ma tibqax aktar sħiħa l-għotja tagħhom lil xulxin. Minn dan jiġi mhux biss li wieħed ikun jiċħad bid-dieher il-ftuħ għall-ħajja imma jkun ukoll jgħawweġ minn għeruqha l-imħabba tal-miżżewġin, li fiha nnifisha titlob li l-miżżewġin jagħtu ruħhom lil xulxin bħala persuni, fir-ruħ u l-ġisem.” Din id-differenza antropoloġika u morali bejn l-użu tal-kontraċettivi u l-użu tas-“safe period” juru “żewġ fehmiet tal-persuna u tas-sesswalità tal-bniedem li ma jistgħux ikunu jaqblu ma’ xulxin”.[1552]

2371 “Madankollu, kulħadd għandu jkun jaf li l-ħajja tal-bniedem u d-dmir li jgħaddiha lill-ħaddieħor la huma biss għal din id-dinja, u la jsibu f’din id-dinja d-dimensjoni sħiħa tagħhom u lanqas it-tifsir sħiħ tagħhom, imma dejjem iridu jitqiesu b’riferenza għad-destin etern tal-bniedem.[1553]

2372 L-Istat hu responsabbli tal-ġid taċ-ċittadini. Għalhekk l-Istat jista’ jindaħal biex jirregola d-demografija tal-popolazzjoni. Dan jista’ jagħmlu billi jagħti informazzjoni oġġettiva u rispettuża, iżda mhux b’mod awtoritarju u b’obbligu bilfors. L-Istat ma jistax leġittimament jieħu l-post tal-miżżewġin, li huma l-ewwel responsabbli tat-tnissil u l-edukazzjoni ta’ wliedhom.[1554] F’dan il-qasam ma għandu ebda awtorità li jindaħal b’mezzi li huma kuntrarji għal-liġi morali.

 

Id-don ta’ l-ulied

2373 L-Iskrittura u l-prattika tradizzjonali tal-Knisja jaraw fil-familji kbar sinjal tal-barka ta’ Alla u tal-qalb kbira tal-ġenituri.[1555]

2374 Ikunu mġarrbin ħafna dawk il-miżżewġin li jsibu li ma jistax ikollhom tfal. “X’se tagħtini?, qal Abraham lil Alla, għax se nibqa’ bla tfal …” (Ġen 15,2). “Agħtini t-tfal għax se mmut” qalet Rakel lil żewġha Ġakobb (Ġen 30,1).

2375 Ir-riċerki li qegħdin isiru biex titnaqqas l-isterilità tal-bniedem ta’ min jinkoraġġihom, sakemm isiru bil-ħsieb li “jaqdu l-persuna umana, id-drittijiet tiegħu li ma jistgħu jitwarrbu qatt, il-ġid veru u sħiħ tiegħu, u huma skond il-pjan u r-rieda ta’ Alla”.[1556]

2376 Dik it-teknika li twassal biex twarrab il-ġenituri minn xulxin fit-tnissil tat-tfal, billi ddaħħal fin-nofs persuna barranija għall-miżżewġin (l-għoti ta’ sperma jew ta’ bajd jew self ta’ l-uteru), hi teknika diżonesta għall-aħħar. Mezzi tekniċi oħra (inseminazzjoni jew fekondazzjoni artifiċjali eterologa) jmorru kontra d-dritt tat-tifel li jitwieled minn missier u omm magħrufin minnu u marbutin bejniethom bir-rabta taż-żwieġ. Huma tradiment tad-“dritt esklusiv (tal-miżżewġin)li jkunu missier u omm permezz ta’ xulxin”.[1557]

2377 Meta dawn it-tekniċi (inseminazzjoni u fekondazzjoni artifiċjali omologa) jintużaw bejn il-koppja jista’ jkun li mhux ta’ min jikkundannahom daqs hekk imma moralment jibqgħu dejjem inaċċettabbli… Jifirdu minn xulxin l-att sesswali (l-att taż-żwieġ) mill-att prokreativ. L-att li bih titnissel tarbija mhux aktar att li bih żewġ persuni jingħataw lil xulxin imma “jħallu fis-setgħa tat-tobba u tal-bijoloġi l-ħajja u l-identità ta’ l-embrijun u tkun it-teknika (u mhux l-imħabba) li taħkem fuq il-bidu u d-destin tal-persuna umana. Din is-sura ta’ ħakma hi fiha nnifisha kuntrarja għad-dinjità u l-egwaljanza li għandhom ikunu l-istess għall-ġenituri u l-ulied”.[1558] “It-tnissil (il-prokreazzjoni) jiġi moralment imċaħħad mill-perfezzjoni proprja tiegħu, meta ma jkunx frott ta’ l-att taż-żwieġ, jiġifieri frott tal-ġest speċifiku li bih il-miżżewġin jingħaqdu ġisem wieħed … Ir-rispett għar-rabta li hemm bejn it-tifsir ta’ l-att taż-żwieġ u r-rispett għall-għaqda tal-bniedem fih innifsu biss jippermettu tnissil li jaqbel mad-dinjità tal-persuna umana”.[1559]

2378 It-tarbija m’hijiex xi ħaġa li għandha tingħata, li hemm dritt għaliha, imma hi don. “L-aqwa u l-aħjar don taż-żwieġ” hu l-persuna umana. It-tarbija ma għandhiex titqies bħala xi proprjetà: għax b’hekk inkunu nagħtu raġun lil min jippretendi li hemm xi “dritt għat-tfal”. F’dan il-qasam, it-tifel biss għandu veri drittijiet: id-dritt li “jkun il-frott ta’ l-att speċifiku ta’ l-imħabba fiż-żwieġ tal-ġenituri tiegħu, u d-dritt li jkun rispettat bħala persuna sa mill-ewwel mument tat-tnissil tiegħu”.[1560]

2379 L-Evanġelju jurina li l-isterilità fiżika m’hijiex xi ħaġa ħażina għal kollox. Il-miżżewġin li, wara li jkunu użaw il-mezzi leġittimi kollha li tagħtihom il-mediċina, jibqgħu mġarrbin bl-isterilità, għandhom jissieħbu mas-salib ta’ Kristu, għajn ta’ kull frott fl-Ispirtu. Jistgħu juru l-qalb kbira tagħhom billi ja-dottaw xi tfal abbandunati jew joffru l-qadi impenjattiv tagħhom favur l-oħrajn.

 

IV.L-offiżi kontra d-dinjità taż-żwieġ

2380 L-adulterju hu l-infedeltà fiż-żwieġ. Meta żewġ persuni, li almenu waħda minnhom hi miżżewġa, jintrabtu bejniethom b’relazzjoni sesswali, ukoll ta’ darba, ikunu għamlu adulterju. Kristu jikkundanna l-adulterju ukoll jekk hu xewqa biss (ara Mt 5,27-28). Is-sitt kmandament u t-Testment il-Ġdid jikkundannaw b’mod assolut l-adulterju (ara Mt 5,32; 19,6; Mk 10,11; 1 Kor 6,9-10). Il-profeti jsemmuh bħala nuqqas gravi: fl-adulterju jaraw xbieha tad-dnub ta’ l-idolatrija (ara Hos 2,7; Ġer 7.5;13,27).

2381 L-adulterju hu inġustizzja. Min jagħmel adulterju jkun jonqos mill-impenji tiegħu. Jidrob is-sinjal tal-Patt li hi r-rabta taż-żwieġ, joffendi d-dritt tal-persuna l-oħra miżżewġa u hu theddida għaż-żwieġ għax jikser il-kuntratt li fuqu mibni. Iqiegħed fil-periklu l-ġid tan-nisel kollu tal-bnedmin u tat-tfal, li jeħtieġu li l-għaqda bejn il-ġenituri tagħhom tkun qiegħda fis-sod.

 

Id-divorzju

2382 Il-Mulej Ġesù insista ħafna fuq il-ħsieb oriġinali tal-Ħallieq li ried li ż-żwieġ ma jinħall qatt (ara Mt 5,31-32; 19,3-9; Mk 10,9; Lq 16,18; 1Kor 7,10-11). Ġesù ħassar il-permessi li kienu daħlu bil-mod fil-Liġi l-qadima (ara Mt 19,7-9).

 Bejn l-imgħammdin, “iż-żwieġ li jkun sar u li l-miżżewġin għamlu bejniethom, jekk ġie kkunsmat ma jistax jitħassar minn ebda setgħa tal-bnedmin.”[1561]

2383 Is-separazzjoni tal-miżżewġin waqt li tibqa’ r-rabta taż-żwieġ bejniethom, tista’ tkun leġittima f’ċerti każi msemmijin fid-Dritt kanoniku.[1562]

Jekk divorzju ċivili biss jista’ jiżgura ċerti drittijiet leġittimi, bħalma huma l-kura tat-tfal u l-ħarsien tal-ġid, dan jista’ jiġi tollerat mingħajr ma jkun hemm ebda ħtija morali.

2384 Id-divorzju hu offiża gravi lil-liġi naturali. Jippretendi li jħassar kuntratt aċċettat liberament miż-żewġ miżżewġin li jgħixu flimkien sal-mewt. Id-divorzju hu offiża lill-Patt tas-salvazzjoni li tiegħu ż-Żwieġ sagrament hu sinjal. Rabta ġdida, ukoll jekk magħrufa mil-liġi ċivili, iżżid fil-gravità tal-ksur tal-kuntratt: dak li jerġa’ jiżżewweġ isib ruħu f’qagħda ta’ adulterju pubbliku u permanenti:

Jekk ir-raġel, wara li jinfired minn martu, jersaq lejn mara oħra, ikun hu nnifsu adulteru, għax iġiegħel lil din il-mara tagħmel adulterju; u l-mara li tkun tgħix miegħu hi wkoll adultera, għax ġibdet lejha r-raġel ta’ mara oħra.[1563]

2385 Id-divorzju jikseb il-karattru immorali tiegħu ukoll mid-diżordni li jġib fil-familja u fis-soċjetà. Din id-diżordni ġġib magħha ħafna ħsarat serji: għall-persuna miżżewġa li tiġi abbandunata; għat-tfal imġarrba minħabba s-separazzjoni tal-ġenituri tagħhom u spiss miġbudin ’l hawn u ’l hemm mill-ġenituri; u l-fatt li tħajjar oħrajn jagħmlu l-istess; tant li d-divorzju llum hu pjaga soċjali.

2386 Jista’ jiġri li waħda mil-partijiet miżżewġa tisfa’ vittma innoċenti ta’ divorzju mogħti minn qorti ċivili; hi, f’dan il-każ ma tkunx kisret il-liġi morali. Hemm differenza kbira bejn persuna miżżewġa li bis-sinċerità kollha tħabtet biex tibqa’ fidila għas-sagrament taż-żwieġ u ssib ruħha abbandunata inġustament, u persuna miżżewġa oħra li, bi ħtija gravi min-naħa tagħha, farrket żwieġ validu kanonikament.[1564]

 

OffiŻi oĦra kontra d-dinjità taŻ-ŻwieĠ

2387 Wieħed jifhem it-traġedja ta’ dak li jrid jikkonverti u jħaddan l-Evanġelju u, biex jagħmel dan, isib ruħu obbligat jibgħat waħda jew aktar minn mara waħda li magħhom għex ħajja ta’ żwieġ għal ħafna snin. Iżda l-poligamija ma taqbilx mal-liġi morali. “Hi għal kollox kontra l-għaqda taż-żwieġ billi tmur direttament kontra l-pjan ta’ Alla li ġie rrivelat lilna sa mill-bidu, għax hi kontra l-fatt li r-raġel u l-mara għandhom l-istess dinjità bħala persuni, u fiż-żwieġ jagħtu ruħhom lil xulxin b’imħabba sħiħa, li ma hemmx oħra bħalha u ebda ħadd ieħor ma għandu x’jaqsam magħha”.[1565] Nisrani li qabel kien poligamu hu obbligat b’mod gravi, skond il-ġustizzja, li jħares l-obbligazzjonijiet li kellu ma’ dawk li kienu n-nisa tiegħu u ma’ wliedhom.

2388 L-inċest iseħħ permezz ta’ relazzjonijiet intimi bejn nies jiġu minn xulxin li bejniethom ma jistax isir żwieġ (ara Lev 18,7-20). San Pawl jikkundanna b’mod aħrax ħafna din il-ħtija li hi tassew gravi: “Kulħadd sama’ li hemm iż-żìna fostkom … li wieħed ikollu l-mara ta’ missieru! … fl-isem ta’ Ġesù … itilqu lil dan il-bniedem f’idejn ix-xitan għall-qerda ta’ ġismu …” (1 Kor 5,1.4-5). L-inċest jagħmel ħsara lir-relazzjonijiet fi ħdan il-familja u hu mixi lura lejn imġiba ta’ bhejjem.

2389 Jistgħu jitqiesu bħala inċest, l-abbużi sesswali magħmulin minn kbar ma’ tfal u adulexxenti fdati għall-kura tagħhom. Il-ħtija tikber u ssir skandaluża meta tolqot l-integrità fiżika u morali taż-żgħażagħ li jibqgħu jġarrbu din l-esperjenza tul ħajjithom kollha u hi ksur serju tar-responsabbiltajiet edukattivi.

2390 L-għaqda bla rbit hi għaqda ta’ raġel u mara li ma jridux jagħtu sura ġuri­-dika u pubblika għal rabta tagħhom magħmula bil-ħsieb ta’ intimità sesswali.

 Il-frażi għaqda bla rbit hi qarrieqa, għax kif jista’ jkun hemm għaqda bejn żewġ persuni li ma jridux jintrabtu ma’ xulxin u qed juru li ma għandhomx la fiduċja f’xulxin, la fihom infushom u lanqas fil-ġejjieni?

 Il-frażi tħaddan qagħdiet differenti: konkubinaġġ, iċ-ċaħda taż-żwieġ bħala żwieġ, n-nuqqas ta’ ħila għal rabtiet fit-tul.[1566] Dawn il-qagħdiet kollha joffendu d-dinjità taż-żwieġ; jeqirdu l-istess fehma tal-familja, idgħajfu s-sens tal-fedeltà. Huma kontra l-liġi morali: l-att sesswali irid isir biss fiż-żwieġ; barra miż-żwieġ hu dejjem dnub gravi u jċaħħad mit-tqarbin.

2391 Ħafna llum qed jitolbu speċî ta’ dritt ta’ prova meta jkun hemm ġa l-ħsieb li jiżżewġu. Huma kemm huma sodi fil-fehma tagħhom li ’l quddiem jiżżewġu, dawk li jkollhom bejniethom relazzjonijiet sesswali qabel iż-żwieġ, “ma jkunux b’hekk jiżguraw sinċerità u fedeltà fir-relazzjoni personali tagħhom bħala raġel u mara, speċjalment ma jkunux iħarsu din ir-relazzjoni mill-kapriċċi u l-fantasiji”.[1567] L-għaqda fil-ġisem m’hijiex moralment leġittima jekk mhux meta tkun twaqqfet komunità ta’ ħajja għal dejjem bejn raġel u mara. L-imħabba tal-bniedem ma tridx tkun “ippruvata”: titlob għoti sħiħ u definittiv ta’ żewġ persuni lil xulxin.[1568]

 

Fil-qosor

2392 L-imħabba hi vokazzjoni fundamentali li tinsab fil-fond ta’ kull bniedem.[1569]

2393 Meta Alla ħalaq il-bniedem raġel u mara tahom indaqs l-istess dinjità personali. Kull bniedem, raġel u mara, irid jagħraf u jaċċetta l-identità sesswali tiegħu.

2394 Kristu hu mudell ta’ kastità. Kull nisrani hu msejjaħ jgħix ħajja fil-kastità, kull wieħed skond l-istat tiegħu ta’ ħajja.

2395 Il-kastità hi l-integrazzjoni sħiħa tas-sesswalità fil-persuna umana .Titlob li l-bniedem ifittex li jkollu kontroll fuqu nnifsu, fuq il-persuna tiegħu.

2396 Fost id-dnubiet l-aktar gravi kontra l-kastità hemm il-masturbazzjoni, iż-żína, il-pornografija, u l-għemil omosesswali.

2397 Il-patt bejn il-miżżewġin magħmul b’mod ħieles jitlob imħabba b’fedeltà sħiħa: iridu jaraw li ż-żwieġ tagħhom ma jispiċċa qatt.

2398 Il-ftuħ taż-żwieġ għall-ħajja u ġid, hu don, hu wieħed mill-għanijiet taż-żwieġ. Il-miżżewġin meta jġibu ħajja fid-dinja jkunu qed ikollhom sehem fil-paternità ta’ Alla.

2399 Ir-regolamentazzjoni tat-twelid tat-tfal hi wieħed mill-aspetti ta’ paternità u maternità responsabbli. L-intenzjonijiet leġittimi tal-miżżewġin ma jippermettulhomx jirrikorru għall-użu ta’ mezzi li ma jistgħux jiġu aċċettati moralment (mezzi bħall-isterilizzazzjoni diretta u l-kontraċezzjoni).

2400 L-adulterju u d-divorzju, il-poligamija u l-għaqda bla rbit huma nuqqasijiet gravi kontra d-dinjità taż-żwieġ.

 

 

Is-seba’ artiklu

Is-seba’ kmandament

“La tisraqx” (Dewt 5,19)

“La tisraqx” (Mt 19,18)

2401 Is-seba’ kmandament jipprojbixxi li tieħu u żżomm għalik inġustament xi ħaġa ta’ għajrek u li tagħmel ħsara lil għajrek f’ġidu, tkun kif tkun. Jikkmanda l-ġustizzja u l-imħabba fl-amministrazzjoni tal-ġid ta’ l-art u tal-frott tax-xogħol tal-bniedem. Jitlob, minħabba l-ġid komun, rispett għall-fatt li l-ġid kollu tad-dinja hu għal kulħadd, u rispett għad-dritt tal-proprjetà privata. Il-ħajja nisranija tfittex li l-użu tal-ġid tad-dinja jintuża kif irid Alla u għall-għajnuna ta’ l-aħwa.

 

I.Il-ġid tad-dinja li hu għal kulħadd

 u l-proprjetà privata tal-ġid

2402 Fil-bidu Alla ħalla l-art bil-ġid kollu tagħha taħt it-tmexxija tal-bniedem, biex jieħu ħsiebha, jaħkimha bix-xogħol tiegħu u jgawdi l-frott tagħha (ara Ġen 1,26-29). Il-ġid kollu tal-ħolqien hu ddestinat għall-ġens kollu tal-bnedmin; iżda l-art hi mqassma fost il-bnedmin biex ħajjithom, imhedda mill-faqar u l-vjolenza tkun fiż-żgur. Hu għemil leġittimu tagħmel tiegħek il-ġid ta’ l-art biex ikun hemm garanzija għal-libertà u d-dinjità tal-persuni, biex tkun tista’ tgħin lil kull wieħed fil-ħtiġijiet fundamentali tiegħu u ta’ dawk li jiddependu minnu. Din il-ħaġa għandha twassal biex tintwera solidarjetà naturali fost il-bnedmin kollha.

2403 Id-dritt għall-proprjetà privata li jinkiseb b’mod ġust ma jmurx kontra l-fatt li fil-bidu l-art ngħatat lill-ġens kollu tal-bnedmin. Id-destinazzjoni universali tal-ġid ta’ l-art, jiġifieri li Alla ta l-ġid ta’ l-art lill-ġens kollu tal-bnedmin, jibqa’ l-fatt ewlieni, ukoll jekk il-ġid komun ta’ kulħadd jitlob ir-rispett tal-proprjetà privata, id-dritt għaliha u l-użu tagħha.

2404 “Il-bniedem huwa u jagħmel użu mill-ġid ta’ l-art, ma għandux iqis li l-ġid li għandu huwa tiegħu biss, imma huwa wkoll ta’ kulħadd fis-sens li jista’ jgawdi minnu mhux hu biss imma oħrajn ukoll”.[1570] Il-ġid li wieħed ikollu, jagħmlu amministratur tal-Providenza biex iħaddmu ħa jagħti frott li jaqsam ma’ l-oħrajn, u l-ewwel ma’ dawk qrib tiegħu.

2405 Il-ġid, materjali jew mhux materjali, li jiġi mill-prodotti ta’ l-art jew mix-xogħol fil-fabbriki, mill-kapaċità u mill-arti ta’ min jagħmlu, jistenna li l-proprjetarji tiegħu jaraw li mill-frott tal-ħidma tagħhom se jgawdu l-ikbar għadd ta’ nies. Min għandu fil-pussess tiegħu affarijiet ta’ użu jew ta’ konsum irid jużahom bir-rażan u jerfa’ l-aħjar għall-barrani, għall-marid u għall-fqir.

2406 L-awtorità politika għandha d-dritt u d-dmir li tirregola, minħabba l-ġid komun, l-użu leġittimu tad-dritt tal-proprjetà.[1571]

 

II.Ir-rispett tal-persuna u ta’ ġidha

2407 F’kull ma għandu x’jaqsam ma’ l-ekonomija, ir-rispett għad-dinjità tal-bniedem jitlob li titħaddem il-virtù tar-rażan, biex ir-rabta mal-ġid ta’ l-art ma tkunx bla qjies; li titħaddem il-virtù tal-ġustizzja ħa jiġu mħarsa d-drittijiet tal-proxxmu u kulħadd jieħu dak li ħaqqu; u li titħaddem is-solidarjetà skond ir-regola tad-deheb u skond l-id miftuħa tal-Mulej li “kien għani u ftaqar, biex mill-faqar tiegħu nistagħnew aħna” (2 Kor 8,9).

 

Ir-rispett gĦall-Ġid ta’ ĦaddieĦor

2408 Is-seba’ kmandament jipprojbixxi s-serq, jiġifieri l-ħtif tal-ġid ta’ ħaddieħor kontra r-rieda raġunevoli tiegħu. M’hemmx serq meta wieħed jissopponi li se jkun hemm il-kunsens, jew meta min jiċħad li jittieħed ġidu jkun qed imur kontra r-raġuni u d-destinazzjoni universali tal-ġid ta’ l-art. Dan jiġri meta, dak li jkun f’każ ta’ bżonn urġenti u tassew ċar biex jagħmel tajjeb għall-ħtiġijiet li ma jistgħux jistennew u mingħajrhom ma jgħaddix (ikel, kenn, ilbies … ) ma jkunx jista’ jagħmel mod ieħor ħlief jiddisponi u jagħmel użu mill-ġid ta’ ħaddieħor.[1572]

2409 Kull mod kif tieħu u żżomm għandek inġustament il-ġid ta’ ħaddieħor, ukoll jekk dak li tagħmel ma jkunx ipprojbit mil-liġijiet ċivili, hu kontra s-seba’ kman­dament. U wkoll kontra s-seba’ kmandament iżżomm deliberatament ġid misluf lilek jew xi ħaġa mitlufa; jew tqarraq fin-negozju (ara Dewt 25,13-16) jew tħallas salarji mhux skond il-ġustizzja (ara Dewt 24,14-15; Ġak 5,4) jew tgħolli l-prezzijiet billi tipprofitta mill-injoranza u l-ħtieġa ta’ l-oħrajn (ara Għam 8,4-6).

 Huma ukoll moralment ħżiena: l-ispekulazzjoni li biha wieħed ibiddel artifiċjalment il-valur ta’ xi ġid biex jikseb vantaġġ fuq id-danni li jġarrab ħaddieħor; il-korruzzjoni li biha jġiegħel ibiddlu l-fehma tagħhom dawk li skond id-dritt għandhom jieħdu deċiżjoni; tagħmel tiegħek u tuża għalik il-ġid soċjali ta’ xi intrapriża; xogħol magħmul ħażin; qerq fid-dikjarazzjonijiet ta’ dħul tiegħek lill-Istat; falsifikar ta’ ċekkijiet u ta’ fatturi, spejjeż esaġerati, il-ħala. Tagħmel ħsara f’xi proprjetà privata jew pubblika hi kontra l-liġi morali u titlob riparazzjoni.

2410 Il-wegħdiet iridu jinżammu u l-kuntratti mħarsa sakemm l-impenn meħud hu moralment ġust. Parti tassew kbira tal-ħajja ekonomika u soċjali tiddependi mill-valur tal-kuntratti li jsiru bejn persuni fiżiċi u morali. Hekk huma l-kuntratti ta’ bejgħ u xiri, ta’ kera u ta’ xogħol. Kull kuntratt għandu jsir u jiġi mħares b’rieda tajba.

2411 Il-kuntratti jaqgħu taħt il-ġustizzja kommutattiva li tirregola n-negozju bejn persuni u bejn istituzzjonijiet b’rispett sħiħ tad-drittijiet tagħhom. Il-ġustizzja kommutattiva tobbliga strettament u teżiġi l-ħarsien tad-dritt tal-proprjetà, il-ħlas tad-djun, u li jsir dak li wieħed ftiehem b’mod ħieles li jagħmel. Mingħajr il-ġustizzja kommutattiva ma jistax ikun hemm ebda sura oħra ta’ ġustizzja.

 Irridu nagħżlu bejn ġustizzja kommutattiva u ġustizzja legali li hi dwar dak li ċ-ċittadin hu obbligat raġunevolment jagħti lill-komunità, u bejn ġustizzja kommutattiva u ġustizzja distributtiva li tirregola dak li l-komunità hi fid-dmir li tagħti liċ-ċittadini skond il-kontribuzzjonijiet li jagħtu u l-ħtiġijiet li jkollhom.

2412 Il-ġustizzja kommutattiva titlob li titpatta l-inġustizzja li tkun saret, u li jintradd lura lill-proprjetarju dak li tteħidlu:

 Ġesù bierek lil Żakkew meta dan impenja ruħu li: “Jekk qarraqt b’xi ħadd u sraqtu, inroddlu għall-erba’ darbiet iżjed” (Ld 19,8). Dawk li b’xi mod, direttament jew indirettament, ħadu xi ħaġa ta’ ħaddieħor għandhom irodduha lura u, jekk ma għadhiex aktar, jagħtu flokha xi ħaġa oħra li taqbel magħha fin-natura jew fil-kwalità, kif ukoll il-ġid u l-vantaġġi li l-proprjetarju kien se jikseb minnha leġittimament. Huma obbligati ukoll iroddu lura, skond kemm kienet ir-responsabbiltà tagħhom u skond kemm ipprofittaw, dawk li ħadu sehem f’xi serqa, jew b’xi mod jew ieħor ipprofittaw minnha għax kienu jafu biha: jiġifieri dawk li ordnawha, jew għenu jew aċċettaw li jieħdu dak li nsteraq.

2413 Il-logħob ta’ l-azzard (logħob bil-karti u l-bqija) u l-imħatri fihom infushom m’humiex kontra l-ġustizzja. Isiru moralment mhux aċċettabli meta minħabba fihom persuna tiċċaħħad minn dak li teħtieġ għall-ħtiġijiet tagħha u ta’ l-oħrajn. Il-kilba għal-logħob tista’ ssir jasar kiefer. Imħatri inġusti u serq fil-logħob huma ħtijiet gravi, ħlief meta l-ħsara li ssir tkun tant żgħira li dak li jġarrabha raġunevolment iqisha li ma tfisser xejn għalih.

2414 Is-seba’ kmandament jipprojbixxi wkoll għemil jew intrapriżi, tkun xi tkun ir-raġuni għalihom egoiżmu jew ideoloġija negozju jew totalitariżmu, li jwasslu għat-tjassir ta’ bnedmin, għaċ-ċaħda ta’ l-għarfien ta’ drittijiethom, għall-bejgħ u għax-xiri u għall-bdil tagħhom qishom xi ħaġa ta’ negozju. Hu dnub kontra d-dinjità tal-persuni u tad-drittijiet fundamentali tagħhom meta bi vjolenza, tagħmilhom jew tqishom biss bħala xi ħaġa li tuża jew xi ħaġa biex biha taqla’ l-flus. San Pawl lil wieħed sid nisrani ordnalu biex lill-ilsir tiegħu nisrani jilqgħu “mhux bħala lsir imma bħala ħuh għażiż …” (Filem 16), bħala bniedem fil-Mulej.

 

Ir-rispett GĦas-sĦuĦija tal-Ħolqien

2415 Is-seba’ kmandament jitlob li tkun rispettata s-sħuħija jew l-integrità tal-ħolqien. L-annimali, il-pjanti, u l-ħlejjaq bla ħajja ġew naturalment destinati minn Alla għall-ġid tal-bnedmin kollha ta’ l-imgħoddi, ta’ issa u tal-ġejjieni. (ara Ġen 1,28-31). L-użu tar-riżorsi minerali, veġetali u annimali ta’ l-univers ma għandux jinfired minn dak li titlob il-morali. Il-ħakma li l-Ħallieq ta lill-bnedmin fuq il-ħlejjaq bla ħajja u fuq il-ħlejjaq ħajja kollha m’hijiex ħakma assoluta; għandha tiġi rregolata minn kemm nieħdu ħsieb il-kwalità tal-ħajja tal-proxxmu tagħna, ukoll dawk li għad iridu jiġu fid-dinja; titlob rispett reliġjuż għall-integrità tal-ħolqien kollu.[1573]

2416 L-annimali huma ħolqien ta’ Alla. Hu jipprovdilhom għall-ħtiġijiet tagħhom (ara Mt 6,26). Bil-ħajja sempliċi tagħhom huma jbierku u jfaħħru u jgħollu l-Mulej (ara Dan 3,57-58). Il-bnedmin ukoll għandhom juruhom tjieba. Imissna niftakru b’liema tjieba l-qaddisin, bħal San Franġisk ta’ Assisi jew San Filippu Neri, ittrattaw l-annimali.

2417 Alla ried jafda l-annimali lil dak li hu ħalaq xbieha tiegħu (ara Ġen 2,19-20; 9,1-4). Hi ħaġa leġittima tinqeda bl-annimali għall-ikel u għall-ilbies. Tista’ trabbihom. Jistgħu jiġu domestikati biex jgħinu l-bniedem fix-xogħol tiegħu u fir-rikreazzjonijiet tiegħu. Esperimenti mediċi u xjentifiċi fuq l-annimali jistgħu jiġu aċċettati moralment jekk isiru f’limiti raġjonevoli u jgħinu biex jikkuraw u jsalvaw il-ħajja tal-bnedmin.

2418 Hu kontra d-dinjità tal-bniedem taħqar l-annimali u ġġib fix-xejn ħajjithom bla bżonn. Lanqas jixraq lill-bniedem itajjar flejjes kbar fl-annimali, flejjes kbar li jistgħu jintużaw ħa jerfgħu l-bnedmin mill-miżerja li fiha jinsabu. Nistgħu nħobbu l-annimali, iżda m’hijiex ħaġa sewwa jekk l-imħabba li għandu jkollna biss għall-bnedmin ħutna nagħtuha lill-annimali.

 

III.Id-duttrina soċjali tal-Knisja

2419 “Ir-rivelazzjoni nisranija twassalna għall-għarfien aktar fil-fond tal-liġijiet tal-ħajja soċjali”.[1574] Il-Knisja mill-Evanġelju rċeviet rivelazzjoni sħiħa dwar il-verità tal-bniedem. Meta l-Knisja taqdi l-missjoni tagħha li xxandar l-Evanġelju, hi tkun qiegħda tagħti xhieda lill-bniedem, f’isem Kristu, tad-dinjità proprja tiegħu u tas-sejħa tiegħu biex jgħix f’xirka mal-bnedmin l-oħra, u tgħallmu x’jistennew minnu l-ġustizzja u s-sliem skond ma jrid l-għerf ta’ Alla.

2420 Il-Knisja tagħmel ġudizzju morali f’materja ekonomika u soċjali “meta dan hu mitlub mid-drittijiet fundamentali tal-persuna jew mis-salvazzjoni ta’ l-erwieħ”.[1575] Il-missjoni tal-Knisja fl-ordni morali m’hijiex l-istess bħal dik ta’ l-awtoritajiet politiċi: il-Knisja tieħu ħsieb ta’ l-aspetti temporali tal-ġid komun għaliex huma jwasslu għall-ogħla ġid tagħna li lejh irridu mmorru. Il-Knisja tħabrek biex ikun hemm imġiba ġusta fir-relazzjonijiet tal-bniedem mal-ġid ta’ l-art u fir-relazzjonijiet soċjo-ekonomiċi tiegħu.

2421 Id-duttrina soċjali tal-Knisja żviluppat fis-seklu dsatax meta l-Evanġelju ltaqa’ mas-soċjetà industrijali moderna, bl-istrutturi ġodda tagħha għall-produzzjoni tal-ġid ta’ konsum, mal-fehma ġdida tagħha tas-soċjetà, ta’ l-Istat u ta’ l-awtorità, mas-suriet ġodda tagħha ta’ xogħol u ta’ proprjetà. L-iżvilupp tad-duttrina soċjali tal-Knisja fil-qasam ekonomiku u soċjali, juri x’siwi għandu għal dejjem it-tagħlim tal-Knisja, u fl-istess ħin it-tifsir veru tat-Tradizzjoni tagħha dejjem ħajja u attiva.[1576]

2422 It-tagħlim soċjali tal-Knisja jinsab f’ġabra ta’ duttrina li żviluppat skond kif il-Knisja fissret il-ġrajjiet huma u jseħħu fl-istorja, fid-dawl ta’ dak kollu li ġie rrivelat minn Kristu Ġesù, bl-għajnuna ta’ l-Ispirtu s-Santu.[1577] Dan it-tagħlim ikun jista’ jintlaqa’ dejjem aktar mill-bnedmin ta’ rieda tajba daqskemm fl-imġiba tagħhom l-insara jwettquh b’mod konvint.

2423 Id-duttrina soċjali tal-Knisja tħaddan prinċipji ta’ riflessjoni: tagħti kriterji fuqiex wieħed jista’ jiġġudika, u orjentamenti dwar azzjoni:

 Kull sistema li fiha r-relazzjonijiet soċjali kollha jkunu jiddependu biss minn raġunijiet ekonomiċi hu kontrarju għan-natura tal-persuna umana u għall-għemilu.[1578]

2424 Teorija li tqis il-profitt bħala r-regola waħdanija u l-għan aħħari ta’ kull attività ekonomika bla ebda mod ma tista’ tiġi aċċettata. Il-kilba għall-flus ma tonqos qatt li toħloq effetti mill-agħar. Hi waħda mill-kawżi ta’ ħafna konflitti li qed iħarbtu l-ordni soċjali.[1579]

 Sistema li “tissagrifika d-drittijiet fondamentali tal-persuni u tal-gruppi biex ikun hemm organizzazzjoni kollettiva tal-produzzjoni” hi kontrarja għad-dinjità tal-bniedem[1580]. Kull għemil li jwassal biex il-bnedmin ikunu biss mezzi ħa jinkiseb il-qligħ, hu għemil li jagħmel lill-bniedem ilsir, iwassal biex il-flus isiru alla tiegħu u jgħin biex jinxtered l-ateiżmu. “Ma tistgħux taqdu lil Alla u lill-flus” (Mt 6,24; Lq 16,13).

2425 Il-Knisja warrbet l-ideoloġiji totalitarji u atej taż-żmien ta’ llum imseħbin mal-“komuniżmu” u s-“soċjaliżmu”. Iżda l-Knisja wkoll mill-“kapitaliżmu” twarrab l-individwaliżmu u l-primat assolut tal-liġi tas-suq fuq ix-xogħol tal-bniedem.[1581] Ir-regolamentazzjoni ta’ l-ekonomija permezz biss ta’ pjanifikazzjoni ċentralizzata tħassar il-pedament tar-rabtiet soċjali: ir-regolamentazzjoni ta’ l-ekonomija biss skond il-liġi tas-suq tmur kontra l-ġustizzja soċjali “għaliex hemm ħafna ħtiġijiet tal-bniedem li ma jistgħux jiġu sodisfatti mis-suq”.[1582] Jeħtieġ tinħaseb regolamentazzjoni raġunevoli tas-suq u ta’ l-inizjattivi ekonomiċi, skond ġerarkija ġusta tal-valuri għall-ġid komun ta’ kulħadd.

 

IV.L-attività ekonomika u l-ġustizzja soċjali

2426 L-iżvilupp ta’ l-attività ekonomika u t-tkattir tal-produzzjoni jridu jkunu ta’ għajnuna għall-ħtiġijiet tal-bnedmin. Il-ħajja ekonomika ma tħarisx biss lejn it-tkattir tal-ġid li jiġi prodott u lejn iż-żjieda fil-qligħ u fis-setgħa; qabel xejn trid tfittex taqdi l-persuni, lill-bniedem sħiħ u l-komunità kollha tal-bnedmin. L-attività ekonomika, li titmexxa bil-metodi proprji tagħha, trid titħaddem skond l-ordni morali, u timxi skond il-ġustizzja soċjali biex twieġeb għall-pjan ta’ Alla għall-bniedem.[1583]

2427 Ix-xogħol tal-bniedem hu xogħol ta’ persuni maħluqin xbieha ta’ Alla u msejħin biex ikomplu, flimkien u għal xulxin, l-opra tal-ħolqien huma u jaħkmu fuq l-art (ara Ġen 1,28).[1584] Ix-xogħol għalhekk hu dmir. “Jekk xi ħadd ma jridx jaħdem, lanqas għandu jiekol” (2 Tes 3,10; ara 1 Tes 4,11). Ix-xogħol jagħti ġieħ lid-doni tal-Ħallieq u lit-talenti li hu jagħti lill-bnedmin. Ix-xogħol jista’ jkun ukoll ta’ fidwa. Il-bniedem, huwa u jerfa’ t-toqol (ara Ġen 3,14-19) tax-xogħol flimkien ma’ Ġesù, il-mastrudaxxa ta’ Nazaret li ssallab fuq il-Kalvarju, ikun b’xi mod jissieħeb ma’ l-Iben ta’ Alla fl-opra tas-salvazzjoni. Juri ruħu dixxiplu ta’ Kristu huwa u jerfa’ s-salib tiegħu kull jum, fil-ħidma li hu msejjaħ jagħmel.[1585] Ix-xogħol jista’ jkun mezz ta’ qdusija u jagħti ħajja lir-realtajiet ta’ l-art bl-Ispirtu ta’ Kristu.

2428 Fix-xogħol, il-persuna tkun tħaddem u twassal għat-tmiem parti mill-kapaċitajiet li għandha fl-istess natura tagħha. Il-valur ewlieni tax-xogħol hu fil-bniedem innifsu, għax jagħmlu hu u jsir għalih. Ix-xogħol hu għall-bniedem, u mhux il-bniedem għax-xogħol.[1586]

 Kulħadd għandu jkun jista’ jikseb mix-xogħol kull ma jeħtieġ għall-ħajja tiegħu u tal-familja tiegħu, u bih jaqdi ukoll il-komunità tal-bnedmin.

2429 Kulħadd għandu d-dritt għall-inizjattiva ekonomika: kulħadd għandu juża sewwa t-talenti li għandu, ħa jgħin fi tkattir li jkun ta’ siwi għal kulħadd, u biex jikseb frott xieraq ta’ l-isforzi tiegħu. Irid joqgħod attent li jħares ir-regolamenti magħmulin mill-awtoritajiet leġittimi għall-ġid komun ta’ kulħadd.[1587]

2430 Il-ħajja ekonomika tqanqal ħafna interessi li xi kull tant ikunu kontra xulxin. Dan jurina għaliex jinħolqu konflitti li huma karatteristiċi tal-ħajja ekonomika[1588] Għandu jsir sforz biex jitnaqqsu dawn il-konflitti, permezz ta’ negozjati li jirrispettaw id-drittijiet u d-dmirijiet ta’ kull imsieħeb soċjali: ir-responsabbli ta’ l-intrapriżi, ir-rappreżentanti tal-ħaddiema bħalma huma l-organizzazzjonijiet sindakali (“trade unions”), u eventwalment ukoll l-awtoritajiet pubbliċi.

2431 Ir-responsabbiltà ta’ l-Istat … “Il-ħidma ekonomika, speċjalment l-attività ta’ l-ekonomija tas-suq ma titmexxiex f’vojt istituzzjonali, ġuridiku u politiku: għall-kuntrarju tissopponi garanziji żguri ta’ libertà individwali u ta’ proprjetà privata, ta’ politika monetarja soda u servizzi pubbliċi effiċjenti. Għalhekk il-ħidma ewlenija ta’ l-Istat hi li jkunu mħarsin dawn il-garanziji biex dawk li jaħdmu u jipproduċu jkunu jistgħu jgawdu l-frott tax-xogħol tagħhom u jħossu li huma mħeġġin jaħdmu b’mod effettiv u onest … L-Istat hu fid-dmir li jgħasses fuq id-drittijiet tal-bniedem fis-settur ekonomiku biex jara li huma mħarsin tajjeb. Iżda ewlenija f’dan is-settur m’hijiex ir-responsabbiltà ta’ l-Istat, imma dik ta’ l-individwi u dik tal-ħafna gruppi u istituzzjonijiet li jiffurmaw is-soċjetà”.[1589]

2432 Dawk responsabbli ta’ l-intrapriżi għandhom quddiem is-soċjetà responsabbiltà ekonomika u ekoloġika tal-ħidma tagħhom.[1590] Huma fid-dmir li jqisu l-ġid tal-persuni u mhux biss it-tkattir tal-qligħ, għalkemm dan hu meħtieġ, għaliex permezz tal-qligħ jistgħu jsiru investimenti li jiżguraw il-ġejjieni tal-intrapriżi u jiggarantixxu l-impjiegi.

2433 Il-bieb għax-xogħol u għall-professjoni għandu jkun miftuħ għal kulħadd, bla ebda diskriminazzjoni inġusta, miftuħ l-istess għall-irġiel u n-nisa, għal dawk f’saħħithom u għall-ħandikappati, għan-nies tal-pajjiż u għall-emigranti.[1591] Skond iċ-ċirkostanzi, is-soċjetà trid min-naħa tagħha tgħin iċ-ċittadini jsibu xogħol jew impjieg.[1592]

2434 Is-salarju ġust hu l-frott leġittimu tax-xogħol. Tiċħad lil xi ħadd is-salarju li jkun ħaqqu jew ma tagħtihulux jista’ jkun inġustizzja kbira (ara Lev 19,13; Dewt 24,14-15; Ġak 5,4). Biex jiġi ffissat liema hu s-salarju xieraq iridu jitqiesu flimkien il-ħtiġijiet u l-kontribuzzjoni ta’ kull wieħed. “Ix-xogħol għandu jitħallas b’mod li kull min jaħdem ikollu mezzi biżżejjed għalih u għall-familja tiegħu biex jgħix ħajja tixraqlu materjalment, soċjalment, kulturalment u spiritwalment, skond l-uffiċċju li jkollu u x-xogħol li jagħti, skond il-qagħda ta’ l-intrapriża u l-ġid komun ta’ kulħadd”.[1593] Il-ftehim biss bejn il-partijiet mhux biżżejjed biex jiġġustifika l-ammont tas-salarju.

2435 Il-waqfien mix-xogħol (strajk) hu moralment leġittimu, u meħtieġ ukoll, meta ma hemmx mezz ieħor, iżda jrid jkun proporzjonat għall-ġid li jista’ jinkiseb. Ma jistax jiġi aċċettat moralment jekk miegħu tissieħeb il-vjolenza jew ikollu skopijiet li ma jkunux direttament marbutin mal-kundizzjonijiet tax-xogħol jew kuntrarji għall-ġid komun ta’ kulħadd.

2436 M’hijiex ħaġa ġusta ma tħallasx il-kontribuzzjonijiet għas-servizzi soċjali, iffissati mill-awtorità leġittima.

 It-telfien tax-xogħol minħabba l-qgħad aktarx ikun dejjem offiża għad-dinjità ta’ min iġarrbu, u theddid għall-ħajja rżina tiegħu. Barra l-ħsara li jġarrab personalment, ikun hemm perikli kbar għall-ħajja tal-familja tiegħu.[1594]

 

V.Ġustizzja u solidarjetà bejn in-nazzjonijiet

2437 Fuq livell internazzjonali, id-differenzi fir-riżorsi u l-mezzi ekonomiċi huma tant kbar bejn in-nazzjonijiet li hemm qisu “foss”[1595] kbir bejniethom; min-naħa għandek nazzjonijiet li għandhom il-mezzi kollha għall-kobor tagħhom u dejjem aktar qed itejbuhom, u min-naħa l-oħra hemm in-nazzjonijiet li dejjem aktar qed jitgħabbew bid-djun.

2438 Ħafna huma l-kawżi, reliġjużi, politiċi, ekonomiċi u finanzjarji li qed jagħtu “lill-kwistjoni soċjali dimensjoni dinjija”.[1596] Hi meħtieġa solidarjetà bejn dawk in-nazzjonijiet li ġa jiddependu minn xulxin politikament. Wisq aktar imbagħad hi meħtieġa s-solidarjetà meta jridu jitkissru l-”mekkaniżmi perversi” li qegħdin ifixklu l-iżvilupp tal-pajjiżi inqas avanzati.[1597] Flok sistemi finanzjarji li qed jabbużaw, meta m’humiex ukoll jipprattikaw l-użura,[1598] flok relazzjonijiet kummerċjali kiefra, flok tellieqa għall-armamenti, għandu jkun hemm sforz sħiħ minn kulħadd biex ir-riżorsi kollha li hemm jintużaw għall-iżvilupp morali, kulturali u ekonomiku ta’ kulħadd u “mill-ġdid jingħad x’għandu jiġi l-ewwel u x’ordni għandu jkun hemm bejn il-valuri”.[1599]

2439 In-nazzjonijiet għonja għandhom responsabbiltà morali gravi lejn dawk in-nazzjonijiet li waħedhom ma jistgħux jiżguraw għalihom il-mezzi li jeħtieġu għall-iżvilupp tagħhom jew huma mfixklin f’dan minħabba ġrajjiet traġiċi ta’ l-istorja. Dan hu dmir ta’ solidarjetà u ta’ mħabba; huwa ukoll obbligu ta’ ġustizzja meta l-qagħda tajba li qed igawdu n-nazzjonijiet għonja ġejja minn riżorsi li ma sarx ħlas xieraq għalihom.

2440 L-għajnuna diretta hi tweġiba adatta għall-ħtiġijiet straordinarji li jinqalgħu ħin bla waqt, minħabba xi diżastri naturali kbar, xi epidemija, u ġrajjiet oħra bħal dawn. Iżda din l-għajnuna diretta qatt ma hi biżżejjed biex tagħmel tajjeb għall-ħsarat kbar li jkun hemm minn qagħdiet bħal dawn u lanqas biex tipprovdi għall-ħtiġijiet tan-nies fit-tul. Jeħtieġ ukoll riforma fl-istituzzjonijiet ekonomiċi u finanzjarji internazzjonali, biex iġibu ’l quddiem relazzjonijiet aktar xierqa mal-pajjiżi inqas avanzati.[1600] Trid tingħata għajnuna lill-isforzi li qed jagħmlu l-pajjiżi foqra biex jikbru u jiksbu l-libertà tagħhom.[1601] Dan it-tagħlim jgħodd ħafna b’mod partikulari, għall-qasam tax-xogħol fil-biedja. Il-bdiewa, l-aktar dawk tat-Tielet Dinja, huma l-kotra l-kbira tal-foqra.

2441 Biex iseħħ l-iżvilupp sħiħ tas-soċjetà tal-bnedmin irid jiżdied fil-bniedem is-sens ta’ Alla u l-għarfien tiegħu nnifsu. Żvilupp bħal dan ikattar il-ġid materjali u jara li jiġi użat biex jaqdi l-bniedem u biex iħarislu l-libertà tiegħu. Inaqqas il-miżerja u l-isfruttament ekonomiku. Ikabbar ir-rispett għall-identità kulturali ta’ kull bniedem u jiftaħ kull bniedem għal dak li hu traxxendenti u ’l fuq minnu.[1602]

2442 Mhux dmir tar-ragħajja tal-Knisja jindaħlu direttament fl-istrutturi politiċi u fl-organizzazzjoni tal-ħajja soċjali. Din il-ħidma hi parti mill-vokazzjoni tal-lajċi nsara, b’inizjattivi proprji tagħhom, flimkien maċ-ċittadini l-oħra. Il-ħidma soċjali jista’ jkollha għadd ta’ triqat differenti fil-prattika. Il-ħidma soċjali trid dejjem tfittex il-ġid komun ta’ kulħadd u tkun taqbel mal-Bxara t-Tajba ta’ l-Evanġelju u mat-tagħlim tal-Knisja. Hu dmir l-insara lajċi “jagħtu ħajja lir-realtajiet ta’ din id-dinja u li fihom juru ruħhom ħaddiema ta’ paċi u ta’ ġustizzja”.[1603]

 

VI.L-imħabba għall-foqra

2443 Alla jbierek dawk li jgħinu l-foqra u jisħet lil dawk li jwarrbuhom: “Agħti lil min jitolbok u iddawwarx spallejk lil min irid jisellef minn għandek” (Mt 5,42). “B’xejn ħadtu, b’xejn agħtu” (Mt 10,8). Ġesù Kristu jagħraf min huma l-magħżulin tiegħu: huma dawk li jkunu għenu lill-foqra (ara Mt 25,31-36). Meta “l-Bxara t-Tajba titħabbar lill-foqra” (Mt 11,5; ara Lq 4,18) ikun sinjal tal-preżenza ta’ Kristu.

2444 “L-imħabba tal-Knisja għall-foqra … hi parti mit-tradizzjoni tagħha ta’ dejjem”.[1604] Hi mnebbħa mill-Evanġelju tal-beatitudni (ara Lq 6,20-22), u mill-faqar ta’ Kristu (ara Mt 8,20) u l-ħerqa tiegħu għall-foqra (ara Mk 12,41-44). L-imħabba għall-foqra hi wkoll waħda mir-raġunijiet għax hu dmir tagħna li naħdmu biex inkunu nistgħu ngħinu “lil min hu fil-bżonn” (Ef 4,28). L-għajnuna m’hijiex biss għal dawk li huma foqra materjalment, imma wkoll għal dawk li huma mġarrbin minn għadd kbir ta’ suriet ta’ faqar kulturali u reliġjuż.[1605]

2445 Ma jistax ikun li wieħed iħobb il-foqra u fl-istess ħin iħobb bla ebda rażan l-għana u jużah biss għalih innifsu:

Ejjew issa, intom il-għonja: ibku u ixhru fuq il-għawġ li ġej fuqkom! Ġidkom tħassar, ħwejjiġkom kilithomlkom il-kamla. Id-deheb u l-fidda tagħkom rabbew is-sadid, u s-sadid tagħhom qed jixhed kontra tagħkom u jiklilkom ġisimkom bħan-nar. Ħżintu l-ġid fl-aħħar jiem! Ara l-ħlas tal-ħaddiema li ħasdu l-għelieqi tagħkom – ħlas li intom żammejtulhom bil-qerq – qiegħed jgħajjat kontra tagħkom, u l-biki ta’ dawk li ħasdu wasal f’widnejn il-Mulej ta’ l-eżerċti. Fuq l-art għextu fix-xalar u l-lussu; qgħadtu tissemmnu għall-jum tal-qatla. Intom għamiltu ħaqq mill-ġust, għax ma jistax jiqfilkom!” (Ġak 5,1-6).

2446 San Ġwann Griżostmu dan ifakkru bil-qawwa kollha: “Meta ma sseħibx il-foqra fil-ġid tiegħek, int tkun tisraqhom u teħdilhom ħajjithom. Għaliex il-ġid li għandna mhux tagħna, imma tagħhom”.[1606] “Irid isir l-ewwel dak li titlob il-ġustizzja, biex ma jiġrix li jingħata b’karità dak li messu ngħata b’ġustizzja”.[1607]

Meta aħna nagħtu lill-foqra dak li ma jistgħux jgħaddu mingħajru ma jfissirx li nkunu nagħtuhom xi rigal, imma nkunu qegħdin nagħtuhom dak li hu tagħhom. Inkunu qegħdin aktar nagħmlu att ta’ ġustizzja milli att ta’ mħabba.[1608]

2447 L-għemejjel tal-ħniena huma għemejjel ta’ mħabba li bihom aħna ngħinu l-proxxmu tagħna fil-ħtiġijiet materjali u spiritwali tiegħu (ara Is 58,6-7; Lh 13,3). Tgħallem, tagħti parir, tfarraġ, tqawwi l-qalb huma għemejjel ta’ ħniena spiritwali bħalma huma l-maħfra u s-sabar bl-oħrajn. L-għemejjel tal-ħniena korporali huma l-aktar li titma’ lil min hu bil-ġuħ, tipprovdi kenn għal min ma għandux dar, tlibbes lil min hu għeri, iżżur il-morda u dawk fil-ħabs, u tidfen il-mejtin (ara Mt 25,31-46). Fost dan l-għemil kollu, il-karità lill-foqra (ara Tob 4,5-11; Sir 17,22) hi xhieda mill-aqwa ta’ l-imħabba għall-aħwa: hi wkoll att ta’ ġustizzja li togħġob lil Alla (ara Mt 6,2-4):

“Min għandu żewġ ilbiesi jaqsam ma’ min ma għandu xejn, u min għandu x’jiekol jagħmel l-istess” (Lq 3,11). “Agħtu karità minn dak li hemm ġewwa u taraw kif kollox ikunilkom nadif” (Lq 11,41). “Jekk ħuk jew oħtok ikunu għarwenin u neqsin mill-ikel ta’ kull jum u wieħed minnkom jgħidilhom: ‘Morru bis-sliem, ishru, kulu sa tixbgħu’, bla ma jagħtihom dak li hu meħtieġ għall-ġisem, dan x’jiswa?” (Ġak 2,15-16; ara 1 Ġw 3,17).

2448 “Il-miżerja tal-bniedem fis-suriet kollha tagħha – nuqqas ta’ kull ġid materjali, moħqrija inġusta, mard fiżiku u psikiku u l-mewt– hi sinjal ċar tal-qagħda ta’ dgħufija li fiha l-bniedem sab ruħu wara l-ewwel dnub u għalhekk il-ħtieġa li għandu ta’ salvazzjoni. Hu għalhekk li s-Salvatur ħass mogħdrija għall-bniedem u ried jitgħabba bil-miżerji tiegħu u jkun jixbah l-iċken fost ħutu. Hu għalhekk li l-Knisja sa minn dejjem uriet imħabba preferenzjali għal dawk li jinsabu mgħaffġin mill-miżerja, u minkejja n-nuqqasijiet ta’ ħafna mill-membri tal-Knisja, qatt ma waqfet tfarraġhom, tħarishom u teħlishom. Dan għamlitu permezz ta’ għadd kbir ta’ għemejjel ta’ għajnuna li jibqgħu dejjem meħtieġa kullimkien”.[1609]

2449 Fi żmien it-Testment il-Qadim il-miżuri ta’ kull tip li huma fil-liġi (is-sena tal-maħfra, il-projbizzjoni li jittieħed l-imgħax jew li jinżamm ir-rahan, l-obbligu ta’ l-għexur, il-ħlas tal-ġurnata lil min jaħdem bil-jum, id-dritt tat-tlaqqit li jibqa’ fl-għelieqi) huma tweġiba għall-eżortazzjoni tad-Dewteronomju: “Qatt ma jonqos xi ħadd fil-bżonn fil-pajjiż, għalhekk jien nordnalek u ngħidlek: Iftaħ idejk sewwa lil ħuk, lill-fqir u lill-miskin f’artek” (Dewt 15,11). Ġesù għamel tiegħu dan il-kliem: “Il-foqra dejjem issibuhom magħkom, lili mhux dejjem issibuni” (Ġw 12,8); iżda b’hekk ma ġiebx fix-xejn l-ebusija tal-kundanna tal-profeta tal-qedem: “Nixtru bil-flus il-foqra u b’żewġt iqrieq l-imsejken” (Għam 8,6), imma jistedinna biex naraw lilu fil-foqra għax huma ħutu (ara Mt 25,40).

Dak in-nhar li omm Santa Roża ta’ Lima ċanfritha għax kienet iddaħħal id-dar il-foqra u l-morda, wieġbet: “Meta aħna naqdu l-foqra u l-morda nkunu naqdu lil Ġesù! M’għandniex ma ngħinux lil għajrna, għax meta ngħinuh inkunu ngħinu lil Ġesù stess”.[1610]

 

Fil-qosor

2450 “La tisraqx” (Dewt 5,19). “La ħallelin, la ħattafa la rgħiba … ma jirtu s-Saltna ta’ Alla” (1Kor 6,10).

2451 Is-seba’ kmandament jordna li l-amministrazzjoni tal-ġid ta’ l-art u tal-frott tax-xogħol tal-bniedem isiru skond il-ġustizzja u l-imħabba.

2452 Il-ġid tal-ħolqien Alla riedu jkun tal-ġens kollu tal-bnedmin. Id-dritt tal-proprjetà privata ma jneħħix il-fatt li l-ġid kollu ta’ l-art hu destinat għall-bnedmin kollha.

2453 Is-seba’ kmandament jikkundanna s-serq. Tisraq meta tieħu xi ħaġa ta’ ħaddieħor, kontra r-rieda raġunevoli ta’ sidha.

2454 Kull sura ta’ ħtif u ta’ użu inġust ta’ xi ħaġa ta’ ħaddieħor huma kontra s-seba’ kmandament. Din l-inġustizzja trid titpatta. Il-ġustizzja kommutattiva trid li jintradd lura dak li nsteraq.

2455 Il-liġi morali tipprojbixxi dak l-għemil li, għal raġunijiet ta’ negozju jew minħabba fehmiet ta’ totalitariżmu, iwassal għat-tjassir ta’ bnedmin, għax-xiri, għall-bejgħ u għall-bdil ta’ nies qishom xi merkanzija.

2456 Il-ħakma li l-Ħallieq ta lill-bniedem fuq ir-riżorsi minerali, veġetali u annimali ta’ l-univers ma tistax tinfired mir-rispett għall-obbligi morali lejn il-bnedmin l-oħra, ukoll lejn dawk li għad iridu jitwieldu.

2457 L-annimali ġew fdati lill-bniedem biex jieħu ħsiebhom u juri t-tjieba magħhom. Jista’ jinqeda bihom għall-ħtiġijiet ġusti tiegħu.

2458 Il-Knisja tagħti l-ġudizzju tagħha fi kwistjonijiet ekonomiċi u soċjali meta dan hu mitlub mid-drittijiet fundamentali tal-persuna jew mis-salvazzjoni ta’ l-erwieħ. Tinteressa ruħha fil-ġid komun li l-bnedmin għandhom fuq din l-art minħabba li jwassal għall-Ogħla Ġid, li għalih ġejna maħluqin.

2459 Il-bniedem innifsu hu l-awtur, iċ-ċentru u l-għan ta’ kull ħidma soċjali u ekonomika. Il-qofol tal-kwistjoni soċjali hu li l-ġid kollu li ħalaq Alla għandu jasal għand kulħadd skond il-ġustizzja, bl-għajnuna ta’ l-imħabba.

2460 Il-valur ewlieni tax-xogħol hu l-bniedem innifsu: jagħmlu hu u jagħmlu għalih. Bix-xogħol tiegħu l-bniedem jissieħeb fl-opra tal-ħolqien. Fi Kristu x-xogħol jista’ jkun mezz ta’ fidwa.

2461 Il-veru żvilupp hu dak tal-bniedem kollu kemm hu. Iqawwi l-ħila ta’ kull bniedem biex iwieġeb għas-sejħa li Alla qed jagħmillu.[1611]

2462 Il-karità li tingħata lill-foqra hi xhieda ta’ l-imħabba bejn l-aħwa; hi ukoll għemil ta’ ġustizzja li jogħġob lil Alla.

2463 F’tant u tant bnedmin bla ikel, bla saqaf, bla pajjiż, kif ma tarax il-Lazzru il-fqir imġewwaħ tal-parabbola (ara Lq 17,19-31)? Kif ma tagħtix widen għal kliem Ġesù: “Anqas miegħi ma għamiltuh” (Mt 25,45)?

 

 

It-tmien artiklu

It-tmien kmandament

La tagħtix xhieda giddieba kontra għajrek (Eż 20,16)

Smajtu x’intqal lin-nies ta’ dari: “Tonqosx mill-wegħda li ħlift, imma rodd lill-Mulej il-wegħdiet li ħliftlu” (Mt 5,33).

2464 It-tmien kmandament jipprojbixxi t-tagħwiġ tal-verità fir-relazzjonijiet ma’ ħaddieħor. Dan il-preċett morali joħroġ mis-sejħa tal-poplu qaddis biex ikun xhud ta’ Alla tiegħu, li hu l-verità, u jrid il-verità. In-nuqqasijiet kontra l-verità, ifissru, bil-kliem u bl-għemil, ċaħda ta’ impenn skond prinċipji morali tajba: huma nuqqasijiet fundamentali ta’ fedeltà lejn Alla, u għalhekk f’dan jheżżu l-pedamenti tal-Patt.

 

I.Tgħix fil-verità

2465 It-Testment il-Qadim jixhed li Alla hu l-bidu ta’ kull verità. Il-Kelma tiegħu hi verità (ara Salm 8,6; 2 Sam 7,28). Il-liġi tiegħu hi verità (ara Salm 119,142). “Minn nisel għal nisel il-fedeltà tiegħek” (Salm 119,90; Lq 1,50). Għaliex Alla hu “sinċier” (Rum 3,4), il-membri tal-Poplu tiegħu huma msejħin biex jgħixu fil-verità (ara salm 119,30).

2466 F’Ġesù Kristu l-verità ta’ Alla dehret fis-sħuħija kollha tagħha. “Mimli bil-grazzja u l-verità” (Ġw 1,14), hu “d-dawl tad-dinja” (Ġw 8,12), hu l-Verità (ara Ġw 14,6). “Min jemmen fih ma jibqax fid-dlam” (Ġw 12,46). Id-dixxiplu ta’ Ġesù “jżomm il-kelma tiegħu” biex jagħraf il-verità li “teħilsu” (ara Ġw 8,32) u tqaddsu (ara Ġw 17,17). Tmur wara Ġesù jfisser tgħix bl-”Ispirtu tal-verità” (Ġw 14,17), li l-Missier jibgħat f’ismu (Ġw 14,26) u li jwassal għall-verità kollha (Ġw 14,17; 16,13). Lid-dixxipli Ġesù tahom xhieda ta’ mħabba sħiħa tal-verità: “Ħa jkun id-diskors tagħkom “Iva, iva, Le, le” (Mt 5,37).

2467 Il-bniedem minnu nnifsu jinġibed lejn il-verità. Hu fid-dmir li juriha ġieħ u jixhed għaliha. “Il-bnedmin kollha, minħabba d-dinjità tagħhom għax huma persuni … huma mġegħlin mill-istess natura tagħhom, u obbligati moralment, li jfittxu l-verità, u l-ewwelnett il-verità dwar ir-reliġjon. Huma obbligati wkoll iħaddnu l-verità malli jagħrfuha u jirregolaw l-imġiba tagħhom skond ma titlob minnhom il-verità”.[1612]

2468 Il-verità, bħala mġiba tajba fil-kliem u fl-għemil tal-bniedem, tissejjaħ sewwa, sinċerità, kliem bla qerq … Il-verità jew is-sewwa hi dik il-virtù li biha wieħed juri li għemilu hu veru, li qiegħed jgħid il-verità bi kliemu, u qed iħares ruħu minn kull qerq fi kliemu u f’għemilu, minn kull ħabi u wiri ta’ ħaġa b’oħra (simulazzjoni) u minn kull sura ta’ wiċċ b’ieħor (ipokrisija).

2469 “Il-bnedmin ma jistgħux jgħixu flimkien jekk ma jafdawx f’xulxin, jiġifieri jekk ma jurux il-verità lil xulxin”.[1613] Il-virtù tal-verità tagħti lil ħaddieħor dak li bir-raġun kollu hu tiegħu, li għandu dritt għalih. Il-verità żżomm qjies xieraq bejn dak li għandu jingħad u s-sigriet li ma għandux jixxandar: tistenna onestà u għaqal. Il-ġustizzja titlob li “bniedem għandu, bl-onestà kollha, jgħid il-verità lil ħaddieħor”.[1614]

2470 Id-dixxiplu ta’ Kristu jaċċetta li “jgħix fil-verità” jiġifieri li jgħix ħajja sempliċi, taqbel ma’ l-eżempju ta’ ħajja li tana l-Mulej, u li jibqa’ fil-verità “Jekk ngħidu li aħna mseħbin miegħu, imma nimxu fid-dlam, inkunu qegħdin nigdbu u ma nagħmlux il-verità” (1 Ġw 1,6).

 

II.“Ix-xhieda għall-verità”

2471 Quddiem Pilatu Ġesù stqarr: “Għalhekk ġejt fid-dinja biex nixhed għall-verità” (Ġw 18,37). In-nisrani m’għandux “għax jistħi xejn minħabba fix-xhieda għall-Mulej” (2 Tim 1,8). F’qagħda li titlob ix-xhieda għall-fidi, in-nisrani għandu jistqarrha bla ebda logħob bil-kliem, kif ġieb ruħu San Pawl quddiem l-imħallfin. Irridu nfittxu li “ngħixu b’kuxjenza nadifa quddiem Alla u quddiem il-bnedmin” (Atti 24,16).

2472 Minħabba d-dmir li għandhom li jissieħbu fil-ħajja tal-Knisja, l-insara għandhom iġibu ruħhom bħala xhieda tal-Evanġelju u ta’ l-obbligi li jiġu minnu. Din ix-xhieda m’hijiex ħlief tħabbira tal-fidi bil-kliem u bl-għemil; hi att ta’ ġustizzja li bih turi jew tgħarraf il-verità (ara Mt 18,16).

L-insara kollha, kull fejn jgħixu, huma fid-dmir li juru, bl-eżempju ta’ ħajjithom u bix-xhieda ta’ kliemhom, il-bniedem il-ġdid li bih tlibbsu fil-Magħmudija u l-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu li wettaqhom permezz tal-Konfermazzjoni jew Griżma.[1615]

2473 Il-martirju hu l-aqwa xhieda li tingħata lill-verità tal-fidi, hi xhieda li tasal sal-mewt. Il-martri jagħti xhieda għal Kristu, mejjet u rxoxt, li miegħu ngħaqad permezz ta’ l-imħabba. Jagħti xhieda għall-verità tal-fidi u għad-duttrina nisranija. Jilqa’ l-mewt b’att ta’ qawwa. “Ħalluni nkun ikel għall-bhejjem selvaġġi: bihom inkun nista’ nikseb ’l Alla”.[1616]

2474 B’kura mill-aqwa, il-Knisja ħasbet biex tiġbor it-tifkiriet ta’ dawk li waslu sal-mewt biex jagħtu xhieda tal-fidi tagħhom. Huma l-Atti tal-martri: fihom hemm l-arkivju tal-Verità miktub b’ittri tad-demm:

Ma jħajrunix aktar il-frugħat tad-dinja u s-setgħat ta’ dan iż-żmien. Aħjar għalija li mmut biex ningħaqad ma’ Kristu Ġesù milli nsaltan sa truf l-art. Lilu jien infittex, lilu li miet għalina, lilu rrid, lilu li qam mill-imwiet għalina. It-twelid tiegħi fil-qrib … [1617]

Tkun imbierek, Mulej, għax int għoġbok li llum, f’din is-siegħa, (ningħadd) mal-martri … kif urejtni … li jseħħ, o Alla tas-sewwa li ebda gidba ma hemm fik. Għalhekk infaħħrek, inbierkek, u nigglorifikak għal dak kollu li għamilt miegħi b’Ibnek il-għażiż, Ġesù Kristu, il-Qassis etern tagħna mis-sema; permezz tiegħu tingħata glorja lilek, miegħu u ma’ l-Ispirtu s-Santu issa u għal dejjem ta’ dejjem. Amen.[1618]

 

III.In-nuqqasijiet kontra l-verità

2475 Id-dixxipli ta’ Kristu “libsu l-bniedem il-ġdid, maħluq skond Alla fil-ġustizzja u l-qdusija ġejja mill-verità” (Ef 4,24). “Warrbu minnhom il-gideb” (Ef 4,25), “kull ħażen u kull qerq, il-wiċċ b’ieħor u l-għira u kull xorta ta’ tqassis” (1 Piet 2,1).

2476 Xhieda falza u ħalf fil-falz. Meta stqarrija li tkun kontra l-verità ssir pubblika, hi ħtija partikularment gravi. Quddiem qorti tissejjaħ xhieda falza (ara Prov 19,9), meta l-istqarrija ssir taħt ġurament, ikun każ ta’ ħalf fil-falz. Din l-imġiba tista’ twassal jew għall-kundanna ta’ xi ħadd bla ħtija, jew għall-ħelsien ta’ xi wieħed ħati, jew għaż-żjieda fil-kastig li jingħata lil min hu mixli (ara Prov 18,5). Dan l-għemil iġib fix-xejn b’mod l-aktar gravi t-tħaddim tal-ġustizzja u ma jħallix li l-imħallfin jagħtu sentenza meqjusa.

2477 Ir-rispett tal-fama tajba tan-nies jipprojbixxi kull imġiba u kull diskors li jistgħu inġustament jagħmlu ħsara lil xi ħadd;[1619] ikun ħati ta’

— ġudizzju temerarju, ukoll bis-skiet tiegħu biss, min jammetti bħala veru, mingħajr ebda raġuni biżżejjed, xi difett morali ta’ għajru;

— malafama, min mingħajr ebda raġuni li oġġettivament tiswa xi ħaġa, jgħarraf bid-difetti u nuqqasijiet ta’ ħaddieħor, lil persuni li ma jkunux jafu bihom (ara Sir 21,28);

— il-kalunnja min, bi kliem kontra l-verità, jagħmel ħsara lill-ġieħ ta’ l-oħrajn, u joħloq okkażjonijiet biex jagħmlu ġudizzji ħżiena fuqu.

2478 Biex wieħed jevita ġudizzju temerarju jrid jipprova jagħti, sa fejn jista’ jkun, tifsir tajjeb tal-ħsibijiet, tal-kliem u ta’ l-għemil tal-proxxmu:

Kull nisrani tajjeb għandu jkun dejjem lest isalva kull fehma tal-proxxmu, u mhux jikkundannaha. Jekk ma jistax isalvaha, wieħed għandu jistaqsih kif jifhimha hu biex, jekk fehemha ħażin, jikkorreġih bl-imħabba; u jekk dan m’huwiex biżżejjed, ħa jfittex il-mezzi kollha meħtieġa u adatti biex jgħinu jifhimha tajjeb ħa jsalvaha.[1620]

2479 Il-malafama u l-kalunnja jeqirdu l-fama tajba u l-ġieħ ral-proxxmu. Issa l-ġieħ hu x-xhieda li s-soċjetà tagħti lid-dinjità tal-bniedem u kull bniedem għandu d-dritt naturali li jgawdi l-ġieħ ta’ ismu, id-dritt għall-fama tajba, għar-riputazzjoni u għar-rispett. Għalhekk il-malafama u l-kalunnja huma kontra l-virtujiet tal-ġustizzja u ta’ l-imħabba.

2480 Hi pprojbita kull kelma jew imġiba li bihom tfaħħar iżżejjed, b’mod esaġerat lil xi ħadd, tfaħħru bla ma jistħoqqlu, bil-qerq, u tapprovalu kull ma jagħmel, tagħlaq għajnejk għal kull nuqqas tiegħu: kliem u għemil bħal dan iħajjar u jwettaq lil dak li jkun fil-ħażen ta’ għemilu u fil-qerq ta’ l-imġiba tiegħu. Meta tfaħħar lil xi ħadd bla ma jistħoqqlu, bil-qerq (adulazzjoni), int tkun ħati ta’ nuqqas gravi jekk b’dan il-mod tkun qed issieħeb lilek innifsek ma’ vizzji u dnubiet kbar. Ix-xewqa li tagħmel pjaċir jew turi ħbiberija m’hijiex raġuni biżżejjed għal din is-sura ta’ diskors b’wiċċ ieħor. Għemil bħal dan hu dnub venjal jekk isir biss biex togħġob lil xi ħadd, biex tevita xi deni, biex tegħleb xi ħtieġa, biex tikseb xi vantaġġ ġustifikat.

2481 Il-ftaħir iżżejjed bik innifsek hu dnub kontra l-verità, kif hi dnub wkoll l-ironija, meta bi ħsieb ħażin u b’qerq, twaqqa’ għaċ-ċajt u tagħmel karikatura ta’ xi aspett u xi mġiba ta’ xi ħadd.

2482 “Il-gideb hu diskors mhux veru li jsir bi ħsieb li tqarraq”.[1621] Il-Mulej jara fil-gideb għemil tax-xitan: “Intom ġejjin minn missierkom li hu x-xitan ……il-verità ma tinsabx fih. Meta jigdeb ikun qiegħed jitkellem talli hu, għax hu giddieb u missier il-gideb” (Ġw 8,44).

2483 Il-gideb hu n-nuqqas l-aktar dirett kontra l-verità. Tigdeb ifisser titkellem jew tagħmel xi ħaġa biex tqarraq. Il-gideb, għax jidrob ir-relazzjoni tal-bniedem mal-verità u ma’ għajru, hu offiża lir-relazzjoni fundamentali li l-bniedem u kelmtu għandhom ma’ Alla.

2484 Il-gravità tal-gideb titqies min-natura tal-verità li wieħed jgħawweġ, miċ-ċirkostanzi, mill-intenzjoni ta’ min jgħid gidba, mill-ħsara li jġarrbu dawk li jkunu vittmi tal-gideb. Jekk il-gideb fih innifsu ma jkunx dnub mejjet, isir mejjet meta joffendi l-virtù tal-ġustizzja u ta’ l-imħabba.

2485 Il-gideb hu ta min jikkundannaħ minħabba n-natura tiegħu stess. Hu profanazzjoni tal-kelma li, bħala għan tagħha, għandha li twassal lill-oħrajn il-verità magħrufa. Il-fehma maħsuba li tqarraq il-proxxmu u twaqqgħu fl-iżball, permezz ta’ fehmiet kontrarji għall-verità, hu nuqqas kontra l-ġustizzja u l-imħabba. Il-ħtija tkun akbar meta l-ħsieb li tqarraq jista’ jġib miegħu konsegwenzi mill-agħar għal dawk li jiġu mwarrba mill-verità.

2486 Il-gideb (għaliex hu ksur tal-virtù tas-sinċerità) hu tassew vjolenza kontra ħaddieħor; hu theddida għad-dritt li għandu l-bniedem li jkun jaf dak li jeħtieġlu biex jagħmel ġudizzju tajjeb u jieħu deċiżjoni xierqa. Fil-gideb hemm iż-żerriegħa tal-firda fil-qlub u tad-deni kollu li jista’ jaqla’. Il-gideb hu ta’ ħsara kbira għas-soċjetà kollha; teqred il-fiduċja li l-bnedmin għandu jkollhom f’xulxin u ċċarrat in-nisġa tar-relazzjonijiet soċjali.

2487 Kull ħtija li ssir kontra l-ġustizzja u l-verità titlob riparazzjoni ukoll jekk il-giddieb qala’ l-maħfra. Meta ma jistax ikun li tpatti pubblikament l-offiża li tkun saret, għandek tpatti privatament; jekk il-ħsara li wieħed ġarrab bil-gideb ma tistax tissewwa direttament, trid issir tpattija moralment, f’isem l-imħabba. Dan id-dmir ta’ riparazzjoni u tpattija jorbot ukoll kull għemil kontra l-fama tajba ta’ l-oħrajn. Din it-tpattija morali, u xi kull tant materjali wkoll, għandha titqies skond il-ħsara li tkun saret: hi obbligu tal-kuxjenza.

 

IV.Ir-rispett għall-verità

2488 Id-dritt għax-xandir tal-verità għandu ċerti kondizzjonijiet miegħu. Kulħadd għandu jgħix skond il-kmandament evanġeliku ta’ l-imħabba ta’ l-aħwa. U din titlob li, f’ċerti okkażjonijiet li jinqalgħu, wieħed irid iqis sewwa għandux jgħid jew le l-verità lil min jitlobhielu.

2489 L-imħabba u r-rispett għall-verità għandhom jirregolaw kull tweġiba li tingħata għal kull talba li ssir għall-informazzjoni u għall-komunikazzjoni. Il-ġid u s-sigurtà ta’ ħaddieħor, ir-rispett għall-ħajja privata tiegħu, il-ġid komun ta’ kulħadd, huma raġunijiet biżżejjed li ma turix dak li ma għandux ikun magħruf, jew twieġeb bi kliem meqjus. Id-dmir li tevita skandlu spiss jitlob li jkun hemm qjies strett fit-tweġib. Ħadd ma hu obbligat jgħid verità lil min ma għandux dritt li jkun jafha (ara Sir 27,16; Prov. 25,9-10).

2490 Is-sigriet tal-qrar hu sagru, u ma għandu qatt jinkixef, tkun xi tkun ir-raġuni. “Is-sigriet tal-qrar ma jistax jintmess u għalhekk il-konfessur hu pprojbit li jikxef penitent lil xi ħadd, ikun min ikun, bi kliem jew b’xi għemil ieħor, tkun xi tkun ukoll ir-raġuni biex jagħmel dan”.[1622]

2491 Is-sigriet professjonali – li għandhom, biex insemmu xi eżempji, il-politiċi, il-militari, it-tobba, il-ġuristi – u kull tagħrif marbut bis-siġill tas-sigriet għandu jiġi rispettat, ħlief f’xi każ eċċezzjonali meta sigriet jista’ joħloq ħsarat kbar lil min fdah, lil min ġie fdat, jew lil oħrajn ukoll, u dawn il-ħsarat jistgħu jiġu evitati biss jekk tixxandar il-verità. Kull tagħrif privat li jista’ jkun ta’ ħsara, ukoll jekk ma ġiex mgħarraf taħt is-siġill tas-sigriet, ma għandux jiġi mxandar jekk ma jkunx hemm raġuni gravi u proporzjonata.

2492 Kulħadd għandu jirrispetta b’mod xieraq il-ħajja privata tan-nies. Min hu responsabbli tal-mezzi tal-komunikazzjoni għandu jżomm il-qjies xieraq bejn dak li jitlob il-ġid komun ta’ kulħadd u d-drittijiet partikulari tan-nies. L-indħil għall-informazzjoni fil-ħajja privata ta’ nies impenjati f’xi ħidma politika jew pubblika hu ta’ min jikkundannah jekk ikun ta’ theddid għall-intimità u għal-libertà ta’ dawn in-nies.

 

V.L-użu tal-mezzi tal-komunikazzjoni soċjali

2493 Fi ħdan is-soċjetà ta’ llum, il-mezzi tal-komunikazzjoni soċjali għandhom sehem mill-aqwa fix-xandir ta’ l-informazzjoni, fil-promozzjoni tal-kultura u fil-formazzjoni. Din il-ħidma tikber aktar ma jimxi ’l quddiem il-progress tekniku, aktar ma jiżdied u jkun varjat it-tagħrif li jiġi trasmess, aktar ma tiġi influwenzata l-fehma tan-nies u l-opinjoni pubblika.

2494 L-informazzjoni li tingħata mill-“mass media” hi għall qadi tal-ġid komun ta’ kulħadd.[1623] Is-soċjetà għandha dritt għall-informazzjoni bbażata fuq il-verità, il-libertà, il-ġustizzja, u s-solidarjetà.

L-użu tajjeb ta’ dan id-dritt jitlob li kull tagħrif li jingħata jkun skond il-verità u sħiħ, kif jitolbu l-ġustizzja u l-imħabba; dwar il-mod kif jingħata t-tagħrif, dan għandu jkun onest u xieraq, jiġifieri fil-ksib u x-xandir tat-tagħrif għandhom ikunu mħarsin il-liġijiet morali, id-drittijiet u d-dinjità tal-bniedem.[1624]

2495 “Jeħtieġ li l-membri kollha tas-soċjetà jaqdu, f’dan il-qasam, id-dmirijiet tagħhom ta’ ġustizzja u ta’ verità. Għandhom jużaw il-mezzi ta’ komunikazzjoni soċjali biex igħinu fil-formazzjoni u fix-xandir ta’ opinjoni pubblika tajba”.[1625] Is-solidarjetà mbagħad tkun tidher bħala konsegwenza ta’ tagħrif veru u ġust u ta’ bdil ħieles ta’ fehmiet, li jgħinu biex l-oħrajn ikunu magħrufa u rispettati.

2496 Il-mezzi ta’ komunikazzjoni soċjali, u l-aktar il-mass media, jistgħu joħolqu ċerta passività f’dawk li jużawhom u jwasslu biex ftit joqogħdu attenti għal dak li qiegħed jingħad jew qegħdin jaraw. Dawk li jagħmlu użu mill-mass media għandhom jevitaw kull esaġerazzjoni f’dan l-użu u għandhom ikunu jafu jirregolaw lilhom infushom fl-użu tal-mass media. Għandhom joħolqu fihom kuxjenza ċara u dritta biex ikunu jistgħu aktar malajr iwarrbu minnhom ċerti influwenzi ftit li xejn onesti.

2497 Minħabba l-istess professjoni tagħhom, dawk responsabbli tal-gazzetti, fix-xandir ta’ l-informazzjoni, għandhom l-obbligu li jaqdu l-verità u ma jonqsu qatt mill-imħabba. Għandhom ifittxu jirrispettaw, bl-istess ħerqa, in-natura tal-fatti dwar in-nies u ma jmorrux ‘l hemm minn dak li hu sewwa fil-kritika tagħhom. Għandhom joqogħdu attenti li ma joffendux il-fama tan-nies.

2498 Minħabba l-ġid komun ta’ kulħadd l-awtoritajiet ċivili għandhom dmirijiet partikulari. L-awtorità pubblika hi fid-dmir li tiddefendi u tħares il-libertà vera u ġusta għall-informazzjoni”.[1626] L-awtorità pubblika hija u tagħmel il-liġijiet u tara li jiġu mħarsa, trid tiżgura li l-użu ħażin tal-“mass media” ma “jasalx biex joħloq ħsarat kbar għall-imġiba pubblika tan-nies u għall-progress tas-soċjetà”.[1627] Għandhom jorbtu pieni mal-ksur tad-drittijiet li kull bniedem għandu għal ġieħu u għal ħajja privata tiegħu. Għandhom jagħtu f’ħin waqtu u bl-onestà kollha kull tagħrif li jinteressa l-ġid ta’ kulħadd jew hu ta’ tħassib ġust tal-popolazzjoni. Xejn ma jiġġustifika x-xandir ta’ tagħrif falz permezz tal-media biex jinfluwenza l-opinjoni pubblika. Indħil bħal dan ma għandux jhedded il-libertà ta’ l-individwi u tal-gruppi.

2499 Il-morali tikkundanna l-pjaga ta’ l-istati totalitarji li b’mod sistematiku jgħawġu l-verità, u permezz tal-mass media jaħkmu politikament l-opinjoni pubblika, “jimmanipulaw” mixlijin u xhieda fi proċessi pubbliċi biex hekk iżommu fiż-żgur it-tirannija tagħhom u joħonqu u jeqirdu kull ma jqisu bħala “delitt ta’ opinjoni”.

 

VI.Verità, ġmiel u arti sagra

2500 L-għemil tajjeb hu msieħeb ma’ pjaċir spiritwali bla ħlas u ma’ ġmiel morali. Hekk ukoll, il-verità ġġib il-hena u d-dija tal-ġmiel spiritwali. Il-verità hi sabiħa fiha nnifisha. Il-verità tal-kelma, li biha jingħarfu u jitfissru raġunevolment ir-realtajiet maħluqa u m’humiex, hi meħtieġa għall-bniedem li għandu l-intelliġenza; iżda l-verità tidher ukoll f’suriet oħra umani, komplementarji, u dan l-aktar meta l-ħsieb hu dwar dak li ma jistax jitfisser bi kliem, dwar dak li hu fil-qiegħ l-aktar fond tal-qalb tal-bniedem, dwar l-irfigħ tar-ruħ, dwar il-Misteru ta’ Alla. Alla, qabel stess ma wera lilu nnifsu lill-bniedem bi kliem ta’ verità, wera lilu nnifsu bil-kliem universali tal-Ħolqien, opra tal-Kelma tiegħu, ta’ Għerfu: l-ordni u l-armonija ta’ l-univers, juru, kemm lit-tifel u kemm lill-bniedem tax-xjenza, li “fil-kobor u l-ġmiel tal-ħlejjaq jingħaraf, bħal f’xi xbieha dak li għamilhom” (Għerf 13,5), “għax min għamilhom hu l-bidu ta’ kull ġmiel” (Għerf 13,3).

L-Għerf bu bħal daħna ħafifa tas-setgħa ta’ Alla, nixxiegħa safja tal-glorja ta’ dak li ħalaq kollox, għalhekk xejn imdennes ma jidħol fih. Hu raġġ tad-dawl ta’ dejjem, mera bla tebgħat tas-setgħa ħaddiema ta’ Alla u xbieha tat-tjieba tiegħu. (Għerf 7,25-26). L-Għerf jiddi aktar mix-xemx, u aqwa minn kull ġemgħa ta’ kwiekeb, imxebbah mad-dawl hu isbaħ minnu, wara d-dawl tal-jum jiġi d-dlam tal-lejl, imma l-għerf ebda ħażen ma’ jista’ għalih (Għerf 7,29-30). Jien tgħaxxaqt bi ġmielu (Għerf 8,2).

2501 “Maħluq xbieha ta’ Alla” (Ġen 1,26) il-bniedem ifisser il-verità tar-relazzjoni tiegħu ma’ Alla li ħalqu, ukoll permezz ta’ opri ta’ l-arti. L-arti hi sura tal-mod kif il-bniedem, bħala bniedem, ifisser lilu nnifsu; fil-bniedem, wisq aktar mill-ħerqa li għandu flimkien mal-ħlejjaq kollha ħajjin li jfittex il-meħtieġ għall-ħajja, għandu fih kotra bla qjies ta’ għana spiritwali mogħtija lilu b’xejn minn Alla. L-arti, li hi frott ta’ talent mogħti minn Alla u ta’ sforz tal-bniedem innifsu, hi sura ta’ għerf prattiku li tgħaqqad flimkien it-tagħrif li jinkiseb u l-ħila li wieħed ikollu (Għerf 7,17) biex jagħti sura lill-verità ta’ xi ħaġa li tista’ tidher jew tinstema’. L-arti hi għalhekk b’xi mod xebh mal-ħidma ta’ Alla fil-ħolqien daqskemm tkun ispirata mill-verità u mill-imħabba tal-ħlejjaq. L-istess bħal kull attività oħra tal-bniedem, issir għall-istess għan li għalih hu maħluq il-bniedem, u minnu tieħu l-ġieħ tagħha.[1628]

2502 L-arti sagra hi vera u sabiħa, meta bis-sura tagħha twieġeb għas-sejħa tagħha li tfakkar u tagħti glorja, bil-fidi u bl-adorazzjoni, il-Misteru traxxendenti ta’ Alla, l-ogħla Ġmiel li ma jidhirx tal-Verità u ta’ l-Imħabba, li deher fi Kristu, “dija tal-glorja ta’ Alla u xbieha ta’ l-essenza tiegħu” (Lh 1,3), li fih hemm “il-milja tad-divinità fil-ġisem” (Kol 2,9). ġmiel spiritwali, li ġie rifless fil-Imqaddsa Verġni Omm Alla, fl-anġli u fil-qaddisin. L-arti sagra vera twassal il-bniedem biex jadura, jitlob u jħobb lil Alla, Ħallieq u Salvatur, Qaddis u jqaddes.

2503 Hu għalhekk li l-isqfijiet, huma stess jew permezz ta’ delegati tagħhom, għandhom jgħassu biex tiġi ’l quddiem l-arti sagra, antika u ġdida, fis-suriet kollha tagħha, u jwarrbu bl-istess attenzjoni reliġjuża mil-Liturġija u mill-knejjes u postijiet oħra tal-kult dak kollu li ma jaqbilx mal-verità tal-fidi u mal-ġmiel veru ta’ l-arti sagra.[1629]

 

Fil-qosor

2504 “La tagħtix xhieda giddieba kontra għajrek” (Eż 20,15). Id-dixxipli ta’ Kristu “libsu l-bniedem il-ġdid maħluq skond Alla fil-ġustizzja u l-qdusija ġejja mill-verità” (Ef 4,24).

2505 Il-verità jew is-sewwwa hi dik il-virtù li biha wieħed juri ruħu veru f’għemilu kollu, jgħid il-veru bi kliemu, ma jilgħabx bil-kliem, ma jurix ħaġa b’oħra u lanqas żewġt uċuħ.

2506 In-nisrani m’għandux għax “jistħi xejn minħabba fix-xhieda għal Kristu” (2 Tim 1,8) bi kliemu u b’għemilu. Il-martirju hu l-ogħla xhieda li tingħata għall-verità tal-fidi.

2507 Ir-rispett għal fama tajba u għall-ġieħ tal-persuni jipprojbixxi kull imġiba u kull diskors ta’ malafama u ta’ kalunnja.

2508 Tigdeb jiġifieri tgħid il-falz biex tqarraq b’għajrek li għandu d-dritt ikun jaf il-verità.

2509 Kull ħtija kontra l-verità titlob riparazzjoni, tpattija.

2510 Ir-regola tad-deheb tgħinna naraw f’qagħdiet konkreti, ikunx jaqbel jew le turi l-verità lil min qed jitlobha.

2511 “Is-sigriet tal-qrar qatt ma jista’ jinkixef”.[1630] Is-sigrieti professjonali għandhom jinżammu. It-tagħrif mogħti konfidenzjalment, li jista’ jkun ta’ ħsara għall-oħrajn, m’għandux jixxandar.

2512 Is-soċjetà għandha dritt għall-informazzjoni bbażata fuq il-verità, il-libertà u l-ġustizzja. Għandu jkun hemm il-qjies u d-dixxiplina fl-użu tal-mezzi ta’ komunikazzjoni soċjali.

2513 L-arti, u l-aktar l-arti sagra, trid, “min-natura tagħha, turi b’xi mod fl-għemejjel tal-bniedem il-ġmiel bla qjies ta’ Alla, u hekk tfittex tkattar it-tifħir u l-glorja ta’ Alla, għax m’għandhiex għan ieħor ħlief dak li tgħin kemm jista’ jkun biex iddawwar qlub il-bnedmin lejn Alla”.[1631]

 

 

Id-disa’ artiklu

Id-disa’ kmandament

La tixtieqx dar għajrek, la tixtieqx il-mara ta’ għajrek, il-qaddej jew il-qaddejja tiegħu, il-għoġol jew il-ħmar tiegħu, u xejn minn kull ma għandu għajrek. (Eż 20,17).

Kull min iħares lejn mara u jixtieqha jkun ġa għamel adulterju magħha f’qalbu (Mt 5,28).

2514 San Ġwann jagħżel tliet suriet ta’ ġibda jew konkupixxenza, il-ġibda tal-ġisem, il-ġibda ta’ l-għajnejn u l-kburija tal-ħajja (1 Ġw 2,16). Skond it-tradizzjoni kateketika kattolika d-disa’ kmandament jipprojbixxi l-ġibda tal-ġisem, waqt li l-għaxar kmandament jipprojbixxi l-ġibda għall-ġid ta’ ħaddieħor.

2515 Fit-tifsir etimoloġiku tagħha l-kelma “konkupixxenza” tista’ tfisser kull xewqa bla rażan tal-bniedem. It-teoloġija nisranija lill-kelma “konkupixxenza” tatha tifsir partikulari: il-ġibda tal-ġisem li tmur kontra l-ħidma tar-raġuni tal-bniedem. L-Appostlu San Pawl jaraha bħala l-ġlieda li “l-ġisem” jagħmel kontra l-“ispirtu” (ara Gal 5,16.17.24; Ef 2,3). Hi frott tad-diżubbidjenza ta’ l-ewwel dnub (Ġen 3,11). Tħarbat il-fakultajiet morali tal-bniedem u, għalkemm fiha nnifisha m’hijiex dnub, tħajjar il-bniedem għad-dnub.[1632]

2516 Fil-bniedem, għax hu magħmul mir-ruħ u l-ġisem, ġa hemm ċerta tensjoni. Hemm ġlieda bejn dak li jrid “l-ispirtu” u dak li jrid “il-ġisem”. Iżda din il-ġieda hi, fil-fatt wirt id-dnub, hi konsegwenza tad-dnub u, fl-istess ħin, tikkonferma li d-dnub jeżisti. Hi parti mill-esperjenza li għandna kull jum tal-ġlieda spiritwali:

L-Appostlu jidhirlu li ma għandniex nistmerru u nikkundannaw il-ġisem li, flimkien ma’ ruħ spiritwali, jagħmel in-natura tal-bniedem u jagħtih il-personalità tiegħu. Fil-fatt, il-konkupixxenza hi waħda mill-għemejjel jew aħjar waħda mid-dispożizzjonijiet li huma dejjem fil-bniedem – virtujiet jew vizzji – moralment tajbin jew ħżiena, u huma l-frott ta’ sottomissjoni (fil-każ tal-virtujiet) jew għall-kuntrarju ta’ reżistenza (fil-każ ta’ vizzji) għall-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu għas-salvazzjoni. Hu għalhekk li San Pawl jikteb: “Jekk ngħixu bl-Ispirtu ħalli nimxu bl-Ispirtu” (Gal 5,25).[1633]

 

I.Is-safa tal-qalb

2517 Fil-qalb tinsab il-personalità morali tal-bniedem. “Mill-qalb joħorġu l-ħsibijiet ħżiena, qtil, adulterji, żìna” (Mt 15,19). Il-ġlieda kontra l-ġibda tal-ġisem tintrebaħ bis-safa tal-qalb u bil-prattika tar-rażan:

Kun sempliċi u bla ħtija, u tkun tixbah it-tfal żgħar li ma jafux x’inhu l-ħażen qerriedi tal-ħajja tal-bnedmin.[1634]

2518 Is-sitt beatitudni tħabbar: “Henjin dawk li huma safja f’qalbhom għax huma jaraw lil Alla” (Mt 5,8). “Dawk ta’ qalbhom safja” huma dawk li jagħmlu r-rieda u l-intelliġenza tagħhom jaqblu ma’ dak li titlob il-qdusija ta’ Alla, u l-aktar fit-tliet oqsma ta’ l-imħabba (ara 1 Tim 4,3-9; 2 Tim 2,22), tal-kastità jew ta’ mġiba sesswali tajba (ara 1 Tes 4,7; Kol 3,5; Ef 4,19), u ta’ l-imħabba tal-verità u tal-ortodossija fil-fidi (ara Tit 1,15; 1 Tim 1,3-4; 2 Tim 2,23-26). Hemm rabta bejn is-safa tal-qalb, is-safa tal-ġisem u s-safa tal-fidi:

Il-fidili għandhom jemmnu fl-artikli tas-Simbolu (Kredu) biex “huma u jemmnu, jobdu ’l Alla; huma u jobdu, jgħixu tajjeb; huma u jgħixu tajjeb, isaffu qalbhom; u huma u jsaffu qalbhom, jifhmu dak li jemmnu”.[1635]

2519 Lil “dawk ta’ qalbhom safja” hu mwiegħed li jaraw ‘l Alla wiċċ imb’ wiċċ u li jkunu jixbhuh (ara 1 Kor 13,12; 1 Ġw 3,2). Is-safa tal-qalb hi l-kondizzjoni meħtieġa biex wieħed jara ‘l Alla. Minn issa stess, is-safa tal-qalb tagħtina li naraw, kif jara Alla, li nilqgħu lil ħaddieħor bħala “proxxmu” u li nqisu ġisimna u ġisem għajrna bħala tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu, dehra tal-ġmiel ta’ Alla.

 

II. It-taqbida għas-safa

2520 Il-Magħmudija tagħti lil dak li jitgħammed il-grazzja li jissaffa mid-dnubiet kollha. Iżda l-imgħammed irid ikompli jitqabad kontra l-konkupixxenza jew il-ġibda tal-ġisem u kontra kull xewqa diżordinata. Bil-grazzja ta’ Alla jasal għal dan:

— bil-virtù u d-don tal-kastità għax il-kastità tagħtina li nħobbu b’qalb retta u safja u bla ebda qsim fina nfusna;

— bis-safa tal-fehma li ġġegħelna naraw fejn tassew għandu jasal il-bniedem. Min hu mgħammed ifittex bis-sempliċità kollha u jara kif jista’ jagħmel dejjem ir-rieda ta’ Alla (ara Rum 12,2; Kol 1,10);

— bis-safa ta’ ħarstu, bl-għajnejn tal-ġisem u bl-għajnejn tar-ruħ, bit-trażżin tas-sentimenti u ta’ l-immaġinazzjoni tiegħu, biċ-ċaħda ta’ kull pjaċir fi ħsibijiet ħżiena li jħajru ‘l bogħod mit-triq tal-kmandamenti ta’ Alla. “Bid-dehra tagħha tqanqal fil-boloh il-leblieba” (Għerf 15,5);

— bit-talb:

Ħsibt li stajt inżomm ruħi fil-qjies bil-ħila tiegħi waħdi, bla ma kont naf x’ħila kelli. Fil-bluha tiegħi ma għaraftx li ħadd ma jista’ jżomm ruħu fil-qjies jekk mhux b’don tiegħek. Dan kien don li int kont tagħtihuli kieku ġejt inħabbat il-bieb ta’ widnejk bit-tnehid ta’ qalbi, kieku ħallejt it-taħbit tiegħi f’idejk b’fiduċja sħiħa.[1636]

2521 Is-safa jitlob il-mistħija. Dan hu element li jsaħħaħ ir-rażan tal-bniedem. Il-mistħija tħares l-intimità tal-persuna: tfisser li dak li jkun ma jkunx irid jikxef fil-beraħ dak li għandu jibqa’ mistur. Tfittex il-kastità u tagħti xhieda tagħha bil-ħlewwa u l-attenzjoni kollha; tirregola l-ħars u l-għemil skond id-dinjità tal-persuna li tkun u skond l-għaqda tal-persuni bejniethom.

2522 Il-mistħija tħares il-misteru tal-persuni u ta’ mħabbithom: tistieden għas-sabar u għar-rażan fir-relazzjonijiet ta’ mħabba għal xulxin; titlob li jkunu seħħew il-kondizzjonijiet ta’ l-għotja tar-raġel u l-mara lil xulxin u din l-għotja jgħixuha b’impenn għal dejjem. Il-mistħija hi modestja; tgħin fl-għażla ta’ l-ilbies; iżda żżomm is-skiet jew tibqa’ lura meta hemm il-periklu ta’ kurżitajiet ħżiena. Hi diskrezzjoni u galbu ma’ l-oħrajn.

2523 Hemm mistħija kemm dwar is-sentimenti u kemm dwar il-ġisem. Il-mistħija, biex insemmu eżempju, ma tippermettix li kif jiġri f’ċerti riklami l-ġisem tal-bniedem isir oġġett ta’ tkixxif biex jaqta’ l-kurżità żienja ta’ xi wħud jew li l-“mass media” jitħajru juru fid-dieher ċerti kunfidenzi intimi. Il-mistħija tħajjar għal sura ta’ ħajja li ma ċċedix għal dak li titlob il-moda u għal dak li jippretendu dawk l-ideoloġiji li huma minn fuq illum.

2524 Is-suriet tal-mistħija jvarjaw minn kultura għall-oħra. Madankollu kullimkien hi tagħti ħjiel ta’ dik id-dinjità spiritwali li hi proprja tal-bniedem. Il-bniedem jibda jistħi malli tissawwar il-kuxjenza tiegħu. Meta tgħallem il-mistħija lit-tfal u l-adolexxenti tkun qed tqajjem fihom ir-rispett għall-persuna tagħhom bħala bnedmin.

2525 Is-safa nisrani jitlob li jkun safi wkoll l-ambjent soċjali: jitlob li l-mezzi ta’ komunikazzjoni soċjali jagħtu informazzjoni li tagħti kas tar-rispett u l-qjies li għandu jkun hemm għas-safa u r-rażan fl-imġiba. Is-safa tal-qalb teħles mill-erotiżmu li hawn imxerred illum kullimkien u taħrab minn dawk l-ispettakli li iktar isaħħu l-kurżità żienja u l-illużjoni tal-bniedem.

2526 Dak li qed jissejjaħ permessività fl-imġiba hu mibni fuq fehma żbaljata tal-libertà tal-bniedem; din teħtieġ tiġi mħarrġa minn qabel fil-liġi morali. Dawk responsabbli mill-edukazzjoni huma mistennija jagħtu liż-żgħażagħ tagħlim mimli rispett għall-virtù u għall-verità, dwar il-kwalitajiet tal-qalb u dwar id-dinjità morali u spiritwali tal-bniedem.

2527 “Il-Bxara t-Tajba ta’ Kristu ġġedded bla heda l-ħajja u l-kultura tal-bniedem li waqa’ fid-dnub, teħodha kontra u twarrab l-iżbalji u l-ħażen kollu li jiġi minn dak li jħajjarna għalih u jheddidna bih id-dnub. ma tieqaf qatt issaffi u tgħolli l-moralità tal-ġnus. B’għana li jiġi mis-sema tqawwi fil-ġnus il-kwalitajiet spiritwali u d-doni proprji tagħhom u ta’ kull żmien. Issaħħaħhom, tipperfezzjonahom u ġġeddidhom fi Kristu”.[1637]

 

Fil-qosor

2528 “Kull min iħares lejn mara u jixtieqha, ikun ġa għamel adulterju magħha f’qalbu” (Mt 5,28).

2529 Id-disa’ kmandament jordnalna li nħarsu ruħna miż-żina u mill-ġibda tal-ġisem.

2530 It-taqbida kontra l-ġibda tal-ġisem trid is-safa tal-qalb u ħajja ta’ rażan.

2531 Is-safa tal-qalb tagħtina li naraw ’l Alla: tagħtina minn issa li naraw kollox kif jarah Alla.

2532 Is-safa tal-qalb tiġi mit-talb, mill-ħarsien tal-kastità, u mis-safa tal-fehmiet u tal-ħars.

2533 Is-safa tal-qalb titlob il-mistħija li tfisser sabar, modestja u għaqal. Il-mistħija hi ħarsien ta’ l-intimità tal-persuna.

 

 

L-għaxar artiklu

L-gĦaxar kmandament

La tixtieqx … xejn minn kull ma għandu għajrek (Eż 20,17). La tixxennaqx għal dar għajrek: għar-raba’ tiegħu, għall-qaddej tiegħu, għall-qaddejja tiegħu, għall-gendus tiegħu, għall-ħmar tiegħu, għal xejn milli għandu għajrek (Dewt 5,21).

Fejn hemm it-teżor tiegħek, hemm hi qalbek ukoll (Mt 6,21).

2534 L-għaxar kmandament itenni d-disa’ kmandament u jagħmlu sħiħ. Id-disa’ kmandament hu dwar il-ġibda tal-ġisem: l-għaxar wieħed jipprojbixxi x-xenqa għall-ġid tal-proxxmu, għerq tas-serq kollu, tal-ħtif bil-vjolenza, u tal-qerq li hu pprojbit mis-seba’ kmandament. Il-“ġibda ta’ l-għajnejn” (ara 1Ġw 2,16) twassal għall-vjolenza u għall-inġustizzji li huma pprojbiti mill-ħames kmandament (ara Mik 2,2). Ix-xeħħa, bħaż-żína, għandha l-għerq tagħha fl-idolatrija pprojbitha mill-ewwel tliet kmandamenti tal-Liġi (ara Għerf 14,12). L-għaxar kmandament hu dwar l-intenzjoni tal-qalb: flimkien mad-disa’ kmandament jiġbor fil-qosor il-kmandamenti kollha tal-Liġi.

 

I. Id-diżordni ta’ kull ġibda

2535 Il-ħajriet tal-ġisem iwassluna biex nixtiequ dawk il-ħwejjeġ li jagħtuna pjaċir u li ma għandniex. Il-ġuħ iħajjarna għall-ikel, il-bard iħajjarna biex nissaħħnu. Dawn ix-xewqat huma tajbin fihom infushom; iżda spiss m’humiex skond il-qjies tar-raġuni, u jwassluna biex nixtiequ inġustament dak li m’huwiex tagħna imma hu, jew għandu jkun, ta’ ħaddieħor.

2536 L-għaxar kmandament jipprojbixxi x-xeħħa li hi x-xewqa li tagħmel tiegħek bir-radam il-ġid ta’ l-art; tipprojbixxi ukoll ir-regħba mingħajr qjies li tiġi minn passjoni bla rażan għall-għana u għas-setgħa. L-għaxar kmandament jipprojbixxi ukoll ix-xewqa ta’ xi għemil inġust li bih tagħmel xi ħsara lil għajrek fil-ġid tiegħu ta’ din id-dinja:

Meta l-Liġi tgħidilna “La tixtieqx” tkun qed tgħidilna fi kliem ieħor biex inżommu bogħod ix-xewqat tagħna minn dak kollu li mhux tagħna. Għax kbir fuq li kbir hu l-għatx għall-ġid ta’ għajrna, bla qjies, u qatt ma jinqata’, tant li hemm miktub: “Min iħobb il-flus ma jixbax bil-flus” (Sir 5,9).[1638]

2537 Ma jkunx ksur ta’ l-għaxar kmandament ix-xewqa li tikseb dak li hu ta’ ħaddieħor, jekk dan trid tiksbu b’mezzi ġusti. Il-katekeżi tradizzjonali b’mod realistiku ħafna tgħid “lil dawk li għandhom ħafna, biex jeħduha kontra x-xewqat kriminali tagħhom” u għalhekk “tħeġġiġhom aktar biex iħarsu dan il-kmandament”:

Dawn huma n-negozjanti li jixtiequ li jkun hemm skarsezza ħa jogħlew il-prezzijiet, li jiddispjaċihom li mhux huma biss jixtru u jbigħu, għax ikunu jistgħu ibigħu bil-għoli u jixtru b’irħis dak li jkunu ħażnu; huma dawk li jixtiequ jaraw nies fil-miżerja, biex jaqilgħu minn fuq darhom sew jekk ibigħulhom sew jekk jixtru minn għandhom … It-tobba li jixtiequ li n-nies jimirdu, l-avukati li jitolbu li jkun hemm ħafna kawżi u proċessi importanti …1638a

2538 L-għaxar kmandament jitlob li nbiegħdu kull għira minn qalbna. Meta l-profeta Natan ried iħeġġeġ lis-sultan David ħa jindem, irrakkontalu l-istorja ta’ wieħed fqir li kellu nagħġa waħda biss, u li kien iqisha bħala bintu, u ta’ l-għani, li minkejja li kellu għadd ta’ merħliet, għer għall-fqir u wasal biex jisraqlu n-nagħġa (ara 2 Slat 12,1.4). L-għira tista’ twassal għall-għemil ta’ ħażen mill-agħar (ara Ġen 4,3-7; 1 Slat 21,1-29). Hu minħabba l-għira tax-xitan li l-mewt daħlet fid-dinja (ara Għerf 2,24).

Aħna lkoll niġġieldu bejnietna, u hi l-għira li ġġellidna ma’ xulxin … Jekk ilkoll niħraxu biex infarrku l-ġisem ta’ Kristu, fejn se naslu? Sejrin indgħajfu l-ġisem ta’ Kristu … Ngħidu li aħna membri ta’ l-istess ġisem, u qed niddivorawh kif jiddivorawh il-bhejjem selvaġġi.[1639]

2539 L-għira hi wieħed mis-seba’ rjus tad-dnub il-mejjet: tfisser in-niket li wieħed iħoss quddiem il-ġid ta’ l-oħrajn, u x-xewqa bla rażan biex dan il-ġid isir tiegħu, ukoll b’mezzi li m’għandux juża. Meta jwassal biex wieħed ikollu xewqa ta’ ħsara kbira lill-proxxmu, dan ikun dnub mejjet:

Santu Wistin fl-għira kien jara “id-dnub proprju tax-xitan”.[1640] “Mill-għira jiġu l-mibegħda, il-malafama, il-kalunnja, il-pjacir għad-deni tal-proxxmu u d-dispjaċir għar-riżq tiegħu”.[1641]

2540 L-għira hi waħda mis-suriet tad-dwejjaq u għalhekk hi ċaħda ta’ l-imħabba; min hu mgħammed għandu jirbaħ l-għira billi juri tjieba u ħlewwa ma’ kulħadd. L-għira kemm-il darba hi frott tas-suppervja; min hu mgħammed għandu jħabrek biex ikun umli:

Trid li Alla jkun imsebbaħ? Ifraħ bil-progress ta’ ħuk, u, minnufih, Alla bik ikun imsebbaħ. Alla jkun imfaħħar, għandna ngħidu, meta l-qaddej tiegħu jagħraf jirbaħ l-għira billi jibda jifraħ bil-merti ta’ l-oħrajn.[1642]

 

II.Ix-xewqat ta’ l-ispirtu

2541 Il-pjan tal-Liġi u tal-Grazzja jbiegħed il-bnedmin mix-xeħħa u l-għira: jagħtihom li jixtiequ lil Alla, il-Ġid Setgħani: jgħallimhom ix-xewqat ta’ l-Ispirtu, li jissodisfaw il-qalb tal-bniedem.

 Alla tal-wegħdiet minn dejjem wissa lill-bniedem biex iħares ruħu mill-ħajra għal dak li sa mill-bidu “deher tajjeb għall-ikel u jiġbdek fil-għajn u jħajrek” (ara Ġen 3,6).

2542 Il-Liġi mogħtija lil Israel ma kinitx biżżejjed biex tagħti l-ġustifikazzjoni lil dawk li kienet torbot; din il-Liġi stess saret strument tal-“konkupixxenza” (Rum 7,7). In-nuqqas ta’ qbil bejn ir-rieda u l-għemil (ara Rum 7,10) hu xhieda tal-konflitt bejn il-liġi ta’ Alla, li hi “l-liġi tar-raġuni” u l-liġi l-oħra li “tjassarni għal-liġi tad-dnub li hemm ġewwa ġismi” (Rum 7,23).

2543 “Issa l-ġustizzja ta’ Alla dehret mingħajr il-Liġi, għad li l-Liġi u l-profeti jixhdu għaliha. U din hi l-ġustizzja ta’ Alla u li Alla jagħti permezz tal-fidi f’Ġesù Kristu, lil dawk li jemmnu, bla ma jagħżel bejniethom” (Rum 3,21-22). Minn dak iż-żmien, dawk li jemmnu fi Kristu “sallbu l-ġisem bil-ġibdiet u l-passjonijiet tiegħu” (Gal 5,24) u jafu x’inhi x-xewqa ta’ l-Ispirtu (ara Rum 8,27).

 

III.Il-faqar tal-qalb

2544 Ġesù ried li d-dixxipli tiegħu jagħżlu lilu qabel kollox u qabel kulħadd, u ħajjarhom “jitilqu ġidhom kollu” (Lq 14,33) minħabba fih u l-Evanġelju (ara Mk 8,35). Ftit qabel il-passjoni tiegħu semmielhom l-eżempju tal-armla fqira li, fil-faqar tagħha, tat dak kollu li kellha biex tgħix (ara Lq 21,4). Il-kmandament li tinqata’ mill-għana kollu hu meħtieġ għad-dħul fis-Saltna tas-smewwiet.

2545 Il-fidili kollha ta’ Kristu “għandhom jirregolaw sewwa l-ġibdiet tagħhom biex l-użu tal-ġid tad-dinja u r-rabta ma’ l-għana li hi kuntrarja għall-ispirtu tal-faqar evanġeliku, ma tbegħedhomx milli jfittxu l-perfezzjoni ta’ l-imħabba”.[1643]

2546 “Henjin il-foqra fl-ispirtu” (Mt 5,3). Il-beatitudnijiet ixandrulna ordni ta’ hena u ta’ grazzja, ta’ ġmiel u ta’ sliem. Ġesù jiċċelebra l-ferħ tal-foqra li ġa għandhom tagħhom is-Saltna tas-smewwiet (ara Lq 6,20).

Il-Verb isejjaħ “faqar fl-Ispirtu” l-umiltà ta’ l-ispirtu uman u ċ-ċaħda tiegħu; u l-Appostlu jagħtina bħala eżempju l-faqar ta’ Alla meta jgħidilna li Kristu “ftaqar għalina” (2 Kor 8.9).[1644]

2547 Il-Mulej jisgħobbih għall-għonja għax il-faraġ tagħhom isibuh fil-ġid bil-kotra (Lq 6,24) “Min hu supperv ifittex setgħa fuq l-art, waqt li l-fqir fl-ispirtu jfittex is-Saltna tas-smewwiet”.[1645] Meta nafdaw ruħna f’idejn il-Providenza tal-Missier tas-sema, inkunu qed neħilsu mit-tħassib għal għada (ara Mt 6,25-34). Il-fiduċja f’Alla tħejjina għall-hena tal-foqra: huma jaraw lil Alla.

 

IV.“Irrid nara lil Alla”

2548 Ix-xewqa għall-ġid veru toftom il-bniedem mir-rabta bla qjies għall-ġid tad-dinja, biex jasal għall-milja tiegħu fid-dehra u l-hena ta’ Alla, “Il-wegħda li tara ’l Alla hi aqwa minn kull hena. Fl-Iskrittura ‘tara’ jfisser ‘ikollok’. Min jara lil Alla għandu l-ġid kollu li wieħed jista’ qatt jittama għalih”.[1646]

2549 Il-poplu qaddis għandu jitqabad, bl-għajnuna tal-grazzja ta’ Alla l-Għoli, biex jikseb il-ġid li Alla jwiegħed. Biex ikollhom ’l Alla u jikkontemplawh, il-fidili ta’ Kristu jridu jgħakksu x-xewqat tagħhom u bil-grazzja ta’ Alla, jbegħduhom minn kull ħajra għall-hena fieragħ u għas-setgħa.

2550 Fit-triq tal-perfezzjoni, l-Ispirtu u l-Għarusa jsejħu lil dawk li jisimgħuhom (ara Apok 22,17) għall-għaqda perfetta ma’ Alla.

Hemm tinsab il-glorja vera; ħadd ma jfaħħar lil xi ħadd bi żball jew fil-fieragħ; il-ġieħ veru ma jiġix imċaħħad lil dawk li jistħoqqilhom, u lanqas jingħata lil min ma jistħoqqlux; madankollu ebda wieħed li ma jistħoqqlux ma jista’ jippretendi ġieħ fejn ma jeħduhx ħlief dawk li jistħoqqilhom. Hemm ikun hemm is-sliem tassew u ħadd ma jġarrab il-kuntrarju minnu nnifsu jew minn oħrajn. Alla nnifsu jkun il-ħlas tal-virtù, hu li jagħti kull virtù u li wiegħed lilu nnifsu bħala l-aħjar u l-aqwa ħlas li jista’ jeżisti: “Jien inkun Alla tagħkom u intom tkunu l-poplu tiegħi” (Lev 26,12). Dan ukoll ifisser kliem l-Appostlu: “sabiex Alla jkun kollox f’kollox” (1 Kor 15,28). Hu nnifsu jkun t-tmiem tax-xewqat kollha tagħna, lilu nikkontemplaw għal dejjem ta’ dejjem, lilu nħobbu bla xebgħa, lilu nfaħħru mingħajr qatt ma negħjew. U dan id-don, din l-imħabba, din il-ħidma jkunu żguri għalina, daqs kemm hi żgura l-ħajja ta’ dejjem, għal kulħadd.[1647]

 

Fil-qosor

2551 “Fejn hemm it-teżor tiegħek, hemm hi qalbek ukoll” (Mt 6,21).

2552 L-għaxar kmandament jipprojbixxi x-xeħħa bla rażan u r-regħba għall-għana u s-setgħa.

2553 L-għira hi d-dwejjaq li wieħed iħoss quddiem il-ġid ta’ ħaddieħor u x-xewqa bla rażan biex jagħmlu tiegħu. Hi wieħed mill-irjus tad-dnubiet mejta.

2554 Min hu mgħammed jissielet kontra l-għira bit-tjieba u l-ħlewwa tiegħu, billi jkun umli u jintelaq f’idejn il-Providenza ta’ Alla.

2555 Il-fidili ta’ Kristu “sallbu l-ġisem bil-ġibdiet u l-passjonijiet tiegħu” (Gal 5,24); imexxihom l-Ispirtu u jagħmlu dak li jixtieq minnhom.

2556 Min irid jidħol fis-Saltna tas-smewwiet irid jinfatam mill-għana tad-dinja: “Henjin il-foqra fl-ispirtu” (Mt 5,3).

2557 Il-vera xewqa tal-bniedem hi: “Irrid nara ’l Alla”. L-għatx ta’ Alla jaqtgħu l-ilma li jfawwar sal-ħajja ta’ dejjem (ara Ġw 4,14).

 

 

 

 

IR-RABA’ PARTI

IT-TALBA NISRANIJA

 

 

L-EWWEL SEZZJONI

IT-TALB FIL-ĦAJJA NISRANIJA

 

 

 

2558 “Kbir hu l-misteru tar-reliġjon tagħna”. Il-Knisja tistqarru fis-Simbolu ta’ l-Appostli (L-ewwel parti), u tiċċelebrah fil-Liturġija tas-sagramenti (It-tieni parti), biex il-ħajja ta’ l-insara tkun taqbel ma’ dik ta’ Kristu fl-Ispirtu s-Santu għall-glorja ta’ Alla l-Missier (It-tielet parti). Dan il-misteru għalhekk jitlob li l-insara jemmnuh, jiċċelebrawh u jgħixuh f’relazzjoni ħajja u personali ma’ Alla ħaj u veru. Din ir-relazzjoni hi t-talb.

 

X’inhu t-talb

 

Għalija, it-talb hu ħeġġa tal-qalb, ħarsa sempliċi lejn is-sema, għajta ta’ ħajr u ta’ mħabba kemm waqt il-prova u kemm waqt il-ferħ.[1648]

 

It-talb bĦala don ta’ Alla

2559 “It-talb hu l-irfigħ tar-ruħ lejn Alla jew domanda lil Alla ta’ ġid li jkun jaqbel”.[1649] Minn fejn għandha tibda t-talba tagħna? Mill-għoli tal-kburija tagħna u tar-rieda proprja tagħna jew mill-“qiegħ” (Salm 130,1) ta’ qalb imċekkna u sogħbiena? Min jiċċekken, jitkabbar (ara Lq 18, 9-14). It-talb jinbena fuq ix-xejn tagħna. “Aħna anqas biss nafu nitolbu kif imiss” (Rum 8,26). L-umiltà hija d-dispożizzjoni meħtieġa biex niksbu b’xejn id-don tat-talb: “Il-bniedem hu tallab quddiem Alla”.[1650]

2560 “Kieku kont taf id-don ta’ Alla!” (Ġw 4,10). Il-kobor ta’ l-għaġeb tat-talb jidher proprju hemm, ħdejn il-bjar fejn immorru nfittxu l-ilma tax-xorb tagħna: hemm Kristu jiġi jiltaqa’ ma’ kull bniedem, hu jfittixna l-ewwel, u jitlobna jixrob. Ġesù għandu l-għatx, it-talba tiegħu toħroġ mill-qiegħ ta’ Alla li jixtieqna. It-talb, nafuh dan jew ma nafuhx, hu l-laqgħa ta’ l-għatx ta’ Alla ma’ tagħna. Ġesù għandu l-għatx li jkollna l-għatx tiegħu.[1651]

2561 “Kieku int kont titolbu u hu kien jagħtik ilma ħaj” (Ġw 4,10). It-talb li bih nitolbu xi ħaġa hu paradossalment tweġiba, tweġiba għat-tnehid ta’ Alla l-ħaj: “Telqu lili, il-għajn ta’ l-ilma ġieri, biex ħaffru bjar għalihom, bjar miksura li ma jżommux ilma” (Ġer 2,13); tweġiba ta’ fidi għall-wegħda b’xejn tas-salvazzjoni (ara Ġw 7,37-39; Is 12,3; 51,1); tweġiba ta’ mħabba għall-għatx ta’ l-Iben il-waħdieni. (ara Ġw 19,28; Żak 12,10; 13,1).

 

It-talb bĦala Patt

2562 Minn fejn jiġi t-talb tal-bniedem? Tkun xi tkun is-sura tat-talb (ġesti jew kliem), hu l-bniedem sħiħ li jkun jitlob. Iżda l-Iskrittura biex tfisser il-post minn fejn joħroġ it-talb, xi kull tant issemmi r-ruħ jew l-ispirtu, imma aktar ta’ spiss il-qalb (aktar minn elf darba). Hi l-qalb li titlob. Jekk il-qalb hi bogħod minn Alla, it-talb li joħroġ minnha hu fieragħ.

 

2563 Il-qalb hi l-post fejn jien, jew fejn ngħammar (skond il-ħsieb semitiku jew bibliku: fejn “ninżel”). Hi ċ-ċentru moħbi tagħna, mhux milħuq mir-raġuni tagħna u lanqas minn ħadd; hu l-Ispirtu ta’ Alla biss li jgħarbilha u jagħrafha. Il-post tad-deċiżjonijiet fil-qiegħ l-aktar fond tat-tendenzi psikiċi tagħna. Hi l-post tal-verità, fejn nagħmlu l-għażla bejn il-mewt u l-ħajja. Hi l-post fejn niltaqgħu ma’ Alla, għax aħna xbieha ta’ Alla u ngħixu f’relazzjoni miegħu: hi l-post fejn iseħħ il-Patt.

2564 It-talba nisranija hi relazzjoni ta’ Patt bejn Alla l-Missier u l-bniedem fi Kristu. It-talb hu għemil ta’ Alla u tal-bniedem: jiġi mill-Ispirtu s-Santu u minna, u huwa kollu kemm hu dirett lejn Alla, f’għaqda mar-rieda umana ta’ l-Iben ta’ Alla magħmul bniedem.

 

It-talb bĦala xirka

2565 Fil-Patt il-Ġdid it-talb hu relazzjoni ħajja bejn ulied Alla ma’ Missierhom ta’ tjieba bla qjies, ma’ Ibnu Ġesù Kristu, u ma’ l-Ispirtu s-Santu. Il-grazzja tas-Saltna hi “l-għaqda tat-Trinità Qaddisa kollha kemm hi ma’ l-ispirtu kollu kemm hu”.[1652] Il-ħajja tat-talb hi għalhekk dik ta’ qagħda abitwali quddiem Alla tliet darbiet qaddis, u f’għaqda sħiħa miegħu. Din ix-xirka ta’ ħajja dejjem tista’ tkun, għaliex, permezz tal-Magħmudija, sirna ħaġa waħda ma’ Kristu (ara Rum 6,5). It-talb hu nisrani jekk hu għaqda ma’ Kristu u jinxtered fil-Knisja, li hi l-Ġisem tiegħu. Id-dimensjonijiet tat-talb huma dawk ta’ l-imħabba ta’ Kristu (ara Ef 3,18-21).

 

 

 

 

 

 

L-ewwel kap

Ir-rivelazzjoni tat-talb

 

L-istedina universali għat-talb

 

2566 Il-bniedem ifittex lil Alla. Fil-ħolqien Alla ħalaq kollox mix-xejn. “Bis-sebħ u l-ġmiel żejjintu” (Salm 8,6). Il-bniedem, wara l-anġli, għandu l-ħila jagħraf “kemm hu kbir isem il-Mulej fl-art kollha” (Salm 8,2). Ukoll wara li tilef ix-xebh ma’ Alla, il-bniedem baqa’ ħolqien fuq ix-xbieha ta’ Alla l-Ħallieq tiegħu, baqgħet fih ix-xewqa ta’ dak li ħalqu. Ir-reliġjonijiet kollha huma xhieda ta’ din ix-xewqa essenzjali tal-bnedmin kollha (ara Atti 17,27).

2567 Kien Alla li l-ewwel sejjaħ lill-bniedem. Ukoll jekk il-bniedem jinsa l-Ħallieq tiegħu, imur jinħeba ’l bogħod minn wiċċu, ifittex l-allat foloz tiegħu u jixli lil Alla li abbandunah, iżda Alla ħaj u veru ma jieqaf qatt isejjaħ kull persuna biex tiltaqa’ b’mod misterjuż miegħu fit-talb. Dan il-pass ta’ l-imħabba ta’ Alla, fidil għall-Patt tiegħu, dejjem jiġi l-ewwel fit-talb; il-pass li jagħmel il-bniedem hu dejjem tweġiba. Aktar ma Alla juri lilu nnifsu lill-bniedem u juri lill-bniedem x’inhu fih innifsu, aktar jidher it-talb bħala sejħa wieħed lill-ieħor, bħala ġrajja tal-Patt. Permezz tal-kliem u ta’ l-għemil, dil-ġrajja timpenja l-qalb. Tinkixef tul l-istorja kollha tas-salvazzjoni.

 

L-ewwel artiklu

It-talb fit-testment il-qadim

2568 Ir-rivelazzjoni tat-talb fit-Testment il-Qadim insibuha bejn il-waqgħa u l-irfigħ tal-bniedem, bejn is-sejħa mnikkta ta’ Alla lil uliedu l-ewlenin: “Fejn int?” … “X’inhu dan li għamilt?” (Ġen 3,9,13) u t-tweġiba ta’ l-Iben il-waħdieni huwa u dieħel fid-dinja: “Hawn jien ġej biex nagħmel ir-rieda tiegħek, o Alla” (Lh 10,5-7). It-talb hu marbut mal-ġrajja tal-bniedem, hu r-relazzjoni ma’ Alla fil-ġrajjiet kollha ta’ l-istorja.

 

Il-Ħolqien – GĦajn tat-talb

2569 Hu l-ewwelnett mill-fatt tal-ħolqien li tibda l-ħajja tat-talb. L-ewwel disa’ kapitli tal-Ġenesi juru din ir-relazzjoni ma’ Alla bħala l-offerta tal-bikri tal-merħla minn Abel (ara Ġen 4,4), bħala sejħa ta’ l-isem ta’ Alla minn Henok (ara Ġen 5,26), bħala “mixi ma’ Alla” (Ġen 4,26). L-offerta ta’ Noè kienet “togħġob” lil Alla u bierku, u permezz tiegħu bierek il-ħolqien kollu (ara Ġen 8,20 – 9,17) għax qalbu kienet sewwa u sħiħa: hu wkoll “kien jimxi ma’ Alla” (Ġen 6,9). Din is-sura ta’ talb jgħixuha kotra kbira ta’ ġusti fir-reliġjonijiet kollha.

 Fil-Patt tiegħu mal-ħlejjaq ħajjin kollha (ara Ġen 9,8-16), Alla dejjem isejjaħ lill-bnedmin għat-talb. Iżda hu l-aktar minn żmien Abraham missierna li beda jiġi rivelat it-talb fit-Testment il-Qadim.

 

Il-wegĦda u t-talba tal-fidi

2570 Malli Alla sejjaħlu, Abraham telaq “kif kien qallu l-Mulej” (Ġen 12,4): qalbu kollha kemm hi “marbuta mal-Kelma”, obda. Is-smigħ tal-qalb li tiddeċiedi skond kif irid Alla hu essenzjali għat-talb, il-kliem mhux daqshekk meħtieġ, hu relattiv. Iżda t-talba ta’ Abraham tfissret l-ewwel permezz ta’ għemil: bniedem tas-skiet, kull fejn waqaf, bena artal lill-Mulej. Biss aktar tard niltaqgħu ma’ l-ewwel talba tiegħu bil-kliem: tnehida moħbija tfakkar ’l Alla l-wegħdiet tiegħu, li ma kienx jidher li se jseħħu (ara Ġen 15,2-3). Sa mill-bidu deher b’dan il-mod wieħed mill-aspetti drammatiċi tat-talb: il-prova tal-fidi fil-kelma mogħtija minn Alla.

2571 Il-patrijarka, wara li emmen f’Alla (ara Ġen 15,6), wara li mexa quddiemu f’Patt miegħu (ara Ġen 17,1-2), kien lest jilqa’ taħt it-tinda tiegħu l-mistieden misterjuż: din il-laqgħa ta’ l-għaġeb f’Mambre hi l-preludju tat-tħabbira ta’ l-Iben veru tal-Wegħda (ara Ġen 18,1-15; Lq 1,26-38). Minn dak in-nhar, wara li Alla għarraf lil Abraham il-Patt tiegħu, qalbu ngħaqdet mal-ħasra ta’ Sidu għall-bnedmin, u ssogra jitlob għalihom b’fiduċja tassew kbira (ara Ġen 18,16-33).

2572 Bħala l-aħħar tisfija tal-fidi tiegħu, Abraham, “dak li kien ħa l-wegħdiet” (Lh 11,17), ġie mitlub jissagrifika lill-iben li Alla kien tah. “Alla jaħseb hu għall-ħaruf għas-sagrifiċċju” (Ġen 22,8); il-fidi tiegħu baqgħet sħiħa “għax fehem li Alla kellu s-setgħa saħansitra li jqajjem mill-mewt” (Lh 11,19). B’dan il-mod il-missier ta’ dawk kollha li jemmnu jsir jixbah lill-Missier “li anqas lil Ibnu stess ma ħafirha imma tah għalina lkoll” (ara Rum 8,32). It-talb jagħti mill-ġdid lill-bniedem ix-xebh ma’ Alla u jsieħbu fis-setgħa ta’ l-imħabba ta’ Alla li ssalva l-kotra (ara Rum 4,16-21).

2573 Alla jġedded il-wegħdiet lil Ġakobb, missier it-tnax-il tribù ta’ Israel (ara Ġen 28,10-22). Qabel ma jiltaqa’ ma’ ħuh Għesaw, Ġakobb jagħmel lejl sħiħ jissara ma’ “xi ħadd” misterjuż li ma riedx juri ismu, imma li bierku qabel telqu mas-sebħ. It-tradizzjoni spiritwali tal-Knisja tara f’din il-ġrajja s-simbolu tat-talb bħala ġlieda tal-fidi u r-rebħa tal-perseveranza (ara Ġen 32,25-31; Lq 18,1-8).

 

Mosè u t-talba ta’ medjazzjoni

2574 Malli bdiet isseħħ il-Wegħda (l-Għid, il-ħruġ mill-Eġittu, id-don tal-Liġi u l-Patt), it-talba ta’ Mosè hija x-xbieha ħerqana tat-talb ta’ interċessjoni li jilħaq il-qofol tiegħu “fil-medjatur wieħed bejn Alla u l-bniedem, il-Bniedem Kristu Ġesù” (1Tim 2,5).

2575 Hawn ukoll Alla jiġi l-ewwel. Isejjaħ lil Mosè minn nofs “ħuġġieġa nar qalb l-għolliq” (ara Eż 3,1-10). Dan il-fatt jibqa’ dejjem waħda mix-xbihat tal-bidu tat-talb fit-tradizzjoni spiritwali Lhudija u nisranija. Jekk, fil-fatt, hu “Alla ta’ Abraham, Alla ta’ Iżakk, u Alla ta’ Ġakobb” li jsejjaħ il-qaddej tiegħu Mosè, dan għax hu Alla l-ħaj li jrid il-ħajja tal-bnedmin. Juri ruħu biex isalvahom, iżda mhux waħdu u lanqas minkejja fihom: isejjaħ lil Mosè biex jibagħtu, biex isieħbu fil-ħniena tiegħu, fil-ħidma tiegħu ta’ salvazzjoni. F’din il-missjoni qisha hemm talba ta’ Alla, u Mosè, wara diskussjoni fit-tul, jgħaqqad ir-rieda tiegħu ma’ dik ta’ Alla s-Salvatur. Iżda f’dan id-djalogu li fih Alla jiftaħ qalbu, Mosè jitgħallem ukoll jitlob: ineħħi l-qorq minn riġlejh, isib oġġezzjoni għal dak li jitolbu Alla, u fuq kollox jistaqsi, u bi tweġiba għal din il-mistoqsija l-Mulej jgħidlu x’jismu, isem li ma jingħadx u jiġi rivelat fl-għemejjel kbar ta’ Alla.

2576 Issa “l-Mulej kien ikellem lil Mosè wiċċ imb’wiċċ bħalma bniedem ikellem lil ħabibu” (Eż 33,11). It-talb ta’ Mosè hu t-talb tipiku tal-kontem­plazzjoni li permezz tiegħu l-qaddej ta’ Alla juri fedeltà fil-missjoni tiegħu. Mosè “kien joqgħod jitħaddet” spiss u fit-tul mal-Mulej, jitla’ fuq il-muntanja biex jisma’ u jitlob ’l Alla, u jinżel minn fuqha lejn il-poplu biex lil dan jgħidlu l-kliem ta’ Alla tiegħu u jmexxih. Mosè hu “il-bniedem li fdajtlu dari. Jien inkellmu wiċċ imb’wiċċ, inkellmu mhux bix-xbihat, imma bid-dieher” (Num 12,7-8), għax Mosè “kien bniedem umli, l-aktar umli fost il-bnedmin li hawn fuq wiċċ l-art” (Num 12,3).

2577 Minn din l-intimità ma’ Alla fidil fil-wegħdiet tiegħu, idum biex jagħdab u mimli mħabba (ara Eż 34,6). Mosè kiseb il-qawwa u s-saħħa tat-talb tiegħu. Ma jitlobx għalih innifsu, imma għall-poplu, li Alla kiseb għalih. Mosè jitlob waqt il-ġlieda ma’ l-Għamalekin (Eż 17,8-13) u għall-fejqan ta’ Mirjam (ara Num 12,13-14). Iżda Mosè l-aktar li jitlob hu wara l-apostasija tal-poplu meta “waqaf fis-selħa tas-sur” (Salm 106,23) quddiem Alla biex isalva l-poplu (ara Eż 32,1–34,9). L-argumenti tat-talb tiegħu (l-interċessjoni hi wkoll ġlieda misterjuża) ispiraw lil dawk fost il-poplu Lhudi li kienu jitolbu ħafna, kif ispiraw il-Knisja: Alla hu mħabba, għalhekk hu ġust u jżomm kelmtu: ma jistax imur kontra tiegħu nnifsu, irid jiftakar fl-għemejjel kbar tiegħu, hemm fin-nofs il-glorja tiegħu, ma jistax iħalli waħdu l-poplu li jġib ismu.

 

David u t-talb tas-sultan

2578 It-talb tal-poplu ta’ Alla jiżviluppa għad-dell ta’ l-għamara ta’ Alla, l-Arka tal-Patt, u aktar tard fit-Tempju. L-ewwel huma l-mexxejja tal-poplu – ir-ragħajja u l-profeti – li jgħallmuh jitlob. It-tfajjel Samwel tgħallem minn għand ommu Anna kif “joqgħod quddiem il-Mulej” (1 Slat 1,9-18) u minn Heli l-qassis kif jisma’ leħen il-Mulej: “Tkellem, għax il-qaddej tiegħek qiegħed jisma’ ” (1 Slat 3,9-10). Aktar tard, Samwel innifsu sar jaf x’jiswa u x’piż għandu t-talb ta’ interċessjoni: “Min-naħa tiegħi ma jkun qatt li nidneb u ma nitlobx għalikom quddiem il-Mulej, u ma nurikomx it-triq it-tajba u sewwa” (1 Slat 12,23).

2579 David kien tassew “sultan skond il-qalb ta’ Alla”, ir-ragħaj li jitlob għall-poplu tiegħu u f’ismu, dak li r-rabta tiegħu mar-rieda ta’ Alla, it-tifħir u l-indiema tiegħu, kienu ta’ eżempju għat-talb tal-poplu. Midluk minn Alla, it-talba tiegħu hi rabta ta’ fedeltà liema bħalha mal-Wegħda ta’ Alla (ara 2 Slat 7,18-29), fiduċja u mħabba hienja f’dak li hu waħdu s-Sultan u s-Sid. Fis-Salmi, David, ispirat mill-Ispirtu s-Santu, hu l-ewwel profeta tat-talb Lhudi u nisrani. It-talb ta’ Kristu, veru Messija u bin David, juri u jtemm it-tifsir ta’ dan it-talb.

2580 It-Tempju ta’ Ġerusalemm, id-dar tat-talb li David ried jibni, kellha tkun opra ta’ ibnu Salamun. It-talba tad-Dedikazzjoni tat-Tempju (ara 1 Slat 8,10-61) tistrieħ fuq il-Wegħdiet ta’ Alla u fuq il-Patt tiegħu, fuq il-fatt li l-Isem ta’ Alla bil-ħidma tiegħu jinsab f’nofs il-poplu tiegħu u jfakkarhom l-għemejjel kbar tal-ħruġ mill-Eġittu. Is-sultan imbagħad jerfa’ idejh lejn is-sema u jitlob lill-Mulej għalih innifsu, għall-poplu kollu, għall-ġenerazzjonijiet kollha tal-ġejjieni, għall-maħfra ta’ dnubiethom, għall-ħtiġijiet tagħhom ta’ kull jum, u fl-aħħarnett biex il-ġnus kollha jkunu jafu u jistqarru li hu waħdu Alla u li l-qalb tal-poplu tiegħu hi kollha kemm hi għalih.

 

Elija, il-profeti, u l-konverŻjoni tal-qalb

2581 It-Tempju kellu jkun għall-poplu ta’ Alla il-post fejn dan jitgħallem jitlob: il-pellegrinaġġi, il-festi, is-sagrifiċċji, l-offerta proprja, l-inċens, il-ħobż tal-“preżenza”, dawn is-sinjali kollha tal-Qdusija u tal-Glorja ta’ Alla, hekk Għoli iżda hekk fil-Qrib, kienu kollha sejħat għat-talb u triqat tat-talb. Iżda r-ritwaliżmu spiss kien iwassal lill-poplu għall-qima minn barra biss. Hi meħtieġa ukoll edukazzjoni fil-fidi, il-konverżjoni tal-qalb. Din kienet il-missjoni tal-profeti qabel u wara l-eżilju f’Babel.

2582 Elija hu missier il-profeti, “min-nisel ta’ dawk li jfittxu lil Alla, li jfittxu wiċċ Alla” (ara Salm 24,6). Ismu, “Jaħweh, Alla hu!” iħabbar l-għajta tal-poplu bi tweġiba għat-talba tiegħu fuq l-għolja tal-Karmel (ara 1 Slat 18,39). San Ġakbu jsemmi lilu biex iħeġġiġna għat-talb: “It-talba tal-bniedem ġust, magħmula bil-ħerqa, għandha qawwa kbira” (Ġak 5, 16b-18).

2583 Wara li ġarrab il-ħniena ta’ Alla fil-moħba tiegħu fil-wied ta’ Kerit, Elija għallem lill-armla ta’ Sarefta l-fidi fil-Kelma ta’ Alla, fidi li wettaq bit-talba tiegħu fl-istess waqt: Alla ta l-ħajja mill-ġdid lil iben l-armla (ara 1 Slat 17,7-24).

 Waqt is-sagrifiċċju fuq l-għolja tal-Karmel, prova deċiżiva għall-fidi tal-poplu ta’ Alla, għat-talba ta’ Elija, in-nar tal-Mulej ħaraq l-offerta kollha “fil-ħin li joffru s-sagrifiċċju” filgħaxija. “Weġibni, Mulej, weġibni”: dawn il-kelmiet ta’ Elija nsibuhom fil-Liturġiji tal-Lvant fl-Epiklesi ewkaristika (ara 1 Slat 18,20-39).

 Fl-aħħarnett, wara l-mixi fid-deżert lejn il-post fejn Alla, il-ħaj u veru, wera lilu nnifsu lill-poplu tiegħu, Elija, bħal Mosè daħal “f’xaqq il-blata” sakemm “tgħaddi” il-preżenza misterjuża ta’ Alla (ara 1 Slat 19, 1-14; Eż 33,19-23). Iżda kien biss fuq l-għolja tat-Trasfigurazzjoni li deher dak li tiegħu kienu qed ifittxu ’l wiċċu (ara Lq 9,30-35): l-għarfien tal-glorja ta’ Alla tiddi f’wiċċ Kristu msallab u rxoxt (ara 2 Kor 4,6).

2584 “Wiċċ imb’wiċċ waħedhom” ma’ Alla, il-profeti kisbu dawl u qawwa għall-missjoni tagħhom. It-talba tagħhom ma kinitx ħarba mid-dinja bla fidi imma smigħ tal-Kelma ta’ Alla, xi kull tant ukoll diskussjoni jew tnehida, u dejjem interċessjoni li tistenna u tħejji l-indħil ta’ Alla salvatur, is-Sid tal-istorja (ara Għam 7,2-5; Iż 6,5.8.11; Ġer 1,6; 15,15-18; 20.7-18).

 

Is-Salmi, it-talba tal-ĠEmgĦa

2585 Wara David, sal-miġja tal-Messija, il-Kotba Mqaddsa għandhom testi ta’ talb li jixhdu kemm kien ħa xejra dejjem aktar profonda t-talb: kemm it-talb li wieħed jagħmel għalih innifsu u kemm dak li jagħmel għall-oħrajn (ara Esdra 9,6-15; Neh 1,4-11; Ġona 2,3-10: Tob 3, 11-16; Ġud 9,2-14). Is-Salmi, bil-mod il-mod, inġabru f’ħames kotba: is-Salterju (jew “Tifħir”), l-aqwa opra ta’ talb tat-Testment il-Qadim.

2586 Is-Salmi kienu jmantnu u jfissru t-talba tal-poplu ta’ Alla miġbur f’ġemgħa, fil-festi kbar f’Ġerusalemm, u kull Sibt fis-sinagogi. Dan it-talb hu fl-istess ħin talb personali u komunitarju; hu dwar dawk li qegħdin jitolbu u dwar il-bnedmin kollha ukoll, hu talb li jsir fl-Art imqaddsa u li jsir ukoll fil-komunitajiet tad-Djaspora, tal-Lhud li jgħammru kullimkien barra mill-Art imqaddsa; hu talb li jħaddan il-ħolqien kollu; ifakkar il-ġrajjiet tas-salvazzjoni fl-imgħoddi u jħares ukoll lejn il-ġejjieni, lejn it-tmiem ta’ kollox; ifakkar il-wegħdiet ta’ Alla li seħħu u jistenna l-Messija biex bih iseħħu darba għal dejjem. Kristu talab bis-Salmi u fih seħħu; huma essenzjali għat-talb tal-Knisja.[1653]

2587 Is-Salterju hu l-ktieb fejn il-Kelma ta’ Alla ssir talba tal-bniedem. Fil-kotba l-oħra tat-Testment il-Qadim “il-kliem iħabbar l-għemil (ta’ Alla għall-bnedmin) u jwasslek issib il-misteru moħbi fihom”.[1654] Fis-Salterju l-kliem tas-salmista jfisser b’għana lil Alla, il-misteru mistoħbi fih tas-salvazzjoni. Hu l-istess Spirtu li jnebbaħ l-opra ta’ Alla u t-tweġiba tal-bniedem. Kristu jgħaqqadhom flimkien. Fih, is-Salmi ma jieqfu qatt jgħallmuna kif nitolbu.

2588 Il-ħafna suriet ta’ talb fis-Salmi jieħdu s-sura tagħhom kemm mil-liturġija tat-Tempju u kemm f’qalb il-bniedem. Kemm jekk huma xi innu, jew talba ta’ niket jew ta’ radd il-ħajr, talba individwali jew komunitarja, kant regali jew kant ta’ pellegrinaġġ, jew meditazzjoni spiritwali, is-Salmi huma l-mera ta’ l-għeġubijiet ta’ Alla fil-ġrajja tal-poplu tiegħu, jew ta’ sitwazzjonijiet li fihom is-salmista sab ruħu bħala bniedem. Salm jista’ jkun rifless ta’ ġrajja ta’ l-imgħoddi, iżda hu hekk bil-qjies li jista’ jkun vera talba għall-bnedmin kollha ta’ kull żmien u ta’ kull kondizzjoni.

2589 Hemm ċerti kwalitajiet li nsibuhom fis-Salmi kollha: is-sempliċità tat-talb, ħiereġ dejjem mill-qalb; ix-xewqa ta’ Alla nnifsu permezz ta’ dak kollu li hu tajjeb fil-ħolqien; il-qagħda mnikkta ta’ min jemmen li, fl-imħabba tiegħu għal Alla fuq kollox u qabel kollox, hu fi ġlieda dejjem sejra ma’ għadd kbir ta’ għedewwa u ta’ tentazzjonijiet; waqt li jistenna biex jara x’se jagħmel Alla fil-fedeltà kollha tiegħu, hu dejjem żgur minn imħabbtu u lest li joqgħod għar-rieda tiegħu. It-talb tas-Salmi dejjem ifittex it-tifħir ta’ Alla, u huwa għalhekk li l-ġabra ta’ dan it-talb issejħet bir-raġun kollu: “It-Tifħir”. Miġbur għall-qima tal-Ġemgħa, is-Salterju jsemma’ l-istedina għat-talb, waqt li jtenni t-tweġiba għalih “Hallelu-Jah” – Faħħru l-Mulej”.

X’hemm aħjar minn Salm? Għalhekk David jgħid sewwa: “Faħħru l-Mulej, għax tajjeb li tgħanni lil Alla tagħna, għax ħelu u xieraq it-tifħir tiegħu”. U dan minnu. Għax is-Salm hu barka magħmula mill-poplu, tifħir ta’ Alla mill-ġemgħa, applaws minn kulħadd, leħen il-Knisja, stqarrija kollha ħlewwa tal-fidi …[1655]

 

Fil-qosor

2590 “It-talb hu l-irfigħ tar-ruħ lejn Alla jew domanda lil Alla ta’ ġid li jkun jaqbel”.[1656]

2591 Alla ma jieqaf qatt isejjaħ kull bniedem għal laqgħa misterjuża miegħu. It-talb hu msieħeb mal-ġrajja kollha tas-salvazzjoni bħala sejħa lil xulxin ta’ Alla u l-bniedem.

2592 It-talba ta’ Abraham u ta’ Ġakobb tidher bħala ġlieda tal-fidi b’fiduċja fil-kelma ta’ Alla u ċertezza tar-rebħa mwiegħda lil dawk li jżommu sħiħ sa l-aħħar.

593 It-talba ta’ Mosè hi tweġiba għall-inizjattiva ta’ Alla l-ħaj għas-salvazzjoni tal-poplu tiegħu. Tħabbar minn qabel it-talba ta’ dak li hu l-medjatur waħdieni, Kristu Ġesù.

2594 It-talba tal-poplu ta’ Alla tiżviluppa fid-dell ta’ l-għamara ta’ Alla, l-Arka tal-Patt u t-Tempju, taħt it-tmexxija tar-ragħajja, speċjalment tas-sultan David, u tal-profeti.

2595 Il-profeti jistiednu għall-konverżjoni tal-qlub, waqt li jfittxu wiċċ Alla bil-ħeġġa kollha u, bħal Elija, jitolbu għall-poplu.

2596 Is-Salmi huma l-aqwa opra ta’ talb tat-Testment il-Qadim. Għandhom żewġ kwalitajiet li ma tistax tifridhom minn xulxin: kwalitajiet personali u komunitarji. Iħaddnu d-dimensjonijiet kollha tal-ġrajja tal-bniedem, ifakkru l-wegħdiet li seħħu ta’ Alla u jistennew il-miġja tal-Messija.

2597 Kristu talab bis-Salmi u seħħu fih: huma għalhekk element essenzjali fit-talba tal-Knisja; jgħoddu għall-bnedmin kollha ta’ kull żmien u ta’ kull kondizzjoni.

 

 

It-tieni artiklu

Fil-milja taŻ-Żminijiet

 

2598 Il-ġrajja tat-talb tintwera lilna fil-qofol kollu tagħha fil-Verb li sar bniedem u għammar fostna. Meta aħna nippruvaw nifhmu x’inhu t-talb tal-Verb permezz ta’ dak li qalulna x-xhieda tiegħu fl-Evanġelju, aħna nkunu resqin lejn il-Mulej Ġesù, qisna resqin lejn l-Għolliq jaqbad: l-ewwel nikkontemplawh qiegħed jitlob, imbagħad nisimgħuh jgħallimna nitolbu, biex fl-aħħar nifhmu kif se jisma’ t-talb tagħna.

 

Ġesù jitlob

2599 L-Iben ta’ Alla, magħmul iben tal-Verġni, tgħallem ukoll jitlob skond il-qalb tiegħu ta’ bniedem. Tgħallem il-formoli tat-talb mingħand Ommu li kienet tgħożż f’qalbha u taħseb fuq l-“għeġubijiet” li għamel is-Setgħani (ara Lq 1,49; 2,19; 2,51). Tgħallem jitlob bil-kliem u r-ritmu tat-talb ta’ ġensu, fis-sinagoga ta’ Nazaret u fit-Tempju. Iżda t-talb tiegħu kien ħiereġ minn għajn għal kollox moħbija, kif ta x’jifhem meta kellu tnax-il sena: “Ma tafux li jien għandi nkun f’dak li hu ta’ Missieri” (Lq 2,49). Hawn jibda juri dak li kien hemm ġdid fit-talb, fil-milja taż-żminijiet: talb ta’ wlied, filjali, talb li l-Missier jistenna minn għand uliedu, talb li kellu jgħixu l-istess Iben waħdieni bħala bniedem, mal-bnedmin u għalihom.

 

2600 L-Evanġelju ta’ San Luqa juri sewwa x’kienet il-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu u x’kien ifisser it-talb fil-ministeru ta’ Kristu. Ġesù talab qabel il-mumenti deċiżivi tal-missjoni tiegħu: qabel ma l-Missier ta x-xhieda għalih fil-Magħmudija tiegħu (ara Lq 3,21), qabel it-Trasfigurazzjoni (ara Lq 9,28), qabel ma temm il-Pjan ta’ l-imħabba tal-Missier bil-Passjoni tiegħu (ara Lq 22,41-44). Jitlob ukoll qabel il-mumenti deċiżivi li fihom kien se jimpenja l-Appostli fil-missjoni tagħhom: qabel għażel u sejjaħ lit-Tnax (ara Lq 6,12), qabel ma San Pietru stqarr li kien “il-Messija ta’ Alla” (Lq 9,18-20), u fl-aħħarnett biex il-fidi tal-kap tal-Appostli ma tiġix nieqsa fil-mument tat-tentazzjoni (ara Lq 22,32). It-talb ta’ Ġesù qabel il-ġrajjiet tas-salvazzjoni li l-Missier riedu jagħmel, hu rabta umli u kollha fiduċja tar-rieda tiegħu ta’ bniedem mar-rieda kollha mħabba tal-Missier.

2601 “Darba Ġesù kien qiegħed x’imkien jitlob. Meta spiċċa mit-talb wieħed mid-dixxipli tiegħu qallu: ‘Mulej, għallimna nitolbu’ (Lq 11,1). Tgħid ma kinitx id-dehra ta’ l-Imgħallem jitlob, li wasslet lil dan id-dixxiplu ta’ Kristu biex ikollu x-xewqa li jitlob? Għaldaqstant jista’ jitgħallmu mill-Imgħallem stess tat-talb. Huma u jikkontemplaw u jisimgħu l-Iben li l-ulied jitgħallmu jitolbu lill-Missier.

2602 Ġesù spiss kien imur f’xi post imwarrab, waħdu, fuq xi muntanja, l-aktar bil-lejl, biex jitlob (ara Mk 1,35; 6,46; Lq 5,16). Fit-talb tiegħu hemm il-bnedmin kollha, għax hu ħa n-natura ta’ bniedem fl-Inkarnazzjoni tiegħu, u joffriha lill-Missier huwa u joffri ukoll lilu nnifsu. Hu il-Verb li “sar bniedem”, fit-talba tiegħu ta’ bniedem isieħeb dak kollu li jgħixu l-bnedmin “ħutu” (Lh 2,12); jagħder id-dgħufija tagħhom biex jeħlishom minnha (ara Lh 2,15; 4,15). Għalhekk bagħtu l-Missier. Kliemu u għemilu b’hekk jidhru bħala manifestazzjoni tat-talba tiegħu “fil-moħbi”.

2603 L-evanġelisti żammewlna b’mod l-aktar ċar, żewġ talbiet ta’ Kristu, tul il-ministeru tiegħu. Kull waħda tibda b’radd ta’ ħajr. Fl-ewwel talba (ara Mt 11,25-27; u Lq 10,21-22) Ġesù jfaħħar lill-Missier, jagħrfu u jbierku għax ħeba l-misteri tas-Saltna lil dawk li jaħsbu li huma għorrief, u wriehom liċ-“ċkejknin”. (il-foqra tal-beatitudni). L-għajta tiegħu “Iva, Missier!” turi x’kellu fil-fond ta’ qalbu, ir-rabta sħiħa ma’ dak “li jogħġob” lill-Missier, eku tal-“Fiat” (“Ikun minni”) ta’ Ommu Marija meta nisslitu fil-ġuf tagħha, u preludju għal dak li kien se jgħid lill-Missier waqt l-agunija tiegħu. It-talb ta’ Ġesù hu kollu kemm hu rabta sħiħa kollha mħabba tal-qalb tiegħu ta’ bniedem, mal-“misteru tar-rieda” tal-Missier (Ef 1,9).

2604 It-tieni talba nsibuha f’San Ġwann (ara Ġw 11,41-42) qabel il-qawmien ta’ Lazzru mill-mewt. Ir-radd il-ħajr jiġi qabel il-fatt. “Missier, inroddlok ħajr li smajtni”, u dan ifisser li l-Missier dejjem jisma’ dak li jitolbu; u Ġesù minnufih iżid: “Kont naf li int dejjem tismagħni”, u dan ifisser li, min-naħa tiegħu, Ġesù jitlob mingħajr ma jieqaf qatt. Hekk, it-talba ta’ Ġesù, mibdija b’radd ta’ ħajr, turina kif għandna nitolbu. Qabel jingħata d-don, Ġesù jintrabat ma’ dak li jagħti, u li jagħti lilu nnifsu fid-doni tiegħu. Dak li jagħti hu wisq aktar għażiż mid-don li jagħti, hu t-“Teżor”, u fih hi l-qalb ta’ Ibnu; id-don hu mogħti bħala “xi ħaġa aktar” (ara Mt 6,21.33).

It-talba “saċerdotali” ta’ Ġesù (ara Ġw 17) għandha post speċjali fil-Pjan tas-salvazzjoni. Nimmeditawha fi tmiem l-ewwel sezzjoni. Fil-fatt turi t-talba li jibqa’ dejjem jagħmel il-Qassis il-kbir tagħna u, fl-istess ħin, fiha dak kollu li jgħallimna fit-talba tagħna lill-Missier, li tiġi mfissra fit-tieni sezzjoni.

2605 Meta waslet is-siegħa biex itemm il-pjan ta’ mħabba tal-Missier, Ġesù wriena l-kobor bla qjies tat-talba tiegħu bħala Iben, mhux biss qabel ta lilu nnifsu minn rajh għalina (“Missier … tkun magħmula r-rieda tiegħek u mhux tiegħi” – Lq 22,42), imma wkoll sa l-aħħar kelmiet tiegħu fuq is-salib, dak il-ħin li fih it-talba tiegħu u l-offerta tiegħu nnifsu saru ħaġa waħda: “Missier, aħfrilhom, għax ma jafux x’inhuma jagħmlu” (Lq 23,34). “Tassew, ngħidlek, illum tkun fil-Ġenna miegħi” (Lq 24,43). “Mara, hemm hu ibnek”. “Hemm hi ommok” (Ġw 19,26-27). “Għandi l-għatx!” (Ġw 19,28). “Alla tiegħi, għaliex tlaqtni!” (Mk 15,34; ara Salm 22,2). “Kollox hu mitmum” (Ġw 19,30). “Missier, f’idejk jien nerħi ruħi” (Lq 23,46) sa l-“għajta kbira” meta miet u radd ruħu (ara Mk 15,37; Ġw 19,30b).

2606 In-niket kollu tal-bnedmin ta’ kull żmien, tal-bnedmin ilsiera tad-dnub u l-mewt, it-talb u l-interċessjonijiet tal-ġrajja kollha tas-salvazzjoni jinsabu miġburin f’din l-Għajta kbira tal-Verb magħmul bniedem. U ara l-Missier jilqagħhom, u kontra kull tama jismagħhom għax iqajjem lil Ibnu mill-imwiet. U hekk isseħħ u tintemm il-ġrajja tat-talb fil-Pjan tal-ħolqien u tas-salvazzjoni. Is-Salterju jurina kif dan nifhmuh fi Kristu. Hu f’Illum tal-Qawmien mill-imwiet, li l-Missier jgħid: “Ibni int, jien illum nissiltek Itlobni u l-ġnus nagħtik b’wirtek, u truf l-art bi priża tiegħek” (Salm 2,7-8; ara Atti 13,33).

L-Ittra lil-Lhud turi b’mod drammatiku kif it-talba ta’ Ġesù rebħet is-salvazzjoni: “Meta kien jgħix fuq din l-art, Kristu offra talb u suppliki b’leħen għoli u bid-dmugħ lil dak li seta’ jsalvah mill-mewt. U kien mismugħ minħabba fil-qima tiegħu lejn Alla. Għad li kien Iben, tgħallem minn dak li bata xi tfisser l-ubbidjenza u billi laħaq il-perfezzjoni, sar awtur tas-salvazzjoni ta’ dejjem għal kull min jisma’ minnu” (Lh 5,7-9).

 

Ġesù jgĦallimna nitolbu

2607 Meta Ġesù jitlob ikun ġa jgħallimna nitolbu. Il-mixja teologali lejn Alla tat-talb tagħna hi t-talba ta’ Kristu lill-Missier. Iżda l-Evanġelju jagħtina ukoll it-tagħlim espliċitu ta’ Kristu fuq it-talb. Bħala għalliem tagħna jeħodna minn fejn inkunu, u pass pass iressaqna lejn il-Missier. Huwa u jkellem il-folol li kienu jmorru warajh, Ġesù kien jibda minn dak li kienu jkunu jafu dwar it-talb skond il-Patt il-Qadim, u jurihom il-ħaġa ġdida li kienet is-Saltna li kellha tiġi. Imbagħad permezz tal-parabboli, kien jurihom x’kienet din il-ħaġa ġdida. Fl-aħħarnett lid-dixxipli, li kellhom ikunu l-għalliema tat-talb fil-Knisja tiegħu, ikellimhom bid-dieher dwar il-Missier u l-Ispirtu s-Santu.

2608 Wara d-Diskors tal-muntanja Ġesu jinsisti fuq il-ħtieġa tal-konverżjoni tal-qalb: ir-rikonċiljazzjoni ma’ ħuk qabel twassal l-offerta tiegħek fuq l-artal (ara Mt 5,23-24), l-imħabba ta’ l-għedewwa u t-talb għall-persekuturi (ara Mt 5,44-45), it-talb lill-Missier “fil-moħbi” (Mt 6.6), mingħajr ħafna tlablib bil-kliem (ara Mt 6,7), il-maħfra mil-fond tal-qalb waqt it-talb (ara Mt 6,14-15), is-safa tal-qalb u t-tfittix tas-Saltna (ara Mt 6,21.25.33). Din il-konverżjoni hi kollha kemm hi diretta lejn il-Missier, hi konverżjoni ta’ iben lejn missieru.

2609 Qalb li b’dan il-mod tiddeċiedi li tikkonverti, titgħallem titlob fil-fidi. Il-fidi hi għaqda ta’ iben ma’ Alla, ‘il fuq minn dak kollu li nħossu jew nifhmu. Dan seta’ jkun għax l-Iben il-maħbub fetħilna d-dħul għal għand il-Missier. Jista’ jgħidilna biex “infittxu” u “nħabbtu” għax hu stess hu l-bieb u t-triq (ara Mt 7,7-11.13-14).

2610 Bil-mod kif Ġesù jitlob lill-Missier u jrodd ħajr qabel jirċievi d-doni tiegħu, jgħallimna nitolbu bl-istess kuraġġ tiegħu ta’ iben: “Kull ma titolbu fit-talb tagħkom emmnu li tkunu ġa qlajtuh” (Mk 11,24). Tant hi kbira l-qawwa tat-talb li “kollox jista’ jkun għal min jemmen” (Mk 9,23), b’fidi hekk kbira li ma jkunx hemm lok ta’ tħassib (ara Mt 21,22). Daqskemm jitnikket Ġesù bin-“nuqqas ta’ fidi” ta’ dawk li kienu qrib tiegħu (Mk 6,6), u bil-“ftit fidi” tad-dixxipli tiegħu (Mt 8,26) daqshekk ieħor juri stagħġib għall-“fidi kbira” taċ-ċenturjun ruman (Mt 8,10) u tal-Kangħanija (Mt 15,28).

2611 It-talba tal-fidi m’hijiex biss li tgħid “Mulej, Mulej” imma hi wkoll tħejjija tal-qalb biex tagħmel ir-rieda ta’ Alla (Mt 7,21). Din il-ħerqa għall-kooperazzjoni mal-Pjan ta’ Alla, Ġesù stieden lid-dixxipli biex juruha fit-talb (ara Mt 9,38; Lq 10,2; Ġw 4,34).

2612 F’Ġesù “is-Saltna ta’ Alla hi fil-qrib”; Ġesù jistieden mhux biss għall-konverżjoni u għall-fidi, imma ukoll għas-sahra. Fit-talb, id-dixxiplu jishar attent għal dak li Hu u li Ġej, huwa u jiftakar fl-ewwel miġja tiegħu meta ċċekken u sar bniedem bħalna, huwa u jittama fit-tieni Miġja tiegħu fil- Glorja (ara Mk 13; Lq 21,34-36). F’għaqda ma’ l-Imgħallem tagħhom, it-talba tad-dixxipli hi taqbida, u għax jishru fit-talb ma jaqgħux fit-tiġrib (ara Lq 22,40.46).

2613 San Luqa ħallielna tliet parabboli ewlenin fuq it-talb:

L-ewwel waħda tal-“ħabib wiċċu sfiq” (ara Lq 11,5-13) hi stedina għat-talb bla waqfien: “Ħabbtu u jiftħulkom”. Lil min jitlob b’dan il-mod, il-Missier tas-sema “jagħtih kull ma jeħtieġ” u l-aktar l-Ispirtu s-Santu li fih hemm id-doni kollha.

It-tieni hi dik ta’ “l-armla ġejja u sejra għand l-imħallef biex jagħmel ħaqq magħha” (ara Lq 18,1-8): hi dwar waħda mill-kwalitajiet tat-talb: għandna nitolbu dejjem mingħajr qatt ma nintelqu u nitolbu bis-sabar li jiġi mill-fidi. “Imma taħsbu intom li Bin il-bniedem se jsib il-fidi fuq l-art meta jiġi?”

It-tielet waħda hi dik tal-“Fariżew u l-pubblikan” (ara Lq 18,9-14) u hi dwar l-umiltà tal-qalb fit-talb. “Alla, ħenn għalija, għax jien midneb”. Din it-talba l-Knisja qatt ma tieqaf tagħmilha talba tagħha: “Kyrie, eleison”.

2614 Meta Ġesu għarraf bid-dieher lid-dixxipli tiegħu l-misteru tat-talb lill-Missier, uriehom kif kellu jkun it-talb tagħhom u tagħna, wara li hu jkun reġa’ lura għand il-Missier, bl-umanità glorifikata tiegħu. Dak li hemm ġdid issa hu li “nitolbu f’ismu” (Ġw 14,13). Il-fidi fih wasslet lid-dixxipli għall-għarfien tal-Missier, għax Ġesù hu “t-Triq, il-Verità u l-Ħajja” (Ġw 14,6). Il-fidi tagħti l-frott tagħha fl-imħabba: tħares il-Kelma tiegħu, il-kmandamenti tiegħu, tibqa’ miegħu fil-Missier li fih iħobbna tant li jasal biex jgħammar fina. F’dan il-Patt il-Ġdid aħna żguri li dak li nitolbu se jingħatalna għax ibbażat fuq it-talba ta’ Ġesù (ara Ġw 14,13-14).

2615 Barra dan, dak li l-Missier jagħtina meta t-talba tagħna hi magħquda ma’ dik ta’ Ġesù, hu “Difensur ieħor”, biex jibqa’ dejjem magħna, “l-Ispirtu tal-Verità” (Ġw 14,16-17). Din il-ħaġa ġdida fit-talb u l-kondizzjonijiet għaliha narawhom permezz tad-Diskors ta’ l-aħħar ta’ Ġesù (ara Ġw 14,23-26; 15,7.16; 16, 13-15; 16, 23-27). It-talb nisrani, fl-Ispirtu s-Santu, hu għaqda ta’ mħabba mal-Missier, mhux biss permezz ta’ Kristu, imma wkoll fi Kristu: “Sa issa ma tlabtu xejn f’ismi. Itolbu u taqilgħu, u l-ferħ tagħkom ikun sħiħ” (Ġw 16,24).

 

Ġesù jisma’ t-talba tagĦna

2616 It-talb lil Ġesù ġa nstema’ minnu waqt il-ministeru tiegħu, permezz tas-sinjali li ħabbru l-qawwa tal-Mewt u l-Qawmien tiegħu mill-imwiet: Ġesù jisma’ t-talba tal-fidi, magħmula bil-kliem,[1657] magħmula fis-skiet.[1658] It-talba ħerqana tal-għomja: “Bin David, ħenn għalina!” (Mt 9,27) jew “Ġesù, bin David, ikollok ħniena minni!” (Mk 10,48) it-tradizzjoni daħħlitha fit-Talba lil Ġesù: “Ġesù, Kristu, Iben Alla, Mulej, ħenn għalija, jiena midneb”. U Ġesù dejjem iwieġeb għat-talb li jsirlu bil-fidi, kemm biex ifejjaq mill-mard u kemm biex jaħfer id-dnubiet: “Mur fis-sliem! il-fidi tiegħek salvatek!”

Santu Wistin jiġbor fil-qasir b’mod ta’ l-għaġeb it-tliet dimensjonijiet tat-talba ta’ Ġesù: “Orat pro nobis ut sacerdos noster, orat in nobis ut caput nostrum, oratur a nobis ut Deus noster. Agnoscamus ergo et in illo voces nostras, et voces eius in nobis” – “Jitlob għalina bħala l-Qassis tagħna, jitlob fina bħala ras tagħna, hu mitlub minna bħala Alla tagħna. Nagħrfu mela l-ilħna tagħna fih u l-ilħna tiegħu fina”.[1659]

 

It-talba tal-VerĠni Marija

2617 It-talba tal-Verġni Marija tidher lilna fis-sebħ tal-milja taż-żminijiet. Qabel l-Inkarnazzjoni ta’ l-Iben ta’ Alla u qabel l-miġja ta’ l-Ispirtu s-Santu, it-talba tagħha tissieħeb b’mod ma hemmx ieħor bħalu mal-Pjan kollu mħabba tal-Missier: fit-Tħabbira ta’ l-Anġlu għat-tnissil ta’ Kristu (ara Lq 1,38) u ma’ tul l-istennija tal-miġja ta’ l-Ispirtu s-Santu ħa tissawwar il-Knisja, il-Ġisem ta’ Kristu (ara Atti 1,14). Fil-fidi tal-qaddejja umli ta’ Alla, id-Don ta’ Alla jiġi milqugħ kif kien mistenni sa mill-bidu taż-żminijiet. Dik li dak li jista’ kollox għamilha “mimlija bil-grazzja” twieġeb bl-offerta tagħha nnifisha kollha kemm hi: “Ara, jiena l-qaddejja tal-Mulej, ħa jsir minni skond kelmtek”. Fiat, hi t-talba nisranija: tkun kollok għalih għax hu kollox għalina.

2618 L-Evanġelju jurina kif Marija tidħol għalina bil-fidi: fit-tieġ ta’ Kana (Ġw 2,1-12) Omm Ġesù titlob lil Binha għal dak li kien meħtieġ fl-ikla tat-tieġ, xbieha ta’ Ikla oħra, dik tat-tieġ tal-Ħaruf li jagħti Ġismu u Demmu meta titlobhomlu l-Knisja, l-Għarusa tiegħu. U huwa fil-ħin tal-Patt il-Ġdid, ħdejn is-salib (ara Ġw 19,25-27) li t-talb ta’ Marija jiġi mismugħ bħala t-talb tal-Mara, l-Eva ġdida, il-vera “omm il-ħajjin kollha”.

2619 Hu għalhekk li l-kantiku ta’ Marija (ara Lq 1,46-55), (il-Magnificat Latin, u l-Megalinarju Biżantin), hu fl-istess waqt il-kantiku ta’ Omm Alla u kantiku tal-Knisja, kantiku ta’ Bint Sijon u kantiku tal-Poplu ġdid ta’ Alla, kantiku ta’ radd il-ħajr għall-milja tal-grazzja mogħtija bil-Pjan tas-salvazzjoni u kantiku tal-”fqajrin” li t-tamiet tagħhom twettqu għax seħħu l-Wegħdiet magħmulin lil missirijietna “b’riżq Abraham u nislu għal dejjem”.

 

Fil-qosor

2620 Fit-Testment il-Ġdid il-mudell perfett tat-talb insibuh fit-talba filjali ta’ Kristu. Magħmula spiss meta kien ikun waħdu, fis-skiet, it-talba ta’ Ġesù kienet għaqda sħiħa fl-imħabba mar-rieda tal-Missier, sas-salib, u b’tama sħiħa li tkun mismugħa.

2621 Fit-tagħlim tiegħu Ġesù għallem lid-dixxipli kif jitolbu b’qalb safja, fidi ħajja u perseveranti, b’kuraġġ ta’ wlied. Qalilhom jishru u stedinhom juru lil Alla x’iridu f’Ismu. Ġesù Kristu stess jisma’ t-talb li jsirlu.

2622 It-talba tal-Verġni Marija, fil-Fiat u l-Magnificat tagħha, bħala karatteristika għandha l-offerta kollha kemm hi tagħha nnifisha bil-fidi.

 

 

It-tielet artiklu

FiŻ-Żmien tal-Knisja

2623 F’jum Għid il-Ħamsin, l-Ispirtu mwiegħed niżel fuq id-dixxipli “kif kienu lkoll flimkien f’post wieħed” (Atti 2,1), jistennew “ilkoll qalb waħda, jitolbu flimkien” (Atti 1,14). L-Ispirtu li jgħallem il-Knisja u jfakkarha dak kollu li qal Kristu (ara Ġw 14,26) iħejjiha wkoll għall-ħajja ta’ talb.

2624 Fl-ewwel komunità ta’ Ġerusalemm, dawk li kienu jemmnu “kienu jżommu sħiħ fit-tagħlim ta’ l-Appostli, u fil-għaqda ta’ bejniethom, fil-qsim tal-ħobż u fit-talb” (Atti 2,42). Dan hu ordni tipiku tat-talb tal-Knisja: mibnija fuq il-fidi ta’ l-Appostli, turi l-verità tagħha fl-imħabba u titmantna bl-Ewkaristija.

2625 Dan it-talb hu l-ewwelnett dak li l-insara jisimgħu u jaqraw fil-Kotba mqaddsa, iżda jagħmluh tagħhom fil-prattika, b’mod speċjali s-Salmi, meta jarawh iseħħ fi Kristu (ara Lq 24,27.44). L-Ispirtu s-Santu, li jfakkar b’dan il-mod ’il Kristu lill-Knisja hija u titlob, iwassalha ukoll lejn il-verità sħiħa u jqajjem fiha formulazzjonijiet ġodda ta’ talb, li jfissru l-Misteru li l-moħħ tal-bniedem ma jasal qatt biex jifhem, il-Misteru ta’ Kristu li jaħdem fil-ħajja, fis-sagramenti u fil-missjoni tal-Knisja tiegħu. Dawn il-formuli ta’ talb żviluppaw fit-tradizzjonijiet liturġiċi u spiritwali kbar tal-Knisja. Il-forom ta’ talb, kif turihomlna l-Iskrittura, jibqgħu dejjem in-norma tat-talb nisrani.

 

I.Il-barka u l-adorazzjoni

2626 Il-barka tfisser moviment ħiereġ mill-qalba tat-talb nisrani: hi laqgħa bejn Alla u l-bniedem; fiha, d-Don ta’ Alla u l-laqgħa tad-Don mill-bniedem, isejħu lil xulxin u jingħaqdu flimkien. It-talba tal-barka hi t-tweġiba tal-bniedem għad-doni ta’ Alla; għaliex Alla jbierek, il-qalb tal-bniedem tista’ bi tweġiba tbierek lil dak li hu l-bidu ta’ kull barka.

2627 Żewġ suriet fondamentali jfissru dan il-moviment: xi kull tant il-barka, imwassla mill-Ispirtu s-Santu, titla’ permezz ta’ Kristu lejn il-Missier (inberkuh għax berikna: ara Ef 1,3-14; 2 Kor 1,3-7; 1 Piet 1,3-9); xi kull tant hi talba għall-grazzja ta’ l-Ispirtu s-Santu li, permezz ta’ Kristu, tiġina minn għand il-Missier (huwa hu li jberikna: ara 2 Kor 13,13; Rum 15,5-6,13; Ef 6,23-24).

2628 L-adorazzjoni hi l-ewwel qagħda li l-bniedem jieħu meta jagħraf li hu ħolqien ta’ Alla, u jinsab quddiem dak li ħalqu. L-adorazzjoni tgħolli l-kobor tal-Mulej li ħalaqna (ara Salm 95,1-6) u s-setgħa tas-Salvatur li ħelisna mid-deni. Hi l-qagħda ta’ l-ispirtu li jinxteħet fl-art quddiem is-“Sultan tal-glorja” (Salm 24,9-10), u skiet kollu rispett quddiem Alla li hu “dejjem akbar minna”.[1660] L-adorazzjoni ta’ Alla, tliet darbiet qaddis, u ta’ mħabba setgħana bla qjies, turina ċ-ċokon kollu tagħna u tiżgurana li t-talb tagħna se jkun mismugħ.

 

II. It-talb biex naqilgħu xi ħaġa

2629 Fit-Testment il-Ġdid hemm għana ta’ kliem li jfisser: issejjaħ, titlob u terġa’ titlob, titlob li tiġi mismugħ, tgħajjat, titniehed, u ukoll “titqabad fit-talb” (ara Rum 15,30; Kol 4,12). Iżda is-sura l-aktar tas-soltu tat-talb, għax toħroġ waħedha mill-qalb, hi dik tat-talb biex naqilgħu xi ħaġa: hu f’din is-sura li nuru kif inħossu li hi l-qagħda tagħna quddiem Alla: ħlejjaq tiegħu li la aħna l-bidu tagħna nfusna, la nistgħu nikkontrollaw it-tiġrib li jiġi fuqna, u lanqas aħna l-għan aħħari tagħna nfusna; li aħna ukoll midinbin, u li bħala nsara nafu li spiss nitbiegħdu minn Missierna. Meta nitolbu xi ħaġa, inkunu ġa qed nerġgħu lura lejn il-Missier.

2630 It-Testment il-Ġdid nistgħu ngħidu li ma għandux it-talb ta’ lamentazzjoni, ta’ tnehid, talb li nsibu ta’ spiss fit-Testment il-Qadim. Wara l-qawmien ta’ Kristu mill-imwiet, it-talb tal-Knisja hu kollu kemm hu mimli bit-tama, ukoll jekk hawn għadna nistennew u kull jum irridu nikkonvertu. It-talba tan-nisrani toħroġ minn fond ieħor, minn dak li San Pawl isejjaħlu t-tnehid tal-ħolqien kollu “bl-uġigħ tal-ħlas” (Rum 8,22), it-tnehid tagħna ukoll “waqt li nistennew il-fidwa ta’ ġisimna, għax aħna salvi imma għadna nittamaw” (Rum 8,23-24); u “t-tnehid li ma jistax jitfisser bi kliem” ta’ l-Ispirtu s-Santu li “jgħinna fin-nuqqas ta’ ħila tagħna għax aħna lanqas biss nafu nitolbu kif imiss” (Rum 8,26).

2631 It-talba għall-maħfra hi l-ewwel pass tat-talba li biha nitolbu xi ħaġa minn għand Alla.[1661] Hi d-daħla għal talba ġusta u safja. L-umiltà kollha fiduċja tagħna ddaħħalna fid-dawl ta’ l-għaqda mal-Missier u ma’ Ibnu Ġesù Kristu u fl-għaqda ta’ bejnietna (ara 1 Ġw 1,7 – 2,2), hekk “kull ma nitolbu naqilgħuh minn għandu” (1 Ġw 3,22). It-talba għall-maħfra hi daħla għal-liturġija ewkaristika u għal kull talba personali.

2632Din it-talba tan-nisrani biex jaqla’ xi ħaġa għandha l-qofol tagħha fix-xewqa u fit-tfittix tas-Saltna li għandha tiġi, skond it-tagħlim ta’ Ġesù (ara Mt 6,10.33; Lq 11,2.13). Hemm ġerarkija f’dak li nitolbu: l-ewwel is-Saltna, imbagħad dak li neħtieġu biex nilqgħuha u biex nagħtu sehemna ħa tiġi. Dan it-tisħib fil-missjoni ta’ Kristu u ta’ l-Ispirtu s-Santu, li issa hi l-missjoni tal-Knisja, kienet tintalab mill-komunità ta’ żmien l-Appostli (ara Atti 6,6; 13,3). Hi t-talba ta’ San Pawl, l-Appostlu tal-ġnus, li turina kif il-ħerqa divina tal-Knejjes kollha trid tagħti l-ħajja lit-talb nisrani (ara Rum 10,1; Ef 1,16-23; Fil 1,9-11; Kol 1.3-6; 4,3-4.12). Bit-talba tiegħu kull imgħammed iħabrek għall-miġja tas-Saltna.

2633 Meta nissieħbu b’dan il-mod fl-imħabba ta’ Alla li ssalvana, naslu biex nifhmu li nistgħu nitolbu kull ma neħtieġu. Kristu, li tgħabba b’kollox biex jifdi kollox, jiġi gglorifikat mit-talbiet tagħna li noffru lill-Missier f’ismu (ara Ġw 14,13). Hu proprju minħabba dan li San Ġakbu (ara Ġak 1,5-8) u San Pawl iħeġġuna biex nitolbu dejjem, f’kull okkażjoni (ara Ef 5,20; Fil 4,6-7; Kol 3,16-17; 1 Tes 5,17-18).

 

III.It-talba ta’ interċessjoni

2634 L-interċessjoni hi talba biex naqilgħu xi ħaġa li tressaqna ħafna lejn l-istess talba ta’ Kristu. Hu waħdu li jidħol għall-bnedmin kollha, u l-aktar għall-midinbin, quddiem il-Missier (ara Rum 8,34; 1 Ġw 2,1; 1 Tim 2,5-8). “Hu jista’ jsalva għal kollox lil dawk li bih jersqu lejn Alla ladarba hu jibqa’ dejjem ħaj biex jidħol għalihom” (Lh 7,25). L-Ispirtu s-Santu stess “jidħol għalina bit-talb tiegħu … u bit-talb tiegħu jidħol għall-qaddisin, skond ma jrid Alla” (Rum 8,26-27).

2635 L-interċessjoni, jiġifieri t-talba favur xi ħadd, sa minn żmien Abraham, hi t-talba ta’ wieħed li jinsab f’armonija sħiħa mal-ħniena ta’ Alla. Fi żmien il-Knisja, l-interċessjoni nisranija tissieħeb fl-interċessjoni ta’ Kristu: turi x-xirka tal-qaddisin. Fl-interċessjoni, min jitlob, jitlob mhux “dak li jaqbillu, imma dak li jaqbel lil ħaddieħor” (Fil 2,4) u jasal biex jitlob ukoll għal min jagħmillu d-deni.[1662]

2636 L-ewwel komunitajiet insara għexu b’mod l-aktar qawwi din is-sura ta’ għajnuna għal xulxin (ara Atti 12,5; 20,36; 21,5; 2 Kor 9,14). Hu b’dan il-mod li San Pawl sieħeb oħrajn fil-ministeru tiegħu għax-xandir ta’ l-Evanġelju (ara Ef 6,18-20; Kol 4,3-4; 1 Tes 5,25), iżda kien jitlob għalihom ukoll (ara 2 Tes 1,11; Kol 1,3; Fil 1,3-4). L-interċessjoni ta’ l-insara tħaddan lil kulħadd: “għall-bnedmin kollha, għas-slaten,” (1 Tim 2,1), għal persekuturi (ara Rum 12,14), għas-salvazzjoni ta’ dawk li jiċħdu l-Evanġelju (ara Rum 10,1).

 

IV.It-talba ta’ radd il-ħajr

2637 Ir-radd ta’ ħajr hu karatteristiku fit-talb tal-Knisja, li, hija u tiċċelebra l-Ewkaristija, turi u tassew tkun dak li hi fil-fatt. Dan għaliex bl-opra tas-salvazzjoni Kristu ħeles il-ħolqien mid-dnub u l-mewt biex jikkonsagrah mill-ġdid u jreġġgħu lura għand il-Missier, għall-glorja tiegħu. Ir-radd il-ħajr tal-membri tal-Ġisem għandu sehem mir-radd ta’ ħajr tar-Ras tal-Ġisem.

2638 Kif jiġri fit-talba li biha nitolbu xi ħaġa, hekk ukoll fit-talb ta’ radd il-ħajr: kull ġrajja, kull ħtieġa tista’ ssir offerta ta’ radd il-ħajr. L-ittri ta’ San Pawl spiss jibdew u jintemmu b’radd ta’ ħajr u l-Mulej Ġesù hu dejjem hemm fih. “Iżżu ħajr lil Alla f’kollox; dan hu li jrid Alla minn għandkom fi Kristu Ġesù” (1 Tes 5,18). “Żommu sħiħ fit-talb, ishru fih b’radd ta’ ħajr lil Alla” (Kol 4,2).

 

V. It-talb ta’ tifħir

2639 It-tifħir hu dik is-sura ta’ talb li tagħraf minnufih li Alla hu tassew Alla! Tfaħħru għalih innifsu; tagħtih glorja, mhux biss għal dak li għamel, imma għal dak li HU. Tissieħeb fil-hena tal-qlub safja li jħobbuh bil-fidi qabel stess ma jarawh fil-glorja. Bih, l-Ispirtu s-Santu jissieħeb ma’ l-ispirtu tagħna biex jixhdilna li aħna wlied Alla (ara Rum 8,16), jagħti xhieda għall-Iben il-waħdieni li fih sirna ulied adottivi u li bih nagħtu glorja lill-Missier. It-tifħir jgħaqqad flimkien is-suriet l-oħra tat-talb u jwassalhom għand dak li hu l-bidu u t-tmiem: “Alla wieħed hemm, il-Missier, il minnu ġej kollox u aħna neżistu għalih” (1 Kor 8,6).

2640 San Luqa fl-Evanġelju tiegħu spiss isemmi l-istagħġib u t-tifħir tan-nies quddiem l-għeġubijiet ta’ Kristu, u jsemmi l-istagħġib u t-tifħir ukoll għall-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu li huma fl-Atti ta’ l-Appostli: il-komunità ta’ Ġerusalemm (ara Atti 2,47), il-fejqan tal-magħtub minn San Pietru u San Ġwann (ara Atti 3,9), il-folla li tagħti glorja lil Alla (ara Atti 4,21), u l-pagani ta’ Pisidja li “li bdew jifirħu u jigglorifikaw il-Kelma tal-Mulej” (Atti 13,48).

2641 “Kantaw flimkien salmi, innijiet u kantiċi spiritwali, kantaw u għannu minn qalbkom lill-Mulej” (Ef 5,19; Kol 3,16). Bħall-kittieba ispirati tat-Testment il-Ġdid, l-ewwel komunitajiet insara kienu jaqraw il-ktieb tas-Salmi u bihom ikantaw il-Misteru ta’ Kristu. Fil-ħajja ġdida ta’ l-Ispirtu li kienu jgħixu, huma kitbu ukoll innijiet u kantiċi biex jiċċelebraw il-Misteru moħbi li Alla ried iseħħ f’Ibnu: l-Inkarnazzjoni, il-mewt rebbieħa tiegħu fuq il-mewt, il-qawmien mill-imwiet u t-tlugħ fis-sema fuq il-lemin tal-Missier (ara Fil 2,6-11; Kol 1,15-20; Ef 5,14; 1 Tim 3,16; 6,15-16; 2 Tim 2,11-13). Hu dan l-“għemil ta’ l-għaġeb” tal-Pjan kollu tas-Salvazzjoni, li xxandar id-dossoloġija, jiġifier t-tifħir ta’ Alla (ara Ef 1,3-14; Rum 16,25-27; Ef 3,20-21; Ġuda 24-25).

2642 Ir-rivelazzjoni “ta’ dak li għandu jiġri ma jdumx”, l-Apokalissi, issir permezz tal-kantici tal-Liturġija tas-sema (ara Apok 4,8-11; 5,9-14; 7,10-12) imma wkoll permezz ta’ l-interċessjoni tax-“xiehda” (il-martri: Apok 6,10). Il-profeti u l-qaddisin, dawk kollha li ġew maqtula fuq l-art minħabba x-xhieda ta’ Ġesù (ara Apok 18,24), il-kotra kbira ta’ dawk li ħarġu mit-tiġrib il-kbir u marru qabilna fis-Saltna, jkantaw it-tifħir tal-glorja ta’ Dak li qiegħed bilqiegħda fuq it-tron u tal-Ħaruf (ara Apok 19,1-8). F’xirka magħhom il-Knisja fuq l-art tkanta hi wkoll dawn il-kantiċi, bil-fidi u waqt it-tiġrib, u fit-talb li bih nitolbu xi ħaġa jew nitolbu għal xi ħadd, tittama, ukoll meta ma hemmx ebda tama, u trodd ħajr lill-Missier “il-għajn tad-dawl li minnu jingħata kull don perfett” (Ġak 1,17). Il-fidi hi ukoll tifħir safi.

2643 Fl-Ewkaristija hemm espressi s-suriet kollha tat-talb: hi “l-offerta safja” tal-Ġisem kollu ta’ Kristu, “għall-glorja ta’ Ismu” (ara Mal 1,11): hi, skond it-tradizzjoni kemm tal-Lvant u kemm tal-Punent “is-sagrifiċċju ta’ tifħir”.

 

Fil-qosor

2644 L-Ispirtu s-Santu jgħallem lill-Knisja u jfakkarha f’dak kollu li qal Ġesù u jħarriġha wkoll fit-triq tat-talb, u jqanqal espressjonijiet ta’ talb li bla heda jiġġeddu fi ħdan is-suriet ta’ talb li għandha l-Knisja: barkiet, talb għal xi grazzja, interċessjonijiet, radd il-ħajr u tifħir.

2645 Għax Alla jbierku, il-bniedem, min-naħa tiegħu, jista’ jbierek lil dak li hu l-bidu ta’ kull barka.

2646 Hemm talb għall-maħfra, talb biex infittxu s-Saltna, u talb ukoll għal kull ma neħtieġu.

2647 It-talb ta’ interċessjoni favur xi ħadd m’għandux limitu u hu talb ukoll għall-għedewwa.

2648 Kull ferħ u kull niket, il-ġrajjiet kollha u kull ħtieġa, jistgħu jwassluna għal radd il-ħajr li, msieħeb ma’ dak ta’ Kristu, għandu jimla ħajjitna kollha: “Iżżu ħajr lil Alla f’kollox” (1 Tes 5,18).

2649 It-talb ta’ tifħir, bla ebda interess partikulari għandu jwassalna għand Alla: inkantaw lil Alla, nagħtuh glorja, mhux biss għal dak li għamel, imma wkoll għal dak li Hu.

 

 

 

It-tieni kap

It-tradizzjoni tat-talb

 

2650 It-talb hu mhux biss xi ħaġa li toħroġ waħedha mqanqla mill-qalb, bla ħsieb; għat-talb hi meħtieġa r-rieda. Mhux biżżejjed inkunu nafu dak li tgħidilna l-Iskrittura fuq it-talb: irridu ukoll nitgħallmu nitolbu. Issa hu permezz ta’ trasmissjoni ħajja (it-Tradizzjoni) li l-Ispirtu s-Santu, fi ħdan il-Knisja li “temmen u titlob”,[1663] jgħallem lil ulied Alla jitolbu.

2651 It-tradizzjoni tat-talb nisrani hi waħda mis-suriet tat-tkattir tat-Tradizzjoni tal-fidi, b’mod partikulari permezz tal-kontemplazzjoni u l-istudju ta’ dawk il-fidili li jgħożżu f’qalbhom il-ġrajjiet u l-kliem tal-Pjan tas-salvazzjoni, u permezz tal-għarfien fil-fond tal-affarijiet spiritwali li tagħhom ikollhom l-esperjenza.[1664]

 

 

L-ewwel artiklu

Mill-gĦejun tat-talb

2652 L-Ispirtu s-Santu hu “l-ilma ħaj” li, fil-qalb ta’ min jitlob, “iwassal sal-ħajja ta’ dejjem” (Ġw 4,14). Hu stess jgħallimna kif nixorbu mill-għajn stess: minn Kristu. Issa fil-ħajja nisranija hemm għadd ta’ nixxigħat minn din l-għajn, fejn Kristu qed jistenniena biex jagħtina nixorbu mill-Ispirtu s-Santu:

 

Il-kelma ta’ Alla

2653 Il-Knisja “tħeġġeġ bil-qawwa kollha u b’mod speċjali lill-insara kollha … biex bil-qari ta’ spiss tal-Kotba mqaddsa jiksbu l-għerf bla qjies ta’ Ġesù Kristu … Imma t-talb għandu jsieħeb lill-qari ta’ l-Iskrittura biex ikun hemm djalogu bejn Alla u l-bniedem, għax lil Alla nkellmuh meta nitolbuh, lilu nisimgħu meta naqraw l-orakli ta’ Alla”.[1665]

2654 Il-kittieba spiritwali jfissru (Mt 7,7) u juru fil-qosor kif għandha tkun il-qagħda tal-qalb li tfittex li titmantna bil-Kelma ta’ Alla fit-talb: “Fittxu intom u taqraw, u ssibu intom u timmeditaw; ħabbtu intom u titolbu, u jiftħulkom permezz tal-kontemplazzjoni”.[1666]

 

Il-liturĠija tal-Knisja

2655 Il-missjoni ta’ Kristu u ta’ l-Ispirtu s-Santu li, fil-Liturġija sagramentali tal-Knisja, tħabbar, iġġedded u twassal il-Misteru tas-salvazzjoni, tkompli mbagħad fil-qalba bit-talb. Il-kittieba spiritwali xi kull tant ixebbhu l-qalb ma’ artal. It-talb inissel fina u jagħmel tagħna l-Liturġija aħna u nissieħbu fiha, u ukoll wara li tintemm. Ukoll jekk issir “fil-moħbi” (ara Mt 6,6), din it-talba tibqa’ talba tal-Knisja, hi għaqda mat-Trinità Qaddisa.[1667]

 

Il-virtujiet teologali

2656 Wieħed jidħol fit-talb bħalma jidħol fil-Liturġija: mill-bieb id-dejjaq tal-fidi. Permezz tas-sinjali tal-Preżenza tiegħu hu Wiċċ il-Mulej li aħna nfittxu: hi l-Kelma tiegħu li rridu nisimgħu u ngħożżu.

2657 L-Ispirtu s-Santu li jgħallimna niċċelebraw il-Liturġija aħna u nistennew il-Mulej jerġa’ jiġi, jgħallimna ukoll nitolbu bit-tama. Min-naħa l-oħra, it-talba tal-Knisja u t-talb personali tagħna iqawwu fina t-tama. Is-Salmi, b’mod speċjali, bil-kliem varjat u konkret tagħhom, jgħallmuna nqiegħdu kull tama tagħna f’Alla: “Ittamajt b’tama qawwija fil-Mulej, u niżel ħdejja u sama’ l-għajta tiegħi” (Salm 40,2). “Alla tat-tama jimliekom ilkoll bil-ferħ u s-sliem permezz tal-fidi tagħkom sabiex it-tama tagħkom toktor bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu” (Rum 15,13).

2658 “Din it-tama ma tqarraqx bina, għax l-imħabba ta’ Alla ssawbet fi qlubna permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu li ġie mogħti lilna” (Rum 5,5). It-talb, imsawwar mill-ħajja liturġika, jista’ kollox bl-imħabba li biha aħna maħbubin fi Kristu u jagħtina li nwieġbu għaliha billi nħobbu bħalma ħabbna hu. L-imħabba hi l-għajn tat-talb: min jixrob minnha jilħaq il-quċċata tat-talb:

Jiena nħobbok, Alla tiegħi, u x-xewqa waħda tiegħi hi li nħobbok sa l-aħħar nifs ta’ ħajti. Inħobbok, o Alla tiegħi ta’ mħabba bla qjies, u rrid aktar immut inħobbok milli ngħix mingħajr ma nħobbok. Inħobbok, Mulej, u l-grazzja waħda li nitolbok, hi li nħobbok għal dejjem … Alla tiegħi, jekk fommi ma jistax itenni kull mument li jiena nħobbok, irrid li qalbi dan ittennihulek ma’ kull nifs li nieħu.[1668]

 

 

“Illum”

2659 Aħna nitgħallmu nitolbu f’ċerti mumenti waqt li nisimgħu l-Kelma tal-Mulej u nissieħbu fil-Misteru ta’ l-Għid, iżda l-Ispirtu tal-Mulej jingħatalna biex it-talb joħroġ minn fommna l-ħin kollu, fil-ġrajjiet kollha ta’ kull jum. It-tagħlim ta’ Ġesù fuq it-talb lill-Missier hu bħat-tagħlim tiegħu fuq il-Providenza ta’ Alla (ara Mt 6,11.34): iż-żmien hu f’idejn Alla: ma’ Alla niltaqgħu dejjem illum, la l-bieraħ u l-anqas għada: “Mhux li kontu llum tisimgħu leħnu! La twebbsux qalbkom.” (Salm 95,7-8).

2660 It-talb waqt il-ġrajjiet ta’ kull jum u ta’ kull mument hu wieħed mis-sigrieti tas-Saltna, li ġew rivelati liċ-“ċkejknin”, lill-qaddejja ta’ Kristu, lill-foqra tal-beatitudni. Hi ħaġa xierqa u sewwa li nitolbu li l-miġja tas-Saltna tal-ġustizzja u s-sliem tinfluwenza l-mixja tal-istorja, imma hu ukoll importanti “tagħġen” bit-talb l-għaġna ta’ l-ġrajjiet żgħar tal-ħajja ta’ kull jum. Is-suriet kollha tat-talb jistgħu jkunu l-ħmira li magħha l-Mulej ixebbah is-Saltna (ara Lq 13, 20-21).

 

Fil-qosor

2661 Hu permezz ta’ trasmissjoni ħajja, tat-Tradizzjoni, li l-Ispirtu s-Santu, fil-Knisja, jgħallem lil ulied Alla jitolbu.

2662 Il-Kelma ta’ Alla, il-Liturġija tal-Knisja, il-virtujiet tal-fidi, tat-tama u ta’ l-imħabba huma l-għejun tat-talb.

 

 

It-tieni artiklu

IL-MIXJA tat-talb

2663 Fit-tradizzjoni ħajja tat-talb, kull Knisja tagħti lill-fidili tagħha, skond l-ambjent storiku, soċjali u kulturali tagħhom, is-sura tat-talb tagħhom: il-kliem, il-melodiji, il-ġesti u l-ikonografija. Hu dritt tal-Maġisteru[1669] li jagħraf jekk ċerti triqat ta’ talb humiex skond it-tradizzjoni tal-fidi ta’ l-Appostli, u huwa dmir ir-ragħajja u l-katekisti jfissru s-sens ta’ dan, dejjem b’riferenza għal Ġesù Kristu.

 

It-talba lill-Missier

2664 M’hemmx triq oħra għat-talb nisrani ħlief Kristu. Kemm jekk it-talb tagħna hu komunitarju jew personali, bil-fomm jew fil-qalb, għandna dħul għand il-Missier biss jekk nitolbu “f’isem” Ġesù. L-umanità qaddisa ta’ Ġesù – Ġesù bħala bniedem – hu t-triq li minnha jgħaddina l-Ispirtu s-Santu biex jgħallimna nitolbu ’l Alla l-Missier.

 

It-talba lil Ġesù

2665 It-talba tal-Knisja, li titmantna bil-Kelma ta’ Alla u biċ-ċelebrazzjoni tal-Liturġija, tgħallimna nitolbu lill-Mulej Ġesù. Ukoll jekk it-talba tal-Knisja hi aktarx magħmula lill-Missier, għandha wkoll, fit-tradizzjonijiet liturġiċi kollha, suriet ta’ talb magħmulin lil Kristu. Xi Salmi, kif tlissinhom il-Knisja fit-talba tagħha, u t-Testment il-Ġdid iqiegħdu fuq fommna u jnaqqxu fi qlubna l-invo-kazzjonijiet ta’ din it-talba lil Kristu: Iben Alla, Verb ta’ Alla, Mulej, Salvatur, Ħaruf ta’ Alla, Sultan, Iben maħbub, Iben il-Verġni, Ragħaj tajjeb, Ħajja tagħna, Dawl tagħna, Tama tagħna, Qawmien tagħna, Ħabib il-bnedmin …

2666 Iżda l-Isem li jħaddan dawn l-ismijiet kollha, hu dak li ngħata lill-Iben ta’ Alla fl-Inkarnazzjoni tiegħu: ĠESÙ. L-isem ta’ Alla ma jistax jiġi mtenni minn fomm il-bnedmin (ara Eż 3,14; 33, 19-23), iżda meta l-Verb ta’ Alla sar bniedem bħalna, għarrafhulna u għalhekk nistgħu ntennuh: “Ġesù, “JHWH (Jahweh) isalva” (ara Mt 1,21). L-isem ta’ Ġesù fih kollox: Alla u l-bniedem u l-Ekonomija kollha tal-ħolqien u tas-salvazzjoni. Titlob lil “Ġesù” jfisser issejjaħlu fik. Ismu biss għandu fih il-preżenza li jfisser, Ġesù nnifsu. Ġesù rxoxta, u kull min isemmi ismu ikun jilqa’ fih l-Iben ta’ Alla li ħabbu u ta lilu nnifsu għalih (ara Rum 10,13; Atti 2,21; 3,15-16) (Gal 2,20).

2667 Din is-sejħa ta’ fidi ta’ l-Isem ta’ Ġesù, sejħa hekk sempliċi, ġiet żviluppata fit-tradizzjoni tat-talb tal-Lvant u tal-Punent f’ħafna suriet differenti. Il-formularju l-aktar użat, li wasslulna l-irħieb spiritwali tas-Sinaj, tas-Sirja u ta’ l-Athos, hi l-invokazzjoni: “Ġesù Kristu, Bin Alla, Mulej, ħenn għalina, midinbin.” Tgħaqqad flimkien l-innu kristoloġiku ta’ Fil 2, 6-11 mat-talba tal-pubblikan u ta’ l-għomja tal-Evanġelju (ara Mk 10,46-52; Lq 18,13). B’din l-invokazzjoni qalbna tgħaqqad flimkien il-miżerja tal-bnedmin u l-Ħniena tas-Salvatur tagħhom.

2668 L-invokazzjoni ta’ l-Isem ta’ Ġesù hi l-eħfef triq għat-talb li ma jaqta’ qatt. Imtennija ta’ spiss minn qalb umli u attenta ma tintilifx f’”ħafna tlablib” (Mt 6,7), imma “tgħożż il-Kelma u tagħmel il-frott billi żżomm sħiħ” (ara Lq 8,15). Tista’ ssir “f’kull ħin” għax m’hijiex xi ħidma flimkien ma’ ħidmiet oħra, imma ħidma waħdanija, dik li tħobb ‘l Alla, li jagħti l-ħajja u jbiddel kull ħidma fi Kristu Ġesù.

2669 It-talb tal-Knisja jqim u jagħti ġieħ lill-Qalb ta’ Ġesù: l-istess kif isejjaħ l-Isem imqaddes ta’ Ġesù. Il-Knisja tadura l-Verb magħmul bniedem u lill-Qalb tiegħu li, għall-imħabba tal-bnedmin, ħalla li tkun minfuda minħabba dnubietna. It-talb nisrani jħobb jimxi t-triq tas-salib (il Via Sagra) wara s-Salvatur. L-istazzjonijiet mill-Pretorju għall-Golgota sal-Qabar jgħidulna liema kienet il-mixja li għamel Ġesù biex jifdi d-dinja b’salibu.

 

 

“Spirtu s-Santu, ejja fina”

2670 “Ħadd ma jista’ jgħid “Ġesù hu l-Mulej”, jekk mhux imqanqal mill-Ispirtu s-Santu” (1 Kor 12,3). Kull darba li nibdew nitolbu lil Ġesù, ikun l-Ispirtu s-Santu li, bil-grazzja tiegħu li tibda taħdem fina qabel nibdew nitolbu, jiġbidna fit-triq tat-talb. Jekk l-Ispirtu s-Santu jgħallimna nitolbu, huwa u jfakkarna lil Kristu, kif ma nitolbux lilu ukoll? Għalhekk il-Knisja kull jum tistedinna nitolbu l-Ispirtu s-Santu, speċjalment fil-bidu u t-tmiem ta’ kull ħidma importanti li nagħmlu:

Jekk ma għandniex naduraw l-Ispirtu s-Santu, kif ngħidu li jagħmilna ulied Alla fil-Magħmudija tagħna? U jekk għandna nadurawh, m’għandux ikollu ukoll qima partikulari?[1670]

2671 Is-sura tradizzjonali tat-talba lill-Ispirtu s-Santu hi dik li nitolbu l-Missier biex bi Kristu Sidna jagħtina l-Ispirtu Qaddis tiegħu (ara Lq 11,13). Ġesù nsista fuq din it-talba f’Ismu, fil-waqt stess li wiegħed id-don ta’ l-Ispirtu tal-Verità (ara Ġw 14,17; 15,26; 16,13). Iżda t-talba l-aktar sempliċi u l-aktar diretta hi wkoll talba tradizzjonali: “Ejja, Spirtu s-Santu”, talba li t-tradizzjonijiet liturġiċi kollha żviluppawha f’għadd ta’ antifoni u innijiet:

“Ejja, Spirtu s-Santu, imla qlub il-fidili tiegħek u kebbes fihom in-nar ta’ mħabbtek”.[1671]

Sultan tas-sema, Spirtu qaddis, Spirtu tal-Verità, int tinsab kullimkien, u timla kollox, teżor ta’ kull ġid u għajn tal-Ħajja, ejja, għammar fina, saffina u salvana, int li int Tajjeb!.[1672]

2672 L-Ispirtu s-Santu, li bl-unzjoni tiegħu jimla ħajjitna kollha, hu fina l-Imgħallem li jgħallimna t-talba nisranija. Hu jinseġ it-tradizzjoni ħajja tat-talb. Veru li hemm triqat tat-talb daqs kemm hemm persuni jitolbu, iżda hu dejjem l-istess Spirtu li jaħdem fina u magħna lkoll. Hi fl-għaqda fl-Ispirtu s-Santu li t-talb nisrani hu talb tal-Knisja.

 

F’gĦaqda ma’ l-imqaddsa Omm Alla

2673 Fit-talb, l-Ispirtu s-Santu jgħaqqadna mal-Persuna ta’ l-Iben il-waħdieni, fl-umanità glorifikata tiegħu. Permezz tagħha u fiha t-talb tagħna ta’ wlied, jingħaqad fil-Knisja mat-talb ta’ Omm Ġesù (ara Atti 1,14).

2674 Wara li Marija tat il-kunsens tagħha bil-fidi għat-tħabbira ta’ l-anġlu, kunsens li żammet sħiħ u bla tlaqliq ħdejn is-salib, bħala omm ħaddnet ħut Binha kollha li “għadhom mexjin f’din id-dinja fost tant perikli u qtigħ il-qalb”.[1673] Ġesù, il-medjatur waħdieni, hu t-Triq tat-talb tagħna: Marija, Ommu u Ommna, hi dejjem id-dija tiegħu: hi “turina t-triq” (Hodogitria) hi s-“Sinjal”, skond l-ikonografija tradizzjonali tal-Lvant u tal-Punent.

2675 Hi minn din il-kooperazzjoni singulari ta’ Marija mal-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu, li l-Knejjes żviluppaw it-talb tagħhom lill-Verġni Omm Alla, talb li l-qofol tiegħu hu l-Persuna ta’ Kristu, kif tidher fil-misteri tiegħu. Fl-għadd bla qjies ta’ antifoni u innijiet li jfissru din it-talba hemm żewġ ħsibijiet li bħala regola juru ruħhom, issa wieħed u issa l-ieħor: wieħed “ifaħħar” lill-Mulej għall-“ħwejjeġ kbar” li għamel mal-qaddejja ċkejkna tiegħu u permezz tagħha, mal-bnedmin kollha (ara Lq 1,46-55); l-ieħor li tafda f’idejn Omm Ġesù t-talb u t-tifħir ta’ wlied Alla għax hi issa tagħraf l-umanità li ntrabtet magħha permezz ta’ l-Iben ta’ Alla.

2676 Dawn iż-żewġ ħsibijiet fit-talb lil Marija huma mfissrin b’mod tassew privileġġjat fit-talba ta’ l-Ave Marija

 “Sliem għalik, Marija (Ifraħ, Marija)”. It-tislima ta’ l-Anġlu Gabrijel tagħti bidu għat-talba. Hu Alla nnifsu, li permezz ta’ anġlu, isellem lil Marija. It-talba tagħna bil-kuraġġ kollu ttenni l-istess tislima lil Marija bl-istess mod kif Alla xeħet għajnejh fuq iċ-ċokon tal-qaddejja tiegħu (ara Lq 1,48), u fiha nithennew b’hena kbir (ara Sof 3,17b).

 “Mimlija bil-grazzja. Il-Mulej miegħek”. Iż-żewġ kelmiet tat-tislima ta’ l-Anġlu jfissru ’l xulxin. Marija hi mimlija bil-grazzja għax il-Mulej magħha. Il-grazzja li biha hi mimlija Marija hi l-presenza ta’ dak li hu l-għajn ta’ kull grazzja. “Għajjat bil-ferħ ta’ qalbek, bint Sijon … il-Mulej hu f’nofsok” (Sof 3,14.17a). Marija, fejn jinżel jgħammar il-Mulej innifsu, hi l-bint ta’ Sijon, l-Arka tal-Patt, il-post fejn jgħammar is-sebħ tal-Mulej, hi “l-għamara ta’ Alla mal-bnedmin” (Apok 21,3). “Mimlija bil-grazzja” tingħata kollha kemm hi lil dak li jinżel fiha u li hi se tagħtih lid-dinja.

Imbierka inti fost in-nisa u mbierek il-frott tal-ġuf tiegħek, Ġesù. Wara li għamilna tagħna t-tislima ta’ l-anġlu, nagħmlu tagħna ukoll dik ta’ Eliżabetta. “Mimlija bl-Ispirtu s-Santu” (Lq 1,41), Eliżabetta hi l-ewwel waħda li, fost tant u tant nisel, sejħet hienja lil Marija (ara Lq 1,48): “Hienja dik li emmnet … (Lq 1,45); Marija hi “l-imbierka fost in-nisa” għax emmnet li se jseħħ kull ma qalilha Alla. Abraham bil-fidi tiegħu sar barka għall-”ġnus kollha ta’ l-art” (Ġen 12,3). Bil-fidi tagħha, Marija saret Omm dawk kollha li jemmnu għax permezz tagħha l-ġnus kollha ta’ l-art irċevew Dak li hu l-istess barka ta’ Alla, “Ġesù, il-frott tal-ġuf imbierek tagħha”.

2677 Qaddisa Marija, Omm Alla, itlob għalina … Flimkien ma’ Eliżabetta nistagħġbu: “U minn fejn ġieni dan li Omm il-Mulej tiegħi tiġi għandi?” (Lq 1,43). Għaliex Marija tagħtina lil Binha Ġesù, Marija hi Omm Alla u Ommna; nistgħu nafdawlha x-xewqat u t-talbiet kollha tagħna; titlob għalina kif talbet għaliha stess: “Ħa jsir minni skond kelmtek!” (Lq 1,38). Aħna u nafdaw fit-talb tagħha għalina, flimkien magħha nintelqu għar-rieda ta’ Alla: “Ħa jkun dak li trid int!”

“Itlob għalina midinbin, issa u fis-siegħa tal-mewt tagħna. Aħna u nitolbu lil Marija titlob għalina, nistqarru li aħna midinbin, u għalhekk nitolbu lil “Omm il-ħniena”, l-Omm kollha kemm hi qaddisa. Nafdaw ruħna f’idejha “issa”, fl-“illum” ta’ ħajjitna. U l-fiduċja tagħna fiha, hi tant kbira li minn “issa” nintelqu f’idejha “fis-siegħa tal-mewt tagħna”. J’Alla tkun ħdejna kif kienet ħdejn is-salib ta’ Binha fis-siegħa tat-tluq tagħna biex tilqagħna bħala Ommna (ara Ġw 19,27) u twassalna għand Binha Ġesù fis-sema.

2678 It-tjieba ta’ l-insara tal-Punent fiż-żminijiet tan-nofs żviluppat it-talba tar-Rużarju, li ħa l-post tat-Talba tas-Sigħat fost il-poplu. Fil-Lvant il-litanija ta’ l-Akatistos u tal-Paraclesis huma aktar qrib l-uffiċju korali tal-knejjes Biżantini, waqt li t-tradizzjonijiet Armeni, Kopti u Siri għażlu innijiet u kantici popolari f’ġieħ il-Verġni Marija. Iżda fl-Ave Marija, fit-teotokiji, fl-innijiet ta’ San Efrem u ta’ San Girgor ta’ Narek, it-tradizzjoni tat-talb lil Marija hi fundamentalment l-istess.

2679 Marija hi l-“Orante” perfett, xbieha tal-Knisja. Meta nitolbuha, inkunu ningħaqdu flimkien magħha fil-Pjan ta’ Alla l-Missier, li bagħat lil Ibnu għas-salvazzjoni tal-bnedmin kollha. Bħad-dixxiplu l-maħbub, nilqgħu għandna (ara Ġw 19,27) lil Omm Ġesù, li saret Omm il-ħajjin kollha. Nistgħu nitolbu lilha u nitolbu magħha. It-talb tal-Knisja qisu merfugħ mit-talb ta’ Marija: hi marbuta magħha fit-tama.[1674]

 

 

Fil-qosor

2680 It-talb isir l-aktar lill-Missier; iżda jsir ukoll lil Ġesù, l-aktar billi nsejħu ismu: “Ġesù, Kristu, Iben Alla, Mulej, ħenn għalina, midinbin.”

2681 “Ħadd ma jista’ jgħid “Ġesù hu l-Mulej” jekk mhux imqanqal mill-Ispirtu s-Santu (1 Kor 12,13). Il-Knisja tistedinna nitolbu lill-Ispirtu s-Santu bħala Mgħallem li fina jgħallimna nitolbu.

2682 Minħabba s-sehem tagħha fil-ħidma ta’ l-Ispirtu s-Santu, il-Knisja tħobb titlob f’għaqda mal-Verġni Marija biex magħha tfaħħar il-kobor tal-ħwejjeġ li Alla għamel fiha, u biex f’idejha tafda talb u tifħir.

 

 

It-tielet artiklu

Mexxejja fit-talb

 

SĦaba ta’ xhieda

2683 Ix-xhieda ta’ dawk li marru qabilna fis-Saltna (ara Lh 12,1) speċjalment dawk li l-Knisja tagħraf bħala “qaddisin”, jissieħbu fit-tradizzjoni ħajja tat-talb, bl-eżempju ta’ ħajjithom, bil-kitbiet li ħallewlna, u bit-talb tagħhom illum. Huma qed jaraw ’l Alla wiċċ imb’wiċċ, ifaħħruh u ma jehdew qatt jieħdu ħsieb lil dawk li ħallew fuq l-art. Meta “daħlu fl-hena” ta’ l-Imgħallem tagħhom, ġie “fdat lilhom ħafna” (Mt 25,21). It-talb tagħhom hu l-ogħla qadi tal-Pjan ta’ Alla. Aħna nistgħu u għandna nitolbuhom jidħlu għalina u għad-dinja kollha.

2684 Fix-xirka tal-qaddisin, fil-ġrajja twila tal-Knejjes, żviluppaw diversi spiritwalitajiet. Il-kariżma personali ta’ persuna xhud ta’ l-Imħabba ta’ Alla għall-bnedmin seta’ għadda lil ħaddieħor, lil xi dixxiplu tiegħu, kif ġara għall-“ispirtu” ta’ Elija li għadda għal għand Eliżew (ara 2 Slat 2,9) u għand San Ġwann Battista (ara Lq 1,17), biex hekk xi dixxipli jkollhom sehem mill-ispirtu tal-mexxej tagħhom.[1675] Spiritwalità sura oħra nsibuha ukoll fejn jiltaqgħu kurrenti oħra liturġiċi u teoloġiċi, u huma xhieda ta’ l-inkulturazzjoni tal-fidi f’xi ambjent tal-bniedem u fi ġrajjietu. L-ispiritwalitajiet insara huma parti mit-tradizzjoni ħajja tat-talb u huma gwida li l-fidili ma jistgħux jgħaddu mingħajrhom. Huma jaqsmu f’ħafna lwien, fl-għana tal-ħafna suriet tagħhom, id-Dawl safi u waħdieni ta’ l-Ispirtu s-Santu.

“L-Ispirtu hu post il-qaddisin, u l-qaddis hu l-post adatt għall-Ispirtu, għax il-qaddis joffri lilu nnifsu biex jgħammar ma’ Alla u jissejjaħ tempju tiegħu”.[1676]

 

Qaddejja tat-talb

2685 Il-familja nisranija hi l-ewwel post fejn isir it-taħriġ fit-talb. Mibnija fuq is-sagrament taż-Żwieġ, il-familja hi l-“knisja tad-dar”, fejn l-ulied ta’ Alla jitgħallmu jitolbu “bħala Knisja” u jżommu sħiħ fit-talb. Għat-tfal żgħar, b’mod partikulari t-talb kull jum fil-familja hu l-ewwel xhieda tat-tifkira ħajja tal-Knisja, imqajma bil-mod il-mod permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu.

2686 Il-ministri ordnati, huma wkoll responsabbli li jħarrġu fit-talb lil ħuthom fi Kristu. Qaddejja tar-Ragħaj it-tajjeb huma ordnati biex imexxu l-poplu ta’ Alla, lejn l-għejun ħajja tat-talb: il-Kelma ta’ Alla, il-Liturġija, il-ħajja ma’ Alla, l-Illum ta’ Alla f’kull sitwazzjoni li sseħħ fil-fatt.[1677]

2687 Ħafna reliġjużi kkonsagraw ħajjithom għat-triq tat-talb. Minn żmien l-anakoreti tad-deżert ta’ l-Eġittu, eremiti, rħieb, sorijiet tal-klawsura offrew il-ħin kollu tagħhom għat-tifħir ta’ Alla u għat-talb għall-poplu tiegħu. Il-ħajja kkonsagrata ma żżommx mingħajr it-talb, ma tinxteridx mingħajr it-talb: hi waħda mill-għejun ħajja tal-kontemplazzjoni u tal-ħajja spiritwali fil-Knisja.

2688 Il-katekeżi tat-tfal, taż-żgħażagħ, tal-kbar tfittex li l-Kelma ta’ Alla tiġi mmeditata fit-talb personali, isseħħ fit-talba liturġika, u f’kull waqt tidħol fil-qalb biex tagħti l-frott tagħha f’ħajja ġdida. Il-katekeżi hi l-waqt li fih t-tjieba popolari tingħaraf jekk tkunx qed tiġi mrawma tajjeb.[1678] It-tagħlim bl-amment ta’ talb fundamentali hu għajnuna fit-triq tat-talb li ma tistax tgħaddi mingħajrha, iżda hu importanti ħafna li dan it-tagħlim bl-amment iwassal biex wieħed jifhem is-sens tat-talb u jieħu gost bih.[1679]

 2689 Il-gruppi ta’ talb, li huma veri “skejjel ta’ talb”, huma llum wieħed mis-sinjali u bidu tat-tiġdid fit-talb tal-Knisja, sakemm dawn il-gruppi jixorbu mill-għejun veri tat-talb tal-Knisja. Il-ħerqa għall-għaqda hu sinjal ta’ talb veru fil-Knisja.

2690 L-Ispirtu s-Santu lil xi nsara jagħtihom id-doni ta’ l-għerf, tal-fidi u ta’ l-għażla ta’ l-ispirti għal dak il-ġid komun li hu t-talb (direzzjoni spiritwali). Dawk li għandhom dawn id-doni, irġiel u nisa li jkunu, huma tassew qaddejja tat-tradizzjoni ħajja tat-talb.

Hu b’dan li r-ruħ li trid timxi ’l quddiem fil-perfezzjoni, għandha, skond San Ġwann tas-Salib, “tara f’liema idejn se tintelaq, għax skond kif ikun l-imgħallem, ikun id-dixxiplu; skond kif ikun il-missier, ikun l-iben.” U ukoll: “Mhux biss jeħtieġ li d-direttur spiritwali jkun għaref u għaqli, imma ukoll ta’ esperjenza kbira … Jekk direttur spiritwali ma għandux l-esperjenza tal-ħajja spiritwali, ma għandux il-ħila jmexxi l-erwieħ li Alla jkun isejjaħ għall-perfezzjoni, u ma jifhimhomx”.[1680]

 

Postijiet adatti gĦat-talb

2691 Il-Knisja, id-dar ta’ Alla, hi l-post proprju għat-talb liturġiku tal-komunità parrokkjali. Hi wkoll il-post privileġġjat ta’ l-adorazzjoni ta’ Kristu realment preżenti fis-Sagrament ta’ l-artal. L-għażla tal-post adatt għat-talb, m’hijiex xi ħaġa li m’għandekx tqis, jekk trid li t-talb tiegħek ikun veru:

— għat-talb personali, l-aħjar post jista’ jkun xi “rokna tat-talb” bil-Kotba mqaddsa u xi ikoni, biex tkun hemm “fil-moħbi” quddiem il-Missier (ara Mt 6,6). Fi ħdan familja nisranija, din is-sura ta’ oratorju żgħir jgħin ħafna t-talb flimkien;

— f’postijiet fejn hemm monasteri, il-vokazzjoni tal-komunitajiet tagħhom hi li jiċċelebraw il-Liturġija tas-Sigħat flimkien mal-fidili, u jipprovdu dak is-skiet ’il bogħod minn kulħadd, tant meħtieġ għat-talb personali aktar imħeġġeġ;[1681]

— il-pellegrinaġġi jfakkruna fil-mixi tagħna f’din id-dinja lejn is-sema pajjiżna. Tradizzjonalment huma mumenti qawwija għat-tiġdid tat-talb. Is-santwarji, għall-pellegrini li qed ifittxu l-għejun ħajja tagħhom, huma postijiet mill-aqwa fejn wieħed jgħix “bħala Knisja” s-suriet kollha tat-talb nisrani.

 

Fil-qosor

2692 Fit-talb, il-Knisja fil-mixi tagħha f’din id-dinja, hi msieħba mal-Knisja tal-qaddisin, li tagħhom titlob ħerqana l-interċessjoni.

2693 L-ispiritwalitajiet insara differenti huma parti mit-tradizzjoni ħajja tat-talb u huma gwida ta’ siwi kbir għall-ħajja spiritwali.

2694 Il-familja nisranija hi l-ewwel post fejn jingħata taħriġ fit-talb.

2695 Il-ministri ordnati, il-ħajja kkonsagrata, il-katekeżi, il-gruppi tat-talb, u id-“direzzjoni spiritwali” jiżguraw fil-Knisja għajnuna għat-talb.

2696 L-aħjar postijiet għat-talb huma l-oratorju personali jew familjari, il-monasteri, is-santwarji fejn isiru pellegrinaġġi u, fuq kollox, il-knisja li hi l-post proprju għat-talb liturġiku tal-komunità parrokkjali u l-post privileġġjat għall-qima ta’ l-Ewkaristija.

 

It-tielet kap

Il-Ħajja tat-talb

 

2697 It-talb hu l-ħajja ta’ qalb ġdida; irid jagħtina l-ħajja f’kull waqt u f’kull ħin. Issa aħna spiss ninsew lil dak li hu l-Ħajja tagħna, dak kollu li aħna. Hu għalhekk li Missirijiet il-ħajja spiritwali, fit-tradizzjoni tad-Dewteronomju u tal-profeti, jinsistu fuq it-talb bħala “tifkira ta’ Alla”, li spiss tqanqal “it-tifkira tal-qalb”. “Għandna niftakru f’Alla aktar ta’ spiss milli nieħdu n-nifs”.[1682] Iżda ma naslux biex nitolbu “l-ħin kollu”, jekk ma nitolbux f’mumenti partikulari, u jekk ma jkollniex ir-rieda: dawn il-mumenti jsiru l-mumenti tal-grazzja tat-talb nisrani, kemm f’dik li hi ħeġġa u kemm f’dak li hu tul.

2698 It-Tradizzjoni tal-Knisja toffri lill-fidili ċerti ritmi ta’ talb sabiex isostnu t-talb li ma jaqtax. Uħud minn dawn ir-ritmi huma kull jum: it-talb ta’ filgħodu u t-talb ta’ filgħaxija, it-talb ta’ qabel u wara l-ikel, il-Liturġija tas-Sigħat. Il-jum tal-Ħadd, li l-qofol tiegħu hu l-Ewkaristija, inqaddsuh l-aktar bit-talb. Iċ-ċiklu tas-sena liturġika u l-festi kbar huma ritmi fundamentali fil-ħajja tat-talb ta’ l-insara.

2699 Il-Mulej imexxi lil kull persuna kif jogħġbu, mit-triqat li jogħġbu lilu. U kull nisrani jwieġeb lill-Mulej skond kif tgħidlu qalbu u kif personalment ifissru bi kliemu fit-talb tiegħu. Tliet suriet ew­le­nin ta’ talb: it-talb bil-fomm, il-meditazzjoni, l-orazzjoni kontemplattiva jew talb mentali. It-tliet suriet ta’ talb għandhom l-istess aspett fundamentali: ġab­ra tal-qalb. L-attenzjoni biex tgħożż il-Kelma u tibqa’ quddiem Alla jagħm­­lu dawn it-tliet suriet ta’ talb il-mumenti l-aktar qawwija tal-ħajja tat-talb.

 

 

L-ewwel artiklu

Is-suriet tat-talb

 

I. It-talb bil-fomm

2700 Alla jkellem lill-bniedem bil-Kelma tiegħu. Hu bil-kliem, tal-fomm u tal-moħħ, li t-talb jitlissen. Iżda l-aktar ħaġa importanti fit-talb hi li qalbna tkun qiegħda quddiem dak li nkunu nkellmu fit-talb tagħna. “Is-smigħ tat-talb tagħna jiddependi, mhux minn kemm ngħidu kliem, imma mill-ħeġġa tar-ruħ.[1683]

 

2701 It-talb bil-fomm hu ħaġa li l-ħajja nisranija ma tistax tgħaddi mingħajrha. Lid-dixxipli, miġbudin mit-talb fis-skiet tal-Imgħallem tagħhom, il-Mulej għallimhom jitolbu bil-fomm, għallimhom il-“Missierna”. Ġesù mhux biss talab bit-talb liturġiku tas-sinagoga; l-Evanġelji juruhulna jerfa’ leħnu f’talb personali, mit-talba ta’ barka ferrieħa tal-Missier (ara Mt 11,25-26) sat-talba mimlija niket fil-Ġetsemani (ara Mk 14,36).

2702 Il-ħtieġa li s-sensi jissieħbu mat-talb tal-qalb, tintalab mill-istess natura tagħna l-bnedmin. Aħna ruħ u ġisem u nħossu l-ħtieġa li nuru minn barra x’qegħdin inħossu ġewwa fina. Għandna nitolbu bir-ruħ u l-ġisem, bl-essri kollu tagħna biex it-talb tagħna jkollu l-qawwa kollha li jista’ jkollu.

2703 Din il-ħtieġa jitlobha Alla ukoll. Alla jrid adoraturi veri fl-Ispirtu u l-Verità, għalhekk it-talb tagħna jrid joħroġ ħaj mill-fond ta’ ruħna. Alla jrid li nuru bil-fomm dak li qed ngħidu f’qalbna, għax irid li ġisimna jkun imsieħeb mat-talb tar-ruħ, għax hekk ikollu l-qima perfetta ta’ dak kollu li għandu dritt għalih.

2704 Peress li joħroġ fid-dieher u hu ġest daqstant uman, it-talb bil-fomm hu fih innifsu talb tal-ġemgħa. Iżda wkoll it-talb l-aktar mistur fil-moħħ, jeħtieġ it-talb bil-fomm. It-talb jieħu din is-sura minn kemm ikollna għarfien ta’ Dak “li miegħu qed nitkellmu”.[1684] B’dan il-mod it-talb bil-fomm isir l-ewwel sura tat-talb kontemplattiv.

 

II.Il-meditazzjoni

2705 Il-meditazzjoni hi fuq kollox tfittix. L-ispirtu jfittex jifhem l-għaliex u l-kif tal-ħajja nisranija biex jintrabat u jwieġeb għal dak li l-Mulej jitlob. Tinħtieġ attenzjoni ħajja u li diffiċli titrawwem fina. Ġeneralment, wieħed jgħin ruħu b’xi ktieb, u l-insara m’humiex neqsin minn dawn il-kotba: l-Iskrittura, l-Evanġelju b’mod singulari, l-ikoni mqaddsa, it-testi liturġiċi tal-ġurnata jew taż-żmien, il-kitbiet ta’ Missirijiet il-ħajja spiritwali, l-opri ta’ spiritwalità, il-ktieb kbir tal-ħolqien u dak kbir ukoll ta’ l-istorja, il-paġna ta’ l-“Illum” ta’ Alla.

2706 Meta timmedita fuq dak li taqra, tasal biex tagħmlu tiegħek, int u tqabblu miegħek innifsek. Hawn jinfetaħ ktieb ieħor, dak tal-ħajja. Wieħed jgħaddi mill-ħsibijiet għall-fatti. Daqskemm wieħed ikun umli u jemmen, daqshekk ieħor isib x’qed iqanqallu l-qalb, u jagħrfu. Tkun tfittex il-verità biex tasal għad-Dawl: “Mulej, xi tridni nagħmel?”

2707 Il-metodi tal-meditazzjoni jvarjaw skond l-għalliema spiritwali. In-nisrani għandu jkollu r-rieda li jagħmel kull jum il-meditazzjoni, inkella jkun jixbah l-ewwel tliet suriet ta’ art li fuqhom waqgħet iż-żerriegħa ta’ dak li ħareġ jiżra’ (ara Mk 4,4-7.15-19). Iżda kull metodu hu biss gwida: l-importanti hu li wieħed jimxi ’il quddiem, flimkien ma’ l-Ispirtu s-Santu, mit-triq waħdanija tat-talb: Ġesù Kristu.

2708 Il-meditazzjoni timpenja l-ħsieb, l-immaġinazzjoni, l-emozzjonijiet u x-xewqat. Dan l-impenn meħtieġ biex tikber il-konvinzjoni tal-fidi, titqanqal il-qalb għall-indiema u l-konverżjoni, tissaħħaħ ir-rieda tal-mixi wara Kristu. It-talb nisrani jfittex l-aktar li jimmedita “l-misteri ta’ Kristu”, kif isir fil-“lectio divina” u fir-Rużarju. Din ir-riflessjoni fit-talb hi ta’ siwi kbir, iżda t-talb nisrani għandu jfittex li jmur aktar ’il bogħod: irid jasal għall-għarfien ta’ l-imħabba tal-Mulej Ġesù, għall-għaqda sħiħa miegħu.

 

III.L-orazzjoni

2709 X’inhi l-orazzjoni? Santa Tereża tweġibna: “L-orazzjoni mentali hi, kif nifhimha jien, qsim intimu ta’ ħbiberiji, fejn spiss wieħed ikun kollu kemm hu waħdu ma’ Alla, li jaf li jħobbu”.[1685]

 L-orazzjoni tfittex “dak li qalbi tħobbu” (Għan 1,7; ara Għan 3,1-4). Hu Ġesù, u fih, il-Missier. Lilu nfittxu għaliex ix-xewqa tiegħu hi dejjem il-bidu ta’ l-imħabba; u nfittxuh b’fidi safja, b’dik il-fidi li twassalna biex nitwieldu minnu u ngħixu fih. Nistgħu nimmeditaw ukoll fl-orazzjoni, iżda hawn il-ħarsa hi fil-Mulej.

2710 L-għażla tal-ħin u tat-tul ta’ l-orazzjoni turi rieda determinata, juri x’hemm moħbi fil-qalb. L-orazzjoni ma nagħmluhiex meta għandna l-ħin: fl-orazzjoni nqisu li ż-żmien kollu hu tal-Mulej, bil-fehma soda li dan iż-żmien ma neħduhulux lura ma’ għonq it-triq, ikunu x’ikunu l-provi u tkun kemm tkun xotta u niexfa u bla gost il-laqgħa tagħna miegħu. Ma jistax ikun li wieħed joqgħod jimmedita l-ħin kollu, imma wieħed jista’ joqgħod dejjem jagħmel orazzjoni, ikunu x’ikunu l-kondizzjonijiet ta’ saħħtu, ta’ xogħlu u ta’ l-affetti tiegħu. Il-qalb hi l-post fejn wieħed ifittex ’l Alla u jiltaqa’ miegħu, fil-faqar u fil-fidi.

2711 Id-dħul fl-orazzjoni hu b’xi mod l-istess bħad-dħul fil-Liturġija ewkaristika: “tinġabar” il-qalb, ninġabru fina nfusna, imqanqlin mill-Ispirtu s-Santu, noqogħdu fl-għamara tal-Mulej, li ġewwa fina nħeġġu l-fidi u nidħlu quddiem dak li qed jistenniena, inneħħu l-maskra, u ndawru qalbna mill-ġdid lejn il-Mulej li jħobbna, biex ningħataw lilu bħala offerta biex isaffiha u jbiddilha.

2712 L-orazzjoni hi t-talba ta’ wlied Alla, tal-midneb sogħbien u maħfur li jaċċetta li jilqa’ l-imħabba li biha hu maħbub u li għaliha jwieġeb billi aktar iħobb (ara Lq 7,36-50; 19,1-10). Iżda jaf li l-imħabba li biha jerġa’ jħobb hi dik li l-Ispirtu jsawwab f’qalbu, għax kollox hu grazzja min-naħa ta’ Alla. L-orazzjoni hi r-rabta umli u fqira mar-rieda kollha mħabba tal-Missier f’għaqda dejjem aktar qawwija ma’ Ibnu l-maħbub.

2713 Hekk l-orazzjoni hi l-espressjoni l-aktar sempliċi tal-misteru tat-talb. L-orazzjoni hi don, grazzja; ma tistax tiġi milqugħa jekk mhux bl-umiltà u l-faqar. L-orazzjoni hi relazzjoni ta’ ħbiberija miktuba minn Alla fil-qiegħ l-aktar fond tal-eżistenza tagħna (ara Ġer 31,33). L-orazzjoni hi xirka: it-Trinità Qaddisa tagħmel il-bniedem xbieha ta’ Alla, “xebħ ma’ Alla”.

2714 L-orazzjoni hi ukoll l-ogħla żmien qawwi tat-talb. Fl-orazzjoni l-Missier “permezz ta’ l-Ispirtu tiegħu jagħtina li nsaħħu l-bniedem ta’ ġewwa u li Kristu jgħammar f’qalbna permezz tal-fidi biex inniżżlu l-għeruq tagħna fl-imħabba u fuqha nibnu ħajjitna” (Ef 3,16-17).

2715 Il-kontemplazzjoni hi ħarsa ta’ fidi, iffisata fuq Ġesù. “Jiena nħares lejh u hu jħares lejja”. Hekk qal wieħed gabillot ta’ Ars, hu u jitlob quddiem it-tabernaklu, fi żmien il-qaddis kappilan ta’ Ars. Din l-attenzjoni mogħtija lilu, lil Ġesù hi ċaħda “tiegħi nnifsi”. Ħarstu tnaddaf il-qalb. Id-dija tal-ħarsa ta’ Ġesù ddawwal l-għajnejn ta’ qalbna; tgħallimna naraw kollox fid-dawl tal-verità u tal-mogħdrija tiegħu għall-bnedmin. Il-kontemplazzjoni twassal ukoll ħarsitha fuq il-misteri tal-ħajja ta’ Kristu. U hekk titgħallem “l-għarfien minn ġewwa tal-Mulej” biex tħobbu aktar u tmur warajh b’ħeġġa akbar.[1686]

2716 L-orazzjoni hi smigħ tal-Kelma ta’ Alla. Dan is-smigħ m’huwiex xi ħaġa passiva, imma hu ubbidjenza tal-fidi; l-imġiba ta’ qaddej li jilqa’ kollox bla ebda kondizzjoni, l-imġiba ta’ tifel li jfittex li jkun imħaddan b’imħabba. Dan is-smigħ għandu sehem mill-”Iva” li biha l-Iben ta’ Alla aċċetta li jkun il-Qaddej ta’ Jahweh, u l-“fiat” tal-qaddejja umli ta’ Alla.

2717 L-orazzjoni hi skiet, “simbolu tad-dinja li trid tiġi”,[1687] jew “skiet ta’ mħabba”.[1688] Il-kliem fl-orazzjoni m’huwiex diskors, imma zkuk li jkebbsu n-nar ta’ l-imħabba. Hu f’dan is-skiet, li l-bniedem “ta’ barra” ma jiflaħx għalih, li l-Missier jgħidilna l-Kelma tiegħu li hi l-Verb magħmul bniedem, li bata, miet u rxoxta, u l-Ispirtu ta’ wlied jagħtina sehem fit-talba ta’ Ġesù.

2718 L-orazzjoni hi għaqda mat-talba ta’ Kristu skond kemm tagħtina sehem fil-Misteru tiegħu. Il-Misteru ta’ Kristu l-Knisja tiċċelebrah fl-Ewkaristija, u l-Ispirtu s-Santu jwassalha biex ngħixuh fl-orazzjoni, ħa jidher fl-imħabba bil-fatti.

2719 L-orazzjoni hi xirka ta’ mħabba li tagħti l-Ħajja lill-kotra, daqskemm din taċċetta li tibqa’ fid-dlam tal-fidi. Il-Lejl imqaddes ta’ l-Għid tal-Qawmien mill-imwiet tal-Mulej, jgħaddi mil-lejl ta’ l-agunija u tal-qabar. Dawn huma t-tliet mumenti qawwija tas-Siegħa ta’ Ġesù li l-Ispirtu tiegħu (mhux il-ġisem “li hu dgħajjef”) jagħtina li ngħixu fl-orazzjoni. Jeħtieġ għalhekk naċċettaw li “nishru siegħa waħda miegħu” (Mt 26,40).

 

Fil-qosor

2720 Il-Knisja tistieden lill-fidili biex jitolbu regolarment: talb ta’ kull jum, il-Liturġija tas-Sigħat, l-Ewkaristija tal-Ħadd, il-festi tas-sena liturġika.

2721 It-tradizzjoni nisranija għandha tliet suriet ewlenin ta’ talb: it-talb bil-fomm (talb vokali), il-meditazzjoni, u l-orazzjoni (it-talb mentali jew kontemplazzjoni). It-tliet suriet jitolbu l-ġabra tal-qalb.

2722 It-talb bil-fomm, mibni fuq l-għaqda tar-ruħ u l-ġisem fin-natura tal-bniedem, isieħeb il-ġisem fit-talb minn ġewwa tal-qalb, fuq l-eżempju ta’ Kristu li kien jitlob lill-Missier u jgħallem il-“Missierna” lid-dixxipli tiegħu.

2723 Il-meditazzjoni hi tfittix bit-talb, li jimpenja l-ħsieb, l-immaġinazzjoni, l-emozzjonijiet, ix-xewqat. Il-meditazzjoni trid tagħmel tagħha bil-fidi dak li tikkonsidra u tqabbel mal-fatti ta’ ħajjitna.

2724 L-orazzjoni mentali (jew kontemplazzjoni) hi s-sura l-aktar sempliċi tal-misteru tat-talb. Hi ħarsa ta’ fidi, iffissata fuq Ġesù, smigħ tal-Kelma ta’ Alla, imħabba siekta. Iġġib għaqda mat-talb ta’ Kristu daqskemm tkun tissieħeb mal-misteru tiegħu.

 

 

It-tieni artiklu

It-taqbida tat-talb

 

2725 It-talb hu don tal-grazzja u min-naħa tagħna tweġiba li niddeċiedu nagħtu aħna. Titlob hu dejjem sforz. In-nies li kienu jitolbu ħafna fil-Patt il-Qadim qabel Kristu, kif jgħallmuna l-Omm ta’ Alla u l-qaddisin flimkien miegħu: it-talb hu taqbida. Kontra min? Kontra tagħna nfusna, kontra l-qerq tax-xitan li jagħmel minn kollox biex ibiegħed il-bniedem mit-talb, mill-għaqda ma’ Alla. Nitolbu kif ngħixu, għax ngħixu kif nitolbu. Jekk ma rridux nimxu regolarment skond l-Ispirtu ta’ Kristu, lanqas inkunu nistgħu nitolbu regolarment f’Ismu. It-“taqbida spiritwali” tal-ħajja ġdida tan-nisrani ma tistax tinfired mit-taqbida tat-talb.

I.Diffikultajiet kontra t-talb

2726 Fit-taqbida tagħna tat-talb se nsibu quddiemna, fina nfusna u madwarna, fehmiet żbaljati dwar it-talb. Xi wħud jaħsbu li t-talb hu biss xi ħidma psikoloġika, oħrajn jarawh sforz ta’ konċentrazzjoni sakemm jinkiseb vojt fil-moħħ. Oħrajn iqisu t-talb bħala xi qagħdiet u kliem ritwali. Ħafna nsara, mingħajr ma jirriflettu kif imiss, huma tal-fehma li ma jistgħux jitolbu għax ikollhom ħafna x’jagħmlu: m’għandhomx żmien għat-talb. Xi wħud li jridu jfittxu ’l Alla fit-talb, malajr jaqtgħu qalbhom għax ma jafux li t-talb jiġi wkoll mill-Ispirtu s-Santu u mhux minnhom biss.

2727 Hemm imbagħad ukoll il-mentalità “ta’ din id-dinja”, mentalità li taħkimna jekk ma noqogħdux attenti. Eżempji ta’ din il-mentalità: hu veru biss dak li nistgħu naraw li hu veru permezz tar-raġuni u tax-xjenza waqt li t-talb hu misteru li hu ’l hemm mill-kuxjenza tagħna u mis-subkonxju tagħna; il-valuri veri huma dawk tal-produzzjoni u tal-qligħ: bit-talb ma taqla’ xejn u għalhekk ma jiswa xejn; il-kriterji ta’ dak li llum hu veru, tajjeb u sabiħ huma s-senswaliżmu u l-kumditajiet (waqt li t-talb, l-imħabba ta’ dak li hu sabiħ” – philocalia –, hu l-imħabba tal-Glorja ta’ Alla ħaj u veru); b’reazzjoni għall-attiviżmu, it-talb jintwera bħala ħarba mid-dinja (iżda t-talb nisrani m’huwiex ħruġ mid-dinja lanqas firda mill-ħajja).

2728 Fl-aħħarnett irridu nitqabdu kontra dak kollu li nħossu bħala nuqqasijiet tagħna fit-talb: naqtgħu qalbna għax inħossu nixfa fina għat-talb; niddejqu għax ma nistgħux nagħtu kollox lil Alla, għax għandna “ħafna ġid” (ara Mk 10,22) nitqarrqu għax it-talb tagħna ma ġiex milqugħ kif riedna; narawh ġerħa lis-suppervja tagħna li tagħfas fuq il-fatt li lilna ma jistħoqqilna xejn għax midinbin; allerġija għat-talb bħala don mogħti b’xejn, u ħafna nuqqasijiet oħra. Il-konklużjoni hi dejjem l-istess: Għalfejn titlob? Biex nirbħu dan it-tfixkil, irridu nitqabdu ħa jkollna l-umiltà, il-fiduċja u l-perseveranza.

 

II. Is-sahra umli tal-qalb

Quddiem id-diffikultajiet tat-talb

2729 Id-diffikultà li soltu l-aktar li nsibu fit-talb hija d-distrazzjoni. Fit-talb bil-fomm id-distrazzjoni tista’ tkun kemm dwar il-kliem tat-talb u kemm dwar is-sens tat-talb; id-distrazzjoni tista’ tkun aktar fil-fond, u tkun dwar dak li lilu nkunu nitolbu, u dan kemm fit-talb bil-fomm (talb liturġiku u talb personali), u kemm fil-meditazzjoni u fl-orazzjoni mentali. Jekk tipprova tkeċċi d-distrazzjonijiet, tispiċċa biex titħabbel fihom, meta jkun biżżejjed għalik li terġa’ lura f’qalbek; id-distrazzjoni turina ma xiex aħna għandna qalbna marbuta, u dan l-għarfien umli quddiem il-Mulej għandu jqanqal fina mħabba preferenzjali għalih, billi noffrulu b’fehma soda qalbna ħa jsaffiha. It-taqbida hi proprju hawn, l-għażla tal-Mulej ħa naqduh (ara Mt 6,21.24).

2730 Il-mod pożittiv biex nikkumbattu kontra s-sentimenti tagħna li naħtfu u naħkmu, hi li ngħassu u nishru, jiġifieri l-qjies f’qalbna. Meta Ġesù jinsisti li għandna nishru, dan dejjem jagħmlu b’riferenza għalih innifsu, għall-miġja tiegħu fl-aħħar jum u kull jum: “illum”. L-Għarus jiġi f’nofs ta’ lejl; id-dawl li ma għandux jintefa hu d-dawl tal-fidi” “Ejja”, għedt f’qalbi, “fittex ’il wiċċu” (Salm 27.8).

2731 Diffikultà oħra, li jsibu speċjalment dawk li tassew jixtiequ jitolbu mill-qalb, hi n-nixfa. Tagħmel sehem minn dik fl-orazzjoni li fiha l-qalb qisha ma tħossx, ma titqanqalx quddiem il-ħsibijiet, it-tifkiriet u s-sentimenti spiritwali. Dan ikun il-waqt tal-fidi safja li tintrabat ma’ Ġesù fil-lejl ta’ l-agonija u tal-qabar, “Il-ħabba tal-qamħ, jekk tmut tagħmel ħafna frott” (Ġw 12,24). Jekk in-nixfa ġejja għax m’hemmx għeruq, ifisser li l-Kelma waqgħet fuq il-blat; it-taqbida allura tagħmel sehem minn dak li hu marbut mal-konverżjoni u l-indiema (ara Lq 8,6.13).

 

Quddiem it-tentazzjonijiet fit-talb

2732 It-tentazzjoni li tiġi l-aktar ta’ spiss, u li hi l-aktar moħbija hi n-nuqqas ta’ fidi tagħna. Dan in-nuqqas ta’ fidi nuruh mhux billi ngħidu li ma nemmnux, imma aktar billi nuru x’inhuma l-preferenzi tagħna. Malli nibdew nitolbu jibdew ġejjin f’moħħna elf ħidma jew ħsieb li għandhom isiru l-ewwel, elf ħaġa li nqisu li jridu jsiru minnufih; hawn hu mill-ġdid il-mument biex naraw x’inhi l-verità ta’ qalbna, x’inħobbu l-aktar. Xi kull tant nerġgħu lura lejn il-Mulej, bħala l-aħħar tama: imma nkunu tassew nemmnu? Xi kull tant inqisu l-Mulej bħala alleat tagħna, imma f’qalbna jkun għad hemm il-prużunzjoni. Hu x’inhu, in-nuqqas ta’ fidi tagħna jurina li aħna għad ma wasalniex fil-qagħda ta’ qalb umli: “Mingħajri, ma tistgħu tagħmlu xejn” (Ġw 15,5).

2733 Tentazzjoni oħra, li għaliha l-prużunzjoni tiftaħ l-bieb, hi l-għażż fil-ħwejjeġ ta’ Alla. Il-Missirijiet tal-ħajja spiritwali f’dan il-għażż jaraw sura ta’ depressjoni, ta’ qtigħ il-qalb, li jkun ġej għax illaxkajna fl-axxetika, għax inqasna li nishru kif imiss, għax ma għassisniex biżżejjed lil qalbna. “L-ispirtu, iva, irid, imma l-ġisem dgħajjef” (Mt 26,41). Aktar ma naqgħu mill-għoli aktar inweġġgħu. Il-qtigħ il-qalb, qtigħ li jnikket, hu l-kuntrarju tal-prużunzjoni. Min hu umli ma jibżax mill-miżerja; tgħinu biex ikollu fiduċja akbar, tgħinu jżomm sod.

 

III.Il-fiduċja ta’ l-ulied

2734 Il-fiduċja ta’ l-ulied tgħaddi mill-prova – u turi ruħha – fit-tiġrib (Rom 5,3-5). Hawn id-diffikultà ewlenija hi dwar it-talb biex naqilgħu xi ħaġa għalina jew għal ħaddieħor. Xi wħud ma jibqgħux jitolbu għax, jaħsbu, li t-talba tagħhom mhux se tkun milqugħa. Hawn iridu jsiru żewġ mistoqsijiet: Għaliex naħsbu li t-talba tagħna mhux se tiġi milqugħa? Kif għandha tkun it-talba tagħna biex tkun “effikaċi”, biex tinstema’?

 

GĦaliex ingergru li ma niĠux mismugĦin?

2735 Hemm fatt li fil-bidu għandu jgħaġġibna. Meta aħna nfaħħru ’l Alla jew inroddulu ħajr għall-ġid kollu tiegħu, ma tantx inħabblu rasna biex inkunu nafu jekk it-talb tagħna għoġobx lil Alla. Għall-kuntrarju mbagħad nippretendu li naraw ir-riżultat ta’ dak li tlabna għalih. Liema hi mela d-dehra ta’ Alla li tqan­-qalna biex nitolbu: mezz biex ninqdew bih jew il-Missier ta’ Sidna Ġesù Kristu?

2736 Aħna konvinti li “anqas biss nafu nitolbu kif imiss,” (Rum 8,26)? Nitolbu ’l Alla “l-ġid li jaqbel għalina?” Missierna jaf x’neħtieġu, qabel stess ma nitolbuhulu (ara Mt 6,8), iżda jistenna li nitolbuhulu, għax id-dinjità ta’ wliedu qiegħda fil-libertà tagħhom. Għalhekk għandna nitolbu flimkien ma’ l-Ispirtu tiegħu ta’ ħelsien biex inkunu nafu x-xewqat tiegħu fil-verità (ara Rum 8,27).

2737 “Ma għandkom xejn għax ma titolbux. Titolbu u ma tiksbux, għax titolbu ħażin. Titolbu ħa jkollkom xi tberbqu fix-xalar” (Ġak 4,2-3).[1689] Jekk nitolbu bil-qalb maqsuma “tan-nies żienja” (Ġak 4,4), Alla ma jistax jismagħna, għax irid il-ġid tagħna, ħajjitna. “Taħsbu li għal xejn l-Iskrittura tgħid: l-Ispirtu li jgħammar fina jħobb b’imħabba għajjura!” (Ġak 4,5) ? Alla hu “għajjur” għalina, u dan hu s-sinjal tal-verità ta’ mħabbtu. Nidħlu fix-xewqa ta’ l-Ispirtu tiegħu u nkunu mismugħin.

Tiddejjaqx jekk ma tirċevix minnufih minn għand Alla dak li titolbu: hu jrid jagħtik aktar ġid permezz tal-perseveranza tiegħek li tibqa’ miegħu waqt it-talb.[1690] Hu jrid li x-xewqat tagħna jgħaddu mill-prova fit-talb. Hekk iħejjina biex nirċievu dak li lest jagħtina.[1691]

 

Kif jista’ jkun effikaĊi t-talb tagĦna

2738 Ir-rivelazzjoni tat-talb fil-Pjan tas-salvazzjoni tgħallimna li l-fidi tafda fuq il-ħidma ta’ Alla fil-ġrajja tal-bniedem. Il-fiduċja ta’ wlied titqanqal fina bil-ħidma ewlenija tiegħu: il-Passjoni u l-Qawmien mill-imwiet ta’ Ibnu. It-talb nisrani hu kooperazzjoni mal-Providenza ta’ Alla, mal-Pjan tiegħu ta’ mħabba għall-bnedmin.

2739 Skond San Pawl din il-fiduċja hi qalbiena (ara Rum 10,12-13), għax mibnija fuq it-talba ta’ l-Ispirtu fina u fuq l-imħabba fidila ta’ Alla l-Missier li tana lil Ibnu l-waħdieni (ara Rum 8,26-39). Il-bidla li sseħħ fil-qalb li titlob hi l-ewwel tweġiba għat-talba tagħna.

2740 It-talba ta’ Ġesù tagħmel it-talba tan-nisrani talba effikaċi. Hu l-mudell tagħha. Jitlob fina u magħna. Jekk il-qalb ta’ l-Iben ma tfittixx ħlief dak li jogħġob lill-Missier, għaliex l-ulied adottivi għandhom jorbtu qalbhom mad-don minflok ma’ Dak li jagħtih?

2741 Ġesù jitlob għalina ukoll, flokna u għall-ġid tagħna. Dak kollu li rridu nġabar darba għal dejjem fl-għajta tiegħu fuq is-salib, għajta li ġiet milqugħa mill-Missier fil-Qawmien mill-imwiet, u għalhekk Ġesù qatt ma jieqaf jidħol għalina quddiem il-Missier (ara Lh 5,7; 7,25; 9,24). Jekk it-talba tagħna hi magħquda sewwa ma’ dik ta’ Ġesù, bil-fiduċja u l-kuraġġ kollu ta’ l-ulied, aħna niksbu kull ma nitolbu f’Ismu, mhux din il-ħaġa jew dik, imma l-Ispirtu s-Santu nnifsu, li fih hemm id-doni kollha.

 

IV.Nibqgħu sħaħ fl-imħabba

2742 “Itolbu bla heda” (1 Tes 5,17) “Roddu dejjem ħajr għal kollox lil Alla u ’l Missier, f’isem Sidna Ġesù Kristu” (Ef 5,20) “Itolbu dejjem fl-Ispirtu, f’kull xorta ta’ talb u f’kull ħtieġa, ishru fih bla ma tieqfu, u itolbu għall-ħtiġijiet tal-qaddisin kollha” (Ef 6,18). “Ma ġejniex ordnati naħdmu, nishru u nsumu bla heda, waqt li hu liġi għalina li nitolbu bla heda”.[1692] Din il-ħeġġa mingħajr tmiem ma titnissilx jekk mhux mill-imħabba. Kontra t-toqol u l-għażż tagħna, it-taqbida tat-talb hi taqbida ta’ l-imħabba umli, fiduċjuża, u perseveranti. Din l-imħabba tiftaħ qlubna fuq tliet provi ċari tal-fidi, li jdawluna u jagħtuna l-ħajja:

2743 Dejjem nistgħu nitolbu: żmien in-nisrani hu dak ta’ Kristu rxoxt li “hu magħna dejjem” (Mt 28,20), huma liema huma t-tempesti (ara Lq 8,24). Żmienna hu f’idejn Alla.

Tistgħu titolbu ta’ spiss u bil-ħerqa ukoll jekk tkunu s-suq, jew waqt passiġġata waħedkom. Ukoll jekk tkunu fil-ħanut, waqt li tixtru jew tbigħu, u wkoll waqt li ssajru.[1693]

2744 It-talb hu ħtieġa vitali. Dan nistgħu nippruvawh ukoll bl-istess qawwa minn dak li hu kuntrarju għalih: jekk ma nħallux l-Ispirtu jmexxina, nerġgħu naqgħu fil-jasar tad-dnub (ara Gal 5,16-25). Kif jista’ l-Ispirtu jkun “il-ħajja tagħna” jekk qalbna hi ’l bogħod minnu?

Xejn ma jiswa daqs it-talb: jagħmel li jista’ jkun dak li ma kienx jista’ jkun, ħafif dak li hu tqil. Ma jistax ikun li jidneb bniedem li jitlob.[1694]

Min jitlob żgur isalva; min ma jitlobx żgur jintilef għal dejjem.[1695]

2745 It-talb u l-ħajja nisranija ma jistgħux jinfirdu minn xulxin għaliex fihom hemm l-istess imħabba u l-istess ċaħda li toħroġ mill-imħabba; l-istess qbil kollu mħabba ta’ wlied mal-Pjan kollu mħabba tal-Missier; l-istess għaqda fl-Ispirtu s-Santu li tbiddilna u tagħmilna dejjem aktar nixbhu ’l Kristu Ġesù; l-istess imħabba għall-bnedmin kollha, dik l-imħabba li biha Ġesù ħabbna. “Kull ma titolbu lill-Missieri f’ismi, huwa jagħtihulkom. Dan hu li qiegħed nikkmandakom li tħobbu lil xulxin” (Ġw 15,16-17).

Jitlob bla heda dak li jgħaqqad it-talb ma’ l-għemil u l-għemil mat-talb. Hekk biss jista’ jseħħ il-prinċipju li għandna nitolbu bla heda.[1696]

 

V. It-talba tas-siegħa ta’ Ġesù

2746 Meta waslet is-Siegħa tiegħu, Ġesù talab lill-Missier (ara Ġw 17). It-talba tiegħu, l-itwal waħda li hemm fl-Evanġelju, tħaddan il-Pjan kollu tal-ħolqien u tas-salvazzjoni, tal-Mewt u l-Qawmien għall-ħajja. It-talba tas-Siegħa ta’ Ġesù tibqa’ dejjem tiegħu, kif dejjem hu tiegħu l-Għid, li seħħ “darba għal dejjem” u jibqa’ dejjem preżenti fil-Liturġija tal-Knisja tiegħu.

2747 It-tradizzjoni nisranija bir-raġun kollu sejħet din it-talba, it-talba “saċerdotali” ta’ Ġesù. Hi t-talba tal-Qassis il-Kbir, u ma tistax tinfired mis-sagrifiċċju tiegħu, mill-“mogħdija” (pascha – pesah) għal għand il-Missier, sagrifiċċju li fih “ikkonsagra” lilu nnifsu kollu kemm hu lill-Missier (ara Ġw 17,11.13.19).

2748 F’din it-talba ta’ l-Għid, f’din it-talba sagrifiċjali, “kollox jinġabar” fih “taħt ras waħda” (Ef 1,10): Alla u d-dinja, il-Verb u l-ġisem, il-ħajja ta’ dejjem u ż-żmien ta’ issa, l-imħabba li tingħata u d-dnub li jittradiha, id-dixxipli preżenti u dawk kollha li kellhom jemmnu fi kliemhom tul iż-żminijiet, ix-xejn tiegħu u l-Glorja tiegħu. Hi t-talba ta’ l-għaqda.

2749 Ġesù temm l-opra kollha tal-Missier, u t-talba tiegħu, bħas-sagrifiċċju tiegħu, tasal sa l-aħħar taż-żmien. It-talba tas-Siegħa ta’ Ġesù timla l-aħħar jiem u twassalhom għat-tmiem tagħhom. Ġesù, l-Iben li lilu l-Missier tah kollox, jingħata kollu kemm hu lill-Missier, u fl-istess waqt ifisser fehemtu bil-libertà setgħana (ara Ġw 17,11.13.19.24) tas-setgħa li l-Missier tah fuq kull bniedem. L-Iben, li sar il-Qaddej, hu l-Mulej, il-“pantokrator”, il-Qassis il-Kbir tagħna, li jitlob għalina u hu wkoll dak li jitlob fina u huwa Alla li jismagħna.

2750 Hemm bżonn nidħlu fl-Isem imqaddes tal-Mulej Ġesù biex inkunu nistgħu nilqgħu, minn ġewwa, it-talba li hu għallimna, il-“Missierna”. It-talba saċerdotali tispira minn ġewwa l-intenzjonijiet kbar tal-Missierna: il-ħerqa għall-isem tal-Missier (ara Ġw 17,6.11.12.26), il-qawwa ħerqana tas-Saltna (il-Glorja: ara Ġw 17,1.5.10.24.23-26), il-milja tar-rieda tal-Missier u tal-Pjan tiegħu ta’ salvazzjoni (ara Ġw 17,1.5.10.22.23-26), u l-ħelsien mid-deni (ara Ġw 17,15).

2751 Fl-aħħarnett hu f’din it-talba li Ġesù jurina u jagħtina l-“għarfien” flimkien tal-Missier u l-Iben (ara Ġw 17,3.6-10.25), li hu l-misteru stess tal-Ħajja tat-talb.

 

Fil-qosor

2752 It-talb jitlob sforz u taqbida kontra tagħna nfusna u kontra l-qerq tax-xitan. It-taqbida tat-talb ma tistax tinfired mit-“taqbida spiritwali” meħtieġa biex l-għemil tagħna jkun abitwalment skond l-Ispirtu ta’ Kristu. Nitolbu kif ngħixu għax ngħixu kif nitolbu.

2753 Fit-taqbida tagħna fit-talb niltaqgħu ma’ ħafna fehmiet żbaljati, ma’ ħafna mentalitajiet differenti, ma’ l-esperjenza tan-nuqqasijiet tagħna. Għal dawn it-tentazzjonijiet li jistgħu jġegħluna niddubitaw fuq is-siwi tat-talb u naħsbu ukoll li t-talb mhux possibbli, għandna nwieġbu bl-umiltà, b’fiduċja sħiħa u perseveranza.

2754 Id-diffikultajiet ewlenin li magħhom niltaqgħu meta niġu biex nitolbu huma d-distrazzjonijiet u n-nixfa fir-ruħ. Il-kura tagħtihielna l-fidi, il-konverżjoni u l-għassa tal-qalb.

2755 Żewġ tentazzjonijiet spiss jheddu t-talb: in-nuqqas ta’ fidi u l-għażż fil-ħwejjeġ ta’ Alla, għażż li hu sura ta’ depressjoni li tiġi mil-laxkar ta’ l-axxetika, li jwasslu għall-qtigħ il-qalb.

2756 Il-fiduċja tagħna ta’ wlied Alla tgħaddi minn prova meta nħossu li t-talb tagħna mhux dejjem ikun mismugħ. L-Evanġelju jistedinna nistaqsu lilna nfusna jekk it-talb tagħna jkunx jaqbel max-xewqat ta’ l-Ispirtu.

2757 “Itolbu bla heda” (1 Tes 5,17). Dejjem nistgħu nitolbu. It-talb hu ħtieġa vitali għalina. It-talb u l-ħajja nisranija ma jinfirdux minn xulxin.

2758 It-talba tas-Siegħa ta’ Ġesù, bir-raġun kollu tissejjaħ “talba saċerdotali” (ara Ġw 17) tiġbor fiha fil-qosor il-Pjan kollu tal-ħolqien u tas-salvazzjoni. Din it-talba hi l-ispirazzjoni tal-interċessjonijiet kbar li jagħmlu l-“Missierna”.

 

 

IT-TIENI SEZZJONI

IT-TALBA TAL-MULEJ: “MISSIERNA”

 

2759 “Darba Ġesù kien qiegħed xi mkien jitlob. Kif spiċċa t-talb, wieħed mid-dixxipli tiegħu qallu: “Mulej, għallimna nitolbu bħalma Ġwanni ukoll għallem id-dixxipli tiegħu” (Lq 11,1). Bi tweġiba għal din it-talba, Ġesù ta lid-dixxipli tiegħu u lill-Knisja t-talba nisranija fundamentali. San Luqa jagħtina sura qasira tagħha (ħames talbiet: ara Lq 11,2-4). San Mattew jagħtina sura aktar fit-tul tat-talba (seba’ talbiet: ara Mt 6,9-13). It-tradizzjoni liturġika tal-Knisja żammet it-talba kif tidher f’San Mattew.

 

Missierna, li inti fis-smewwiet

jitqaddes ismek,

tiġi saltnatek,

ikun dak li trid int kif fis-sema hekda fl-art.

Ħobżna ta’ kull jum agħtina llum,

aħfrilna dnubietna bħalma naħfru lil min hu ħati għalina,

iddaħħalniex fit-tiġrib,

iżda eħlisna mid-deni.

 

2760 Minn kmieni ħafna, il-Liturġija għalqet b’dossoloġija t-Talba tal-Mulej. Fid-Didake[1697]nsibu: “Għax tiegħek il-qawwa u l-glorja għal dejjem ta’ dejjem”. Il-Kostituzzjonijiet Appostoliċi[1698] jżidu fil-bidu: “is-saltna”, u din il-formola baqgħet sa llum fit-talba ekumenika. It-tradizzjoni Biżantina wara l-“glorja” żżid: “Missier, Iben u Spirtu s-Santu”. Il-Missal Ruman jiżviluppa l-aħħar talba[1699] billi jżid ħsieb eskatoloġiku: “aħna u nistennew it-tama hienja” (Titu 2,13) u d-Dehra ta’ Sidna Ġesù Kristu; imbagħad tiġi l-akklamazzjoni tal-ġemgħa bil-kliem tad-dossoloġija kif inhi fil-Kostituzzjonijiet Appostoliċi.

 

L-ewwel artiklu

“ĠABRA FIL-QOSOR TA’ L-EVANĠELJU KOLLU”

2761 “It-Talba tal-Mulej hi tassew ġabra fil-qosor ta’ l-Evanġelju kollu”.[1700] Meta l-Mulej ħallielna din il-formola ta’ talb, żied jgħid “itolbu, u taqilgħu” (Lq 11,9). “Għalhekk kulħadd jista’ jagħmel talb lis-sema skond il-ħtiġijiet tiegħu, iżda għandu dejjem jibda bit-talba tal-Mulej, għax din dejjem tibqa’ Talba fundamentali”.[1701]

 

 

I.Fil-qalba ta’ l-Iskrittura

2762 Wara li jurina kif is-Salmi huma l-manteniment ewlieni tat-talb nisrani, u kif il-ħsibijiet kollha tagħhom jidhru fit-talbiet tal-“Missierna” Santu Wistin iżid jgħid:

Stħarrġu t-talb kollu li jinsab fl-Iskrittura, u ma nemminx li tistgħu ssibu xi ħaġa li ma tinsabx fit-Talba tal-Mulej.[1702]

2763 L-Iskrittura kollha (il-Liġi, il-Profeti u s-Salmi) seħħu fi Kristu (ara Lq 24,44). L-Evanġelju hu l-“Bxara t-Tajba”; l-ewwel tħabbira tagħha hi miġbura fil-qosor f’San Mattew fid-Diskors fuq il-muntanja (ara Mt 5-7). Issa t-talba tal-“Missierna” tinsab fil-qalba ta’ din il-bxara. Hu fid-dawl ta’ dan, li tidher ċar kull waħda mis-seba’ talbiet li ħallielna l-Mulej fit-talba li għallimna:

It-Talba tal-Mulej hi l-aktar waħda perfetta fost it-talb kollu … Fiha ma nitolbux biss dak kollu li nistgħu nixtiequ sewwa, imma nitolbuh skond l-ordni li jmissna nixtiquh. Tant li din it-talba tal-Mulej mhux biss tgħallimna nitolbu imma ssawwar ukoll kull ma nistgħu nħobbu.[1703]

2764 Id-Diskors tal-muntanja hu tagħlim għall-ħajja, it-Talba tal-Mulej hi talba, iżda kemm fid-Diskors u kemm fit-Talba hu l-Ispirtu tal-Mulej li jagħti sura ġdida lix-xewqat tagħna, dak it-tqanqil minn ġewwa li jaħji ’l ħajjitna. Ġesù jgħallimna din il-ħajja ġdida bi kliemu u jgħallimna nitolbuha permezz tat-talb. Il-ħajja tagħna f’Alla tiddependi minn kemm ikun tajjeb it-talb tagħna.

 

II. “It-Talba tal-Mulej”

2765 L-espressjoni tradizzjonali “Talba tal-Mulej” tfisser li t-talba lil Missierna għallimhielna u tahielna l-Mulej Ġesù. Din it-talba li waslitilna minn għand Ġesù tassew ma hemmx oħra bħalha: hi t-talba “tal-Mulej”. Min-naħa, permezz tal-kliem tat-talba, l-Iben l-waħdieni jagħtina l-kliem li l-Missier stess kien tah (ara Ġw 17,7): hu l-Imgħallem tagħna tat-talb. Min-naħa l-oħra, il-Verb magħmul bniedem, fil-qalb tiegħu ta’ bniedem, jagħraf x’inhuma l-ħtiġijiet ta’ ħutu l-bnedmin kollha, u jurihomlna: hu mudell għat-talb tagħna.

2766 Iżda l-Mulej ma ħallilniex formola biex intennu mekkanikament (ara Mt 6,7; 1 Slat 18,26-29). F’kull talba bil-fomm, l-Ispirtu s-Santu, permezz tal-Kelma ta’ Alla, jgħallem lil ulied Alla kif jitolbu lill-Missier. Ġesù mhux biss jgħidilna l-kliem li rridu ngħidu fit-talb tagħna ta’ wlied imma fl-istess ħin jagħtina l-Ispirtu li bih dan il-kliem isir fina “spirtu u ħajja” (Ġw 6,63). Mhux biss: is-siwi ta’ din it-talba ta’ wlied Alla u dak li tista’ tagħmel, jiġi mill-fatt li l-Missier Alla bagħat l-Ispirtu ta’ Ibnu f’qalbna jgħajjat “Abba, Missier!” Għaliex it-talba tagħna turi x’inhuma x-xewqat tagħna quddiem Alla, hu dejjem Alla, li “l-ħarsa tiegħu tinfed il-qlub”, “li jaf x’inhi x-xewqa ta’ l-Ispirtu: bit-talb tiegħu jidħol għall-qaddisin skond ma jrid Alla” (Rum 8,27). It-talba lil Missierna hi parti mill-missjoni misterjuża ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu.

 

III.It-talba tal-Knisja

2767 Dan id-don tal-kliem tal-Mulej u ta’ l-Ispirtu flimkien, li jagħtihom il-ħajja fil-qalb ta’ min jemmen, il-Knisja laqgħetu u għexitu sa mill-bidu. L-ewwel komunitajiet insara kienu jgħidu t-Talba tal-Mulej, “tliet darbiet kull jum”[1704] flok “it-tmintax-il barka” tad-Devozzjoni Lhudija.

2768 Skond it-Tradizzjoni Appostolika, it-Talba tal-Mulej għandha essenzjalment l-għeruq tagħha fit-talba liturġika:

Il-Mulej jgħallimna nitolbu flimkien għal ħutna kollha. Dan għaliex ma ngħidux “Missieri” li inti fis-smewwiet, imma “Missierna”, biex nuru li t-talba tagħna qed nagħmluha, qalb waħda, għall-Ġisem kollu tal-Knisja.[1705]

 Fit-tradizzjonijiet liturġiċi kollha t-Talba tal-Mulej hi parti integranti tas-Sigħat ewlenin tal-uffiċċju divin. Iżda l-karattru ekklesjali tat-Talba tal-Mulej jidher sewwa l-aktar fit-tliet sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija.

2769 Fil-Magħmudija u fil-Konfermazzjoni (jew Griżma ta’ l-Isqof) l-għoti (“traditio”) tat-Talba tal-Mulej tfisser it-twelid ġdid fil-ħajja nisranija. Għaliex it-talb nisrani hu talb li bih inkellmu ’l Alla bil-kelma stess ta’ Alla, dawk li “twieldu mill-ġdid bis-saħħa tal-Kelma ta’ Alla li tgħix u tibqa’ għal dejjem” (1 Piet 1,23), jitgħallmu jitolbu lill-Missier b’dik il-Kelma li hu jisma’ dejjem. U dan jistgħu jagħmluh, għaliex issa s-siġill tad-Don ta’ l-Ispirtu s-Santu tqiegħed f’qalbhom, f’widnejhom, fuq fommhom, fil-ħajja tagħhom kollha ta’ wlied Alla u mhux se jitħassar qatt. Hu għalhekk li l-kotra l-kbira tal-kommentarji ta’ Missirijiet il-Knisja fuq it-Talba tal-Mulej inkitbu l-aktar għall-katekumeni u għan-neofiti. Meta l-Knisja ttenni t-Talba tal-Mulej, hu dejjem il-Poplu ta’ “l-imweldin ġodda” li jkun jitlob u jsib ħniena (ara 1 Piet 2, 1-10).

2770 Fil-Liturġija ewkaristika t-Talba tal-Mulej tidher bħala t-talba tal-Knisja kollha. Hemm it-Talba turi t-tifsir sħiħ tagħha u l-qawwa kollha li għandha. Qiegħda bejn l-Anafora (it-Talba ewkaristika) u l-Liturġija tat-Tqarbin, tiġbor fil-qosor it-talbiet u l-interċessjonijiet li jsiru tul l-Epiklesi, u min-naħa l-oħra tħabbat il-bieb għall-ikla tas-Saltna, li tagħha t-Tqarbin sagramentali hu antiċipazzjoni.

 

2771 Fl-Ewkaristija t-Talba tal-Mulej turi ukoll l-karattru eskatoloġiku ta’ dak li titlob. Hi t-talba proprja “ta’ l-aħħar żminijiet”, taż-żminijiet tas-salvazzjoni li bdew bil-miġja ta’ l-Ispirtu s-Santu u jaslu fit-tmiem tagħhom mal-miġja tal-Mulej fil-glorja. It-talbiet tal-Missierna – mhux bħat-talb ta’ żmien il-Patt il-Qadim – jinbnew fuq li l-misteru tas-salvazzjoni li ġa seħħ darba għal dejjem fi Kristu msallab u rxoxt.

2772 Minn din il-fidi hekk soda li qatt ma tiċċaqlaq toħroġ it-tama li biha jiġu mtennija s-seba’ talbiet tal-Missierna. Dawn it-talbiet itennu t-tnehid taż-żmien ta’ issa, ta’ dan iż-żmien ta’ sabar, aħna u nistennew u nittamaw għal dak li għad inkunu, għalkemm għadu mhux rivelat lilna (1 Ġw 3,2; ara Kol 3,4). L-Ewkaristija u l-Missierna jitfgħu ħarsithom fuq il-miġja tal-Mulej “sa ma jiġi” (1 Kor 11,26).

 

Fil-qosor

2773 Għat-talba tad-dixxipli (“Mulej, għallimna nitolbu”: Lq 11,1) Ġesù tahom it-talba nisranija fundamentali, il-“Missierna”.

2774 “It-Talba tal-Mulej hi tassew ġabra fil-qosor ta’ l-Evanġelju kollu”.[1706] “It-talba l-aktar perfetta”.[1707] Hi fil-qalba tal-Iskrittura.

2775 Tissejjaħ “Talba tal-Mulej” għax tahielna l-Mulej Ġesù stess, mgħallem u mudell tat-talb kollu tagħna.

2776 It-Talba tal-Mulej hi l-aqwa talba tal-Knisja. Hi parti integranti mis-Sigħat ewlenin tal-uffiċċju divin u tas-sagramenti tad-dħul fil-ħajja nisranija, il-Magħmudija, il-Konfermazzjoni (Griżma ta’ l-Isqof) u l-Ewkaristija. Fl-Ewkaristija turi l-karattru “eskatoloġiku” tat-talbiet tagħha, fit-tama tal-Mulej “sa ma jerġa’ jiġi” (1 Kor 11,20).

 

 

It-tieni artiklu

“MISSIERNA LI INTI FIS-SMEWWIET”

 

I.Bil-fiduċja kollha ejjew nersqu lejn il-Mulej

2777 Fil-Liturġija Rumana, il-ġemgħa ewkaristika hi mistiedna titlob ’il Missierna b’kuraġġ ta’ wlied; il-Liturġiji tal-Lvant jużaw u jiżviluppaw espressjonijiet ftit jew wisq jixxiebhu: “Għax żguri, bil-kuraġġ kollu …”, “Agħmel li jkun jistħoqqilna …”. Quddiem l-għolliq jaqbad, lil Mosè ntqal “La tersaqx ’l hawn. Neħħi l-qorq” (Eż 3,5). Din l-għatba tal-qdusija ta’ Alla, Ġesù biss seta’ jgħaddi minn fuqha, hu li, “wara li naddafna minn dnubietna” (Lh 1,3), daħħalna quddiem il-Missier: “Hawn jien, jien u l-ulied li Alla tani” (Lh 2,13).

L-għarfien li aħna għandna tal-qagħda tagħna ta’ lsiera jġegħelna ninżlu taħt l-art, il-qagħda tagħna ta’ nies ta’ l-art tintemm fit-trab, kieku ma kinitx l-awtorità ta’ l-istess Missier tagħna u ta’ l-Ispirtu ta’ Ibnu li tawna li ntennu l-għajta “Abba! Missier!” (Rum 8,15) … Meta d-dgħufija ta’ bniedem li jmut tissogra ssejjaħ ’l Alla Missier? dan jista’ jiġri biss jekk il-bniedem minn ġewwa hu mqanqal minn qawwa mis-sema.[1708]

2778 Din il-qawwa ta’ l-Ispirtu li ddaħħalna fit-Talba tal-Mulej, fil-Liturġiji tal-Lvant u tal-Punent, hi msejħa b’kelma tassew sabiħa tipikament nisranija, parrhèsia, sempliċità bla qerq, fiduċja ta’ wlied, garanzija hienja, kuraġġ umli, ċertezza ta’ mħabba (ara Ef 3,12; Lh 3,6; 4,16; 10,19; 1 Ġw 2,28; 3,21; 5,14).

 

II.“Missier!”

2779 Qabel nagħmlu tagħna dan il-bidu tat-Talba tal-Mulej, jiswa li bl-umiltà kollha nnaddfu qalbna minn xi xbihat qarrieqa “ta’ din id-dinja”. L-umiltà twassalna biex nintebħu li “ħadd ma jagħraf lill-Missier jekk mhux l-Iben u dak li lilu l-Iben irid jgħarrafhulu”, jiġifieri “liċ-ċkejknin” (Mt 12, 25-27). Il-purifikazzjoni jew it-tisfija tal-qalb fil-fehma li għandna ta’ xi jfisser missier u xi tfisser omm, imsawrin mill-istorja personali u kulturali tagħna, li jinfluwixxu fuq ir-relazzjoni tagħna ma’ Alla. Alla Missierna, hu ’l fuq mill-kategoriji kollha tal-ħolqien. Jekk il-fehmiet napplikawhom favur jew kontra Alla, l-ideat tagħna f’dan il-qasam iwasslu biex noħolqu idoli ħa nadurawhom jew inġarrfuhom. Titlob lill-Missier ifisser tidħol fil-misteru tiegħu, hekk kif inhu u kif urihulna l-Iben.

Il-kliem Alla l-Missier qatt ma ġie rivelat lil xi ħadd. Meta Mosè stess staqsa ’l Alla min kien, ingħatalu isem ieħor. Lilna l-isem ta’ Alla ġie rivelat f’Ibnu, għax l-isem ta’ Iben jitlob li jissemma ukoll l-isem ġdid ta’ Missier.[1709]

2780 Aħna nistgħu nsejħu ’l Alla “Missier” għaliex ġie rivelat lilna minn Ibnu magħmul bniedem u għax l-Ispirtu tiegħu għarrafhulna. Dak li l-bniedem ma għandux il-ħila jaħsbu, u lanqas is-setgħat tas-sema jintebħu bih, jiġifieri, r-relazzjoni ta’ l-Iben mal-Missier (ara Ġw 1,1) , l-Ispirtu ta’ l-Iben għarrafhulna, lilna li nemmnu li Ġesù hu l-Kristu u li aħna twelidna mill-ġdid minn Alla (ara 1 Ġw 5,1).

2781 Meta aħna nitolbu lill-Missier aħna nkunu f’għaqda miegħu u ma’ Ibnu, Ġesù Kristu (ara 1 Ġw 1,3). Hemm nagħrfuh u nagħrfuh bi stagħġib dejjem ġdid. L-ewwel Kelma tat-Talba tal-Mulej hi barka ta’ adorazzjoni qabel ma hi implorazzjoni. Dan għaliex aħna nkunu nagħrfu l-Glorja ta’ Alla meta nagħrfu bħala “Missier”, lil Alla veru. Inkunu nroddu ħajr għaliex ġie rivelat lilna l-Isem ta’ Alla, li ngħata lilna li nemmnu fih, u li jgħammar fina bil-Preżenza tiegħu.

2782 Nistgħu naduraw il-Missier għaliex tana twelid ġdid fil-ħajja tiegħu billi adottana bħala wliedu f’Ibnu l-waħdieni permezz tal-Magħmudija. Għamilna membri tal-Ġisem ta’ Kristu tiegħu, u, bl-Unzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu, li mir-Ras jinxtered fil-membri kollha, għamilna “kristijiet” (midluka):

Lilna Alla ppredestinana biex inkunu l-ulied adottivi tiegħu u nieħdu s-sura fuq ix-xbieha tal-Ġisem glorjuż ta’ Kristu. La mseħbin ma’ Kristu, bir-raġun kollu tistgħu tissejħu “Kristjani”.[1710]

Il-bniedem ġdid, imwieled għal darb’oħra, u mogħti lura lil Alla tiegħu permezz tal-grazzja jlissen qabel kollox: Missierna, għaliex issa hu iben Alla.[1711]

2783 Hu b’dan il-mod li, permezz tat-Talba tal-Mulej, aħna niġu rivelati lilna nfusna fl-istess waqt li l-Missier jiġi rivelat lilna.[1712]

Ja bniedem, ma kontx tissogra terfa’ ħarstek lejn is-sema, kont tbaxxi għajnejk lejn l-art, u f’daqqa waħda int irċevejt il-grazzja ta’ Kristu, dnubietek inħafrulek. Minn qaddej ħażin sirt iben tajjeb. Erfa’ ħarstek lejn il-Missier li fdiek b’Ibnu u għid: Missierna … Iżda tistenniex xi privileġġ. Hu Missier b’mod speċjali biss ta’ Kristu waħdu, waqt li aħna, ħalaqna hu. Mela għid int ukoll permezz tal-grazzja: Missierna, biex ikun jistħoqqlok li tkun iben.[1713]

2784 Dan id-don b’xejn ta’ l-adozzjoni jitlob minnha konverżjoni dejjem sejra u ħajja ġdida. It-talb lill-Missier għandu joħloq fina żewġ dispożizzjonijiet fundamentali: Ix-xewqa u r-rieda li nkunu xebh ma’ Alla. Maħluqin xbieha ta’ Alla, din ix-xbieha ngħatat lura lilna bi grazzja u għalhekk irridu nwieġbu għaliha:

Meta nsejħu lil Alla “Missierna” irridu niftakru li għandna nġibu ruħna bħala wlied Alla.[1714]

Ma tistgħux issejħu ’l Alla ta’ kull tjieba Missierkom jekk għandkom qalb kiefra u bla ħniena; għax f’dan il-każ ma għadx hemm aktar fikom il-marka tat-tjieba tal-Missier tas-sema.[1715]

Għandna noqogħdu nikkontemplaw bla heda l-ġmiel tal-Missier u nimlew lir-ruħna bih.[1716]

2785 Qalb umli mimlija fiduċja, li tagħmilna “nsiru bħat-tfal iż-żgħar” (Mt 18,3) għaliex il-Missier juri lilu nnifsu liċ-“ċkejknin” (Mt 11,25).

Hi ħarsa fuq Alla biss, ħeġġa ta’ nar ta’ mħabba. Ir-ruħ tinżel u tmur fil-fond ta’ din l-imħabba qaddisa u tkun ma’ Alla bħallikieku qiegħda mal-Missier proprju tagħha, b’familjarità kbira, bi ħlewwa ta’ tjieba, kollha kemm hi speċjali.[1717]

Missierna: dan il-kliem, kull darba li ntennuh, iqanqal fina l-imħabba; hena fit-talb … u t-tama wkoll li niksbu dak li se nitolbu … X’jista’ jirrifjutalhom lil ulied minn dak li jitolbuh, meta ġa ppermettielhom minn qabel li jkunu wliedu?[1718]

 

III.“Missierna”

2786 “Missierna” hu Alla. Meta ngħidu “Missierna” ma nkunux infissru li Alla hu xi ħaġa tagħna, imma nkunu nfissru biss relazzjoni ġdida tagħna ma’ Alla.

2787 Meta ngħidu “Missierna”, nkunu l-ewwelnett nagħrfu li l-wegħdiet kollha ta’ mħabba mħabbrin mill-profeti seħħu fil-Patt il-ġdid u għal dejjem fi Kristu: aħna sirna l-poplu “tiegħu” u hu Alla “tagħna”. Din ir-relazzjoni ġdida ngħatat lilna b’xejn: bl-imħabba u l-fedeltà (ara Hos 2,21-22; 6,1-6) irridu nwieġbu għall-“grazzja u l-verità” li ġew mogħtijin lilna f’Ġesù Kristu (Ġw 1,17).

2788 Għaliex it-Talba tal-Mulej hi t-talba tal-Poplu tiegħu, “fl-aħħar żminijiet”, meta nsejħu ’l Alla Missierna nkunu nfissru kemm aħna ċerti dwar it-tama tagħna fl-aħħar wegħda ta’ Alla: f’Ġerusalemm il-ġdida jgħid lir-rebbieħ: “Jiena nkun Alla tiegħu u huwa jkun ibni” (Apok 21,7).

2789 Meta ngħidu l-“Missierna” nkunu personalment inkellmu lill-Missier ta’ Sidna Ġesù Kristu. Ma nkunux nifirdu d-divinità għax il-Missier hu “l-għajn u l-bidu” tad-divinità, imma nkunu nistqarru li minn dejjem ta’ dejjem l-Iben tnissel mill-Missier u li minnu ġej l-Ispirtu s-Santu. U lanqas inkunu nħawdu bejniethom it-Tliet Persuni għax inkunu nistqarru li l-għaqda tagħna hi mal-Missier u ma’ Ibnu Ġesù Kristu fl-Ispirtu s-Santu wieħed tagħhom. It-Trinità Qaddisa hi natura waħda u mhux maqsuma bejn tlieta. Meta aħna nitolbu lill-Missier, nadurawh u nigglorifikawh flimkien ma’ l-Iben u ma’ l-Ispirtu s-Santu wkoll.

2790 Meta ngħidu “Missierna”, is-suffiss “na” grammatikalment ifisser realtà li hi ta’ ħafna. Ma hemmx ħlief Alla wieħed u hu magħruf bħala Missier minn dawk li, bil-fidi f’Ibnu l-waħdieni, twieldu mill-ġdid minnu bl-ilma u l-Ispirtu s-Santu (ara 1 Ġw 5,1; Ġw 3,5). Il-Knisja hi din l-għaqda ġdida ta’ Alla mal-bnedmin, l-għaqda ma’ l-Iben il-waħdieni li sar “il-kbir fost ħafna aħwa” (Rum 8,29), u hi f’għaqda ma’ l-istess Missier wieħed, fl-istess Spritu s-Santu wieħed (ara Ef 4,4-6). Kull min hu mgħammed meta jgħid “Missierna” jkun jitlob f’din l-għaqda: “Il-kotra l-kbira ta’ dawk li emmnu kienu qalb waħda u ruħ waħda” (Atti 4,32).

2791 Hu għalhekk, minkejja l-firdiet fost l-insara, it-talba tal-“Missierna” tibqa’ l-ġid ta’ kulħadd u sejħa bla heda lill-imgħammdin kollha. F’għaqda ma’ Kristu permezz tal-fidi u permezz tal-Magħmudija, għandhom jissieħbu fit-Talba ta’ Ġesù għall-għaqda tad-dixxipli tiegħu.[1719]

2792 F-aħħarnett meta nitolbu bil-verità l-“Missierna” nkunu qed noħorġu mill-individwaliżmu tagħna, għax l-Imħabba li nilqgħu fina, teħlisna minnu. Is-suffiss “na” tal-bidu tat-talba tal-Mulej, u ta’ l-aħħar erba’ talbiet tagħha, ma jeskludi ’l ħadd. Jekk il-“Missierna” ngħiduha bil-verità (ara Mt 5,23-24; 6,14-16) inkunu nistgħu negħlbu kull ma jifridna u jagħmilna kontra xulxin.

2793 L-imgħammdin ma jistgħux jgħidu “Missierna” mingħajr ma jpoġġu quddiemu lil dawk kollha li għalihom hu offra lil Ibnu l-maħbub. L-imħabba ta’ Alla ma għandhiex fruntieri, għalhekk it-talb ukoll ma għandux ikollu fruntieri.[1720] Meta ngħidu l-“Missierna” aħna ninfetħu għad-dimensjoni ta’ l-imħabba ta’ Alla li dehret fi Kristu: nitolbu mal-bnedmin kollha u għall-bnedmin kollha li għadhom ma jafuhx, biex ilkoll jinġabru “f’ġemgħa waħda” (Ġw 11,52). Din il-ħerqa divina għal kull bniedem u għall-ħolqien kollu qanqlet lil dawk li huma kbar fl-orazzjoni. La darba għandna l-kuraġġ ngħidu lil Alla “Missierna”, l-istess ħerqa għandha twessa’ wkoll lil talbna għall-wesgħat ta’ mħabba.

 

IV.“Li inti fis-smewwiet”

2794 Din l-espressjoni biblika ma tfissirx xi mkien, xi spazju, imma sura ta’ eżistenza: ma tfissirx li Alla qiegħed ’il bogħod minna, imma tfisser il-kobor tiegħu. Missierna mhux “f’xi mkien ieħor”, imma hu “ ’l fuq minn kollox” għaliex ma nistgħux naslu biex naħsbu x’inhi Qdusitu. Għaliex hu tliet darbiet qaddis, u hu tassew qrib il-qalb umli u sogħbiena:

Bir-raġun kollu għandna nifhmu li l-kliem “Missierna li inti fis-smewwiet” qed jingħad għal qalb il-bnedmin ġusti, fejn Alla jgħammar qisu fit-tempju tiegħu. Għalhekk min jitlob jixtieq jara jgħammar fih dak li lilu jitlob.[1721]

Is-“smewwiet” jistgħu jkunu wkoll dawk li jġibu fihom ix-xbieha tad-dinja tas-sema, li fosthom jgħammar u jitħarrek Alla.[1722]

2795 Is-simbolu tas-smewwiet ifakkarna fil-misteru tal-Patt li nkunu ngħixu aħna u nitolbu ’l Missierna. Missierna hu fis-sema, hi l-Għamara tiegħu, mela d-Dar tal-Missier hi “pajjiżna”. Hu mill-art fejn eżiljana d-dnub (ara Ġen 3) li rridu nerġgħu lura għand il-Missier fejn trid twassalna l-indiema u l-konverżjoni ta’ qalbna (ara Ġer 3,19-4,1a; Lq 15,18.21). Hu fi Kristu li reġgħu tħabbu s-sema u l-art (ara Is 45,8; Salm 85,12) għax l-Iben “niżel mis-sema” waħdu, u miegħu tellagħna permezz tas-salib, tal-Qawmien u tat-Tlugħ tiegħu (ara Ġw 12,32; 14,2-3; 16,28; 20,17; Ef 4,9-10; Lh 1,3; 2,13).

2796 Meta l-Knisja titlob “Missierna li inti fis-smewwiet” tkun tistqarr li aħna l-Poplu ta’ Alla li ġa “qiegħed” fis-smewwiet fi Kristu Ġesù (Ef 2,6), “moħbija flimkien ma’ Kristu f’Alla” (Kol 3,3), waqt li “nitniehdu, imxennqa li nilbsu fuq din l-għamara tal-ġisem l-għamara l-oħra tas-sema” (2 Kor 5,2; ara Fil 3,20; Lh 13,14).

Huma nies tad-demm u l-laħam, iżda ma jintelqux għall-ġibdiet tad-demm u l-laħam. Ħajjithom hi fuq l-art, iżda belthom is-sema.[1723]

 

Fil-qosor

2797 Fiduċja sempliċi u fedeltà sħiħa, assigurazzjoni umli u ferrieħa huma d-dispożizzjonijiet meħtieġa f’min jgħid il-“Missierna”.

2798 Nistgħu nsejħu ’l Alla “Missier” għax l-Iben ta’ Alla, meta sar bniedem urihulna, u permezz tal-Magħmudija sirna membri tiegħu u ksibna l-adozzjoni ta’ wlied Alla.

2799 It-Talba tal-Mulej tgħaqqadna mal-Missier u ma’ Ibnu Ġesù Kristu, u fl-istess waqt turina x’aħna.[1724]

2800 It-talba lil Missierna għandha tqanqal fina x-xewqa li nkunu nixbhu ’l Alla u nkunu ta’ qalb umli u kollna fiduċja.

2801 Meta ngħidu “Missierna” nkunu nfakkru l-Patt il-Ġdid f’Ġesù Kristu, l-għaqda mat-Trinità Qaddisa u l-imħabba ta’ Alla li permezz tal-Knisja tasal sa truf l-art kollha.

2802 “Li inti fis-smewwiet” ma jfissirx xi mkien imma jfisser il-kobor ta’ Alla u l-preżenza tiegħu f’qalb il-bniedem ġust. Is-sema, l-Għamara tal-Missier, hi pajjiżna tassew lejn fejn aħna mexjin, u ġa aħna ta’ hemm.

 

It-tielet artiklu

IS-SEBA’ TALBIET

 

2803 Wara li ġejna quddiem Alla Missierna biex nadurawh, inħobbuh u nberkuh, l-Ispirtu ta’ wlied iqanqal fi qlubna seba’ talbiet, seba’ barkiet. L-ewwel tlieta, aktar teologali, jiġbduna lejn il-Glorja tal-Missier, l-aħħar erba’ qishom triqat lejh, joffru l-miżerji tagħna lill-Grazzja tiegħu; “Minn irdum għall-irdum jidwu” (Salm 42,8).

2804 L-ewwel grupp ta’ dawn it-talbiet iwassalna lejh, għalih: Ismek, salnatek, ir-rieda tiegħek. L-imħabba taħseb l-ewwel f’dak li tħobb. F’kull waħda mit-tliet talbiet ma nsemmux “lilna nfusna”, imma “x-xewqat imħeġġa” tagħna, “il-qsim il-qalb” stess ta’ l-Iben il-maħbub għall-Glorja ta’ Missieru, li jiġbidna lejh (ara Lq 22,14; 12,50): “Jitqaddes … Tiġi … Ikun …” tliet talbiet li ġa ġew milqugħin fis-sagrifiċċju ta’ Kristu l-Feddej, imma jiġu mtennija bit-tama li jseħħu fil-milja kollha tagħhom fl-aħħar, għaliex Alla għadu m’huwiex kollox f’kollox (ara 1 Kor 15,28).

2805 It-tieni grupp ta’ talbiet ifakkar xi Epiklesi ewkaristiċi: hi l-offerta tax-xewqat tagħna li tiġbed fuqha l-ħarsa ta’ Missier il-ħniena. Titlaq minn għandna għax hi dwar dak li jħassibna issa, f’din id-dinja: “agħtina … aħfrilna … iddaħħalniex … eħlisna …”. Ir-raba’ u l-ħames talbiet huma dwar ħajjitna, kif inhi, biex titmantna u biex titfejjaq mid-dnub; l-aħħar tnejn huma dwar it-taqbida tagħna biex tirbaħ il-Ħajja, hi l-istess taqbida tat-talb.

2806 Bl-ewwel tliet talbiet nissaħħu fil-fidi, nimtlew bit-tama u nitħad- dnu mill-imħabba. Ħlejjaq, u għadna midinbin, irridu nitolbu għalina, noffru “lilna stess”, skond il-qjies tad-dinja u ta’ l-istorja, lill-imħabba bla qjies ta’ Alla tagħna. Hu bl-Isem ta’ Kristu tiegħu u tas-Saltna ta’ l-Ispirtu mqaddes tiegħu, li Missierna jtemm il-Pjan tiegħu ta’ salvazzjoni għalina u għad-dinja kollha.

 

I. Jitqaddes Ismek

2807 Il-kelma “jitqaddes” għandna nifhmuha l-ewwelnett f’sens kawżattiv jiġifieri fis-sens li Alla biss iqaddes, jagħmel qaddis, imma rridu nifhmuha wkoll f’sens estimattiv jiġifieri nagħrfu xi ħaġa bħala qaddisa, nużawha b’mod qaddis. B’dan il-mod, fl-adorazzjoni, din l-invokazzjoni xi drabi tiftiehem bħala tifħir u radd il-ħajr (ara Salm 111,9; Lq 1,49). Din it-talba Ġesù għallim­-hielna f’sens ottattiv, jiġifieri bħala talba, bħala xewqa, bħala xi ħaġa li nistennew, ħaġa li fiha Alla u l-bniedem huma impenjati. Sa mill-ewwel talba, aħna dħalna fil-fond tal-Misteru ta’ Alla u fl-istorja tas-salvazzjoni tagħna l-bnedmin. Meta nitolbu li jitqaddes Isem Alla, inkunu nitolbu li nidħlu “fil-pjan li għoġbu jfassal minn qabel” ħalli “nkunu qaddisin u bla tebgħa quddiemu fl-imħabba” (Ef 1,9.4).

2808 Fil-mumenti l-aktar deċisivi tal-Pjan tiegħu, Alla rrivela Ismu, iżda rrivelah huwa u jtemm l-opra tiegħu. Issa din l-opra ma sseħx għalina u fina jekk Ismu ma jkunx imqaddes minna u fina.

2809 Il-Qdusija ta’ Alla hi l-qofol tal-misteru etern tiegħu, li ma nistgħu naslu qatt li nifmuh. Dak li deher fil-ħolqien u fl-istorja, l-Iskrittura ssejjaħlu l-Glorja, id-dija tal-kobor ta’ Alla (ara Salm 8; Is 6,3). Meta Alla għamel il-bniedem “fis-sura u x-xbieha tiegħu” (Ġen 1,26), hu żejnu bil-ġmiel u s-sebħ (Salm 8,6), iżda l-bniedem meta dineb “iċċaħħad mill-glorja ta’ Alla” (Rum 3,23). Wara dan Alla wera l-Qdusija tiegħu billi wera Ismu u tah biex iġedded il-bniedem “skond ix-xbieha ta’ min ħalqu” (Kol 3.10).

2810 Fil-wegħda li Alla għamel ma’ Abraham u fil-ħalfa li kien hemm magħha (ara Lh 6,13), Alla ntrabat mingħajr ma wera Ismu. Kien ma’ Mosè li Alla beda juri Ismu (ara Eż 3,14) u wrieh quddiem il-poplu kollu meta ħelsu mill-Eġizzjani: “tkabbar bis-sħiħ” (Eż 15,1). Wara l-Patt tas-Sinaj, dan il-poplu sar “tiegħu”, ta’ Alla, u għalhekk kellu jkun “poplu qaddis”.[1725]

2811 Iżda minkejja li l-Liġi qaddisa li Alla l-Qaddis jagħti u jerġa’ jagħti (ara Lev 19,21). “Għandkom tkunu qaddisin, għax qaddis jien”), u minkejja li l-Mulej “f’ġieħ ismu” jistabar, il-poplu tbiegħed mill-Qaddis ta’ Israel u “żeblaħ ismu f’għajnejn il-ġnus” (ara Eżek 20,36). Hu għalhekk li l-ġusti tal-Patt il-Qadim, iċ-ċkejknin, li reġgħu lura mill-eżilju, u l-profeti kienu mkebbsin b’imħabba għall-Isem.

2812 Fl-aħħarnett kien f’Ġesù li l-Isem ta’ Alla l-Qaddis, ġie rrivelat lilna u ngħatalna fil-ġisem, bħala Feddej (ara Mt 1,21; Lq 1,31): Intwera dak li hu, permezz tal-Kelma tiegħu u tas-Sagrifiċċju tiegħu (ara Ġw 8,28; 17,8; 17,17-19). Din hi l-qalba tat-talba saċerdotali: “Missier qaddis … jien minħabba fihom nikkonsagra lili nnifsi biex huma ukoll ikunu kkonsagrati permezz tal-verità” (Ġw 17,19). Għax hu stess “iqaddes” Ismu (ara Eżek 20,39; 36,20-21), Ġesù “wriena” l-Isem tal-Missier (Ġw 17,6). Fi tmiem il-Għid tiegħu, il-Missier jagħtih l-Isem li hu fuq kull isem: “Ġesù hu l-Mulej fil-glorja ta’ Alla l-Missier” (Fil 2,9-11).

2813 Fl-ilma tal-Magħmudija “tnaddafna, tqaddisna, u ġejna ġġustifikati fl-isem ta’ Sidna Ġesù Kristu u bl-Ispirtu ta’ Alla tagħna” (1 Kor 6,11). Tul ħajjitna kollha Missierna “jsejħilna biex ngħixu fil-qdusija” (1 Tes 4,7) u għax hu permezz tiegħu li aħna ninsabu fi Kristu “li sar għalina qdusija” (1 Kor 1,30), hu meħtieġ għall-Glorja tiegħu u għall-ħajja tagħna li Ismu jkun imqaddes fina u minna. Dan irridu minnufih bl-ewwel talba:

Min jista’ jqaddes Alla, meta huwa hu dak li jqaddes? tant li qal … “Qaddisin tkunu għax qaddis jien” (Lev 20,26) ? Dan nitolbu u dan nixtiequ aħna li tqaddisna fil-Magħmudija tagħna, li l-għemil tajjeb li nbeda fina, inwassluh għat-tmiem. Jeħtieġ li nitqaddsu kull jum għaliex la aħna nidinbu kull jum, irridu kull jum nitnaddfu minn dnubietna bit-tqaddis bla heda tagħna nfusna … Aħna nitolbu li dan it-tqaddis jibqa’ fina.[1726]

2814 Jiddependi għal kollox minn ħajjitna u mit-talb tagħna li l-Isem ta’ Alla jkun imqaddes fost il-ġnus kollha:

Nitolbu ’l Alla biex jitqaddes ismu għax bil-qdusija jsalva u jqaddes il-ħolqien kollu … Hu Ismu li jagħti s-salvazzjoni lid-dinja li ntilfet, iżda aħna nitolbu li dan l-Isem ta’ Alla jkun imqaddes fina b’ħajjitna. Għaliex jekk ngħixu ħajja tajba, l-isem ta’ Alla jkun imbierek; imma jekk ngħixu ħajja ħażina, ismu jkun “imżeblaħ” skond kliem l-Appostlu: “L-isem ta’ Alla hu mżeblaħ fost il-ġnus minħabba fikom” (Rum 2,24; Eżek 23,20-22). Nitolbu għalhekk biex ikun jist­ħoqqilna li jkollna f’ruħna tant qdusija daqskemm hu qaddis l-isem ta’ Alla tagħna.[1727]

Meta ngħidu: “Jitqaddes ismek” nitolbu li jitqaddes fina, li aħna fih, u jitqaddes ukoll f’dawk li l-grazzja ta’ Alla għad ma waslitx fuqhom, biex inkunu naqblu mal-kmandament li jordnalna biex nitolbu għal kulħadd, ukoll għall-għedewwa tagħna. Għalhekk ma ngħidux ikun imqaddes ismek “fina” għax nitolbu li l-Isem tiegħu jkun imqaddes fil-bnedmin kollha.[1728]

2815 Din it-talba, li fiha tiġbor it-talbiet kollha, tiġi milqugħa permezz tat-talba ta’ Kristu, l-istess kif jiġu milqugħin is-sitt talbiet l-oħra. It-talba lil Missierna hi talba tagħna jekk nitolbuha fl-isem ta’ Ġesù (ara Ġw 14,13; 15,16; 16,24,26). Fit-talba saċerdotali tiegħu Ġesù jitlob: “Missier qaddis, ħarishom f’ismek lil dawk li int tajtni” (Ġw 17,11).

 

II.Tiġi saltnatek

2816 Fit-Testment il-Ġdid il-kelma “basileia” tista’ tfisser “regalità” (nom astratt) jew “Saltna” (nom konkret) jew “issaltan” (nom attiv). Is-Saltna ta’ Alla hi, qabilna. Resqet lejna fil-Verb magħmul bniedem, tħabbret permezz ta’ l-Evanġelju, ġietna bil-mewt u l-Qawmien ta’ Kristu. Is-Saltna ta’ Alla issa tiġina fl-Ikla mqaddsa u fl-Ewkaristija, tinsab fostna. Is-Saltna tiġi fil-glorja meta Kristu jerġa’ jagħtiha lill-Missier:

Kristu stess jista’ jkun is-Saltna ta’ Alla li kull jum nixtiequ li jiġi u għandna ħerqa kbira li ma ndumux ma naraw il-miġja tiegħu. Kif huwa l-qawmien tagħna għax fih aħna għad inqumu, hekk hu jkun is-Saltna ta’ Alla għax fih insaltnu.[1729]

2817 Din it-talba hija l-“Marana Tha”, l-għajta ta’ l-Ispirtu: “Ejja, Mulej Ġesù”:

Kieku din it-talba ma ġġagħalniex, kif hu dmir tagħna, nitolbu l-miġja tas-Saltna, aħna stess minn rajna konna ntennu b’qawwa din it-talba ħerqana li nħaddnu dak li fih nittamaw. L-erwieħ tal-martri, taħt l-artal, jgħajtu lill-Mulej: “Kemm se ddum Mulej ma titħallas ta’ demmna minn dawk li jgħammru fl-art?” (Apok 6,10). Trid issir ġustizzja magħhom fl-aħħar taż-żminijiet. Ħaffef, mela, Mulej, ħa tiġi saltnatek.[1730]

2818 It-talba tal-Mulej trid issemmi l-aktar il-miġja ta’ l-aħħar tas-Saltna ta’ Alla meta Kristu jerġa’ jiġi (ara Titu 2,13). Iżda din ix-xewqa ma tbigħedx il-Knisja mill-missjoni tagħha f’din id-dinja, anzi pjuttost timpenjaha. Għaliex minn nhar Għid il-Ħamsin, il-miġja tas-Saltna ta’ Alla hi opra ta’ l-Ispirtu tal-Mulej “li jtemm fid-dinja l-ħidma tiegħu u jagħti l-milja tal-qdusija”.[1731]

2819 “Is-Saltna ta’ Alla hi ġustizzja, u sliem u grazzja fl-Ispirtu s-Santu” (Rum 14,17). L-aħħar żminijiet li fihom aħna ninsabu huma dawk tal-miġja ta’ l-Ispirtu s-Santu: ma’ tulhom qiegħda sseħħ il-ġlieda deċiżiva bejn “il-ġisem” u l-Ispirtu (ara Gal 5,16-25).

Qalb safja biss tkun tista’ tgħid fi żgur “Tiġi saltnatek”. Trid tkun tgħallimt fl-iskola ta’ San Pawl biex tgħid: “Tħallux li d-dnub isaltan fuq dan il-ġisem li jmut” (Rum 6,12). Min iżomm ruħu safi f’għemilu, fi ħsibijietu u fi kliemu, jista’ jgħid lil Alla: “Tiġi saltnatek”.[1732]

2820 F’għażliet skond l-Ispirtu, l-insara ridu jiddistingwu bejn it-tkabbir tas-Saltna ta’ Alla u l-progress tal-kultura u tas-soċjetà li fih huma impenjati. Din d-distinzjoni ma tfissirx firda. Is-sejħa tal-bniedem għall-ħajja ta’ dejjem ma tneħħix, anzi ssaħħah id-dmir tiegħu li juża l-enerġiji u l-mezzi li rċieva minn għand Alla li ħalqu, ħa jaqdi f’din id-dinja l-ġustizzja u s-sliem.[1733]

2821 Din it-talba nsibuha u ġiet milqugħa fit-talba ta’ Ġesù (ara Ġw 17,17-20); tinsab preżenti u hi effikaċi fl-Ewkaristija; tagħti l-frott tagħha fil-ħajja ġdida skond il-beatitudnijiet (ara Mt 5,13-16; 6,24; 7,12-13).

 

III. Ikun dak li trid int kif fis-sema hekda fl-art

2822 Hi r-rieda ta’ Alla Missierna li “l-bnedmin kollha jsalvaw u jaslu biex jagħrfu l-verità” (1 Tim 2,3-4). Il-Mulej “jistabar għax ma jridx li xi ħadd jintilef” (2 Piet 3,9; ara Mt 18,14). Il-kmandament tiegħu, li fih jiġbor il-kmandamenti l-oħra kollha, u li jgħidilna x’inhi r-rieda kollha tiegħu, hu “li nħobbu lil xulxin bħalma ħabbna hu” (Ġw 13,34; ara 1 Ġw 3; 4; Lq 10, 25-37).

2823 “Hu għarrafna l-misteru tar-rieda tiegħu, il-pjan li għoġbu jfassal fih minn qabel … li kollox jinġabar taħt ras waħda, li hu Kristu, … Fih aħna lkoll konna magħżula, iddestinati minn qabel skond il-pjan imfassal minn qabel minn min imexxi kollox skond il-fehma tar-rieda tiegħu” (Ef 1,9-11). Bil-ħerqa kollha nitolbu li dan il-Pjan iseħħ sa l-aħħar fuq l-art kif ġa seħħ fis-sema.

2824 Hu fi Kristu, u bir-rieda tiegħu ta’ bniedem, li r-Rieda tal-Missier seħħet, u seħħet darba għal dejjem. Huwa u dieħel fid-dinja, Ġesù qal: “Hawn jien ġejt biex nagħmel ir-rieda tiegħek, o Alla” (Lh 10,7; Salm 40,7). Ġesù biss seta’ jgħid: “Jiena dejjem nagħmel dak li jogħġob lilu” (Ġw 8,29). Fit-talba ta’ l-agunija tiegħu, joqgħod għal din ir-Rieda għal kollox: “Tkun magħmula r-rieda tiegħek u mhux tiegħi.” (Lq 22,42; ara Ġw 4,34; 5,30; 6,38). Hu għalhekk li Ġesù “ta lilu nnifsu għal dnubietna skond ir-rieda ta’ Alla” (Gal 1,4). “Bis-saħħa ta’ din ir-rieda aħna konna mqaddsin permezz ta’ l-offerta tal-Ġisem ta’ Ġesù Kristu” (Lh 10,10).

2825 Ġesù “tgħallem minn dak li bata xi tfisser l-ubbidjenza” (Lh 5,8). Wisq aktar għandna nitgħallmu dan, aħna ħlejjaq u midinbin, li sirna ulied adottivi ta’ Alla. Aħna nitolbu lil Missierna biex ngħaqqdu r-rieda tagħna mar-rieda ta’ Ibnu ħa nagħmlu r-rieda tiegħu, il-Pjan tiegħu għas-salvazzjoni tal-ħajja tad-dinja. Aħna minna nfusna bla ħila li nwettqu dan: iżda magħqudin ma’ Ġesù u bil-qawwa ta’ l-Ispirtu s-Santu tiegħu, nistgħu nagħtuh ir-rieda tagħna u niddeċiedu li nagħżlu biss dak li Ibnu dejjem għażel: li jsir dak li għoġob lill-Missier (ara Ġw 8,29).

Magħqudin ma’ Kristu, nistgħu nsiru spirtu wieħed miegħu, u b’hekk nagħmlu r-rieda tiegħu, b’mod li tkun magħmula fl-art kif fis-sema.[1734]

Aħsbu ftit kif Ġesù jgħallimna nkunu umli, billi jurina li l-virtù tagħna ma tiddependix mill-impenn tagħna biss imma wkoll mill-grazzja ta’ Alla. Hu jikkmanda lil kull nisrani li jitlob biex jagħmel dan f’sens universali għad-dinja kollha. Għaliex ma jgħidx “Ħa tkun li trid int” fija u fik, “imma fid-dinja kollha”, biex il-ħażin jinżamm ’il bogħod, biex il-verità ssaltan, il-vizzju jinqered, biex il-virtù tagħti l-frott tagħha, u l-art ma tkunx aktar differenti mis-sema.[1735]

2826 Hu permezz tat-talb li jirnexxilna “nagħrfu x’inhi r-rieda ta’ Alla” (Rum 12,2; Ef 5,17) u niksbu “s-sabar biex nagħmlu r-rieda ta’ Alla” (Lh 10,36). Ġesù jgħallimna li wieħed jidħol fis-saltna tas-smewwiet, mhux bit-tpaċpiċ, imma billi titwettaq “ir-rieda ta’ Alla li hu fis-smewwiet” (Mt 7,21).

2827 “Min jagħmel ir-rieda ta’ Alla, lil dan Alla jisimgħu” (Ġw 9,31; ara 1 Ġw 5,14). Daqshekk hi qawwija t-talba tal-Knisja fl-isem ta’ Sidha, l-aktar fl-Ewkaristija; hi għaqda fl-interċessjoni ma’ l-Imqaddsa Omm Alla (ara Lq 1,38.49) u mal-qaddisin kollha li “għoġbu” lill-Mulej għax ma kellhomx rieda oħra ħlief dik tiegħu:

Nistgħu ukoll, mingħajr ma nkasbru l-verità, nagħtu lill-kelmiet: “Ikun li trid int kif fis-sema hekda fl-art” dan it-tifsir: ikun li trid int fil-Knisja kif f’Sidna Ġesù Kristu; ikun li trid int fl-Għarusa, li hi mgħarrsa miegħu kif fl-“Għarus li għamel ir-rieda tal-Missier”.[1736]

 

IV.Ħobżna ta’ kull jum agħtina llum

2828 Agħtina: sabiħa l-fiduċja ta’ l-ulied li jistennew kollox minn għand Missierhom. “Hu jtella’ x-xemx tiegħu sew fuq il-ħżiena u sew fuq it-tajbin, u jniżżel ix-xita tiegħu sew fuq min hu tajjeb u sew fuq min m’huwiex” (Mt 5,45), u jagħti lil kulħadd “ikilhom f’waqtu” (Salm 104,27). Kristu jgħallimna din it-talba li fil-fatt tigglorifika lil Missierna għax tagħraf li hu Tajjeb aktar minn kull tjieba.

2829 “Agħtina” tfisser ukoll il-Patt: aħna għalih u hu għalina. Imma “aħna” nagħrfuh bħala Missier il-bnedmin kollha u nitolbuh għalihom kollha, b’solidarjetà sħiħa ma’ ħtiġijiethom u mat-tbatijiet tagħhom.

2830 “Ħobżna”. Il-Missier li jagħtina l-ħajja ma jistax ma jagħtiniex ukoll l-ikel meħtieġ għall-ħajja, il-ġid kollu materjali u spiritwali “li jaqbel lilna”. Fid-Diskors tal-muntanja Ġesù jinsisti ħafna fuq din il-fiduċja ta’ wlied li tikkoopera mal-Providenza tal-Missier (ara Mt 6, 25-34). Ma timpenjana f’ebda qagħda passiva, li ma nagħmlu xejn (ara 2 Tes 3,6-13), imma trid teħlisna minn kull inkwiet żejjed u tħassib bla bżonn. Hu b’dan il-mod li jintelqu għal kollox f’Alla, uliedu:

Alla lil dawk li jfittxu s-Saltna u l-ġustizzja tiegħu, jagħtihom wisq aktar milli jitolbu. Kollox hu ta’ Alla, u għalhekk xejn ma jkun jonqsu min ikollu ’l Alla, jekk hu stess ma jonqosx lil Alla.[1737]

2831 Iżda l-preżenza fostna ta’ dawk li qed ibatu l-ġuħ għax ma għandhomx ħobż, turi aspett profond ieħor ta’ din it-talba. It-traġedja tal-ġuħ fid-dinja ssejjaħ lill-insara li jitolbu fil-verità, għal responsabbiltà konkreta b’riżq ħuthom, kemm fl-imġiba personali tagħhom, kif ukoll fis-solidarjetà tagħhom mal-ġens kollu tal-bnedmin. Din it-talba tal-Missierna ma nistgħux nifirduha mill-parabboli tal-fqajjar Lazzru (ara Lq 16, 19-31) u tal-ġudizzju universali (ara Mt 25,31-46).

2832 Bħalma hi l-ħmira fl-għaġina, hekk il-ħajja ġdida tas-Saltna trid teħmer l-art permezz ta’ l-Ispirtu ta’ Kristu.[1738] Trid tidher permezz tat-twettiq tal-ġustizzja fir-relazzjonijiet personali u soċjali, ekonomiċi u internazzjonali; iżda ma ninsew qatt li ma jistax ikun hemm strutturi ġusti, jekk ma jkunx hemm bnedmin li jridu jkunu ġusti.

2833 It-talba hi dwar “ħobżna”, ħobża “waħda” għal “ħafna”. Il-faqar tal-beatitudnijiet hu l-virtù tal-qsim ma’ l-oħrajn: jistedinna nagħtu u naqsmu l-ġid materjali u spiritwali, mhux għax imġegħlin, imma għall-imħabba, biex iż-żejjed ta’ xi wħud jgħin għan-nuqqas ta’ l-oħrajn (ara 2 Kor 8,1-15).

2834 “Talb u ħidma”.[1739] “Itolbu bħallikieku kollox jiddependi minn Alla, aħdmu bħallikieku kollox jiddependi minnkom”[1740]. Meta nkunu għamilna l-ħidma tagħna, l-ikel jibqa’ dejjem don ta’ Alla, ta’ Missierna; ħaġa tajba nitolbuhulu, aħna u nroddulu ħajr għalih. Dan hu li tfisser il-barka ta’ l-ikel fi ħdan familja nisranija.

2835 Din it-talba flimkien mar-responsabbiltà li ġġib magħha, tiswa wkoll għall-ġuħ ieħor li minnu jbatu l-bnedmin: “Il-bniedem mhux bil-ħobż biss jgħix, iżda b’kull kelma li toħroġ minn fomm Alla” (Dewt 8,3; Mt 4,4), jiġifieri mill-Kelma u n-Nifs tiegħu. L-insara għandhom jagħmlu minn kollox biex “ixandru l-Evanġelju lill-foqra”. Hemm ġuħ kbir fid-dinja, li mhux il-ġuħ tal-ħobż anqas il-għatx għall-ilma iżda għas-smigħ tal-Kelma tal-Mulej (Għam 8,11). Hu għalhekk li t-tifsir speċifikament nisrani tar-raba’ talba hu dwar il-Ħobż tal-Ħajja: il-Kelma ta’ Alla li trid tiġi milqugħa bil-fidi, il-Ġisem ta’ Kristu li jingħata fl-Ewkaristija (ara Ġw 6, 26-58).

2836 “Illum”: din ukoll hi espressjoni ta’ fiduċja. Il-Mulej jgħallimhielna (ara Mt 6,34; Eż 16,19): il-prużunzjoni tagħna ma setgħetx tivvintaha. Għaliex hi l-aktar talba għall-Kelma u għall-Ġisem ta’ Ibnu, “illum” m’huwiex biss ta’ dan iż-żmien li jgħaddi; hu l-Illum ta’ Alla:

Jekk il-ħobż tirċevih kull jum, kull jum hu għalik illum. Jekk Kristu hu għalik illum, kull jum jirxoxta għalik. Kif dan? “Ibni int, jien illum nissiltek” (Salm 2,7). Illum, jiġifieri: meta Kristu jirxoxta.[1741]

2837 “Ta’ kull jum”. Din il-kelma “èpiousios” ma nsibuhiex imkien ieħor fit-Testment il-Ġdid. Meħuda fis-sens taż-żmien, hi tiġdid pedagoġiku ta’ “illum” (ara Eż 16,19-21), biex twettaqna f’fiduċja “bla qjies”. Meħuda f’sens kwalitattiv, tfisser dak kollu li hu meħtieġ għall-ħajja, u f’sens aktar wiesa’ kull ġid li hu biżżejjed biex wieħed jgħix (ara 1 Tim 6,8). Meħuda letteralment (èpiousios: “’il fuq mill-essenzjal”) tindika direttament il-Ħobż tal-Ħajja, il-Ġisem ta’ Kristu, “mediċina għal ħajja bla tmiem”[1742] li mingħajrha ma jkollniex il-Ħajja fina (ara Ġw 6, 53-56). Fl-aħħarnett marbuta ma ta’ qabilha joħroġ ċar is-sens tal-ħwejjeġ tas-sema: “dan il-Jum” hu dak tal-Mulej, dak ta’ l-Ikla tas-Saltna tas-Sema antiċipata fl-Ewkaristija li fiha nduqu minn qabel is-Saltna li għad trid tiġi. Hu minħabba f’dan li hu xieraq li l-Liturġija ewkaristika tkun iċċelebrata “kull jum”.

L-Ewkaristija hija l-ħobża tagħna ta’ kull jum. Il-qawwa proprja ta’ dan l-ikel tas-sema hi qawwa ta’ għaqda: tgħaqqadna mal-Ġisem tal-Mulej u tagħmilna membri tiegħu biex insiru dak li nirċievu … Dan il-ħobż ta’ kull jum insibuh ukoll fil-qari li nisimgħu kull jum fil-Knisja, fl-innijiet li jitkantaw u li intom tkantaw. Dan kollu hu meħtieġ għall-mixi tagħna lejn is-sema.[1743]

Il-Missier tas-sema jħeġġiġna nitolbu l-Ħobż tas-sema bħala ulied is-sema, (ara Ġw 6,51). Kristu “nnifsu hu l-Ħobż, miżrugħ fil-Verġni, meħmur fil-laħam, magħġun fil-passjoni, moħmi fil-forn tal-qabar, maħżun fil-Knisja, miġjub fuq l-artali, joffri kull jum lill-insara l-ikel tas-sema”.[1744]

 

V.Aħfrilna dnubietna bħalma naħfru lil min hu ħati għalina

2838 Din it-talba tgħaġġibna. Kieku nqisu l-ewwel parti tat-talba: “Aħfrilna dnubietna”, impliċitament din ġa tinsab fl-ewwel tliet talbiet tal-Missierna, għax Kristu offra s-sagrifiċċju tiegħu “għall-maħfra tad-dnubiet”. Iżda t-tieni parti tat-talba turina li Alla t-talba tagħna ma jilqagħhiex qabel iseħħ dak li qed jistenna minna. Qed nitolbu ħaġa għall-ġejjieni, iżda biex dak li qed nitolbu jingħatalna, aħna rridu nkunu ġa tajna t-tweġiba tagħna: kelma waħda tgħaqqad iż-żewġ partijiet tat-talba: “bħalma”.

 

AĦFRILNA DNUBIETNA …

2839 Bdejna nitolbu lil Missierna tas-sema b’fiduċja qalbiena. Aħna nitolbu li jitqaddes ismu; tlabna wkoll li nitqaddsu dejjem aktar. Iżda, għalkemm ilbisna l-libsa tal-Magħmudija, ma niqfux li nidinbu, li nitbiegħdu minn Alla. Issa, f’din it-talba, qed nerġgħu lura lejn Alla bħall-iben il-ħali (ara Lq 15,11-32), u nistqarru li aħna midinbin quddiemu, bħall-pubblikan (ara Lq 18,13). It-talba tagħna tibda bi “stqarrija”: nistqarru fl-istess waqt il-miżerja tagħna u l-ħniena kbira ta’ Alla. It-tama tagħna hi sħiħa, għax f’Ibnu “għandna l- fidwa, il-maħfra tad-dnubiet” (Kol. 1,14; Ef 1,7). Sinjal effikaċi u żgur tal-maħfra ta’ Alla nsibuh fis-sagramenti tal-Knisja tiegħu (ara Mt 26,28; Ġw 20,23).

2840 Issa, u din hi ħaġa tremenda, din il-mewġa ta’ ħniena ma tistax tidħol f’qalbna qabel ma nkunu ħfirna lil min hu ħati għalina. L-Imħabba, bħall-Ġisem ta’ Kristu ma tinqasamx: ma nistgħux inħobbu ’l Alla li ma nistgħux naraw u ma nħobbux lil ħutna li naraw (ara 1 Ġw 4,20). Meta niċħdu l-maħfra lil ħutna, qalbna tingħalaq, u l-ebusija tagħha ma tħallix l-imħabba kollha ħniena tal-Missier tidħol fiha: permezz ta’ l-istqarrija ta’ dnubna, qalbna hi miftuħa għal-grazzja tiegħu.

2841 Din it-talba hi hekk importanti li lilha biss il-Mulej jiżviluppaha fid-Diskors tal-muntanja (ara Mt 6,14-15; 5,23-24; Mk 11,25). Mhux possibbli għall-bniedem iwieġeb għal din it-talba kruċjali tal-misteru tal-Patt il-Ġdid. Imma għal “Alla ma hemm xejn li ma jistax ikun”.

 

… BĦALMA NAĦFRU LIL MIN HU ĦATI GĦALINA

2842 Ġesù mhux l-ewwel darba li juża l-kelma “bħalma” “Kunu mela perfetti bħalma hu perfett Missierkom li hu fis-smewwiet” (Mt 5,48). “Ħennu bħalma hu ħanin Missierkom” (Lq 6,36). “Nagħtikom kmandament ġdid: bħalma ħabbejtkom jien, hekk ukoll intom ħobbu lil xulxin” (Ġw 13,34). Il-ħarsien tal-kmandament tal-Mulej, isir impossibbli jekk ix-xebh fuq il-mudell divin ikun biss tal-qoxra. Hawnhekk qiegħed jintalab minna tisħib vitali “mill-fond ta’ qalbna” fil-Qdusija, fil-Ħniena u fl-Imħabba ta’ Alla tagħna. L-Ispirtu biss, li bih “ngħixu” (Gal 5,25) jista’ jagħmel “tagħna” s-sentimenti ta’ Kristu Ġesù (ara Fil 2,1.5). Għalhekk ikun possibbli li “aħna naħfru lil xulxin, bħalma Alla jaħfer lilna fi Kristu” (Ef 4,32).

2843 Hekk iseħħu kliem il-Mulej fuq il-maħfra, fuq dik l-Imħabba li tħobb sa l-aħħar (ara Ġw 13,1). Il-parabbola tal-qaddej bla ħniena li tagħlaq it-tagħlim tal-Mulej fuq ix-xirka tal-Knisja (ara Mt 18,23-35), tintemm b’dan il-kliem: “Hekk jagħmel lilkom Missieri li hu fis-smewwiet jekk ma taħfrux lil xulxin minn qalbkom”. Hu “fil-fond tal-qalb ” li kollox jinħall u jintrabat. Mhux fil-ħila tagħna li ma nħossux aktar l-offiża li ssirilna u ninsewha; iżda l-qalb li toffri lilha nnifisha lill-Ispirtu s-Santu tbiddel l-offiża f’mogħdrija u ssaffi l-memorja billi tbiddel l-offiża f’talba.

2844 It-talba nisranija tasal sal-maħfra ta’ l-għedewwa (ara Mt 5,43-44). Tbiddel lid-dixxiplu u tagħmlu jixbah l-Imgħallem. Il-maħfra hi fil-quċċata tat-talba nisranija: id-don tat-talb ma nistgħux nirċevuh jekk qalbna ma tkunx f’armonija mal-ħniena u l-mogħdrija ta’ Alla. Il-maħfra hi ukoll xhieda li fid-dinja tagħna, l-imħabba hi aqwa mid-dnub. Il-martri tal-bieraħ u ta’ llum, jagħtu din ix-xhieda ta’ Ġesù. Il-maħfra hi l-kondizzjoni essenzjali għar-Rikonċiljazzjoni (ara 2 Kor 5, 18-21) ta’ wlied Alla mal-Missier, u tal-bnedmin bejniethom.[1745]

2845 Ma hemmx limiti u lanqas qjies għall-maħfra li essenzjalment tiġi minn Alla (ara Mt 18,21-22; Lq 17,3-4). Jekk hi maħfra ta’ l-offiżi li jsirulna (“dnubiet” skond Lq 11,4 jew “djun” skond Mt 6,12), aħna dejjem midjunin: “Tkunux obbligati lejn ħadd, ħlief li tħobbu lil xulxin” (Rum 13,8). L-għaqda fit-Trinità Qaddisa hi l-bidu u l-kriterju tal-verità ta’ kull relazzjoni (ara 1 Ġw 3,19-24). Ngħixuha fit-talb, u l-aktar fl-Ewkaristija.

Alla ma jilqax is-sagrifiċċju ta’ dawk li jwettqu l-firda; Hu jibgħathom lura mill-artal sabiex l-ewwel imorru jitħabbu ma’ ħuthom: Alla jtaffi l-għadab tiegħu bit-talb ta’ min tassew irid il-paċi. L-offerta li l-aktar togħġob hi l-paċi tagħna, l-għaqda tagħna ma’ l-oħrajn, ix-xirka fil-Missier, fl-Iben u fl-Ispirtu s-Santu tal-ġemgħa kollha ta’ l-insara.[1746]

 

VI.Iddaħħalniex fit-tiġrib

2846 Din it-talba tressaqna lejn għerq tat-talba ta’ qabel, għax dnubietna huma l-frott tal-kunsens li nagħtu lit-tiġrib, lit-tentazzjoni. Nitolbu lil Missierna tas-sema biex ma “jdaħħalniex” fit-tiġrib. Diffiċli ħafna tittraduċi b’kelma waħda l-kelma Griega, li tfisser “tħalliniex nidħlu fit-tiġrib” (ara Mt 26,41), “tħalliniex naqgħu fit-tiġrib”. “Alla ma jistax jiġġarrab għall-ħażen, u lanqas ma hu se jġarrab lil ħadd” (Ġak 1,13), anzi jrid jeħlisna mit-tiġrib. Aħna nitolbuh biex ma jħalliniex naqbdu t-triq li twassal għad-dnub. Aħna mpenjati fil-ġlieda bejn “il-ġisem u l-ispirtu”. B’din it-talba nitolbu l-għajnuna ta’ l-Ispirtu għad-dixxerniment u għall qawwa, ħa nagħrfu nagħżlu bejn it- tajjeb u l-ħażin u jkollna l-qawwa nżommu ruħna ’l bogħod minn dak li hu ħażin.

2847 L-Ispirtu s-Santu jgħinna nagħrfu d-differenza li hemm bejn il-prova, meħtieġa għat-tkabbir tal-bniedem interjuri (Lq 8, 13-15; Atti 14,22; 2 Tim 3,12) sabiex ikollna “virtù li tkun għaddiet mill-prova” (Rum 5,3-5), u t-tentazzjoni, li twassal għad-dnub u għall-mewt. Irridu wkoll nagħarfu nagħżlu bejn li “nkunu mġarrbin” u li “naċċettaw” it-tiġrib. Fl-aħħarnett, il-kapaċità li nagħrfu nagħżlu tikxef il-ġibda tat-tiġrib: li juri l-ħaġa bħala “tajba, togħġob lill-għajnejn, tħajjar” (Ġen 3,6), meta fil-fatt il-frott tagħha hu l-mewt..

Alla ma jridx iġegħelna nagħmlu t-tajjeb, iridna ħielsa … Xi drabi t-tiġrib jiswa. Ħlief Alla, ħadd ma jaf xi rċeviet ruħna minn għand Alla, lanqas ma nafuh dan aħna stess. Iżda t-tiġrib jurih biex jgħallimna nagħrfu lilna nfusna u hekk nintebħu bil-miżerja tagħna u jġegħelna nroddu ħajr lil Alla għall-ġid li t-tiġrib uriena.[1747]

2848 “Indaħħalniex fit-tiġrib” titlob deċiżjoni mill-qalb. “Fejn hemm it-teżor tiegħek hemm tinsab qalbek ukoll … Ma nistgħux naqdu lil Alla u l-flus” (Mt 6,21.24). “Jekk ngħixu fl-Ispirtu, ħalli nimxu bl-Ispirtu” (Gal 5,25). Jekk aħna nilqgħu l-Ispirtu s-Santu, il-Missier jagħtina l-qawwa. “Sa issa ebda tiġrib ma laħaqkom li bniedem ma jiflaħx għalih. Alla hu fidil u ma jħallikomx tiġġarrbu aktar milli tifilħu: jaħseb li mat-tiġrib jagħtikom il-qawwa u l-għajnuna biex tkunu tifilħu għalih” (1 Kor 10,13).

2849 Din it-taqbida u din ir-rebħa huma possibbli biss fit-talb. Hu permezz tat-talb tiegħu li Ġesù rebaħ lix-xitan sa mill-bidu (ara Mt 4,1-11) kif ukoll waqt l-aħħar taqbida (ara Mt 26,36-44). Hu minħabba t-taqbida u l-agunija tiegħu li Kristu f’din it-talba jgħaqqadna mal-Missier tagħna. Is-sahra tal-qalb hi msemmija b’insistenza f’rabta ma’ dik tiegħu (ara Mt 13,9.23.33-37; 14.38; Lq 12,35-40). Is-sahra hi “l-għassa jew il-ħarsien tal-qalb” u Ġesù jitlob lil Missier biex “iħarisna f’ismu” (Ġw 17,11). L-Ispirtu s-Santu jfittex li jkebbes fina bla waqfien din is-sahra (ara 1 Kor 16,13; Kol 4,2; 1 Tess 5,6; 1 Piet 5,8). Din it-talba takkwista s-sens drammatiku kollu tagħha f’din id-dinja; hi talba għall-perseveranza aħħarija. “Arani gej bħall-ħalliel! Hieni min jishar!” (Apok 16,15).

 

VII. Eħlisna mid-deni

2850 L-aħħar talba tal-Missierna tinsab ukoll fit-talba ta’ Ġesù: “Ma nitolbokx li twarrabhom mid-dinja, imma li tħarishom mill-Ħażin” (Ġw 17,15). It-talba hi għalina, għal kull wieħed minna personalment, imma hu dejjem “aħna” li nitolbu f’għaqda mal-Knisja kollha, għall-ħelsien tal-ġens kollu tal-bnedmin. It-Talba tal-Mulej ma tieqaf qatt tiftħilna qalbna għad-dimensjonijiet tal-Pjan tas-salvazzjoni. L-interdipendenza tagħna fid-dramm tad-dnub u tal-mewt hi mibdula f’solidarjetà fil-Ġisem ta’ Kristu, fix-“xirka tal-qaddisin”.[1748]

2851 F’din it-talba d-deni m’huwiex xi ħaġa astratta, imma hu persuna, ix-Xitan, il-Ħażin, l-anġlu li ħadha kontra Alla. Ix-xitan, “diavolo” dia-bolos, dak li “jeħodha kontra l-Pjan ta’ Alla, l-“opra ta’ salvazzjoni” li seħħet fi Kristu.

2852 “Qattiel sa mill-bidu, giddieb u missier il-gideb” (Ġw 8,44), “ix-Xitan, il-qarrieq tad-dinja kollha” (Apok 12,9) daħħal id-dnub u l-mewt fid-dinja u b’rebħa sħiħa fuqu l-ħolqien kollu jiġi “meħlus mid-dnub u l-mewt”.[1749] “Aħna nafu li kull min hu mwieled minn Alla ma jidnibx, imma l-Iben ta’ Alla jħarsu mid-dnub, u l-Ħażin ma jmissux b’idejh. Nafu li aħna ġejjin minn Alla u li d-dinja kollha qiegħda taħt idejn il-ħażin” (1 Ġw 5,18-19).

Il-Mulej li neħħiliek id-dnub tiegħek u ħafirlek ħtijietek, iħarsek ukoll u jeħilsek mill-qerq tax-xitan li jġarrbek, biex l-għadu li mdorri joħloq il-ħtija ma jeħdokx għal għarrieda. Min jafda f’Alla ma jibżax mix-Xitan. “Jekk Alla magħna, min jista’ jkun kontra tagħna?”(Rum 8,31)[1750]

2853 Ir-rebħa fuq “il-prinċep ta’ din id-dinja” nkisbet darba għal dejjem fis-Siegħa li fiha Ġesù ta lilu nnifsu għall-mewt biex jagħti l-Ħajja lilna. Iseħħ imbagħad il-ġudizzju ta’ din id-dinja u “l-prinċep ta’ din id-dinja” (Ġw 14,10) “jitkeċċa ’l barra” (Ġw 12,31; Apok 12,11). “Jitlaq wara l-Mara” (ara Apok 12,13-16), iżda ma għandux setgħa fuqha: Eva l-ġdida, “mimlija bil-grazzja” ta’ l-Ispirtu s-Santu, hi ħielsa minn kull dnub u mit-taħsir tal-mewt (l-Imnissla bla Tebgħa u Mtellgħa s-Sema bir-ruħ u l-ġisem, l-Imqaddsa Verġni Marija Omm Alla). “U d-dragun imtela bil-korla għall-Mara u mar biex jagħmel gwerra mal-bqija ta’ nisilha” (Apok 12,17). Hu għalhekk li l-Ispirtu u l-Knisja jitolbu: “Ejja, Mulej Ġesù!” (Apok 22,17.20), għax il-Miġja tiegħu teħlisna mill-Ħażin.

2854 Meta nitolbu l-ħelsien mill-Ħażin, nitolbu wkoll li nkunu meħlusa minn kull deni ta’ l-imgħoddi u tal-ġejjieni, deni li ġej minn dak li jħajjar għalih. Iżda f’din l-aħħar talba, il-Knisja tippreżenta lill-Missier it-tiġrib kollu tad-dinja. Mal-ħelsien mid-deni li jġarrab il-ġens kollu tal-bnedmin, il-Knisja titlob id-don għażiż tal-paċi u l-grazzja li toqgħod dejjem tistenna sa l-aħħar it-tieni miġja ta’ Kristu. Hija u titlob b’dan il-mod, il-Knisja tgħix minn qabel, fl-umiltà tal-fidi, it-tiġdid ta’ kollox u ta’ kulħadd f’dak li għandu f’idejh l-imfietaħ tal-Mewt u ta’ Post il-Mejtin” (Apok 1,18), “li hu, li kien, li għad irid jiġi, dak li jista’ kollox” (Apok 1,8 ara 1,4).

Eħlisna, nitolbuk, Mulej, minn kull deni; agħtina fit-tjieba u l-ħniena tiegħek, il-paċi fi żmienna, biex inkunu ħielsa minn kull dnub, u mħarsa minn kull inkwiet, aħna u nistennew u nittamaw il-hena u l-miġja tas-Salvatur tagħna Ġesù Kristu.[1751]

 

ID-DOSSOLOĠIJA TA’ L-AĦĦAR

2855 Id-dossoloġija ta’ l-aħħar: “Għax tiegħek hi s-saltna, il-qawwa u l-glorja għal dejjem”, ittenni l-ewwel tliet talbiet tal-Missierna: il-glorifikazzjoni ta’ l-Isem tiegħu, il-miġja tas-Saltna tiegħu, u l-qawwa tar-Rieda tiegħu għas-salvazzjoni. Iżda dawn l-ewwel tliet talbiet fid-dissoloġija qed jiġu mtennija f’sura ta’ adorazzjoni u radd il-ħajr kif isir fil-Liturġija tas-sema (ara Apok 1,6; 4,11; 5,13). Il-prinċep ta’ din id-dinja b’mod qarrieq kien attribwixxa lilu nnifsu dawn it-tliet titli tas-saltna, tal-qawwa u tal-glorja (ara Lq 4,5-6); Kristu l-Mulej reġa’ tahom lura lill-Missier tiegħu u tagħna sa dak il-jum li fih jafdalu s-Saltna meta l-Misteru tas-salvazzjoni jkun laħaq il-milja sħiħa tiegħu u Alla jkun kollox f’kulħadd (ara 1 Kor 15,25-28).

2856 “Imbagħad, meta ttemm it-talba tgħid Amen u b’dan l-Amen li jfisser “Hekk ikun” (ara Lq 1,38) int twettaq it-talba li għallimna l-Mulej”.[1752]

 

Fil-qosor

2857 Fil-“Missierna” l-ewwel tliet talbiet huma dwar il-Glorja tal-Missier, it-Tqaddis ta’ Ismu, u l-Miġja ta’ Saltnatu u s-Sħuħija tar-Rieda tiegħu. L-erba’ talbiet l-oħra juru xewqatna: talbiet għall-manteniment ta’ ħajjitna u għall-fejqan mid-dnub; jorbtu mal-ġlieda tagħna għar-rebħa tat-Tajjeb fuq il-Ħażin.

2858 Meta nitolbu: “Jitqaddes ismek” aħna nidħlu fil-Pjan ta’ Alla: it-tqaddis ta’ Ismu – rivelat lil Mosè, imbagħad f’Ġesù – minna u fina u f’kull ġens u f’kull bniedem.

2859 Fit-tieni talba il-Knisja tħares l-aktar lejn it-tieni miġja ta’ Kristu, lejn il-miġja fl-aħħar taż-żmien tas-Saltna ta’ Alla. Titlob ukoll għall-kobor tas-Saltna ta’ Alla fl-“illum” ta’ ħajjitna.

2860 Fit-tielet talba nitolbu biex Alla jgħaqqad ir-rieda tagħna ma’ dik ta’ Ibnu biex iseħħ il-Pjan tas-salvazzjoni fil-ħajja tad-dinja.

2861 Fir-raba’ talba ngħidu: “Agħtina” biex nuru, f’għaqda ma’ ħutna kollha, il-fiduċja tagħna fil-Missier tagħna tas-sema. “Ħobżna” hu l-ikel ta’ din l-art li neħtieġu biex ngħixu, u jfisser ukoll il-Ħobż tal-Ħajja: il-Kelma ta’ Alla u l-Ġisem ta’ Kristu. Nirċevuh fl-“Illum” ta’ Alla, bħala l-ikel li ma nistgħux ngħaddu mingħajru (meħtieġ fuq li meħtieġ), l-ikel tal-Ikla tas-Saltna, li ddewwaqna minn qabel l-Ewkaristija.

2862 Il-ħames talba hi dwar in-nuqqasijiet tagħna u nitolbu l-maħfra tagħhom mill-ħniena ta’ Alla li ma tidħolx f’qalbna jekk aħna ma nkunux għarafna naħfru lill-għedewwa tagħna, bħalma għamel Kristu u bl-għajnuna tiegħu.

2863 Meta ngħidu “Iddaħħalniex fit-tiġrib” inkunu nitolbu ’l Alla biex ma jħalliniex naqbdu t-triq tad-dnub. B’din it-talba nitolbu l-Ispirtu jagħtina l-grazzja li nagħrfu t-tajjeb mill-ħażin, u l-qawwa biex nagħmlu t-tajjeb. Nitolbu wkoll li qalbna tishar dejjem fuq l-imġiba kollha tagħna u li niksbu l-perseveranza ta’ l-aħħar.

2864 Fl-aħħar talba “Eħlisna mid-deni” in-nisrani, flimkien mal-Knisja, jitlob ’l Alla li jurina r-rebħa, li Kristu ġa kiseb, fuq “il-prinċep ta’ din id-dinja”, ix-xitan, l-anġlu li personalment jeħodha kontra Alla u l-Pjan tiegħu ta’ salvazzjoni.

2865 Bl-“Ammen” ta’ l-għeluq, aħna nesprimu l-“fiat” tagħna għas-seba’ talbiet, jiġifieri “Hekk ikun”.

 


WERREJ TAR-RIFERENZI

 

Fit-tieni kolonna jidhru n-numri tal-katekiż. L-asterisk ifisser li l-passi mill-Iskrittura, mid-dokumenti tal-Konċilju, jew mill-Kodiċi, mhumiex ċitati letteralment (Prologu n.19)

 

 

L-Iskrittura mqaddsa

 

 

It-Testment il-qadim

 

 

Ġenesi (Ġen)

 

1 1-2, 4 337

1 1 268*, 279, 280, 290

1 2-3 292*

1 2 243*, 703*, 1218*

1 3 298*

1 4 299

1 10 299

1 12 299

1 14 347*

1 18 299

1 21 299

1 26-29 2402*

1 26-28 307*

1 26-27 1602*

1 26 36*, 225, 299*, 343*, 2501,

 2809

1 27 355, 383, 1064, 1607*,

 1652, 2331, 2427*

1 28-31 2415*

1 28 372, 373, 1604, 1607*, 1652,

 2331, 2427*

1 31 299, 1604*

2 1-3 345

2 2 314*, 2184

2 7 362, 369*, 703*

2 8 378*

2 15 378

2 17 376*, 396, 396, 400*, 1006*,

 1008*

2 18-25 1605

2 18 371, 1652

2 19-20 371, 2417*

2 22 369*, 1607*

2 23 371

2 24 372, 1627*, 1644*, 2335

2 25 376*

3 390*, 2795*

3 1-11 397*

3 3 1008*

3 4-5 391*

3 5 392, 398*, 399*, 1850

3 6 2541, 2847

3 7 400*

3 8-10 29*

3 9-10 399*

3 9 410*, 2568

3 11-13 400*

3 11 2515

3 12 1607*

3 13 1736, 2568

3 14-19 2427*

3 15 70*, 410*, 489*

3 16-19 1607*

3 16 376*, 400*, 1609

3 16b 1607*

3 17-19 378*

3 17 400*

3 19 376*, 400, 400*, 1008*, 1609

3 20 489*

3 21 1608*

3 24 332*

4 1-2 2335*

4 3-15 401*

4 3-7 2538*

4 4 2569*

4 8-12 2259*

4 10-11 2259

4 10 1736*, 1867*, 2268*

4 26 2569*

5 1-2 2331

5 1 2335*

5 24 2569

6 3 990*

6 5 401*

6 9 2569

6 12 401*

8 8-12 701*

8 20-9, 17 2569*

9 1-4 2417*

9 5-6 2260

9 8-16 2569*

9 9 56*

9 16 71*

10 5 56

10 20-31 56*

11 4-6 57*

12 1-4 145*

12 1 59

12 2 762*, 1669*

12 3 706*, 2676

12 3 LXX 59

12 4 2570

13 8 500*

14 16 500*

14 18 58*, 1333, 1544

15 2-3 2570*

15 2 2374

15 5-6 762*

15 5 146*, 288*

15 6 146*, 2571*

17 1-2 2571*

17 4-8 1819*

17 5 59

18 1-15 706*, 2571*

18 10-14 489*

18 14 148*, 276

18 16-33 2571*

18 20 1867*

19 332*

19 1-29 2357*

19 13 1867*

21 1-2 489*

21 17 332*

22 1-18 1819*

22 8 2572

22 11 332*

22 17-19 706*

23 4 145*

25-26 2335*

28 10-22 2573*

29 15 500*

30 1 2374

32 25-31 2573*

38 18 1295*

41 42 1295*

45 8 312

49 24 269

50 20 312

 

Eżodu (Eż)

 

3 1-10 2575*

3 5-6 208*

3 5 2777

3 6 205, 207

3 7-10 1867*

3 13-15 205

3 14 4469, 2666*, 2810*

4 22 238, 441*

12 3-14 608

13 3 1363*

13 12-13 529*

13 22 659*

15 1 2810

15 26 1502

16 19-21 2837*

16 19 2836*

17 1-6 694*

17 2-7 2119*

17 8-13 2577*

19-20 708*

19 751*, 2060*

19 5-6 709, 762*, 2810*

19 6 63*, 1539

19 16-25 2085*

20 1-17 2056*

20 2-5 2083

20 2 2061

20 7 2141

20 8-10 2167

20 11 2169

20 12 2196, 2200, 2214*

20 13 2257

20 14 2330

20 15 2400

20 16 2463, 2504

20 17 1456*, 2513, 2533

22 20-22 1867*

23 7 2261

23 12 2172

23 20-23 332*

24 2060*

24 7 2060

24 8 613*

24 15-18 697*, 2085*

25 10-22 21309

25 16 2058, 2058

25 22 433*

29 1-30 1539*

29 7 436*

30 22-32 695*

31 15 2168, 2189

31 16 2171*

31 17 2172

31 18 700, 2056, 2058,

32 210*

32 1-34, 9 2577*

32 15 2058

33 9-10 697*

33 11 2576

33 12-17 210*

33 18-19 210

33 19-23 2583*, 2666*

34 5-6 210

34 6 214, 231, 2577*

34 7 211

34 9 210*

34 28 2056

34 29 2058

40 1-2 2058

40 36-38 697*

 

Levitiku (Lev)

 

8 1539*

8 12 436*

16 2 433*

16 15-16 433*, 613*

17 14 2260*

18 7-20 2388*

19 2 2811

19 13 2434*

19 15 1807

19 18 2055*

20 26 2813

26 12 2550

 

Numri (Num)

 

1 48-53 1539*

7 89 433*

11 24-25 1541*

12 3 2576

12 7-8 2576

12 13-14 2577*

21 4-9 2130*

24 17-19 528*

24 17 528*

28 9 582*

 

 

 

Dewteronomju (Dewt)

 

1-11 708*

4 13 2056

4 15-16 2129

4 19 57*

4 37 218*

5 2 2060

5 4 2059

5 6-22 2056*

5 6-9 2083*

5 6 431, 2061, 2133

5 11 2141

5 12-15 2167*

5 12 2189

5 15 2057, 2170

5 16 2196*, 2200, 2247

5 17 2330

5 19 2400, 2450

5 21 2533

5 22 2056, 2058

6 4-5 201, 459*, 2083, 2093*

6 4 228

6 5 368*, 2055*

6 13-14 2084

6 13 2096, 2150

6 16 2119

7 6 762*

7 8 218*

7 9 215*

8 3 1334*, 2835

10 4 2056

10 15 218*

11 14 1293*

14 1 441*

15 11 2449

18 10 2116*

24 1 1610*

24 14-15 1867*, 24099, 2434*

25 13-16 2409*

28 10 63

29-30 708*

29 3 368*

30 14 2057

30 15-20 1696*

31 9 2056*

31 24 2056*

32 6 238*

32 8 57*, 441*

32 34 1295*

32 39 304*

 

Ġożwè (Ġoż)

 

3 10 2112

13 33 1539*

 

Mħallfin (Mħal)

 

6 11-24 332*

13 332*

13 18 206*

 

1 Samwel (1 Sam)

 

1 489*

1 9-18 2578*

3 9-10 2578

9 16 436*

10 1 436*

12 23 2578

16 1 436*

16 12-13 436*

16 13 695*

28 19 633*

 

II Samwel (2 Sam)

 

7 709*

7 14 238*, 441*

7 18-29 2579*

7 28 215

12 1 2538*

12 4 2538*

12 7-15 1736*

 

I Slaten (1 Slat)

 

1 39 436*

6 23-28 2130*

7 23-26 2130*

8 10-61 2580*

8 10-12 697*

17 7-24 2583*

18 20-39 2583*

18 26-29 2766*

18 38-39 696*

18 39 2582*

19 1-14 2583*

19 5 332*

19 16 436*

21 1-29 2538*

21 8 1295*

 

II Slaten (2 Slat)

 

2 9 2684*

7 28 2465*

 

I Kronaki (1 Kron)

 

17 13 441*

 

II Kronaki (2 Kron)

 

36 21 2172*

 

 

 

Esdra (Esd)

 

9 6-15 2585*

 

 

Nehemija (Neh)

 

1 4-11 2585*

13 15-22 2172*

 

Tobit (Tob)

 

1 16-18 2300*

2 12-18 vulg. 312*

3 11-16 2585*

4 3-4 2214*

4 5-11 2447*

4 15 1789*

8 4-9 2361

8 6 360*

12 8 1434*

12 12 336*

13 2 269*

 

Ġuditta (Ġud)

 

9 2-14 2585*

 

Ester (Est)

 

4 17b 269*

 

II Makkabej (2 Mak)

 

6 30 363*

7 9 992

7 14 992

7 22-23 297

7 28 297

7 29 992*

10 29-30 333*

11 8 333*

12 45 958

12 46 1032

 

Ġob

 

1 5 1032*

1 6 441*

10 8-12 2270*

12 10 2318

33 23-24 336*

36 26 223

38 7 332*

42 2 275

42 3 299*

 

 

 

Salmi

 

2 1-2 600*

2 2 436*

2 6-7 745*

2 7-8 2606

2 7 441*, 653*, 2836

6 3 1502*

6 6 633*

8 2809*

8 2 300, 2566

8 3 559*

8 6 2566, 2809

8 11 2160

16 9-10 627*

19 2-5 299*

19 2 326*

22 304*

22 1 603

22 2 2605*

22 10-11 22709

22 15 112*

22 27 716*

23 5 1293*

24 6 2582

24 7-10 559

24 8-10 269

24 9-10 2628

27 8 2730

27 10 239*

29 2 2143*

32 304*

32 5 1502*

33 6 292*, 703*

34 3 716*

34 8 336*

35 304*

38 1502*

38 5 1502*

39 9 1502*

39 12 1502*

40 2 2657

40 5 150*

40 7-9 LXX 462

40 7 2824

42 3 2112

42 8 2803

50 3 1039

51 6 431*, 1850

51 12 298*, 431*

51 19 1428, 2100

55 23 322*

56 5 990*

68 6 238*

69 10 584

79 9 431*

82 6 441*

84 3 1770

85 11 214*

85 12 2795*

88 709*

88 11-13 633*

89 49 633*

91 10-13 336*

95 1-6 2628*

95 7-8 2659

95 7 1165*

95 9 2119*

95 10 539*

96 2 2143*

102 27-28 212

103 304*

103 20 329

104 288*

104 13-15 1333*

104 15 1293*

104 24 295

104 27 2828

104 30 292*, 703*

105 3 30

106 23 2577

107 20 1502*

110 1 659*

110 4 1537*

111 9 2807*

113 1-2 2143*

115 3 268, 303

115 4-5 2112

115 8 2112

115 15 216*, 287

115 16 326*, 326*

116 12 224

116 13 1330*

116 17 1330*

117 24 2173

118 14 1808

118 22 587*, 756*

118 26 559

118 30 2465*

118 142 2465*

119 90 2465

119 105 141

119 160 215

121 2 1605*

124 8 287

130 2-3 370*

130 14 2559

131 2 239*

134 3 287

135 6 269

138 304*

138 2 214

139 15 2270

143 10 1831

145 3 300

145 9 295, 342*

146 3-4 150*

 

 

 

Proverbi (Prov)

 

1 8 2214*

6 20-22 2216

8 1-9, 6 721*

8 6 2465*

8 22-31 288*

13 1 2216

14 15 1806

17 6 2219

18 5 2476*

19 9 2476*

19 21 303

21 1 269*

25 9-10 2489*

 

Kohelet (Koh)

 

3 20-21 703*

12 1 1007

12 7 1007

 

Għanja ta’ l-Għanjiet (Għan)

 

1 7 2709

3 1-4 2709*

8 6-7 1611

8 6 1040*, 1295*

 

Għerf

 

1 13 413, 1008*

2 23-24 1008*

2 24-25 2538*

2 24 391*, 413

4 8 1308

7 17-21 216*, 283

7 18 2501

7 25-26 2500

7 29-30 2500

8 1 302

8 2 2500

8 7 1805

9 9 295*

10 5 57*

11 20 299

11 21 269

11 23 269

11 24-26 301

11 24 373

13 1-15, 19 2112*

13 1-9 32*, 216*

13 1 1147*

13 3 2129, 2500

13 5 41, 2500

14 12 2534*

15 5 2520

16 5-14 2130*

18 13 441*

 

Bin Sirak (Sir)

 

1 22 2339*

3 2-6 2218

3 12 2218

3 16 2218

5 2 1809

5 9 2536

7 27-28 2215

11 14 304*

15 14 1730, 1743

17 22 2447*

18 30 1809

21 28 2477*

24 721*

27 16 2489*

30 1-2 2223

36 11 441*

37 27-31 1809*

43 27-28 2129

43 28 300*

48 1 696

50 20 433*

 

Isaija (Is)

 

1 2-4 762*

1 6 1293*

1 10-20 2100*

1 16-17 1430*

1 17 1435*

1 24 269

2 2-5 762*

2 2-4 64*

2 4 2317

5 1-7 755*

6-12 712*

6 1 1137

6 2-3 1138*

6 3 2809*

6 5 208, 2584*

6 6 332*

6 8 2584*

6 11 2584*

7 14 497

9 5 2305

10 5-15 304*

11 1-9 672*

11 1-2 712, 1831*

11 2 436*, 536*, 1286*

12 3 2561*

29 11 1295*

29 13 368*

32 17 2304*

33 24 1502*

38 1502*

40 1-3 719*

40 6 990*

40 11 754*

42 1-9 713*

42 1 536*, 555*

42 3 580

42 6 580

43 1-7 218*

43 1 287*, 2158*, 2167*

43 19 711

44 6 198, 212*

44 9-20 2112*

44 24 288*

45 5-7 304*

45 8 2795*

45 15 206

45 22-24 201

49 1-6 713*

49 5-6 64*

49 13 716*

49 14-15 219*, 370*

49 15 239*

50 4-10 713*

50 4 141*

51 1 2561*

52 13-53, 12 713*

53 1 591*

53 4-6 1505*

53 4 517*, 1505*

53 7-8 601-

53 7 608

53 8 627

53 10-12 440*, 615

53 10 623*

53 11-12 601-

53 11 64*, 579*, 601, 623, 1502-

53 12 536*, 608*

54 1611*

54 8 220

54 10 220

55 1 694*, 2121*

55 3 762*

58 6-7 2447*

61 1-2 714*

61 1 436*, 695*, 716*, 1286*

61 6 1539*

62 1611*

62 4-5 219*

65 16 1063

66 13 239*, 370*

 

Ġeremija (Ġer)

 

1 5 2270

1 6 2584*

2-3 1611*

2 762*

2 13 2561

3 4-19 370*

3 19-4, la 2795*

3 19 441*

5 7 2380*

7 9 2056*

10 1-16 2112*

11 19 608*

13 27 2380*

15 15-18 2584*

17 5-6 150*

20 7-18 2584*

27 5 269*

29 8 2116*

31 1611*

31 3 220

31 31-34 64*, 715*, 762*, 1965*

31 33 368, 580, 2713*

31 35-37 346*

32 10 1295*

32 17 269*

33 19-26 288*, 346*

 

Lamentazzjonijiet (Lam)

 

5 21 1432

 

Baruk (Bar)

 

6 2112*

 

Eżekjel (Eżek)

 

1 26-28 1137*

9 4-6 1296*

11 19 715*

14 14 58

16 219*

16 1611*

18 5-9 2056*

20 2811*

20 39 2812*

23 1611*

32 17-32 633*

34 11-31 754*

36 64*, 2811*

36 20-22 2814

36 20-21 2812*

36 25-28 715*

36 25-27 1287*

36 26-27 1432*

36 26 368*

37 1-14 715*

37 10 703*

 

Danjel (Dan)

 

3 57-58 2416*

7 10 678*

7 13 440*

7 14 664

10 9-12 330*

12 1-13 992*

12 2 998*

14 1-30 2112*

 

Ħosegħa (Ħos)

 

1-3 1611*

1 762*

2 218*

2 1 441*

2 7 2380*

2 21-22 2787*

4 2 2056*

6 1-6 2787*

6 2 627*

6 6 589*, 2100*

10 9 208

11 219*

11 1-4 370*

11 1 219, 441*, 530*

 

Ġoel

 

2 12-13 1430*

3-4 678*

3 1-5 715*

3 1-2 1287*

 

Għamos (Għam)

 

5 21-25 2100*

5 24 1435*

7 2 2584*

7 5 2584*

8 4-10 2269*

8 4-6 2409*

8 6 2449

8 11 2835

 

Ġona

 

1 3 29*

2 1 627*

2 3-10 2585*

 

Mikea (Mik)

 

2 2 2534*

4 1-4 762*

 

Sofonija (Sof)

 

2 3 64*, 711*, 716*

3 14 722*, 2676

3 17a 2676

3 17b 2676*

 

Żakkarija (Żak)

 

1 12 336*

2 14 722*

2 17 2143*

4 14 436*

6 13 436*

9 9 559

12 10 1432*, 2561*

13 1 2561*

14 8 694*

 

Malakija (Mal)

 

1 11 1330*, 1350*, 2643*

2 6 217

2 7-9 1540*

2 10 238*

2 13-17 1611*

3 19 678*

 

 

It-Testment il-ĠdID

 

Evanġelju ta’ San Mattew (Mt)

 

1 16 437

1 18-25 497*

1 20 333*, 486*, 497

1 21 430, 437, 452, 1507*, 1846,

 2666*, 2812*

1 23 497, 744

2 1-12 486*

2 1 528

2 2 439*, 528

2 4-6 528*

2 11 724*

2 13-18 530*

2 13 333*

2 15 530*

2 19 333*

3 3 523*

3 7-12 678*

3 7 535*

3 13-17 535, 1286*

3 13 1223*

3 14-15 608*

3 15 536, 1224

3 16-17 1224

3 16 536

3 16 par. 701*

3 17 444*, 713*

4 1-11 394*, 2849*

4 4 2835

4 10 2083, 2135

4 11 333*

4 17 1720*, 1989

4 19 878*

4 21 878*

4 24 1503*

5-7 2763*

5-6 764*

5 1 581*

5 3-10 1716

5 3 544, 2546

5 8 1720, 2518

5 9 2305, 2330

5 11-12 520*

5 13-16 782*, 2821*

5 14 1243

5 16 326

5 17-19 577, 592*, 1967*

5 17 2053*

5 20 2054

5 21-22 2054, 2257

5 21 2262, 2302

5 22-39 2262*

5 22 678*, 1034*, 2302

5 23-24 2608*, 2792*, 2841*, 2845*

5 24 1424

5 27-28 2330, 2336, 2380*

5 28 1456*, 2513, 2528

5 29-30 226*

5 29 1034*

5 31-32 2382*

5 32 2380*

5 33-34 581, 2141, 2153

5 33 592*, 2463

5 37 2153, 2338*, 2466

5 42 2443

5 43-44 1933*, 2844*

5 44-45 2303, 2608*

5 44 1825, 1968*, 2262*

5 45 2828

5 46-47 2054*

5 47 1693

5 48 443*, 1968*, 2013, 2842

6 1693*

6 1-18 1434*

6 1-6 1430*, 1969*

6 2-4 1753*, 2447*

6 2 1063*

6 5 1063*

6 6 2608, 2655, 2691*

6 7 2608*, 2668, 2766*

6 8 443*, 2736*

6 9-13 1969, 2759, 2759*

6 9 268*, 443

6 10 2632*

6 11 1165*, 2659*

6 12 2845

6 14-16 2792*

6 14-15 2608*, 2841*

6 16-18 1430*

6 16 1063*

6 18 575*

6 21 368*, 2533, 2551, 2604*,

 2608*, 2729*, 2848

6 24 2113, 2424, 2729*, 2821*,

 2848

6 25-34 2547*, 2830*

6 25 2608*

6 26-34 322*

6 26 2416*

6 31-33 305

6 32 270*

6 33 1942, 2604*, 2608*, 2632*

6 34 2659*, 2836*

7 1-5 678*

7 7-11 2609*

7 12-13 2821*

7 12 1789, 1970

7 13-14 1036, 1970*, 2609*

7 13 1696

7 15 2285*

7 20 2005

7 21-27 1970*

7 21 443*, 1821*, 2611, 2826

7 28-29 581

8 2 448*

8 4 586*

8 8 1386*

8 10 2610

8 11 543*

8 17 517, 1505

8 20 2444*

8 26 2610

9 12 581*

9 13 589*, 2100

9 27 439*, 2616

9 38 2611*

10 5-7 543*

10 8 1509, 2121, 2443

10 10 2122

10 16 764*

10 19-20 728*

10 22 161, 1821*

10 25 765*

10 28 363*, 1034*

10 29-31 305*

10 32-33 1816

10 32 14*, 2145*

10 37 2232

10 38 1506*

10 40 858

11 5 549*, 2443

11 6 548

11 13-14 719*

11 13 523*

11 20-24 678*

11 25-27 2603*, 2779

11 25-26 2701*

11 25 153*, 544*, 2785

11 27 151*, 240, 443*, 473*

11 28 1658

11 29-30 1615*

11 29 459

12 5 581*, 582*, 2173*

12 6 586*, 590

12 7 2100

12 12 342

12 18-21 713*

12 23 439*

12 24 574*, 635*

12 26 550*

12 28 550

12 30 590

12 31 1031

12 32 679*, 1864*

12 36 590*

12 37 590*

12 40 627*, 994

12 41-42 590, 678*

12 49 764*, 2233

13 3-23 1727*

13 3-9 546*

13 10-17 787*

13 10-15 546*

13 11 546

13 22 29*

13 24-30 827*

13 41-42 1034

13 41 333*

13 42 1034*

13 44-45 546*

13 50 1034*

13 52 1117*

13 55 495*, 500

14 13-21 1335*

14 19 1329*

14 30 448*

15 3-7 579*

15 18-19 1968*

15 19 1853, 2517

15 22 439*, 448*

15 28 2610

15 32-39 1335*

15 36 1329*

16-18 1969*

16 16-23 440*

16 16 424, 442

16 17 153, 442

16 18-19 881*

16 18 424*, 442*, 552, 586*, 869*

16 19 553, 1444

16 21-23 540*, 607*

16 21 554

16 22-23 554*

16 24-26 736*

16 24 226*, 618, 2029

16 25-26 363*

16 25 2232*

16 26 1021*

17 1-8 par. 554*

17 5 444*

17 10-13 718

17 23 554*

17 24-27 586*

18 3-4 526*

18 3 2785

18 6 2285

18 10 329, 336*

18 14 605, 2822*

18 16 2472*

18 18 553*, 1444*

18 20 1088, 1373

18 21-22 982*, 2227*, 2845*

18 23-35 2843*

19 1-12 2364*

19 3-12 1620*

19 3-9 2382*

19 4 1652

19 6-12 2053*

19 6 796, 1605, 1614, 1644,

 2336*, 2380*

19 7-9 2382*

19 8 1610*, 1614*

19 10 1615*

19 11 1615*

19 12 922, 1579, 1618

19 16-19 2052

19 16-17 2075

19 18 2400

19 21 2053, 2053*

19 23-29 2053*

19 23-24 226*

19 26 276, 308*, 1058

19 28 765*

20 19 572

20 26 2235

20 28 440, 601*, 605, 622, 786

20 30 439*

21 1-11 559*

21 9 439*

21 13 584*

21 15-16 559*

21 15 439*

21 18 544*

21 22 2610

21 28-32 546*

21 32 535*

21 33-43 par. 755*

21 34-36 443*

21 37-38 443*

21 42 par. 756*

22 1-14 546*, 796*

22 21 2242

22 23-34 575*

22 23-24 581*

22 34-36 581*

22 36 2055

22 37-40 2055

22 37 2083

22 40 1824*

22 41-46 439*, 447*

23 9 2367*

23 12 526*

23 16-22 2111*

23 21 586*

23 37a 558*

23 37b 558

23 39 674

24 1-2 585*

24 3 585*

24 12 675*

24 13 161

24 31 333*

24 36 443*

24 44 673*

25 1-13 796*

25 1 672*

25 6 1618*

25 13 672*

25 14-30 546*, 1936*

25 21 1029*, 1720*, 2683*

25 23 1029*, 1720*

25 31-46 544*, 1033*, 1373, 2447*,

 2831*

25 31-36 2443*

25 31 331, 671*m 679*m 1038

25 32 1038

25 36 1503

25 40 678, 1397*, 1825*, 1932,

 2449*

25 41 1034

25 45 598*, 1825*, 2463

25 46 1038

26 17-29 1339*

26 20 610*

26 26 1328, 1329*

26 28 545, 610, 613, 1365, 1846,

 2839*

26 29 1403

26 31 764*

26 36-44 2849*

26 38 363*

26 39 536*, 612

26 40 2719*

26 41 2733, 2846*

26 42 612*, 612*

26 53 333*, 609*

26 54 600*

26 57 2262*

26 64-66 591*

26 64 443*

26 66 596

27 25 597

27 39-40 585*

27 48 515*

27 51 586*

27 52-53 633*

27 54 441*

27 56 500*

28 1 500, 2174, 2174*

28 6 652*

28 9-10 641*

28 9 645*

28 10 654

28 11-15 640*

28 16-20 857*, 1444*

28 16-17 645*

28 17 644

28 18-20 1120*

28 19-20 2, 767*, 849, 1223, 1276

28 19 189, 232, 543*, 691*, 730*,

 831*, 1122, 2156

28 20 80, 788*, 860*, 1257*, 2743

 

Evanġelju ta’ San Mark (Mk)

 

1 11 422, 515*

1 11 151, 422

1 12-13 538*

1 12 333*

1 15 541, 1423*, 1427

1 16-20 787*

1 21 2173*

1 24 438

1 25 1673*

1 26 1673*

1 35 2602*

1 40-41 2616*

1 41 1504*

2 1-12 1421*

2 5-12 1502*, 1503*

2 5 1441, 1484, 2616*

2 7 430, 574*, 574*, 589, 1441*

2 8 473*

2 10 1441

2 14-17 574*

2 17 545, 1484*, 1503*

2 19 796

2 23-27 581*

2 23-26 544*

2 25-27 582*

2 27-28 2167

2 27 2173

2 28 2173

3 1-6 574*

3 3 2173

3 5-6 1859*

3 5 591

3 6 574*, 591*

3 10 1504*

3 13-19 551*, 787*

3 13-14 858

3 14-19 1577*

3 14-15 765*

3 15 1673*

3 16 552*

3 22 548*, 574*

3 27 539

3 29 1864

3 31-35 500*

4 4-7 2707*

4 11 546

4 15-19 2707*

4 33-34 546*

5 21-42 994*

5 25-34 548*

5 28 2616*

5 34 1504*

5 36 1504*, 2616*

6 3 500*

6 5 699*

6 6 2610

6 7 765*, 1673*

6 12-13 1506

6 13 1511*, 1673*

6 12-13 1506

6 13 1511-, 1673*

6 17-29 523*

6 38 472*

6 46 2602*

6 56 1504*

7 8-13 2196

7 8 581, 2247

7 10-12 2218*

7 13 581

7 14-23 574*

7 18-21 582

7 21 1764*

7 29 2616*

7 32-36 1504*

7 33-35 1151*

8 6 1329*

8 19 1329*

8 22-25 1151*, 1504*

8 23 699*

8 27 472*

8 31-33 557*

8 31 474*, 572, 649*

8 34 459*, 1615*

8 35 2544*

9 2 552*

9 7 151*, 459

9 9-31 649*

9 23 1504*, 2610

9 24 162*

9 31-32 557*

9 31 474*

9 37 1825*

9 43-48 1034*

10 8 1627*

10 9 1639*, 2364, 2382*

10 11-12 1650

10 11 2380-

10 14 1244, 1261

10 16 699*

10 18 1858

10 22 2728*

10 28-31 1618*

10 32-34 557*

10 33-34 474*

10 34 649*, 994*

10 38 536*, 1225

10 39 618*

10 43-45 1551*

10 45 608, 1570*

10 46-52 2667*

10 48 2616

10 52 548*

11 24 2610

11 25 2841*

12 17 450*

12 24 993

12 25 1619*

12 27 993

12 28-34 575*

12 29-31 129*, 2196

12 29-30 202*

12 29 228

12 35-37 202*

12 38-40 678*

12 41-44 2444*

13 2612*

13 9 2849*

13 23 2849*

13 32 474*, 673*

13 33-37 672*, 2849*

14 12-25 1339*

14 18-20 474*

14 22 1328

14 25 1335*, 1403*

14 26-30 474*

14 33-34 1009*

14 36 473*, 2701*

14 38 2849*

14 57-58 585*

14 61 443*

15 11 597*

15 34 603, 2605

15 37 2605*

15 39 444

16 1 641*, 2174*

16 2 2174

16 5-7 333*

16 7 652*

16 11 643*

16 12 645, 659*

16 13 643*

16 14 643

16 15-16 977, 1223*

16 15 888*

16 16 161*, 183, 1253*, 1256*,

 1257*

16 17-18 670*, 1507

16 17 434*, 1673*

16 18 699*

16 19 659, 659*

16 20 2, 156*, 670*

 

Evanġelju ta’ San Luqa (Lq)

 

1 11 332*

1 15-19 724*

1 15 717

1 17 523, 696, 716*, 718, 2684*

1 23 1070*

1 26-38 497*, 706*, 723*, 2571*

1 26-27 488

1 26 332*

1 28-37 494*

1 28 490, 491

1 31 430*, 2812*

1 32-33 709*

1 32 559

1 34 484, 497*, 505

1 35 437, 484, 486*, 697

1 37-38 494

1 37 148, 269*, 273, 276

1 38 64*, 148, 510, 2617*, 2677,

 2827*, 2856*

1 41 523*, 717, 2676

1 43 448*, 495, 2677

1 45 148, 2676

1 46-55 722*, 261*, 2675*

1 46-49 2097*

1 46 2465

1 48 148*, 971, 2676*, 2676*

1 49 273, 2599*, 2807*, 2827*

1 54-55 706*

1 55 422*

1 68 422*, 717

1 73 706*

1 76 523

2 6-7 525*

2 7 515*

2 8-20 486*, 525*

2 8-14 333*

2 10 333

2 11 437, 448*, 695*

2 14 333, 559*, 725*

2 19 2599*

2 21 527*

2 22-39 529*, 583*

2 25 711*

2 26-27 695*

2 32 713*

2 34 575, 587*

2 35 149*, 618*

2 38 711*

2 41-52 534*

2 41 583*

2 46-49 503*

2 48-49 503*

2 49 2599

2 51-52 531

2 51 517*, 2196, 2599*

2 52 472

3 3 535

3 8 1460

3 10-14 535*

3 11 2447

3 16 696

3 21 608*, 2600*

3 22 536*

3 23 535*

4 1 695*

4 5-6 2855*

4 8 2096

4 9 2119*

4 13 538

4 16-22 1286*

4 16-21 436*

4 18-19 695*, 714

4 18 544, 2443*

4 19 1168*

5 8 208

5 16 2602*

5 17 1116*

5 30 588*

5 32 588

6 6-9 581*

6 12-16 1577*

6 12 2600*

6 19 695*, 1116*, 1504

6 20-22 2444*

6 20 2546*

6 24 2547

6 28 1669*

6 31 1789*, 1970*

6 36 1458-, 2842

7 11-17 994*

7 16 1503

7 18-23 547*

7 19 453

7 22 544*

7 26 523*, 719

7 36-50 2712*

7 36 575*, 588*

7 37-38 2616*

7 48 1441

8 6 2731*

8 10 1151*

8 13-15 2847*

8 13 2731*

8 15 368*, 2668*

8 24 2743/

8 26-39 550*

8 46 695*, 1116*

9 2 551

9 18-20 2600*

9 23 1435*

9 28 2600*

9 30-35 2583*

9 31 554, 1151*

9 33 556*

9 34-35 659*, 697

9 35 516, 554

9 45 554*

9 51 557

9 58 544*

10 1-2 765*

10 2 2611*

10 7 2122*

10 16 87, 858*

10 17-20 787*

10 21-23 2603*

10 21 1083

10 25-37 2822*

10 27-37 1825*

10 27 2083

10 34 1293*

11 1 520*, 2601, 2759, 2773

11 2-4 2759*

11 2 2632*

11 4 1425, 2845

11 5-13 2613*

11 9 2761

11 13 443*, 728*, 2632*, 2671*

11 20 700

11 21-22 385*

11 37 588*

11 39-54 579*

11 41 2447

12 1-3 678*

12 6-7 342

12 8-9 333*

12 10 1864*

12 12 1287*

12 13 549*

12 14 549*

12 32 764

12 35-40 2849*

12 49 696

12 50 536*, 607*, 1225*, 2804*

13 15-16 582*

13 20-21 2660*

13 31 575*

13 33 557

13 35 585*

14 1 575*, 588*

14 3-4 582*

14 26 1618*

14 33 2544

15 1443*, 1846*

15 1-2 589*

15 7 545

15 11-32 545*, 2839*

15 11-31 1700*

15 11-24 1439

15 18 1423*, 2795*

15 21 2795*

15 23-32 589*

15 32 1468

16 1 952*

16 3 952*

16 13 2424

16 16 523*

16 18 2382*

16 19-31 1859*, 2831*

16 22-26 633*

16 22 336*, 1021*

17 1 2287

17 3-4 2845*

17 4 2227*

17 5 162*

17 14 586*

17 19-31 2463*

17 33 1889

18 1-8 2573*, 2613*

18 1 2098

18 8 675*

18 9-14 2559*, 2613*

18 9 588

18 13 2631, 2667*, 2839*

19 1-10 2712*

19 8 549*, 2412

19 9 1443*

19 11-27 1936*

19 16 1880*

19 19 1880*

19 38 559*

19 41-42 558

20 17-18 587*

20 36 330*

20 39 575*

21 4 2544*

21 12 675*

21 24 58*, 674*

21 27 671, 697*

21 34-36 2612*

22 7-20 1151*, 1339

22 14 2804*

22 15-16 1130

22 15 607*

22 18 1403*

22 19-20 1365

22 19 610, 611*, 621, 1328, 1381

22 20 612*

22 26-27 894*

22 27 1570*

22 28-30 787*

22 29-30 551

22 30 765*

22 31-32 641*, 643*

22 32 162*, 552*, 2600*

22 40 2612*

22 41-44 2600*

22 42 532, 2605, 2824

22 43 333*

22 46 2612*

22 61 1429

22 70 443

23 2 596*

23 19 596

23 28 2635*

23 34 591*, 597*, 2605, 2635*

23 39-43 440*, 2616*

23 43 1021*

23 46 730*, 1011*, 2605

23 47 441*

24 1 641*, 2174

24 3 640*

24 5-6 626, 640

24 6-7 652*

24 9-10 641

24 11 643

24 12 640*

24 13-49 1094*

24 13-35 1329*, 1347*

24 15 645*, 659*

24 17 643

24 21 439*

24 22-23 640*

24 25-27 112*, 601*

24 26-27 572, 652*

24 26 555, 710*

24 27 555*, 2625*

24 30 645*, 1166*

24 31 659*

24 34 552*, 641

24 36 641, 645*

24 38 644*

24 39 644*, 645*, 645*, 999

24 40 645*

24 41-43 645*

24 41 644

24 43 2605

24 44-48 652*

24 44-46 112*

24 44-45 572, 601*

24 44 702*, 2625*, 2763*

24 45 108

24 46 627

24 47-48 730*

24 47 981, 1120*, 1122

24 48-49 1304*

24 51 659*

 

Evanġelju ta’ San Ġwann (Ġw)

 

1 1-3 291

1 1 241, 454*, 2780*

1 3 268*

1 4 612*

1 6 717

1 7 71**

1 9 1216

1 11 530

1 12-18 1996*

1 12-13 706*

1 12 526, 1692

1 13 496*, 505, 526

1 14 423, 445, 454*, 461, 594*,

 705*, 2466

16 16 423, 504

1 17 2787

1 18 151, 454*, 473*

1 19 575*, 613

1 23 719

1 29 408, 523, 536, 608, 1137*,

 1505

1 31-34 486*

1 31 438

1 32-34 713*

1 32-33 536

1 33-36 719

1 33-34 1286*

1 36 608*

1 43 878*

2 1-12 2618*

2 1-11 1613*

2 1 495

2 11 486*, 1335*

2 13-14 583*

2 16-17 584

2 18-22 586*

2 18 575*

2 19-22 994*

2 21 586*

2 25 473*

3 2 581*

3 3-5 782

3 5-8 691, 728*, 1287*

3 5 432*, 720*, 1215, 1225,

 1238, 1257*, 1262*, 2790*

3 7 526, 591

3 9 505*

3 13 423, 440, 661

3 14-15 2130*

3 16 219, 444, 454*, 458, 706*

3 17 679*

3 18 444, 454*, 679*

3 20-21 678*

3 29 523, 796*

3 30 524

3 34 504, 690*, 1286

3 36 161*

4 6-7 544*

4 10-14 694*, 1137*

4 10 728*, 2560, 2561

4 14 728*, 1999*, 2557*, 2652

4 21 586

4 22 528*, 586*

4 23-24 586*, 728*

4 24 1179

4 25-26 439*

4 34 606, 2611*, 2824*

5 1 583*

5 10 575*

5 14 583*

5 16-18 594*

5 18 574*, 589*

5 19 859, 1063*

5 22 679

5 24-25 994*

5 24 1470

5 25 635

5 26 612*, 679*

5 27 679*

5 28-29 1038

5 29 998

5 30 859, 2824*

5 33 719*

5 36 548*, 582*

5 39 702*

5 46 702*

6 1338*

6 5-15 439*, 559*

6 26-58 2835*

6 27 698, 728*, 1296*

6 33 423

6 38 606, 2824*

6 39-40 989*, 1001

6 40 161*, 994*

6 44 259*, 591*, 1001, 1428*

6 46 151

6 48 1094

6 51 728*, 1355, 1406, 2837*

6 53-56 2837*

6 53 1384

6 54 994*, 1001, 1406, 1509*,

 1524

6 56 787, 1391, 1406

6 57 1391

6 58 1509*

6 60 1336

6 61 473*

6 62-63 728*

6 62 440*

6 63 2766

6 67 1336

6 68 1336

6 69 438

7 1 583*

7 10 583*

7 12 574*

7 13 575*

7 14 583*

7 16 427

7 19 578*

7 22-24 582*

7 22-23 581*

7 23 2173*

7 37-39 728*, 1287*, 2561*

7 38-39 1999*

7 38 694*

7 39 244*, 690*

7 48-49 575*

7 49 588*

7 52 574*, 595*

8 2 583*

8 12 2466

8 28 211, 653, 2812*

8 29 603*, 1693*, 2824, 2825*

8 31-32 89*

8 32 1741, 2466

8 33-36 588*

8 34-36 549*, 601*, 613*

8 44 391*, 392, 394, 2482, 2852

8 46 578*, 592*, 603*

8 48 574*

8 55 473*

8 58 590

8 59 574*

9 6 1151*, 1504*

9 7 1504*

9 16-17 595*

9 16 596*, 2173*

9 22 575*, 596*

9 31 2827

9 34 588*

9 40-41 588*

10 1-21 764*

10 1-10 754*

10 3 2158*

10 11-15 754*

10 11 553, 754*

10 16 60*

10 17-18 614*, 649

10 17 606

10 18 609

10 19-21 595*

10 19 596*

10 20 574*

10 22-23 583*

10 25 548*, 582*

10 30 590

10 31-38 548*

10 31 574*

10 33 574*, 589*, 594

10 36-38 591-

10 36 437, 444*, 1562*

10 37-38 582*

10 38 548*

11 994*

11 24 993*, 1001

11 25 994

11 27 439*

11 34 472*

11 38 581*

11 39 627*

11 41-42 2604*

11 44 640*

11 47-48 548*

11 48 596

11 49-50 596

11 52 58, 60*, 706*, 2793

12 8 2449

12 24 2731

12 27 363*, 607

12 28 434*

12 31 550, 2853

12 32 542, 662, 786*, 1428*, 2795*

12 37 582*

12 41 712

12 42 595

12 46 2466

12 48 679*

12 49 1039*

13 1-17 1337*

13 1 557*, 609, 616, 622, 730*,

 1085*, 1380, 1524*, 1823,

 2843*

13 3 423

13 12-16 1694*

13 12-15 1269*

13 13 447*

13 15 520*

13 20 858*

13 34 782*, 1823*, 1970, 2195,

 2822, 2842

14 1 151

14 2-3 2795*

14 2 661

14 3 1025*

14 6 74*, 459, 1698, 2466*, 2614

14 9-10 470*

14 9 516

14 13-14 2614*

14 13 2614, 2633*, 2815*

14 16-17 729*, 2615

14 16 692

14 17 243*, 687, 2466, 2466, 2671*

14 18 788*

14 22 647*

14 23-26 2615*

14 23 260

14 26 243*, 244*, 263*, 692, 729*,

 1099*, 2466*, 2623*

14 30 1851*, 2853

14 31 606

15 1-17 1108*

15 1-5 755*

15 1-4 1988*

15 3 517*

15 4-5 787

15 5 308*, 737, 859*, 864*,

 1694*, 2074, 2732

15 7 2615*

15 8 737

15 9-10 1824

15 9 1823

15 12 459, 1823, 1970*, 2074

15 13 363*, 609, 614*

15 15 1972, 2347*

15 16-17 2745

15 16 434, 737, 2615*. 2815*

15 19-20 675*

15 20 530*, 765*

15 26 244*, 248, 263,692, 719*,

 729*, 1433*, 2671*

16 7-15 729*, 1287*

16 7 692

16 8-9 1433

16 8 388

16 11 385*

16 13-15 2615*

16 13 91*, 243, 687, 692, 1117,

 2466, 2671*

16 14-15 485*

16 14 244*, 690*

16 23-27 2615*

16 24 2615, 2815*

16 26 2815*

16 28 661*, 2795*

16 33 1808

17 2604*, 2746*, 2758*

17 1 730*, 1085*, 2750*

17 2 2750*

17 3 217*, 684, 1721*, 1996*,

 2751*, Sans

17 4 1069*, 2750*

17 5 2750*

17 6-10 2751*

17 6 589*, 2750*, 2750*, 2812

17 7 2765*

17 8 2812*

17 9 2750*

17 10 2750*

17 11 2747*, 2749*, 2750*, 2750*,

 2815, 2849

17 12 2750*, 2750*

17 13 2747*, 2749*

17 15 2750*, 2850

17 17-20 2821*

17 17-19 2812*

17 17 2466*

17 18 858*

17 19 611, 2747*, 2749*, 2812

17 21-23 260*, 877*

17 21 820

17 22 690*

17 23-26 2750*

17 24 2749*, 2750*, 2750*

17 25 2751*

17 26 589*, 729*, 2750*

18 4-6 609*

18 11 607

18 12 575*

18 20 586*

18 31 596*

18 36 549*, 600*

18 37 217, 559*, 2471

19 11 600*

19 12 596*

19 15 596*

19 19-22 440*

19 21 596*

19 25-27 726*, 2618*

19 25 495

19 26-27 501*, 964, 2605

19 27 2677*, 2679*

19 28 544*, 607, 2561*, 2605

19 30 607, 624*, 730*, 2605

19 30b 2605*

19 31 641*

19 34 478*, 694*, 1225

19 36 608*

19 37 1432*

19 38-39 595*

19 38 575*

19 42 624*, 641*

20 1 2174

20 2 640

20 5-7 640*

20 6 640

20 7 515*

20 8 640

20 11-18 641*

20 13 640*

20 14-15 645*, 659*

20 14 645*, 645*

20 16 645*

20 17 443, 645*, 654, 660, 2795*

20 19 575*, 643*, 645*, 659*

20 20 645*

20 21-23 1087*, 1120*, 1441*

20 21 730, 858

20 22-23 976, 1485

20 22 730*, 788*, 1287

20 23 1461*, 2839*

20 24-27 644*

20 26 645*, 659*

20 27 645*, 645*

20 28 448

20 30 514*

20 31 442*, 514

21 4 645*, 645*, 659*

21 7 448, 645*

21 9 645*

21 12 1166*

21 13-15 645*

21 15-17 553, 881*, 1429*, 1551*

21 18-19 618*

21 22 878

21 24 515*

 

Atti ta’ l-Appostli (Atti)

 

1 1-2 512

1 3 659*

1 6-7 672*

1 7 474*, 673

1 8 672*, 730*, 735, 857*, 1287*

1 9 659*, 697

1 10-11 333*

1 11 665*

1 14 726, 1310*, 2617*, 2623,

 2673*

1 22 523*, 535*, 642*, 995

2 1-4 1287*

2 1 2623

2 3-4 696

2 11 1287

2 17-21 715*

2 17-18 1287*

2 21 432*, 2666*

2 22 547

2 23 597, 599

2 24 633*, 648*

2 26-27 627

2 33 659*, 788*

2 34-36 447*, 449*

2 36-38 1433*

2 36 440, 597*, 695*, 731*, 746

2 38 1226, 1262*, 1287*, 1427*

2 41 363*, 1226*

2 42-46 2178*

2 42 3*, 857*, 949, 1329*, 1342,

 2624

2 46 584*, 1329*, 1342

2 47 2640*

3 1 584*

3 9 2640*

3 13-14 597*

3 13 599

3 14 438, 601*

3 15-16 2666*

3 15 612, 626, 632, 635

3 17-18 591*, 600*

3 17 597

3 18 601*

3 19-21 674

4 10 597*

4 11 756*

4 12 432, 452, 1507*, Sans

4 20 425

4 21 2640*

4 26-27 436*

4 27-28 600

4 32 952, 2790

4 33 995*

5 12 699*

5 18-20 334*

5 20 584*

5 21 584*

5 28 597*

5 29 450*, 2242, 2256

5 30 597*

5 41 432*

6 6 2632*

6 7 595

7 52 597*, 601*

7 53 332*

7 56 659*

7 60 2635*

8 9-24 2121*

8 12-13 1226*

8 14-17 1315

8 15-17 1288*

8 20 2121

8 26-29 334*

8 32-35 601*

8 37 454*

9 3-18 639*

9 4-5 598*

9 13 823*

9 14 432*

9 20 442

9 34 1507*

10 3-8 334*

10 35 761

10 38 438, 453, 486, 1289

10 39 597*

10 41 659*, 995

10 42 679*

10 48 1226*

11 14 1655*

12 5 2636*

12 6-11 334*

12 37 630

13 2 1070*

13 3 699*, 2632*

13 24 523*

13 27-28 597*

13 29 601*

13 31 647

13 32-33 638

13 32 653

13 33 445*, 2606*

13 34 653

13 38-41 578*

13 48 2640

14 3 699*, 1507*

14 15 32*

14 17 32*, 1147*

14 22 556, 2847*

15 5 595

15 10 578*

16 15 1226*, 1252*

16 16-18 434*

16 31-33 1226

13 31 1655*

16 33 1252*

17 24-29 287*

17 26-28 28

17 26-27 57*

17 26 360

17 27-28 32*

17 27 2566*

17 28 300

17 31 679*

17 32 996*

18 6 597*

18 8 1252*, 1655*

18 18 2102*

19 5-6 1288*

19 6 699*

19 13-16 434*

19 39 751*

20 7 132*, 1343

20 11 1329*

20 32 798

20 36 2636*

21 5 2636*

21 20 595

21 23-24 2102*

23 6 993*

24 15 1038

24 16 1794*, 2471

26 22-23 601*

27 23-25 334*

28 20 453

 

Ittra lir-Rumani (Rum)

 

1 1 876

1 3-4 648

1 3 437*, 496*

1 4 445, 695*

1 5 143*, 494, 2087

1 17 1814

1 18-32 401*, 2087*

1 18-25 57*

1 18 2125*

1 19-20 32, 287*, 1147*

1 24-27 2357*

1 28-32 1852*

1 32 1777*

2 14-16 1777*

2 16 678*

2 24 2814

3 4 2465

3 20 708*

3 21-26 1992

3 21-22 2543

3 22 1987

3 23 399*, 705, 2809

3 25 433, 1460*

4 3 146

4 11 146

4 16-21 706*, 2572*

4 17 298

4 18-21 723*

4 18 146, 165, 1819

4 20 146

4 25 517*, 519, 654*, 977*

5 3-5 2734*, 2847

5 5 368*, 733, 1820, 1964, 2658

5 8 604

5 10 603, 1825

5 12-21 388*

5 12 400*, 402, 602*, 612*, 1008*

5 18-19 605*

5 18 402

5 19-21 1009*

5 19-20 411*

5 19 397*, 402, 532*, 615, 623*

5 20-21 1848

5 20 312*, 385*, 412, 420

6 3-9 1006*

6 3-4 1214*, 1227, 1987*

6 4-5 790*

6 4 537, 628, 648*, 654, 658*,

 730, 977, 1697

6 5 1694*, 2565*

6 8-11 1987

6 10 1085

6 11 1694

6 12 2819

6 17 197, 1237*, 1733*

6 19 1995

6 22 1995

6 23 1006, 1008*

7 7 2542*

7 10 2542*

7 12 1963*

7 14 1963*

7 16 1963*

7 20 1963

7 22 1995

7 23 2542

8 2 782

8 3 602*

8 9 693

8 11 632, 658*, 693, 695*, 989,

 990

8 14-17 1996*

8 14 259*, 693, 1831, 2543*

8 15 257, 693, 1303, 1972*, 2777

8 16 2639*

8 17 1265, 1460, 1831

8 18-23 280*

8 18 1721*

8 19-23 1046

8 20 400

8 21 1741

8 22 2630

8 23-24 2630

8 23 735*

8 26-39 2739*

8 26-27 2634

8 26 741, 2559, 2630, 2736

8 27 2543*, 2736*, 2766

8 28-30 1821*, 2012

8 28 313, 395

8 29 257, 381*, 501, 1161*,

 1272*, 2790

8 31 2852

8 32 603, 706*, 2572*

8 34 1373, 2634*

9 4-5 839

9 5 449*

10 1 2632*, 2636*

10 2 579*

10 4 1953, 1977*

10 6-13 432*

10 7 635*

10 9 14*, 186*, 449*

10 12-13 2739*

10 13 2666*

10 14-15 875

10 17 875

11 12 674

11 13-26 755*

11 15 674

11 17-18 60*

11 20 591, 674

11 24 60*

11 25 591, 674, 674

11 26 674

11 28 60*

11 29 839

11 31 674*

11 32 1870

12-15 1454*, 1971*

12 1 2031*

12 2 2520*, 2826

12 4 1142

12 5 1372

12 6-8 2004

12 6 114*

12 8 2039*

12 9-12 1971

12 11 2039*

12 12 1820

12 14 1669*, 2636*

13 1-2 1899, 2238*

13 1 1918

13 7 2240

13 8-10 1824*, 2196

13 8 2845

13 9-10 2055

14 1971*

14 7 953

14 9 668

14 17 2819

14 21 1789

15 5-6 2627*

15 5 520*

15 13 162*, 2627*, 2657

15 16 1070*

15 19 693

15 27 1070*

15 30 2629*

16 2 2087

16 25-27 2641*

16 26 143*, 1204

 

L-ewwel Ittra lill-Korintin (1 Kor)

 

1-6 401*

1 2 752*, 1695

1 16 1252*

1 18 268*

1 24-25 272

1 27 489*

1 30 2813

2 7-16 221*

2 7-9 1998*

2 8 446*, 498*, 598

2 9 1027

2 10-15 2038*

2 10-11 152

2 11 687

2 16 389*

3 9 307, 755, 756*

3 11 756*

6 12-15 679*

3 15 1031*

3 16-17 797*

4 1 859, 1117*

4 5 678*

4 7 224

5-10 1971*

5 1 2388

5 4-5 2388

5 6-8 129*

5 7 608*, 610*, 613*

5 11 1470*

6 1 823*

6 9-10 1852*, 2380*

6 10 2357*, 2450

6 11 693, 1227*, 1425, 1695,

 2813

6 13-15 1004

6 14 989*

6 15-20 2355*

6 15-16 796*

6 15 1265*

6 19-20 364*, 1004

6 19 1265*, 1269, 1695*

7 10-11 2364*, 2382*

7 14 1637

7 16 1637*

7 26 672

7 31 1619*

7 32 1579*, 1618*

7 34-36 922*

7 34-35 506*

7 39 1602

7 40 693

8 6 258*, 2639

8 10-13 2285*

8 12 1789

9 1 659*, 857*

9 5-18 2122*

9 5 500*

9 19 876*

9 22 24

10 1-11 129*

10 1-6 1094*

10 1-2 697*

10 2 117*

10 4 694*

10 6 128*

10 9 2119*

10 11 117, 128*, 2175*

10 13 2848

10 16-17 1329*, 1331*, 1396

10 16 1334

10 17 1621*

10 24 953*

11 13 1366

11 15 613*

11 17-34 1329*

11 17 2178*

11 18 752*

11 20 1329*

11 23-26 1339*

11 23 610, 1366

11 24-25 1356

11 24 1328, 1329*

11 25 611

11 26 671*, 1076, 1130, 1344,

 1393, 2772, 2776

11 27-29 1385

11 30 1509*

12-13 1454*, 1971*

12 1988*, 2003*

12 3 152, 449*, 455, 683, 2670,

 2681

12 4-6 249*

12 6 308*

12 7 801, 951

12 9 1508*

12 13 694, 790*, 798*, 1227*,

 1267, 1396*

12 26-27 953

12 26 1469*

12 27 1265*

12 28 1508*

12 30 1508*

13 735*, 800*

13 1-4 1826

13 4-7 1825

13 5 953

13 8 773

13 12 163, 164, 314, 1023*, 1720*,

 2519*

13 13 1813*, 1826, 1841*

14 19 752*

14 28 752*

14 34 752*

14 35 752*

15 3-5 186*

15 3-4 63*, 652*

15 3 519, 601, 601, 619,

 624

15 4-8 642*

15 4 627

15 5 552*, 641*

15 7-8 857*

15 8 659

15 9 752*

15 12-14 991

15 12-13 996*

15 12 2550

15 14 651

15 20-22 655

15 20 632, 991

15 21-22 411*

15 24-28 2855*

15 24 668*

15 26 1008*

15 27-28 668*

15 28 130, 294, 671*, 674,

 1050, 1060, 1130, 1326*,

 2804*

15 35-50 646*

15 35-37 999

15 42-44 1683*

15 42 999, 1017*

15 44-45 364*

15 44 999, 1017

15 45 411*, 504*

15 47 504

15 52-53 999

15 56 602*

16 1 752*, 823*, 1351*

16 13 2849*

16 15-16 1269*

16 22 451, 671, 1130, 1403

 

It-tieni Ittra lill-Korintin (2 Kor)

 

1 2627*

1 3-7 2627*

1 20 1065

1 21-22 1274*

1 21 695*, 735*

1 22 698, 1107*, 1296

1 23 2154*

2 15 1294*

3 3 700

3 6 859

3 14-16 1094*

3 14 702*

3 17 693, 1741

4 4 1701*

4 6 298*, 2583*

4 7 1420

4 14 989*

5 1 1420

5 2 2796

5 6 769*

5 7 164

5 8 1005, 1021*, 1681

5 14 616, 851

5 15 605*, 655, 1269*

5 17 1214, 1265

5 18-21 2844*

5 18 981, 1442, 1461*, 1999

5 19 433, 620

5 20 859, 1424, 1442

5 21 602

6 2 1041

6 4 859

6 16 797, 1179

6 18 270

8 1-15 2833*

8 9 517*, 1351*, 2407, 2546

9 12 1070*

9 14 2636*

9 15 1083

11 2 505*, 796*

12 9 268, 273*, 1508

13 4 648*

13 13 249, 734, 1109, 2627*

 

Ittra lill-Galatin (Gal)

 

1 1 857*

1 4 2824

1 13 752*

1 15-16 442

1 15 153*

1 16 659*

1 19 500*

1 20 2154*

2 10 886*

2 20 478, 616*, 1380*, 2666*

3 2 476

3 8 59*

3 10 578*, 580

3 13 580

3 14 693, 706*

3 16 706*

3 24 582*, 708, 1963*

3 27-28 791

3 27 1227, 1243, 1425, 2348

4 1-7 1972*

4 4-5 422

4 4 484, 488, 527*, 531*, 580*,

 702

4 5-7 1265*

4 6 683, 689*, 693, 742, 1695*,

 2766

4 19 526, 562*, 793

4 21-31 1972*

4 26-28 723*

4 26 757

5 1454*

5 1 1741, 1748

5 3 578*

5 6 162, 1814

5 16-25 2744*, 2819*

5 16 2515*

5 17 2515*

5 19-21 1470*, 1852

5 20 2113*

5 22-23 736

5 22-23 vulg. 1832

5 22 1108*, 1695, 2345*

5 24 2515*, 2543, 2555

5 25 736, 782, 1695*, 2516, 2842,

 2848

6 2 1642*, 2030

6 15 1214

 

Ittra lill-Efesin (Ef)

 

1 3-14 2627*, 2641*

1 3-6 381*, 1077

1 3 492, 1671

1 4-5 52*, 257

1 4 492*, 796*, 865*, 1426,

 2807*

1 5-6 294

1 5,27 796*

1 6 1083

1 7 517*, 2839

1 9-11 2823

1 9 257, 1066, 2603, 2807*

1 10 668, 772, 1043, 2748*

1 13-14 706, 1274*

1 13 693, 698, 1296*

1 14 1107*

1 16-23 2632*

1 18 158

1 19-22 272, 648*

1 20-22 668

1 22-23 830*

1 22 669*, 753*, 2045*

2 3 2515*

2 4-5 654*

2 4 211, 1073

2 6 1003, 2796

2 14 2305

2 16 2305

2 19-22 756*

2 20 857

2 21 797*

3 4 1066*

3 8 424

3 9-12 221*

3 9-11 772*

3 9 1066

3 12 2778*

3 14 23*, 2214*, 2367*

3 16-17 1073*, 2714

3 16 1995

3 18-21 2565*

3 20-21 2641*

4-6 1454*

4-5 1971*

4 2 221*

4 3-5 866*

4 3 814

4 4-6 172*, 24*, 2790*

4 7 913

4 8-10 661*

4 9-10 631, 2795*

4 9 633*, 635*

4 10 668*

4 11-16 794*

4 11-13 669*

4 11 1575*

4 13 674, 695

4 16 798*

4 18 2045

4 19 2518*

4 23 1695

4 24 1473*, 2475, 2504

4 25 1267, 2475

4 28 2444

4 30 698, 1274, 1296*

4 32 2842

5 1 1694

5 2 616*

5 3-5 1852*

5 4 2204*

5 5 2113*

5 8 1216, 1695

5 9 1695

5 14 2641*

5 16 672*

5 17 2826

5 19 1156, 2641

5 20 2633*, 2742

5 21-6 2204*

5 21 1269*, 1642

5 25-27 772*

5 25-26 1616

5 25 616*, 1659

5 26-27 1617*

5 26 628*, 757, 796, 1228*

5 27 773, 1426

5 29 757, 796*

5 31-32 796, 1602*, 1616

5 31 1627*

5 32 772, 1624*, 1659

6 1-3 2196

6 1 2217*

6 4 2223, 2286*

6 18-20 2636*

6 18 1073, 1174, 2742

6 23-24 2627*

 

Ittra lill-Filippin (Fil)

 

1 3-4 2636*

1 9-11 2632*

1 21 1010, 1698

1 23 1005, 1011, 1021*, 1025*

1 27 1692

2 1 2842*

2 4 2635

2 5-8 461

2 5 520*, 1694, 2842*

2 6-11 2641*, 2667*

2 6-9 1850*

2 6 449

2 7 472, 602*, 705*, 713, 876,

 1224

2 8-9 908*

2 8 411, 612, 623

2 9-11 2812*

2 9-10 434

2 10-11 201*

2 10 633*, 635

2 1 449*

2 12-13 1949

2 13 308

2 14-17 1070*

2 15 1243*

2 25 1070*

2 30 1070*

3 6 752*

3 8-11 428

3 8 133

3 10-11 989*, 1006*

3 10 648*

3 20 1003*, 2796*

3 21 556, 999

4 6-7 2633*

4 8 1803

4 13 273*, 308*, 1460

 

Ittra lill-Kolossin (Kol)

 

1 3-6 2632*

1 3 2636*

1 10 2520*

1 12-14 1250*

1 13-14 517*

1 14 2839

1 15-20 2641*

1 15 241, 299, 381, 1701

1 16-17 291

1 16 331

1 18-20 624*

1 18 504*, 658, 753*, 792, 792

1 20-22 2305*

1 24 307*, 618*, 1508

1 27 568, 772

2 9 484, 515, 722, 2502

2 11-13 527

2 12 628*, 1002, 1214*, 1227*,

 1694*

2 19 794*

3-4 1971*

3 1-3 655*

3 1 1002

3 3 665*, 1003, 1003, 1420, 2796

3 4 2772*

3 5-8 1852*

3 5 2518*

3 10 2809

3 14 815, 1827, 1844

3 16-17 1156*, 2633*

3 16 2641

3 18-21 2204*

3 20 2217

3 21 2286*

4 1 1807

4 2 2638, 2849*

4 3-4 2632*, 2636*

4 11 307*

4 12 2629*, 2632*

 

L-ewwel ittra lit-Tessalonkin (1 Tes)

 

1 10 442*

2 13 104*, 1349*

2 14-15 597*

3 2 307

4 7 2518*, 2813

4 11 2427*

4 13-14 1012*

4 14 649, 989*

4 16 1001

4 17 1025*

4 18 1687*

5 2-3 675*

5 2 673*

5 5 1216

5 6 2849*

5 8 1820

5 12-13 1269*

5 17-18 2633*

5 17 1174, 2742, 2757

5 18 2638, 2648

5 19 696

5 23 367

5 25 2636*

 

It-tieni Ittra lit-Tessalonkin (2 Tes)

 

1 10 1041

1 11 2636*

2 3-12 673*

2 4-12 675*

2 7 385, 671*

3 6-13 2830*

3 10 2427

 

L-ewwel Ittra lil Timotju (1 Tim)

 

1 3-4 2518*

1 5 1794

1 9-10 1852*

1 10 2357*

1 15 545*

1 18-19 162

2 1-2 1349, 1900*

2 1 2636

2 2 2240

2 3-4 2822, Sans

2 4 74, 851, 1058, 1256*, 1261*,

 1821

2 5-8 2634*

2 5 618, 1544, 2574

3 1-13 1577*

3 1 1590

3 9 1794*

3 15 171, 756*, 2031

3 16 385, 463, 2641*

4 1 672*

4 3-9 2518*

5 17-18 2122*

6 8 2837*

6 12 2145*

6 15-16 2641*

6 16 52

6 20 84*

 

It-Tieni Ittra lil Timotju (2 Tim)

 

1 3 1794*

1 5 2220

1 6 1577*, 1590

1 8 2471, 2506

1 9-10 257, 1021*

1 12-14 84*

1 12 14*

1 13-14 857*

1 14 1202

2 5 1264

2 8 437*

2 11-13 2641*

2 11 1010

2 22 2518*

2 23-26 2518*

3 2-5 1852*

3 12 2847*

4 2015*

4 1 679*

 

Ittra lil Titu (Tit)

 

1 5-9 1577*

1 5 1590

1 15 2518*

2 1-6 2342*

2 12 1809

2 13 449*, 1041, 1130, 1404*,

 2760, 2818*

2 14 802

3 5 1215

3 6-7 1817

 

Ittra lil Filemon (Filem)

 

16 2414

 

Ittra lil Lhud (Lh)

 

1 1-3 102*

1 1-2 65, 65*

1 3 241, 320, 2502, 2777, 2795*

1 6 333

1 13 447*

1 14 331

2 4 156*

2 9 624, 629*

2 10 609*

2 12 2602

2 13 2777, 2795*

2 14-15 635

2 14 407*, 636

2 15 1520*, 2602*

2 17-18 609*

3-4 11 117*

3 6 2778*

3 7-4, 11 1165*

4 3-4 346*

4 7-11 1720

4 7-9 624*

4 13 302

4 14-15 1137*

4 15 467, 540, 609*, 612*, 2602*

4 16 2778*

5 1-10 1564*

5 1 1539*

5 3 1540*

5 4 1578*

5 6 1537*

5 7-9 609*, 2606

5 7-8 612*, 1009*

5 7 2741*

5 8 2825

5 9 617

5 10 1544

6 2 699*, 1288*

6 4-6 679*

6 5 655

6 6 598

6 13 2810*

6 19-20 1820

6 20 1544

7 3 58*

7 11 1537*

7 16 648*

7 23-25 1476*

7 24 662, 1366, 1564*

7 25-27 1364*

7 25 519, 2634, 2741*

7 26 1544

7 27 1085, 1366, 1540*

8 2 1070*

8 6 1070*

8 8-10 1965

9 5 433*

9 7 433*

9 11-28 1476*, 1564*

9 11 586*, 662

9 12 1085

9 13-14 2100*

9 14 614*

9 15 522, 579*, 580, 592*

9 24 519, 2741*

9 25 6662

9 26 571

9 27 1013, 1021*

10 1-4 1540*

10 1 128*

10 5-10 606

10 5-7 462, 516*, 2568

10 5 488*

10 7 2824

10 10 614*, 2824

10 14 1544

10 16 64*

10 19-21 1137*

10 19 2778*

10 23 1817

10 25 2178

10 26-31 679*

10 32 1216

10 36 2826

11 1 146

11 2 147

11 3 286

11 6 161, 848

11 8 145

11 17 145*, 2572

11 19 2572

11 39 147

11 40 147

12 1-2 165

12 1 1161, 2683*

12 2 147

12 3 569*, 598*

12 22-23 2188

12 23 1021*

13 3 2447*

13 10 1182*

13 14 2796*

13 15 1330

13 17 1269

13 20 632*

 

Ittra ta’ San Ġakbu (Ġak)

 

1 5-8 2633*, 2737*

1 13 2846

1 14-15 2847*

1 17 212, 2642

1 25 1972*

1 27 2208

2 7 432*, 2148

2 10-11 2069*, 2079*

2 10 578

2 12 1972*

2 14-26 162*

2 15-16 2447

2 26 1815

4 1-10 2737*

4 2-3 2737

4 4 2737

4 5 2737

5 1-6 2445

5 4 1867*, 2409*, 2434*

5 12 2153*

5 14-15 1510, 1511*, 1526

5 14 1519

5 15 1519*, 1520

5 16 2737*

5 16b-18 2582

5 20 1434*

 

L-ewwel Ittra ta’ San Pietru (1 Piet)

 

1 2627*

1 3-9 2627*

1 3 654*

1 4 1721

1 7 1031*

1 10-12 719

1 18-20 602

1 18-19 517*

1 18 622

1 19 613*

1 23 1228*, 2769

2 1-10 2769*

2 1 2475

2 4-5 1141*, 1179

2 4 552

2 5 756*, 901, 1268, 1330*,

 1546*

2 7 756*

2 9 709*, 782, 803, 1141, 1268,

 1546*

2 13-17 1899*

2 13 2238

2 16 2238

2 21 618

2 24 612

3 1-7 2204*

3 9 1669*

3 18-19 632*

3 20-21 845*

3 20 1219

3 21 128*, 1094*, 1794*

4 6 634

4 7 670*, 1806

4 8 1434

4 14 693

4 17 672*

5 3 893, 1551*

5 4 754*

5 7 322

5 8 409*, 2849*

 

It-Tieni Ittra ta’ San Pietru (2 Piet)

 

1 3-4 1996*

1 4 460, 1129*, 1265, 1692,

 1812*

1 16-18 554*

2 4 392*

3 9 1037, 2822

3 11-12 671*

3 12-13 677*

3 13 1043, 1405*

 

L-ewwel Ittra ta’ San Ġwann (1 Ġw)

 

1 1-4 425

1 3-7 1108*

1 3 2781*

1 5 214

1 6 2470

1 7-2, 2 2631*

1 8-10 827*

1 8-9 1847

1 8 1425

1 10 2147*

2 1-2 1460*

2 1 519, 692*, 2634*

2 2 605*, 606

2 16 377*, 2514*, 2534*

2 18 670, 672*, 675*

2 20 91*, 695*

2 22 675*

2 23 454*

2 27 91*, 695*

2 28 2778*

3 2822*

3 1 1692

3 2 163, 1023, 1161*, 1720*,

 2519*, 2772

3 3 2345*

3 5 457

3 8 385*, 392, 394

3 15 1033

3 17 2447*

3 19-24 2845*

3 19-20 208, 1781

3 21 2778*

3 22 2631

4 2822*

4 2-3 465*

4 2 423, 463

4 3 672*

4 8 214, 221, 733, 1604*

4 9 458, 516

4 10 457, 604, 614*, 620, 1428*

4 11-12 735*

4 14 457

4 16 221, 733, 1604*

4 19 604*, 1828

4 20 2840*

5 1 2780*, 2790*

5 6-5 1225*

5 8 694*

5 14 2778*, 2827*

5 16-17 1854*

5 18-19 2852

5 19 409

5 20 217

 

It-tieni Ittra ta’ San Ġwann (2 Ġw)

 

7 465*, 675*

 

It-tielet Ittra ta’ San Ġwann (3 Ġw)

 

7 432*

 

Ittra ta’ San Ġuda (Ġuda)

 

3 171

24-25 2641*

 

Apokalissi (Apok)

 

1 4 1403, 2854*

1 6 1546, 2855*

1 8 2854

1 17 612

1 18 625, 633*, 635, 2854

2-3 401*

2 5 1429

2 16 1429

2 17 1025*, 2159

3 7 303

3 14 1065

4-5 1138*

4 2 1137

4 6-11 662*

4 8-11 2642*

4 11 295, 2855*

5 6 1137

5 9-14 2642*

5 9-10 1546*

5 13 449*, 2855*

6 9-11 1138

6 10 2642, 2817

7 1-8 1138*

7 2-3 1296*

7 9 775, 1138

7 10-12 2642*

9 4 1296*

11 15 450*

12 1138*

12 9 391*, 2852

12 11 2853

12 13-16 2853*

12 17 501*, 757*, 2853

13-14 2113*

13 8 677*

14 1 1138*, 2159

14 4 778*, 1618*

16 15 2849

18 24 2642*

19 1-9 677*

19 1-8 2642*

19 6 865*

19 7 757*, 1602, 1612

19 9 1329*, 1602, 1612

20 7-10 677*

20 12 677*

21 1-22,5 117*

21 1-2 756*

21 1 1043*

21 2-4 677*

21 2 757*, 1045, 2016

21 3 756*, 2676

21 4 1044, 1186

21 5 1044

21 6 694*, 1137*

21 7 2788

21 9 757*, 865, 1045, 1138*

21 10-11 865

21 12-14 765*

21 14 857, 865, 869

21 22 586*

21 27 1044*, 1045*

22 1 1137

22 4 1023*

22 5 1029

22 15 1470*

22 16 437*, 528*

22 17 524*, 671, 694*, 757*, 796*,

 1130, 2550*, 2853

22 20 451, 671, 673*, 1130, 1403,

 2853

22 21 1061*

 

 

SIMBOLI TAL-FIDI

(ċitati skond Denzinger-Schonmetzer)

1-64 192*

10-64 496*

71-72 192*

71 254

75-76 192*

75 266

76 1035*

 

Simbolu ta’ l-Appostli

 

 167, 194*, 196*, 325, 750,

 946, 1331

 

 

KONĊILJI EKUMENIĊI

(ċitati skond Denzinger-Schonmetzer barra l-Koncilju Vatikan II)

 

Konċilju ta’ Nicea I (325)

 

126 465

130 465

 

Kredu 465

 

Konċ. ta’ Kostantinopli I (381)

 

Simbolu ta’ Nicea – Kostantinopli

 

150 242, 245, 245, 195*, 196*,

 243, 291, 325, 652, 664, 685,

 750, 1680

(fl-oriġinal

 Grieg) 167

 

Konċ. ta’ Efesu (431)

 

250 466

251 466, 495*

255 468*

 

Konċ. ta’ Kalċedonja (451)

 

301-302 467

 

Konċ. ta’ Kostantinopli II (553)

 

421 253, 258, 258*

424 468, 468*

427 499*

432 468

 

Konċ. ta’ Kostantinopli III (680-681)

 

556-559 475*

556 475

 

Konċ. ta’ Nicea II (787)

 

600-603 476

600 1161

601 477, 1674*, 2132

603 1674*

COD 111 1160

 

Konċ. ta’ Kostantinopli IV (869-870)

 

657 367

 

Konċ. Lateran IV (1215)

 

800-802 192*

800 202, 296, 299*, 327, 391

801 999, 1035*

802 1576*

804 253, 254

806 43

 

Konċ. ta’ Lyon II (1274)

 

850 248

851-861 192*

854 1017

856 1032*

857-858 1022*

858 1035*

859 1059

860 1113*

 

Konċ. ta’ Vienna (1311-1312)

 

902 365*

 

Konċ. ta’ Kostanza (1414-1418)

 

1154 1584*

 

Konċ. ta’ Firenze (1439-1445)

 

1300-1301 246

1302 248

1304-1306 1022*

1304 1031*

1310 1113*

1314 1213*

1315 1256*

1316 1263*

1319 1303*

1324-1325 1510*

1325 1520*

1330 255

1331 248, 255, 258

1333 299*

1334-1336 120*

1351 1035*

 

Konċ. Lateran V (1512-1517)

1440 366*

 

Konċ. ta’ Trento (1545-1563)

 

1501-1504 120*

1510-1516 406*

1511-1512 404*

1511 375, 407, 1008*

1512 403*

1513 390*, 405*

1514 403*, 1250*

1515 1264, 1426*, 2515*

1525 1993

1528 1989

1529 615*, 617, 1992*

1532 161*

1533-1534 2005*

1541 1821*

1542 1446*

1545 1426*, 1815*

1546 200*

1548 2009*

1549 1059*

1567 1037*

1569-1570 2068*

1573 411*

1575 1035*

1576 2016*

1580 1031*

1600-1601 1114

1601 1113*

1604 1129*

1605 1127*

1606 1127*

1608 1128*

1609-1619 1272*

1609 1121, 1280*, 1304*

1612 1584*

1618 1257*

1624 1280

1638 1394*, 1436

1640 1413*

1641 1377*

1642 1376

1647 1457*

1651 1374, 1413*

1661 1457*

1672 980

1673 1450*

1674 1468

1676 1451

1677-1678 1431*

1677 1452*

1678 1453*

1680 1456, 1456, 1458*

1683 1457

1690 1460*

1691 1460

1694 1523

1695-1696 1510*

1695 1511

1696 1512*

1697 1516*

1698 1523

1705 1431*, 1453*

1708 1457*

1712-1713 1472*

1712 1459*

1716-1717 1510*

1717 1520*

1719 1516*

1740 1337, 1366

1743 1367, 1371

1752 611*

1764

611*

1767 1582*

1774 1583*

1799 1661*

1800 1617*

1813-1816 1631*

1820 1022*, 1031*, 14729

1821-1825 2132*

1822 1674*

1835 1478*

 

Konċ. Vatikan I (1869-1870)

 

3002 293, 299*, 327*

3003 302

3004 36

3005 38*, 367

3008-3010 156

3008 154

3009 156

3010 155*

3012 161

3013 812

3015 50*, 237

3016 90*, 498

3017 159

3022 296*

3023-3024 296*

3025 293, 296

3026 36*, 47*, 286*

3057 834

3074 891*

 

Konċ. Vatikan II (1962-1965)

 

Sacrosanctum concilium (4-12-1963)

IV 1174*

2 771, 1068

3-4 1075*

4 1203

5 766, 1067

6 1076*, 1086, 1113*

7 1070, 1088, 1089, 1181*,

 1373

8 1090

9 1072

10 824, 1074

11 1071

13 1675

14 1141

21 1205*

24 1100

26-27 1482*

26 1140

27 1140, 1517*

28 1144

29 1143

33 1548*, 1552*

35 4 1570*

37-40 1204*, 1232*

41 1561*

47 1323, 1398*

55 1388

56 1346

59 1123

60 1667

61 1621*, 1670

64 1232

65 1232

67 1255*

71 1298*

73 1513*, 1514

79 1669*

81-82 1684*

81 1685*

83 1175

84 1174, 1174

86 1175*

90 1176

96 1175*

98 1174, 1175*

100 1175

102 1163, 1194

103 508, 971*, 1172

104 1173

106 1166, 1167, 1193, 2191*

108 1173*

109-110 1438*

111 1173*

112 1156, 1157, 1157*

118 1158

119 1158*

121 1158

122-127 1181*, 2503*

122 2513

126 2132*

128 1183

 

Inter mirifica (4-12-63)

5 2494

8 2495

11 2494*

12 2498, 2498

 

Lumen gentium (21-11-64)

1 748, 775, 1045

2 375, 541, 759, 769, 1050*,

 1076*, 1093

3 541, 542*, 669, 763, 763*,

 766, 960, 1364, 1405

4 767, 768, 810

5 541, 543, 567, 669, 763, 764,

 764, 768, 769

6 753, 754, 755, 756, 757,

 769*, 1621*

7 562, 788, 790, 790, 791, 793,

 798

8 769*, 771, 786, 811, 816,

 819, 819, 827, 853, 853, 870,

 1428

9 753*, 761*, 762, 776, 781,

 782

10 784, 901*, 1120, 1141,

 1141*, 1273*, 1535*, 1538*,

 1546, 1547, 1547, 1548*,

 1552*, 1657

11 824, 1119, 1119, 1251*, 

` 1270, 1273*, 1285, 1303*, 1303*, 1324, 1422, 1444*, 1499, 1522, 1535, 1641, 

 1641, 1656, 1656, 2204*, 2225, 2226*

12 92, 93, 785, 798, 801, 823,

 889*, 951, 1303*, 2003*

13 761*, 804, 814, 831, 836

14 815*, 837, 846, 1249, 1257*

15 819*, 838, 853*

16 761*, 839, 841, 843, 844,

 847, 1260*, 1281*

17 776*, 1270*, 2032

18 874

19 880

20 87*, 860, 861, 862, 1555,

 1576

21 1549*, 1556, 1557, 1558,

 1575*, 1576, 1582*

22 880, 881, 882, 883, 884, 885,

 1444, 1559, 1559*

23 833, 835, 882, 886, 886, 886,

 887, 938, 1202*, 1560*

24 1551, 2068

25 90, 888, 891, 891, 891*, 892,

 2034, 2035*

26 832, 893, 893, 1312, 1462,

 1561*

27 894, 895, 896

28 1548*, 1554, 1562, 1564,

 1566, 1567, 1582*

29 1569, 1570*, 1571, 1582*,

 1588

30 801*

31 871*, 897, 898, 932

32 872*

33 900*, 913

34 901, 1141*

35 904, 905

36 337, 786, 908, 909, 912,

 943*, 1888*

37 1269*

39 823, 2045*

40 828*, 1426*, 2013, 2013,

 2028

41 1251*, 1570*, 1641*

42-43 915*

42 826, 1620*, 1816, 1986,

 2103, 2545

43 917

44 914, 933

48-51 828*

48-50 1469*

48 670, 671, 769, 773*, 776,

 824, 825, 1001, 1013, 1036,

 1042, 1373*

49 954, 954, 955, 956, 1023*

50 957, 958, 1090*

51 959

52 499*

53 492, 963, 967

55 489

56 488, 490, 492, 493, 494,

 494*, 511

57 499, 964

58 165, 964

59 965, 966

60 970

61 488*, 968

62 969, 970, 2674

63 501, 506, 507*, 967

64 507

65 829

66 971

67 2132*

68-69 2679*

68 972

69 965, 972

 

Orientalium ecclesiarum (21-11-64)

15 1389

 

Unitatis redintegratio (21-11-64)

1 820*

2 812, 813, 813, 815*,

 1126*

3 816, 817, 818, 819, 819*,

 824, 827*, 838, 1271

4 94*, 820, 821*, 855,

 1202*

5 822, 1126*

6 821*, 827*

7 821*

8 821, 2791*

9 821*, 821*

10 821*

11 90, 821*

12 821*

13-18 838*

15 925*, 1399, 1399

22 1271, 1400, 1400, 2791*

24 822

 

Christus Dominus (28-10-65)

2 882*, 937, 1558

3 886*

4 1560*

9 882*

11 833*, 1548*

13 1586*

15 1569*

16 1586*

33-35 927*

36 1560*

37 1560*

Perfectae caritatis (28-10-65)

1 915*, 918

2 2684*

5 916*

7 2691*

11 929

12 1620*

 

Optatam totius (28-10-65)

10 1620*

20 1565

 

Gravissimum educationis (28-10-65)

3 1653*, 2221

6 2229*

 

Nostra aetate (28-10-65)

1 360*, 842

2 843*, 2104

3 841*

4 597, 839*

5 2793*

 

Dei Verbum (18-11-65)

2 51, 53, 64, 142, 1103, 2587

3 54, 55, 62*

4 666

5 143*, 153, 158, 1814

6 36*, 38*

7 74, 75, 76, 76, 77

8 77, 78, 78, 79, 94,94, 94, 98,

 1124*, 2650, 2651*

8 3 120*

9 80, 81, 82

10 84, 85, 86, 97, 889*, 891,

 2663*

10 3 95

11 105, 106, 107, 136*, 337*

12 1 109*

12 2 110

12 3 111, 111*, 119

13 101

14-16 1094*

14 121*

15 122

16 129*

17 124

18 125

19 126, 573*

20 124*

21 103*, 104, 131, 141, 1346*

22 131

23 94*

24 94*, 104*, 132, 135

25 133, 2653

Apostolicam actuositatem (18-11-65)

2 863, 873, 940

3 798*, 864

5 864*, 2832*

6 851*, 905, 2044

8 2446

10 2105

13 2105*

16 1570*

 

Dignitatis humanae (7-12-65)

1 2104, 2105, 2105*

2 1738*, 2104, 2106, 2106, 2108*, 2467

3 1782

4 1180*

6 2107

7 1738*, 2109

10 160

11 160, 160

14 1785*, 1816*, 2036*, 2104

15 2137

 

Ad gentes (7-12-65)

1 804, 849, 853, 1344

2-9 257*

2 248*, 294, 767*, 850, 868

3 763*

4 767, 830*

5-6 767*

5 852, 857, 877, 1257*, 1560*

6 830, 854, 1560*

7 776, 848, 1260*

7 23 1270*

9 856, 856

11 2472

14 1233*, 1248, 1249

15 854, 905*

16 1570*, 1571

18 927*

38 1560*

40 927*

 

Presbyterorum ordinis (7-12-65)

2 1141*, 1142*, 1369*, 1548*,

 1562, 1563, 1566*, 1582*

4-6 2686*

4 888, 1102, 1122

5 1175*, 1181, 1324, 1392

6 1548*

8 1568

10 1565

13 1464*, 1466*

15 1142*

16 1579*, 1580*

 

Gaudium et spes (7-12-65)

2 2 421

10 1958*

10 2 450

12 1 358*

12 3 356

12 4 383

13 1 390*, 401, 415, 1707

13 2 1707

14 1703

14 1 364, 382

14 2 33*

15 2 1704, 1711

16 1706, 1713, 1776, 1791,

 1794, 1795

17 1705, 1712, 1730, 2339

17 1 1743*

18 1006, 1008, 1018

18 1 33

19-21 29*

19 1 27, 29, 2123

19 3 2125

20-21 676*

20 1 2124, 2126*

20 2 2124

21 3 2126

21 7 2126

22 1260, 1612*, 2820*

22 1 359, 1701, 1701*, 1710,

 2783*, 2799*

22 2 470, 470, 521, 618

22 5 367*, 618

23 1 2419

24 3 356, 358*, 1703, 1878*

25 1 1879*, 1881, 1892, 2344

25 2 1882*

26 1 1906, 1924

26 2 1907, 1908*

27 1 1931

27 3 1912, 2322

29 2 1935, 1936*

29 3 1938

30 1 1916*

31 3 1915, 1917

32 2820*

34 2427*

36 49

36 2 159, 339

36 3 308

37 2 409

38 520

39 2820*

39 1 358*, 1048

39 2 1049

39 3 1050

40 2 854

43 4 942

43 6 853

44 2 94*

45 2820*

45 1 776

45 2 450*

47 1 1603, 2210*, 2250

47 2 1603*, 2387*

48 1251*

48 1 1603, 1627, 1639, 1646,

 1652, 1660*, 2364

48 2 1535, 1639, 1642

48 4 2227*

49 2 1645, 2334*, 2362

49 3 1632

50 1 372*, 1652, 1664

50 2 2367, 2373*

51 3 2268*, 2271, 2368

51 4 2371

52 1 1657, 2206

52 2 2210

58 4 2527

62 7 94

63 3 2424*

64 2426*

65 2424

67 2 2434

67 3 2184*, 2194

69 1 2404, 2408*

71 4 2406*

74 1 1906*

74 2 1902

74 3 1901, 1920

74 5 2242

76 3 2245

76 5 2246, 2420

78 1-2 2304*

78 3 813

78 5 2306*

78 6 2317

79 3 2311*

79 4 2308, 2312

79 5 2310*

80 4 2314

81 3 232*

81 4 2307*

84 2 1911

89 1 1955

 

 

 

 

 

 

 

KONĊILJI U SINODI

(ċitati skond Denzinger-Schonmetzer)

 

Konċ. ta’ Ruma (382)

 

179 120

 

Konċ. ta’ Kartaġni (418)

 

Statuti tal-Knisja tal-bidu

 

325 650

 

Konċ. ta’ Orange II (529)

 

371-372 406

397 1037

 

Sinodu ta’ Kostantinopli (543)

 

409 1035

411 1035

 

Konċ. ta’ Braga I (561)

 

455-463 633

 

Konċ. ta’ Toledo IV (633)

 

483 633

 

Konċ. ta’ Toledo VI (639)

 

490 245

 

Konċ. tal-Lateran (649)

 

503 496, 499

504 476

 

Konċ. ta’ Toledo XI (675)

 

525-541 192

527 245

528 255

530 253-254

539 650

 

Konċ. ta’ Toledo XVI (693)

 

571 499

 

Konċ. ta’ Ruma(745)

 

587 633

 

 

 

Konċ. ta’ Friuli (796 jew 797)

 

619 503

 

Konċ. ta’ Quiercy (605)

624 605

 

DOKUMENTI PONTIFIĊJI

 

Damasu I (366-384)

 

Ittra lill-isqfijiet tal-Lvant

149 471

 

Innoċenz I (402-417)

 

Ittra Si instituta ecclesiastica tad-19 ta’

Marzu 416

216 1510

 

Ljun il-Kbir (440-461)

 

Ittra Quam laudabiliter tal-21 ta’ Lulju 447

284 247

286 299

 

Ittra Lectis dilectionis tuae tat-22 ta’

Ġunju 449

291 499

294 499

 

Anastasju II (496-498)

 

Ittra In prolixitate epistolae tas-sena 497

359 650

 

Ormisda (514-523)

 

Ittra Inter ea quae tal-25 ta’ Marzu 521

369 650

 

Viġilju (537-555)

 

Ittra Dum in sanctae tal-5 ta’ Frar 552

415 233

 

Pelaġju I (556-561)

 

Ittra Humani generis tal-5 ta’ Frar 557

442 499

 

Girgor il-Kbir (590-604)

 

Ittra Sicut aqua tas-sena 600

475 473

 

 

 

Nikol I (858-867)

 

Tweġiba Ad consulta vestra tat-13 ta’ Novembru 866

646 1256

 

Innoċenz III (1198-1216)

 

Ittra Eius exemplo tat-18 ta’ Dicembru 1208

794 1576

 

Ġwanni XXII (1316-1334)

 

Bolla Ne super his tat-3 ta’ Dicembru 1334

990 1022

 

Benedittu XII (1334-1342)

 

Kostituzzjoni Benedictus Deus tal-20 ta’ Jannar 1336

1000-1001 1022

1000 1023

1002 1022, 1035

 

Librett Cum dudum tas-sena 1341

1011 663

 

Ittra Super quibusdam tad-29 ta’ Settembru 1351

1077 633

 

Klement VI (1342-1352)

Ittra Super quibusdam tad-29 ta’ Settembru

1351

1077 633

 

Piju IV (1559-1565)

 

Bolla Iniunctum nobis tat-13 ta’ Novembru 1564

1862-1870 192

 

Kostituzzjoni Cum quorundam hominum tas-7 ta’ Awissu 1555

1880 499

 

Piju VI (1775-1779)

 

Brevi Quod aliquantulum tal-10 ta’ Marzu 1791

 2109

Piju IX (1846-1878)

 

Bolla Ineffabilis Deus tat-8 ta’ Dicembru 1854

2803 411, 491

 

Enċiklika Quanta cura tat-8 ta’ Dicembru 1864

 2109

 

Ljun XIII (1878-1903)

 

Enċiklika Diuturnum illud tal-20 ta’ Ġunju 1881

 1898

 

Enċiklika Immortale Dei tal-1 ta’ Novembru 1885

 1898, 2105

 

Enċiklika Libertas praestantissimum tal-20 ta’ Ġunju 1888

 

 1951, 1954, 2108

 

PIJU XI (1922-1939)

 

Enċiklika Quas primas tal-11 ta’ Dicembru 1925

 2105

 

Enċiklika Casti connubii tal-31 ta’ Dicembru 1930

 2366

3722 2297

 

Enċiklika Quadragesimo anno tal-15 ta’ Mejju 1931

 1883

 

Enċiklika Divini Redemptoris tad-19 ta’ Marzu 1937

 676

 

Piju XII (1939-1958)

 

Enċiklika Summi Pontificatus tal-20 ta’ Ottubru 1939

 360, 1939

 

Enċiklika Mystici Corporis tad-29 ta’ Ġunju 1943

 1119

3801 330

3803 797, 708

3812 478

Kostituzzjoni appostolika Provida Mater tat-2 ta’ Frar 1947

 929

 

Enċiklika Mediator Dei tal-20 ta’ Novembru 1947

 1548

 

Kostituzzjoni appostolika Sacramentum Ordinis tat-30 ta’ Novembru 1947

3858 1573

 

Enċiklika Humani generis tat-12 ta’ Awissu 1950

3875 37

3876 38, 1960

3891 367

3896 366

3897 390

 

Kostituzzjoni appostolika Munificentissimus Deus tal-1 ta’ Novembru 1950

3903 966

 

Enċiklika Haurietis aquas tal-15 ta’ Mejju 1956

3924 478

 

Enċiklika Fidei donum tal-21 ta’ April

1957

 1560

 

Diskorsi

 

1 ta’ Ġunju 1941 1887,

 1942,

 2286

20 ta’ Frar 1946 899

3 ta’ Settembru 1950 2501

29 ta’ Ottubru 1951 2362

6 ta’ Diċembru 1953 2108

25 ta’ Diċembru 1955 2501

 

Ġwanni XXIII (1958-1963)

 

Enċiklika Mater et Magistra tal-15 ta’ Mejju 1961

60 1882

 

Enċiklika Pacem in terris tal-11 ta’ April 1963

35 1886

46 1897

51 1903

65 1930

 

Pawlu VI (1963-1978)

 

Enċiklika Mysterium Fidei tal-5 ta’ Settembru 1965

 1183, 1418

18 1381

39 1374

56 1378

 

Kostituzzjoni appostolika Indulgentiarum doctrina ta’ l-1 ta’ Jannar 1967

 1471

5 1474, 1475, 1477

8 1478

 

Enċiklika Populorum progressio tas-26 ta’ Marzu 1967

37 2372

53 2315

 

Kredu tal-Poplu ta’ Alla; professjoni solenni tal-fidi tat-30 ta’ Ġunju 1968

 192

2 251

8 327, 366

9 265

12 1035

15 975

16 419

19 827

20 182

28 1005, 1052

29 1053

30 962

 

Enċiklika Humanae vitae tal-25 ta’ Lulju 1968

11 2366

12 2366, 2369

14 2370

16 2370

23 2372

 

Kostituzzjoni appostolika Divinae consortes naturae tal-15 ta’ Awissu 1971

 1212, 1288, 1300

 

Kostituzzjoni appostolika Sacram unctionem infirmorum tat-30 ta’ Novembru 1972

 1513

 

Eżortazzjoni appostolika Marialis cultus tat-2 ta’ Frar 1974

42 971

56 971

 

Eżortazzjoni appostolika Evangelii nuntiandi tat-8 ta’ Diċembru 1975

31 2820

48 1676

53 843

62 835

63-64 1201

73 910

 

Diskorsi

5 ta’ Jannar 1964 f’Nazaret

(Liturġija tas-Sigħat, uff.

tal-qari, festa tal-Familja

Mqaddsa) 533

 

21 ta’ Novembru 1964 963

11 ta’ Lulju 1966 390

22 ta’ Ġunju 1973 776

14 ta’ Diċembru 1975 838

 

 

 

Ġwann Pawlu II (1978-....)

 

Enċiklika Redemptor hominis ta’ l-4 ta’ Marzu 1979

11 519

18-21 783

 

Eżortazzjoni appostolika Catechesi tradendae tas-16 ta’ Ottubru 1979

1 4

2 4

5 426

6 427

9 561

13 7

18 5, 6

20-22 23

23 1074

25 23

29 1697

53 1204

54 1676, 2688

55 2688

 

Ittra Dominicae cenae dwar il-misteru u l-kult ta’ l-Ewkaristija tal-4 ta’ Frar 1980

3 1380

 

Enċiklika Dives in misericordia tat-30 ta’ Novembru 1980

14 2844

 

Enċiklika Laborem exercens tal-14 ta’ Novembru 1981

6 2428

7 2474

11 2430

18 2436

19 2433

22-23 2433

27 2427

 

Eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio tat-23 ta’ Novembru 1981

9 2343

11 2231, 2361, 2392

13 1642, 1643

16 1620

19 1644, 1645, 2387

20 1648

21 1656, 2204

22 2334

28 1653

30 2366

32 2370

36 2221

46 2211

67 1622

80 2391

81 2390

83 1649

84 1651, 2386

85 1658

 

Eżortazzjoni appostolika Reconciliatio et Paenitentia tat-2 ta’ Diċembru 1984

16 408, 1869, 2850

17 1857, 1863

31 1469

 

Enċiklika Dominum et vivificantem tat-18 ta’ Mejju 1986

27-48 1433

31 1848

46 1864

55 2516

 

Enċiklika Redemptoris mater tal-25 ta’ Marzu 1987

11 851

12-20 853

18 165

21 852

23 850

42-47 854

48-49 854

50 855

52-54 854

55 856

69 927, 931

Enċiklika Sollicitudo rei socialis tat-30 ta’ Dicembru 1987

1 2322

9 2438

14 2437

16 2440

17 2438

32 3441

38-40 1939

41 2422

42 2406, 2442

45 2438

47 1929, 2442

 

Ittra appostolika Mulieris dignitatem tal-15 ta’ Awissu 1988

6 2334

26-27 1577

27 773

 

Ittra appostolika Vicesimus quintus annus tal-4 ta’ Diċembru 1988

16 1205, 1206

 

Eżortazzjoni appostolika Christifideles laici tat-30 ta’ Diċembru 1988

9 899

16-3 828

17-3 828

24 801

 

Enċiklika Centesimus annus ta’ l-1 ta’ Mejju 1991

3 1896, 2421

10 1939, 2425

12 1882

13 2425

24 2423

25 407, 1889, 2236

26 2440

28 2438

29 2461

31 2427

32 2429

34 2425, 2349

35 2424, 2438

36 1886, 2223

37-38 2415

40 2406

41 1887

43 1914

44 1904, 2425

45 2244

46 2244

48 1883, 2406, 2431, 2433

51 2441

57 2444

 

Diskors

7 ta’ Diċembru 1985 10

 

 

DOKUMENTI EKKLESJASTIĊI

 

CATECHISMUS ROMANUS

 

Daħla 10 25

Daħla 11 24

1 1 3 190

1 1 4 191

1 2 2 199, 200

1 2 13 274

1 5 11 598, 598

1 6 3 633

1 10 1 749

1 10 20 770

1 10 22 750

1 10 24 947, 950

1 10 27 952

1 11 3 978

1 11 4 979

1 11 5 982

1 11 6 987

2 2 5 1213

2 5 18 1468

2 5 21 1450

2 5 4 1431

3 2 4 2086

3 37 2536, 2537

 

 

KONGREGAZZJONIJIET

 

Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi

 

Ittra lill-isqfijiet ta’ l-Ingilterra tas-16 ta’ Settembru 1864

2888 811

 

Digriet tad-19 ta’ Lulju 1944

3839 676

 

Ittra lill-Arċisqof ta’ Boston tat-8 ta’ Awissu 1940

3866-3872 847

 

Dikjarazzjoni Mysterium Ecclesiae tal-24 ta’ Ġunju 1973

3 2035

 

Dikjarazzjoni Persona humana tad-29 ta’ Dicembru 1975

7 2391

8 2357

9 2352

11 2349

 

Dikjarazzjoni Inter insigniores tal-15 ta’ Ottubru 1976

 1577

 

Istruzzjoni Pastoralis actio tal-20 ta’ Ottubru 1980

 1252

 

Istruzzjoni Libertatis conscientia tal-22 ta’ Marzu 1986

13 1740

68 2448

 

Istruzzjoni Donum vitae tat-22 ta’ Frar 1987

Daħla 2 2375

Daħla 5 2258

1 1 2270

1 2 2274

1 3 2275

1 5 2275

1 6 2275

2 1 2376

2 4 2377

2 5 2377

2 8 2378

3 2273

 

Kongregazzjoni għall-Kleru

 

Directorium Catecheticum Generale

43 234

47 234

51 280

69 1056

 

Kongregazzjoni għall-Kult divin

 

Istruzzjoni Eucharisticum mysterium tal-25 ta’ Mejju 1967

6 1325

 

Kongregazzjoni għall-Edukazzjoni Kattolika

 

Digriet Theses approbatae philis opheae tomisticae tas-27 ta’ Lulju 1914 teżijiet tomistici

3624 318

 

SINODU TA’ L-ISQFIJIET

 

Rapport finali Exeunte coetu secundo tas-7 ta’ Diċembru 1985

IIB A 4 10, 11

 

 

 

LAQGĦAT EPISKOPALI

 

Dokument ta’ Puebla 1979 1678

 

 

 

LIĠI KANONIKA

 

KANONI TA’ L-APPOSTLI

 

334 887

 

CODEX IURIS CANONICI (CIC)

 

129 2 911

204 1 871, 1213*

205 815*

206 1249*

207 1 934

207 2 873, 934

208-223 1269*

208 872

212 3 907

213 2037*

220 2477*

222 2043*

229 906*

230 1 903*

230 3 903

290-293 1583*

330 880*

331 936

336 883*

337 1 884

368-369 833*

443 4 911

463 1 911

463 2 911

492 1 911

511 911

515 1 2179

517 2 911

536 911, 911

573 916*, 925*

591 927*

603 1 920

604 1 923, 924

604 2 924*

605 919*

607 925*

654 2103*

692 2103*

710 928

713 2 929

731 1 930

731 2 930

747 2032

748 2 160*

751 817*, 2089

774 906*

776 906*

780 906*

783 931

788 3 1249*

823 1 906*

835 4 902

844 1462*

844 3 1399*

844 4 1401*

847 1 1513*

848 2122

849 1213*

851 1233*

851 2 1233*

855 2156

861 1 1256*

861 2 1256*

864 1246

865 1233*

866 1233*, 1298*

867 1250*

868 1233*, 1251*

872-874 1255*

882 1313*

883 2 1312*

883 3 1307*, 1314*

884 2 1313

889 1 1306*

890 1306

891 1307*

893 1 1311*

893 2 1311*

914 1457*

916 1457*

919 1387*

920 138*, 2042*

961 1 1483*

961 2 1483*

962 1 1483*

967-969 1462*

972 1462*

976 1463*

982 2490, 2511

986 1464*

988 2 1458*

989 1457*, 2042*

1003 1516*

1004 1 1514*

1005 1514*

1007 1514*

1012 1576*

1024 1577

1055 1 1601, 1660*

1055 2 1617*

1056 2364*

1057 1 1626, 1628

1057 2 1627*

1063 1632*

1071 1629*

1086 1635*

1095-1107 1629*

1103 1628*

1108 1631*

1124 1635*

1125 1635*

1134 1638

1141 1640*, 2382

1151-1155 1649*, 2383*

1166 1667*

1168 1669*

1172 1673*

1176 3 2301*

1191 1 2102

1196-1197 2103*

1199 1 2154

1245 2181*

1246-1248 2042*

1246 2043*

1246 1 2177, 2177, 2192

1247 2180, 2185*, 2192, 2193

1248 1 2180

1248 2 2183

1249-1253 1438*

1249-1251 2043*

1314 2272

1323-1324 2272*

1331 1463*

1336 1, 3, 5 1583*

1338 2 1583*

1354-1357 1463*

1367 2120*

1369 2148*

1376 2120*

1388 1 1467

1398 2272

1421 2 911

 

CORPUS CANONUM ECCLESIARUM ORIENTALIUM

 

675 1 1213*

675 2 1269*

677 1 1256*

679 1246

681 1250*

686 1 1250*

695 1 1290*

696 1 1290*

708 2042*

711 1457*

719 2042*

722 3-4 1462*

725 1463*

735 1464*

738 1514*

739 1 1516*

744 1576*

747 1576*

867 1667*

880-883 1438*

880 3 2043*

881 1 2042*, 2043*

881 2 2042*

881 3 2042*

881 4 2042*, 2043*

882 2043*

1420 1463*

1431 1463*

1434 1463*

1456 1467

 

 

LITURĠIJA

 

RIT LATIN

 

Missal Ruman

 

Istituzzjoni Ġenerali

240 1390

259 1182

271 1184

272 1184

 

Offertorju 1333

 

Prefazju

tal-Milied 477

ta’ Lapsi 661

ta’ Kristu Re 2046

ta’ l-Appostli 857, 1575

tal-Qaddisin 2005

tal-Mejtin 1012

 

“Sanctus” 335

 

Kanone Ruman

88 1037

90 1353

95 1333

96 335, 1383

 1402

97 1274

 

Talbiet ewkaristici

III 116 1404

IV 2818, 2852

IV 118 55, 380

 

Emboliżmu 1404

 2760, 2854

 

Kolletta

tas-26 Ħadd tas-sena 277

tat-32 Ħadd tas-sena 1742

 

Liturġija tal-Ġimgh;a tal-Passjoni u l-Mewt tal-Mulej

Talba universali VI 63, 839

 

Il-lejl qaddis ta’ l-Għid

It-tħabbira ta’ l-Għid

 (Exsultet) 412, 631, 647

Talba ta’ wara l-ewwel

lezzjoni 349

Talba wara t-tielet lezzjoni 528

Tberik ta’ l-ilma għall-

Magħmudija 1217, 1218,

 1219, 1221

 

Sekwenza

ta’ Għid il-Ħamsin 2671

 

Pontifikal Ruman

 

Ritus ordinationis episcopi presbyterorum et diaconorium

52 1541

177 1542

230 1543

 

Ordo Confirmationis

Daħla 1 1285

Daħla 2 1285

Daħla 3 1309

Daħla 5 1311

6 1311

De Benedictionibus

Konsagrazzjoni taż-żejt

tal-griżma 1299

16 1669

18 1669

 

Ordo consecrationis virginum

Daħla 1 923

Daħla 2 924

 

Ritwal Ruman

 

Ordo initiationis

 christianae adultorum 1232

Daħla 1-2 1212

19 1248

98 1248

 

Ordo baptismi parvulorum

62 1241

 

Ordo Baptismi adultorum

 168

 

Ordo Paenitentiae

 

Il-formola ta’

l-assoluzzjoni 1424, 1449

31 1484

 

Ordo celebrandi matrimonium

45 1627

 

Ordo exsequiarum

Commendatio animae 1020

In paradisum deducant te

angeli 335

1 1680

10 1690

41 2688

57 1689

 

Liturġija tas-Sigħat

 

Istituzzjoni ġenerali

7 2616

9 2655

100-109 2586

 

Innijiet

O lux beata Trinitas 257

Te Deum 168

Veni, Creator Spiritus 291, 700

Vexilla Regis 550, 617

Antifoni

ta’ l-ottava tal-Milied 526

tat-Tifħir ta’ sbiħ il-jum

 fl-1 ta’ Jannar 469

tal-kantiku ta’ Marija

 fit-II Għasar ta’

 l-Epifanija 528

 

Kantiku

tal-Għasar tas-Sibt 461

 

Talbiet

Ave Maria 1014, 2676,

 2677

O sacrum convivium 1402

Veni, Sancte Spiritus 2671

 

Litanija tal-Qaddisin 1014

 

 

LITURĠIJA TAL-LVANT

 

Liturġija ta’ San Ġwann Griżostmu

 

Il-Cherubicon 335

Anafori 42, 1137

Tħejjija għat-tqarbin 1386

 

Liturġija Biżantina

 

 1106

prefazju konsagratorju

fl-ordinazzjoni ta’ isqof 1541

prefazju konsagratorju

fl-ordinazzjoni ta’ djaknu 1543

prefazju konsagratorju

fl-ordinazzjoni ta’ saċerdot 1542

 

Troparji

O monoghenis 469

Fil-festa tad-Dormizzjoni ta’

Marija (15 ta’ Awissu) 966

Fil-Għid 638

Fil-Matutin tal-Ħdud tat-tieni

 mod 703

Fl-Għasar ta’ Għid il-Ħamsin 291, 732,

 2671

 

Kontakia

tal-festa tat-Trasfigurazzjoni 555

ta’ Rumanu l-Melodi 525

 

Euchologion

formoli ta’ l-assoluzzjoni 1481

talba ta’ l-ordinazzjoni 1587

Liturġija tas-Sirja

Epiklesi għall-konsagrazzjoni

taż-żejt tal-griżma (Antjokja) 1297

 

Fanqith

Uffiċċju siro-antjokenu, vol. 6,

 żmien tas-sajf, p. 193b 1167

Uffiċċju siro-antjokenu, vol. 1,

żmien komun, 237a-b- 1391

 

 

 

KITTIEBA EKKLESJASTIĊI

 

Awturi anonimi

 

Omilija ta’ Sibt il-Għid mill-

ewwel żminijiet (Liturġija

tas-Sigħat, uff. tal-qari ta’

Sibt il-Għid) 635

 

Constitutiones Apostolorum

7 241 2760

8 1312 1331

 

Didache XII Apostolorum

1 1 1696

2 2 2271

8 2 2760

8 3 2767

9 5 1331

10 6 1331, 1403

 

Ittra lil Djonjetu

5 5 220, 2771

5 8-9 2796

5 10 2240

6 10 2240

 

Imitazzjoni ta’ Kristu

 

1 231 1014

 

Sermo de die dominica 2178

 

Alfonz de’ Liguori (San)

 

Del gran mezzo della

preghiera 2744

 

Ambroġ (San)

 

Epistulae

41 12 1429

Expositio Evangelii secundum Lucam

2 85-89 766

10 121 1025

 

De mysteriis

7 42 1303

9 50 52 1375

 

De officiis ministrorum

1 88 2653

 

De Paenitentia

1 34 983

 

Expositio Psalmi CXVIII

14 30 908

 

Enarrationes in Psalmos

1 9 – Liturġija tas-Sigħat, uff. tal-qari

 s-Sibt ta’ l-għaxar ġimgħa 2589

 

De sacramentis

2 6 1225

4 7 1383

4 28 1393

5 7 1383

5 19 2783

5 26 2836

5 30 2852

 

Explanatio symboli

1 197

7 194

8 191

 

De viduis

23 2349

 

De virginitate

18 118 845

 

Anselmu ta’ Canterbury (San)

 

Proslogion

Kelmtejn qabel 158

 

Aristide

 

Apologia

16 6 760

 

Atanasju ta’ Lixandra (San)

 

Epistulae festivales

329 1169

Epistulae ad Serapionem

1 24 1988

 

De Incarnatione

54 5 460

 

Barnaba

 

Epistula

4 10 1905

19 5 2271

 

Bażilju ta’ Ċesarija fil-Kappadoċja

(San)

 

Adversus Eunomium

3 1 336

 

Moraliaregula

73 2384

 

Regulae fusius tractatae

Daħla 3 1828

 

Liber de Spiritu Sancto

15 36 163,

 736

18 45 2132

26 62 2684

 

Benedittu (San)

 

Regulae

20 2834

43 3 347

48 2834

 

Bernard ta’ Clairvaux (San)

 

In Canticum sermones

27 14 771

 

Homilia super Missus est

4 11 108

 

Bonaventura (San)

 

In libros Sententiarum

21221 293

4 3713 2071

 

Ċesarja ż-żgħira (Santa)

 

Lil Santa Rikilde u lil Santa

Radegonda 127

 

Ċesarju ta’ Arles (San)

 

Expositio symboli (sermo 9) 232

 

Cicerun

 

De republica

3 22 33 1956

 

Ċiprijan ta’ Kartaġni (San)

 

De dominica oratione

9 2782

11 2784

12 2813

13 2816

21 2830

23 810, 2845

 

Epistulae

56 10 1 1028

 

De catholicae unitate Ecclesiae

 181

 

Ċirillu ta’ Ġerusalemm (San)

 

Catecheses illuminandorum

5 12 186

18 29 - Liturġija tas-Sigħat,

 uff. tal-qari,

 il-Ħamis

 tas-17-il ġimgħa 1050

 

Catecheses mystagogicae

3 1 2782

5 9 1371

5 10 1371

5 11 2794

5 13 2819

5 18 2856

 

Ċirillu ta’ Lixandra (San)

 

In Lucam

22 19 1381

 

Commentarius in Ioannem

12 738

 

Duminku (San)

 

Ġordan ta’ Sassonja: Libellus de principiis Ordinis praedicatorum

93 956

 

Eliżabetta tat-Trinità (Santa)

 

Talba 260

 

Epifanju (San)

 

Panarion seu Adversus LXXX haereses

11 5 760

 

Erma

 

Mandata Pastoris

2 1 2517

 

Visiones Pastoris

24 1 760

 

Eterja

 

Peregrinatio ad loca sancta

46 281

 

Evagrju Pontiku

 

Capita practica ad Anatolium

49 2742

 

De oratione

34 2737

 

Fawstu ta’ Riez

 

De Spiritu Sancto

1 2 169

 

Franġisk ta’ Assisi (San)

 

Cantico delle creature 344, 1014

 

Admonitio

5 3 598

 

Franġisk de Sales (San)

 

Traité de l’amour de Dieu

8 6 1974

 

Fulġenz ta’ Ruspe (San)

 

Contra gesta Fabiani

 

28 16-19: Liturġija tas-Sigħat,

 uff. tal-qari tat-Tnejn

 tat-28 ġimgħa

 tas-sena 1394

 

Girgor il-Kbir (San)

 

Dialogi

4 39 1031

 

Homiliae in Ezechielem

17 8 94

 

Regula pastoralis

3 21 2446

 

Moralia in Iob

Daħla 164 795

31 45 2539

31 45 1866

 

Girgor Nazjanzenu (San)

 

Orationes theologicae

1 4 2697

5 26 684

5 28 2670

 

Orationes

2 71 1589

2 73 1589

2 74 1589

16 9 2565

39 17 980

40 3-4 1216

40 9 537

40 41 256

 

Girgor ta’ Nissa (San)

 

Orationes de beatitudinibus

1 1803,

 2546

6 2548

 

Homiliae in Canticum

8 2015

 

Oratio catechetica

15 457

16 623

 

Homiliae in orationem dominicam

2 2784

 

In Christi Resurrectionem

1 650

 

De Spiritu Sancto

3 1 690

 

De vita Mosis

 2028

 

Ġovanna d’Arc (Santa)

 

Kelmitha 223, 435

Atti tal-proċess tagħha 795, 2005

 

Ġirolmu (San)

 

Commentarii in Ecclesiasten

10 11 1456

 

Commentariorum in Isaiam libri xviii

Daħla 113

 

In die dominica Paschae homilia

 1166

 

Gwigo ta’ Chartreux

 

Scala claustralium 2654

 

Ġuljana ta’ Norwich

 

Revelation of divine love

32 313

 

Ġustinu (San)

 

Apologiae

1 61 12 1216

1 65 1345

1 66 1-2 1335

1 67 1345, 2174

1 67 6 1351

1 7 760

 

Dialogus cum Tryphone Iudaeo

11 1 2085

99 7 498

 

Ġwann Damaxxenu (San)

 

De fide orthodoxa

2 4 593

3 24 2559,

 2590

3 27 626

4 2 663

4 13 1106

 

De sacris imaginibus orationes

1 16 1159

1 27 1162

 

Ġwann Eudes (San)

 

Tractatus de admirabili Corde Iesu

1 5: Liturġija tas-Sigħat,

 uff. tal-qari

 tad-19 ta’ Awissu 1698

 

Tractatus de regno Iesu

 Liturġija tas-Sigħat, uff.

 tal-qari tal-Ġimgħa tat-33 ġimgħa tas-sena 521

 

Ġwann Griżostmu (San)

 

Sermones de Anna

4 5 2744

 

Eclogae ex diversis homiliis

2 2700

2 2743

 

Homilia in illud Angusta est porta et de oratione Domini

 2784

 

Homiliae in Matthaeum

19 4 2768

19 5 2825

 

Homiliae in ad Romanos

7 3 2540

 

Homiliae in primam ad Corinthios

27 4 1397

41 5 1032

 

Homiliae in secundam ad Corinthios

28 3-4 2538

 

Homiliae in ad Ephesios

20 8 2365

 

In incomprehensibili Dei natura seu contra Anomeos

3 6 2179

 

In Lazarum

1 6 1375

 

De proditione Iudae

1 6 1375

 

De sacerdotio

2 4 1551

3 5 983

 

Sermones in Genesim

2 1 358

 

De virginitate

10 1 1620

 

Ġwann Kassjan

 

Collationes

9 18 2785

 

Ġwann Marija Vianney (San)

 

NB. Nodet, Jean-Marie Vianney,

(Cure d’Ars)

Talba 1589

 

Ġwann tas-Salib (San)

 

Subida del monte Carmelo

222: Liturġija tas-Sigħat uff.

 tal-qari tat-Tnejn tat-tieni

 ġimgħa ta’ l-Avvent 65

 

Dichos de luz y amor

64 1022

 

Ilama de amor viva

 696

it-tielet strofa 2690

 

Ilarju ta’ Poitiers (San)

 

In Evanglium Matthaei

2 537

 

Injazju ta’ Antjokja (San)

 

Epistula ad Ephesios

19 1 498

20 2 1331, 1405

 2837

 

Epistula ad Magnesios

6 1 1549

9 1 2175

 

Epistula ad Romanos

1 1 834

4 1 2473

6 1-2 1010, 2474

7 2 1011

 

Epistula ad Smyrnaeos

1-2 496

8 1 896, 1369

8 2 830

 

Epistula ad Trallenses

3 1 1549,

 1554

 1583

 

Injazju ta’ Loyola (San)

 

Esercizi spirituali

22 2478

38 2164

104 2715

 

Ippolitu ta’ Ruma

 

De paschate

1-2 1165

 

Traditio apostolica

3 1586

8 1569

21 1291,

 1301

35 749

 

Irinew ta’ Lyon (San)

 

Adversus haereses

1 10 1-2 173, 174

2 22 4 518

2 30 9 292

3 3 2 834

3 17 1 53

3 18 1 518

3 18 3 438

3 18 7 518

3 19 1 460

3 20 2 53

3 22 4 494

3 24 1 175, 797

4 4 3 1730

4 12 4 53

4 15 1 1964, 2070

4 16 3-4 2063

4 18 4 1350

4 18 4-5 1000

4 18 5 1327

4 20 1 292

4 20 5 1722

4 20 7 294

4 21 3 53

5 20 1 174

5 32 1 1047

 

Iżakk ta’ Ninwe (San)

 

Tractatus mystici (ediz. Bedjan)

66 2717

 

Katerina ta’ Siena (Santa)

 

Dialoghi

1 6 193

4 13: Liturġija tas-Sigħat,

 uff. tal-qari

 tad-19-il Ħadd

 tas-sena 356

4 138 313

 

Klement ta’ Lixandra

 

Paedagogus

1 6 760, 813

 

Klement ta’ Ruma

 

Epistula ad Corinthios

7 4 1432

42 861

42 4 1577

44 861

44 3 1577

81 1-2 1900

 

Ljun il-Kbir (San)

 

Sermones

4 1 786

4 3 424

21 2-3: Liturġija tas-Sigħat,

 uff. tal-qari tal-Milied 469, 1691

23: Liturġija tas-Sigħat,

 uff. tal-qari ta’

 l-Epifanija 528

51 1 424

51 3 568

62 2 424

73 4 412

74 2 1115

83 3 424

 

Massimu l-Konfessur (San)

 

Ambiguorum liber 398

Opuscula theologica et

polemica 834

Quaestiones et dubia

66 473

 

Newman John Henry

 

Apologia pro vita sua 157

Ittra lid-Duka ta’ Norfolk 1778

 

Discourses to mixed congregations

5 On holiness 1723

 

Parochial and plain sermons

5 2 pp.22-24 2144

 

Niceta ta’ Remesjana

 

Explanatio symboli

10 946

 

Nikola van der Flue (San)

 

Talba 226

 

Origene

 

Homiliae in Exodum

4 5 137

8 1 2061

 

Homiliae in Leviticum

5 5 113

 

Homiliae in Ezechielem

9 1 817

 

Contra Celsum

1 32 498

1 69 498

2 40 2114

 

De oratione

12 2745

26 2825

29 2847

 

Pietru Krisologu (San)

 

Sermones

71 3777

71 2814

71 2837

117 Liturġija tas-Sigħat,

 uff. tal-qari tas-Sibt

 tad-29 ġimgħa tas-sena 359

 

Polikarpu ta’ Smirna (San)

 

Epistula ad Philippenses

5 5 2 1570

Martyrium Polycarpi

14 2-5 2474

17 957

 

Prosperu ta’ Aquitaine

 

Epistulae

217 217 1124

 

Roża ta’ Lima (Santa)

 

Vita mirabilis

(P. Hanesen, Louvain 1668) 618,

 2449

 

Teofilu ta’ Antjokja (San)

 

Ad Autolycum

2 4 296

 

Tereża tal-Bambin Ġesù (Santa)

 

Manuskritti awtobijografici

A 83v 127

B 3v 826

C 25r 2558

 

Acte d’offrande a l’Amour misericordieux

 2011

L-aħħar kelmiet 956, 1011

 

Tereża ta’ Ġesù (Santa)

 

Camino de perfeccion

26 2704

 

Exclamaciones del alma a Dios

15 3 1821

 

Poesias

30 227

 

Libro de la vida

1 1011

8 2709

 

Tertulljan

 

Ad uxorem

1 1 991

2 9 1642

 

Apologeticus

9 2271

50 852

Adversus Marcionem

1 3 228

2 4 1951

 

De oratione

1 2761, 2774

3 2779, 2814

5 2817

10 2761

 

De Paenitentia

4 2 1446

 

De resurrectione carnis

8 2 1015

 

Tumas d’Aquino (San)

 

Compendium Theologiae

1 2 184

 

Collationes in decem praeceptis

1 1955

6 1759

 

In ad Hebraeos

7 4 1545

 

Quaestiones disputatae de malo

4 1 404

 

Opusculum 57 in festo Corporis Christi

 460

 

Exposito in Psalmos

21 11 112

 

Summa contra gentiles

1 30 43

3 71 310

 

Summa Theologiae

1 1 1 38

1 1 10 ad 1 116

1 2 3 34

1 25 5 ad 1 271

1 25 6 310

1 114 3 ad 3 250

1-2 71 6 1849

1-2 79 1 311

1-2 88 2 1856

1-2 90 1 1951

1-2 90 4 1976

1-2 93 3 ad 2 1902

1-2 107 1 ad 2 1964

2-2 1 2 ad 2 170

2-2 2 9 155

2-2 4 1 163

2-2 24 1 1767

2-2 24 3 1767

2-2 26 4 1766

2-2 47 2 1806

2-2 64 7 2263,

 2264

2-2 81 3 ad 3 2132

2-2 83 9 2763,

 2774

2-2 109 3 2469

2-2 109 3 ad 1 2469

2-2 122 4 2176

2-2 158 1 ad 3 2302

2-2 171 5 obj. 3 157

2-2 184 3 1973

3 1 3 ad 3 412

3 22 4 1548

3 30 1 511

3 45 4 ad 2 555, 556

3 48 2 ad 1 795

3 51 3 627

3 60 3 1130

3 64 2 ad 3 1118

3 65 1 1210

3 65 3 1211

3 68 8 1128

3 71 4 ad 3 904

3 72 5 ad 2 1305

3 72 8 ad 2 1308

3 73 3 1374

3 75 1 1381

 

In libros sententiarum

2 prologus 293

 

Exposition in symbolum apostolicum

1 1718

10 947

 

Hymnus “Adoro te devote” 1381

 

Tumas More (San)

 

Letter of Alex Alington to Margaret Roper

Liturġija tas-Sigħat, uff. tal-qari

 fit-tifkira tal-qaddis fit-22

ta’ Ġunju 313

 

Ugo ta’ San Vittore

 

De arca Noe

2 8 134

 

Wistin (Santu)

 

De catechizandis rudibus

3 5 281

4 8 2539

 

De civitate Dei

10 6 1372, 2099

10 13 2304

14 7 1766

14 28 1850

18 51 769

19 19 2185

22 17 1118

22 30 1720, 2550

 

Confessiones

1 1 1 30

2 4 9 1958

3 6 11 300

6 11 20 2520

7 7 11 385

9 6 14 1157

9 11 27 1371

10 28 39 45

10 29 1218, 2340

13 36 2002

13 38 2002

 

Enchiridion de fide, spe et caritate

11 3 311

 

Epistulae

98 5 1274

130 8 17 2737

130 1 222 2762

187 11 34 774

 

In Epistulam Iohannis ad Parthos tractatus

1 6 1863

8 9 1779

10 4 1829

 

In Evangelium Iohannis tractatus

45 15 1584

12 13 1458

21 8 795

26 6 13 1398

72 3 1994

80 3 1228

 

Contra Faustum manichaeum

27 27 1849

 

De fide et symbolo

10 25 2518

Contra epistulam Manichaei quam vocant fundamenti

5 6 119

 

De Genesi contra Manichaeos

1 2 4 338

 

De gratia et libero arbitrio

17 2001

 

Quaestiones in Heptateuchum

2 73 129

 

De libero arbitrio

1 1 1 311

 

De mendacio

4 5 2482

 

De moribus Ecclesiae catholicae

1 3 4 1718

1 25 46 1809

 

De natura et gratia

31 2001

 

Enarratio in Psalmos

57 1 1962

62 16 2628

72 1 1156

74 4 796

85 1 2616

88 2 5 996

102 7 2005

103 1 15 329

103 4 1 102

 

De diversis quaestionibus octoginta tribus

64 4 2560

 

De sermone Domini in monte

1 1 3 2547

1 1 1966

2 4 16 2785

2 5 17 2794

2 6 24 2827

2 45 19 2149

 

Sermones

18 4 4 1039

33 2 2 2067

43 7 9 158

52 6 16 230

56 6 9 2559

57 7 7 2837

58 11 13 1064

78 6 556

96 7 9 845

169 11 13 1847

186 1 510

213 8 983

214 11 981

241 2 32

267 4 797

272 1396

298 4-5 2009

 

De Trinitate

8 3 4 1766

14 15 21 1955

15 26 47 264

 

De sancta virginitate

3 506

6 963

 

Xmun ta’ Salonika (San)

 

De ordine sepulturae 1690

 


 

WERREJ TEMATIKU

 

Abba: 742, 1303, 2786.

Abel: 58, 401, 769.

Abort: 2270ss.

Abraham: 59ss, 63, 144ss, 165, 331, 422, 527, 590. 633, 705ss, 762, 841, 1080, 1221, 1222, 1541, 1716, 1819, 2569ss, 2635, 2676, 2810.

Adam: 359, 375, 388, 399, 504ss, 518, 532, 536, 635, 655, 766, 769, 1167, 1263, 1736, 2361.

Adorazzjoni: 333, 448, 528, 971, 1078, 1083, 1178, 1378ss, 2096ss, 2143ss, 2502, 2628ss, 2691, 2781, 2807,

Adozzjoni: 1, 257, 270, 422, 465, 505, 554, 654, 690, 693, 839, 1110, 1129, 1709, 2009, 2740, 2782, 2784, 2825.

Adulterju: 1447, 1650, 1736, 1756, 1853ss, 2196, 2330, 2336, 2380ss, 2513, 2517.

Alla

— tal-Patt, rivelat: 36, 50, 73, 101, 128,

 203ss, 1150, 1962, 2056;

— għarfien ta’ Alla: 27ss, 31ss, 1159;

— Ħallieq: 27, 32, 279ss, 1008, 1258, 1703, 1718ss, 1730, 1934;

— Missier: 151, 198, 232ss, 270, 422ss,

 609, 1265, 2759ss;

— għemil, opra, rieda ta’ Alla: 74, 105, 122, 257ss, 648ss, 751ss, 1103, 1884, 1950, 1996ss, 2559;

— attributi: 40ss, 150ss, 200, 268, 385, 1777, 1869, 1878;

— qima: 1077ss, 1123, 1325, 1544s, 2084ss, 2568ss, 2639ss, 2759ss;

— jagħmel ħaqq: 1020ss.

Agunija: 333, 475, 612, 1769, 2603, 2719, 2731.

Ambjent: 341, 2219, 2223ss.

Anjostiċiżmu: 2127ss.

Ammen: 1061ss, 2856, 2865.

Anafora: 1352ss, 2770.

Analoġija: 114, 1211, 1869.

Anamnesi: 1103ss, 1354, 1362.

Anġli: 57, 148, 311, 326, 328ss, 391ss, 430ss, 490, 497, 538, 559, 695, 719, 722, 760, 1034, 1161, 1846, 1994,

 2566, 2676, 2851.

Apostasija: 675, 817, 2089, 2577.

Appostolat: 863ss, 900, 1324.

Appostli: 2ss, 75ss, 126, 171, 173, 194,

 Appostoliku, ta’ l-Appostli: 6,

 75ss, 105, 125, 128, 186, 242ss,

 442, 750, 811ss, 815ss, 833,

 857ss, 930, 1087, 1270, 1399,

 1442, 1550, 1560ss, 1576, 2105.

Arka: 845, 1094, 1219, 2058, 2130, 2578, 2876.

Armi tal-gwerra: 2243, 2266, 2309ss, 2438.

Armonija: 374, 379, 400, 1158, 1807, 1885, 1960, 2219, 2333, 2500.

— bejn it-Testment il-Qadim u t-Testment il-Ġdid: 1094.

Art (ara wkoll Dinja): 515, 763, 953, 999, 1000, 1013;

— ħolqien ta’ l-art: 282ss, 325ss;

— ġdida: 1042ss;

— proprjetà ta’ l-art: 372ss, 2402ss.

Artal: 1181ss, 1383, 2570, 2655.

Assoluzzjoni: 1020, 1415, 1424, 1442, 1449, 1453, 1457, 1549, 1463, 1480ss.

Ateiżmu: 2123ss, 2424.

Avvent: 524, 1095.

Awtorità, Setgħa

— ta’ Alla: 156, 1063, 1381, 1441;

— tal-Knisja, fil-Knisja: 67, 85, 88, 851, 873ss, 1125ss, 1140, 1551, 1563, 1578, 1673, 1792, 2035ss, 2179;

— tal-bniedem: 1441, 1880, 1897ss, 1930, 1951, 2155, 2199, 2234ss, 2266, 2273, 2308, 2326, 2406, 2420, 2429, 2498.

Axxetiżmu, ċaħda: 1734, 2015, 2043, 2340, 2733.

 

 

B

 

 Babel: 57.

 Barka: 163, 492, 1009, 1077, 1078, 1079ss, 1245, 1328, 1334, 1347, 1353, 1360, 1375, 1396, 1402, 1538, 1624, 1630, 1642, 1669ss, 1717, 2090, 2373, 2589, 2626ss, 2767, 2781, 2803, 2834.

 

 Barrani: 2241.

 Beatitudni: 459, 581, 932, 1658, 1697, 1716ss, 1820, 1967, 2015, 2444, 2517, 2546, 2603, 2660, 2821, 2833.

 Bidu: 32, 163ss, 198, 215, 241, 279ss, 282, 290ss, 327, 390, 425, 450, 489, 512, 535, 541, 669, 683, 686, 702, 764ss, 820, 850, 864, 1624, 1804, 1848, 1853, 1934, 1939, 1982, 2001, 2015, 2212, 2293, 2379, 2636, 2639, 2676, 2784, 2845 (ara wkoll Għajn).

Bin Alla: 4, 65, 124ss, 151, 237, 279, 312, 394, 427, 441ss, 460ss, 496, 499, 521ss, 540, 549, 606, 614, 648, 653, 671, 697, 723, 749, 782, 923, 959, 1046, 1086, 1159, 1213, 1270, 1441, 1612, 1709, 1716, 1831, 2103, 2330, 2427, 2564, 2599.

Bin il-bniedem: 53, 211, 331, 440, 460, 635, 649, 653, 661, 1038, 1384, 1441, 2613.

Biża’: 635, 1041, 1299, 1303, 1453, 1628, 1642, 1735, 1754, 1765, 1769, 1878, 1931, 1964, 1972, 2090, 2116, 2144, 2217, 2282.

Bniedem: 1, 101, 109, 208, 990;

— jista’ jagħraf ‘l Alla: 27ss, 50ss;

— ħolqien tal-bniedem: 282ss, 307, 311ss, 343, 355ss, 1002;

— waqgħat tal-bniedem: 390, 396ss, 410, 705, 1606ss;

— vokazzjoni tal-bniedem: 410, 425, 450, 519, 541ss, 759ss, 836, 1699ss, 1962, 2085;

— xbieha ta’ Alla: 1701ss, 1962, 2501, 2566;

— midrub mid-dnub: 1849ss, 2483;

— drittijiet tal-bniedem: 1930, 2279, 2306;

— raġel u mara: 155, 369ss, 1604, 1652, 1929, 2331ss, 2433.

Bxara t-Tajba: 3, 164, 333, 389, 422ss, 528, 571, 632, 714, 748, 856, 9777, 1427, 1648, 2443, 2527, 2763.

 

 

Ċ

 

Ċelebrazzjoni: 6, 815, 1070, 1076, 1098, 1100ss, 1117, 1135ss, 1200, 1229ss, 1297ss, 1345, 1517ss, 1621ss, 1684ss, 2665.

Ċelibat: 915, 1579ss, 1658, 2349.

Ċirkonċiżjoni: 527, 1150.

Ċirkustanzi: 513, 1135, 1230, 1399, 1667ss, 1750, 1754ss, 1780, 1911, 1957, 2073, 2107, 2125, 2484.

Ċittadini: 1901, 1910, 1915, 2107, 2187, 2199, 2212, 2238ss, 2255, 2273, 2288, 2308, 2372, 2411, 2433, 2442.

 

D

 

Dagħa: 574, 589, 1034, 1756, 1856, 2148.

Dannazzjoni, dannati: 633, 998, 1017, 1039, 1453.

Dawl

— tal-fidi: 26, 89, 157, 298, 2730;

— tar-raġuni: 36ss, 156ss, 286;

— ta’ dejjem: 163, 1027;

— / Alla: 214, 234, 242, 257, 1704, 2684;

— / Kristu: 129, 242, 528ss, 554, 748, 1166, 1202, 1216, 1371, 2665, 2715;

— simbolu tad-dawl: 697, 1147;

— ulied id-dawl: 736, 1216, 1695;

— tad-dinja: 789, 1243, 2105, 2466;

— / Kelma ta’ Alla: 1785, 1962.

Dekalogu, l-Għaxar Kmandamenti: 1456, 1697, 1724, 1957ss, 2033, 2056ss.

Demm: 153, 442, 505, 826, 852, 1258, 1308, 1867, 2259ss, 2298, 2464, 2817;

— ta’ Kristu: 433, 517, 597, 602, 613, 766, 781, 808, 827, 948, 981, 994, 1105ss, 1244, 1275, 1323, 1331ss, 1350, 1381, 1426, 1442, 1524, 1621, 1846, 2305, 2618.

Deni, ħażen: 29, 164, 272ss, 309ss, 385, 677, 979, 998, 1606, 1706ss, 1733, 1751, 1765, 1777, 1789ss, 1850, 1889, 1933, 1950, 1962, 2148, 2284, 2302, 2362, 2379, 2539, 2568, 2750, 2850ss.

Destin: 221, 257, 295, 302, 398, 412, 488ss, 600, 782, 1008, 1013, 1021, 1036ss, 1047, 1703, 2012, 2244, 2371, 2377.

 

 

Devozzjoni: 1178, 1676, 2101.

Dgħufija, nuqqas ta’ ħila: 268, 272, 273, 306, 387, 540, 741, 853, 896, 990, 1264, 1426, 1508, 1550, 1589, 1784, 2285, 2448, 2630, 2777.

Dielja: 1108, 1988, 2014.

Dieqa: 1431, 1765, 1772, 2539, 2728.

Dinja (ara wkoll Art)

— mġedda, rikonċiljata, trasfigurata: 450, 674, 845, 932, 1047, 1186, 1394, 1449, 1504, 2748, 2844, 2853;

— ġdida: 546, 655, 670, 732, 756, 916, 1043ss, 1589, 1687, 2717, 2794;

— u d-dnub: 29, 309ss, 388, 395, 401ss, 606, 613, 687, 729, 1008, 1433, 1851, 2061, 2097, 2354, 2538, 2852ss;

— maħluqa, ħolqien tad-dinja: 31ss, 199, 212, 216, 238, 257, 283ss, 326ss, 337ss, 602, 760, 1077, 1218, 2174, 2779;

— progress tad-dinja, triq għal qalbha: 79, 164, 303ss, 355, 360, 364, 373, 377, 571, 728, 769, 773, 782ss, 854, 873, 901, 909, 928, 977, 1068, 1083, 1533, 1562ss, 1742, 1882ss, 1941, 2044, 2104, 2337, 2365, 2402, 2407, 2438, 2545.

— destin tad-dinja: 314, 676ss, 769, 1001, 1046, 1403, 1680, 2371.

— Tielet dinja: 2440.

Dinjità: 27, 154, 225, 308, 356ss, 369, 782, 872, 1004, 1468, 1645, 1676, 1691, 1700ss, 1911, 1913, 1929ss, 1956, 2038, 2106, 2126, 2156, 2203, 2213, 2235ss, 2261, 2267, 2275, 2284ss, 2304, 2334ss, 2354ss, 2402, 2414, 2418, 2424, 2467, 2479, 2494, 2736.

Dilluvju: 56, 701, 845, 1094, 1219.

Disperazzjoni: 844, 1501, 2091.

Divorzju: 1650, 2382ss.

Dixxerniment, għarfien: 407, 801, 1676, 2690, 2846ss.

Dixxipli: 4, 243, 542, 767, 949, 1248, 1257, 1506, 1533, 1693, 1717, 1816ss, 2156, 2233, 2427, 2470, 2475, 2544, 2611ss, 2791, 2844.

Diżubbidjenza: 397ss, 489, 532, 614ss, 1733, 1850, 1862, 2515.

Djakonija: 1569, 1587.

Djaknu: 886, 896, 1142, 1256, 1345, 1354, 1369, 1538, 1543, 1544ss, 1569ss, 1630.

Djalogu: 27, 39, 821, 856, 1126, 1153, 1636, 1879, 2063, 2575, 2653.

Djoċesi: 833, 877, 1290, 1354, 1568.

Dlamijiet: 285, 409, 530, 2466.

Dmir: 848, 900, 912, 931, 1141, 1205, 1269, 1535, 1886, 1908, 1916, 1956, 2070, 2083, 2472.

Dnub: 1, 165, 211, 270, 309, 311, 386ss, 392ss, 430, 457, 493, 523, 535ss, 587, 598, 608, 612, 654, 729, 817, 845, 976ss, 1008, 1073, 1213ss, 1393, 1422s, 1455, 1502ss, 1550, 1606, 1695, 1739, 1811, 1846ss, 1963, 1987, 1999, 2091, 2120ss, 2839, 2846.

— tan-nisel: 37, 55, 279, 379, 386ss, 407, 844, 856, 1701, 1707, 1846.

Domma: 88ss.

Don ta’ l-Ispirtu s-Santu: 1830ss

Dossoloġija: 1103, 2641, 2760, 2855.

Dritt: 360, 1738, 1740, 1778ss, 1807, 1882, 1886, 1889, 1901, 1904ss, 1930ss, 1956, 2032, 2070, 2104ss.

Droga: 2211, 2291.

Dubju: 215, 506, 644.

Duttrina nisranija, tagħlim nisrani: 5, 10, 12, 25, 78, 90, 127, 197, 217, 235, 427, 575, 891, 899, 1114, 1117, 1158, 2764.

 

E

 

Ebusija tal-qalb: 591, 1859, 1864.

Edukazzjoni, trawwim, taħriġ: 5, 407, 501, 902, 1601, 1634ss, 1652ss, 1783ss, 1810, 1908, 1914, 1917, 2125, 2221, 2223, 2229, 2344, 2370, 2526, 2581, 2685.

Egoiżmu: 1609, 1784, 1818, 1931, 2368.

Ekomija (tas-salvazzjoni): 57, 66, 122, 258ss, 685, 1066, 2666

Ekonomija: 2425, 2431.

Ekumeniżmu: 816ss, 821, 855, 1271, 1636.

Elevazzjoni, irfigħ tar-ruħ: 662, 2098, 2500, 2559.

Elezzjoni: 60, 762, 1081, 1308.

Embrijun: 2271ss, 2378.

Epifanija: 528, 535, 1171, 2177.

Epiklesi: 699, 1105, 1108, 1127, 1238, 1297, 1300, 1353, 1519, 1624, 2583, 2770;

Ereżija: 465ss.

Eseġesi: 116, 119.

Eskatoloġija: 2771.

Espjazzjoni: 433, 457, 604, 616.

Etern, eternità, ta’ dejjem: 33, 488, 679, 2159;

— eternità ta’ Alla: 32, 101, 108, 240, 257, 290, 426, 600, 769, 850.

Eulogia: 1078.

Ewtanasija: 2276ss.

Eva: 375, 399, 404, 411, 489, 494, 726, 766, 2361, 2618, 2853.

Evanġelizzazzjoni: 849ss, 905, 937ss, 2044, 2472.

Evanġelju: 2, 6, 75ss, 125ss, 514, 515, 1968, 2419, 2761ss, 2816.

Ewkaristija: 611, 671, 737, 766, 790, 838, 864, 893, 950, 1000ss, 1074, 1094, 1097, 1106, 1113, 1118, 1162, 1210ss, 1322ss, 1392ss, 1436, 1517, 1524, 2120, 2177ss, 2643.

Eżilju: 710, 769, 1081, 1093, 2011, 2581, 2795, 2811.

Eżorċiżmu: 517, 550, 1237, 1673.

 

 

F

 

Familja: 1, 525ss, 753ss, 764, 815, 854, 917ss, 959, 1037, 1049, 1439, 1632, 1652ss, 1686ss, 1882, 1908ss, 1938, 2183ss, 2201ss, 2226, 2231ss, 2265, 2363, 2373, 2390, 2685, 2691.

Faqar: 915, 2053, 2544ss, 2710, 2713, 2833.

Fariżej: 447, 535, 574ss, 595, 993, 1481, 2054, 2613.

Feddej: 14, 388, 401, 431, 434, 524, 603, 633, 834, 898, 926, 968, 973, 1069, 1372, 1545ss, 1701, 1951, 1961, 2244, 2804, 2812 (ara ukoll Salvatur).

Fedeltà

— ta’ Alla: 81, 86, 207, 211, 346, 710, 1062, 1334, 1640, 1642, 2346, 2465, 2570.

— tal-bniedem: 821, 828, 1062, 1064, 1206, 1502, 1550, 1574, 1611, 1624, 1634, 1643ss, 1832, 2044, 2147, 2213, 2223, 2340, 2350, 2363ss, 2787.

Fejqan: 448, 517, 551, 695, 739, 798, 1151, 1210, 1293, 1420, 1458, 1466, 1484, 1502ss, 1520, 1608, 1999, 2274, 2292, 2577, 2616, 2805.

Ferħ: 30, 163, 425, 523, 545, 644, 787, 953, 1029ss, 1293, 1334, 1387, 1439, 1642, 1657, 1804, 1971, 2015, 2054, 2188, 2233, 2362, 2546, 2657.

Festa: 281, 578, 583, 728, 971, 1096, 1162ss, 1389, 1391, 1439, 1483, 1613, 2042, 2174ss, 2581, 2698.

Fidi

— ta’ l-Appostli: 84, 105, 171, 191, 245, 424, 440, 515, 641ss, 889;

— tal-Knisja (stqarrija, tagħlim): 11, 14ss, 26, 67, 88, 90ss, 114, 168, 172, 185ss, 235, 487, 598, 771, 836, 863, 890ss, 988, 1200, 1519, 1692, 1942, 2570;

— atti tal-fidi: 150, 222, 1200ss, 2098, 2502, 2570;

— virtù teologali: 144, 153ss, 683, 819, 1814ss, 2087ss, 2204, 2617, 2709, 2716;

— ħajja ta’ fidi, tweġiba tal-bniedem: 131, 142, 150, 160ss, 273, 357, 548, 651, 1083, 1102, 1248, 1785, 1804, 2038, 2226, 2609, 2611, 2690;

— u sagramenti: 784, 977, 1122, 1253, 1303, 1327, 1510, 1644, 1656, 1680.

Fiduċja: 39, 215, 227, 301, 304, 396ss, 448, 1520, 2086, 2547, 2579, 2728.

Fidwa: 55, 190, 235, 312, 401, 517ss, 613, 616, 669, 776, 1026, 1069, 1163, 1360ss, 1692, 2630, 2839 (ara wkoll Salvazzjoni).

Firdiet: 791, 818, 821, 855, 1336, 1398, 2486, 2791ss.

Flus: 2424.

Foqra: 64, 238, 489, 544, 559, 633, 709ss, 724, 832, 852, 886, 1033, 1373, 1397, 1658, 1825, 1941, 2172, 2208, 2443s, 2660.

Funerali: 1261, 1570, 1680ss.

 

 

Ġ

 

Ġabra: 1351

Ġemgħa, komunità: 167, 751ss, 771, 946, 1092, 1097ss, 1141, 1144, 1167, 1174, 1329ss, 1348, 1372, 1383, 1880, 2178, 2585ss.

Ġens, familja tal-bnedmin: 28, 55ss, 360, 404, 491, 775ss, 782, 831, 842, 1042, 1045, 1138, 1167, 1718, 2305, 2402, 2452.

Ġerarkija: 785, 871ss, 904, 1569, 2632;

— tal-valuri: 1886, 2236, 2244, 2425;

— tal-veritajiet: 90, 234.

Ġesti

— ta’ Kristu: 447, 515;

— liturġiċi: 1146ss, 1233, 1341, 1387.

Ġid: 17, 293, 312, 360, 377, 412, 420, 662, 819, 933, 947, 952, 956, 1439, 1458, 1475ss, 1642, 1697, 1728, 1740, 1751ss, 1809ss, 1849, 1855, 1863ss, 1940ss, 2010, 2121, 2197, 2288, 2304, 2333ss, 2401ss, 2407ss, 2412ss, 2446, 2514, 2534ss, 2544, 2728, 2736, 2830, 2833.

Ġid komun, ta’ kulħadd: 951, 1880, 1883, 1897ss, 1905ss, 2109, 2188, 2203, 2237ss, 2265ss, 2412ss, 2489ss, 2791.

Ġimgħa: 560, 1163, 1166, 2174ss, 2186.

Ġisem: 298, 364ss, 400, 901, 922, 990ss, 1004, 1503ss, 1643, 1681, 2031, 2185, 2281, 2301, 2332, 2370, 2516, 2523, 2702;

— tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu: 2355, 2519.

Ġisem ta’ Kristu

— ewkaristija: 103, 948, 1003, 1244, 1331ss, 1426, 2120, 2618, 2643, 2824, 2837;

— il-Knisja: 4, 556, 669, 737, 753, 771, 787ss, 817, 872, 1108, 1140, 1174, 1267, 1362, 1396, 1988, 1997, 2003, 2617, 2637, 2782, 2850;

— imqajjem mill-imwiet: 445, 470, 476ss, 606ss, 624, 641ss, 659, 690.

Ġlieda, taqbida: 162, 256, 405ss, 672, 921, 978ss, 1264, 1426, 1523, 1820, 2015, 2313, 2516, 2520ss, 2538, 2573, 2612, 2725ss, 2805, 2819, 2846, 2849.

Ġmiel, sbuħija: 32, 33, 41, 341, 1157, 1162, 1697, 1701, 2129, 2500ss, 2546, 2727, 2784.

Ġudizzju, Ħaqq: 119, 215, 1646, 1861, 2032, 2037, 2223, 2244, 2246, 2309, 2420, 2423, 2477, 2486;

— ta’ din id-dinja: 2853;

— tal-kuxjenza: 1749, 1777ss, 1783, 1786ss, 1866, 2039;

— ta’ Alla: 1465, 1470;

— duttrinali: 553;

— eskatoloġiku: 676ss, 1038ss, 2831;

— żbaljat: 1790;

— partikulari: 1021ss.

Ġurament, ħalf: 706, 2150ss, 2476, 2810.

Ġust: 58, 545, 588, 633, 769, 989, 1038, 1042, 1047, 1807, 1814, 1993, 2261, 2569, 2811;

— Alla ġust: 62, 271, 2086ss, 2577;

— il-Ġust: 601.

Ġustizzja, ħaqq: 54, 602, 671ss, 716, 729, 909, 1128, 1405, 1435, 1459, 1695, 1733, 1888, 1912, 1916, 2054, 2147, 2154, 2213, 2239, 2297, 2302, 2356, 2419, 2437ss, 2446, 2472, 2487, 2494, 2820;

— tal-bidu, oriġinali: 375ss, 400ss;

— ta’ Alla: 201, 271, 1040ss, 1861, 1953, 1987, 1991ss, 2009, 2091, 2543, 2830;

— ta’ Kristu: 4022ss, 1224;

— virtù: 1805, 1807, 2006, 2407, 2479, 2484ss;

— kommutattiva: 2411ss;

— distributtiva: 2236, 2411;

— ġurisdizzjonali: 2237, 2476;

— soċjali: 1928ss, 2425ss, 2832.

Ġustifikazzjoni: 402, 519, 617, 651ss, 977, 1266, 1446, 1987ss, 1996, 2001, 2010.

Ġużepp (San): 437, 488, 497, 532, 534, 583, 1014, 1020, 1655, 1846, 2177.

 

 

G

 

Gideb: 215, 392, 844, 1753, 1954, 2151, 2475, 2482ss, 2848, 2852

Glorja, sebħ

— ta’ Alla, ta’ Kristu: 208, 210, 241, 257, 293, 337, 423, 525, 555, 572, 659ss, 690, 730, 1727, 1992, 2059, 2781;

— tas-sema: 280, 326, 331, 697, 705, 769, 865, 916, 966, 1003, 1042, 1323, 1402, 1821, 2550;

— tagħti glorja, tigglorifika: 259, 350, 434, 449, 675, 690, 729, 1077, 1162, 1204, 1589, 2143, 2157, 2215ss, 2416, 2502, 2639, 2640, 2828.

Grazzja: 1996ss;

— don: 16, 35, 54, 265, 277, 312, 357, 405, 774, 1722, 1810, 1861, 1949, 2185, 2541, 2713;

— oriġinali: 375, 399, 412;

— ta’ Marija: 490ss, 721ss, 966;

— u libertà: 600, 678, 1021, 1081;

— u ġustifikazzjoni: 654, 987, 1266, 1987ss;

— u ministeri: 875, 893, 904, 910, 1084, 1121ss, 1167, 1262, 1303, 1558, 1641, 1670;

— u fidi: 53, 210, 308, 424, 644.

Gwerra: 2304ss, 2317.

 

 

 

Għadu, għedewwa: 1825, 1933, 1968, 2259, 2262, 2303, 2609, 2814, 2844.

Għajn, nixxiegħa: 75, 80, 131, 190, 234, 245, 285, 291, 388, 556, 655, 694, 828, 864, 966, 970, 1045, 1074, 1179, 1254, 1324, 1449, 1615, 1642, 1723, 1764, 1851, 1955, 1974, 1999, 2052, 2214, 2465, 2500, 2561, 2652, 2658, 2671, 2789 (ara wkoll Bidu).

Għan: 260, 294, 360, 401, 772, 1829, 1878, 1955, 2363.

Għaqal: 1586, 1788, 1805ss, 1906, 2088, 2104, 2109.

Għaqda: 366, 772ss, 2014, 2718;

— tan-naturi: 470ss;

— tar-raġel u l-mara: 1608, 1614, 2360ss, 2390.

Għażż fil-ħwejjeġ ta’ Alla: 1866, 2733.

Għerf: 30, 51, 120, 216, 251, 271ss, 283, 288, 292, 295, 301, 308, 310, 330, 348, 369, 472, 531, 712, 721, 759, 1299, 1303, 1542, 1640, 1783, 1831, 1884, 1950, 2010, 2215, 2236, 2419, 2500, 2690.

Għid: 1150, 1169, 1334, 1339, 1340, 1363ss.

Għid il-Ħamsin: 595, 599, 696, 731ss, 767, 830, 1075, 1153, 1226, 1287ss, 1302, 2617, 2623, 2812.

Għira: 1606, 1852;

— ta’ Alla: 399, 584.

Għolliq jaqbad: 204, 208, 2575, 2777.

 

 

Ħ

 

Ħabib: 142, 1567, 1972, 2063, 2665.

Ħadd: 1166ss, 1175, 1343, 1389, 1572, 2043, 2174ss, 2698.

Ħajja: 1, 17, 37, 44, 68, 89, 93, 103, 122, 131, 141, 166, 197, 222, 256, 268, 282, 294ss, 336, 359ss, 372, 386, 488, 493, 507, 544, 582, 625, 631, 647, 652, 668, 674, 703, 728, 814, 821, 843, 899, 940ss, 966, 974, 989, 990, 1034, 1057, 1068, 1071, 1080, 1090, 1146, 1165, 1189, 1220, 1368, 1392, 1500ss, 1603, 1641, 1653, 1660, 1677, 2032ss, 2198, 2207, 2258ss, 2366;

— nisranija ta’ fidi: 5, 6, 13, 169, 234, 259, 336, 405, 537, 628, 638, 654, 683, 740, 819, 899, 968, 977, 1064, 1071, 1210, 1225ss, 1374, 1391, 1420ss, 1617, 1679, 1691ss, 1699ss, 2013, 2326, 2558ss, 2697ss;

— ta’ Alla: 1, 52, 202, 211, 236, 245, 257, 265, 291, 320, 356, 375, 426, 459, 473, 485, 505, 541, 646, 661, 689, 694, 705, 713, 735, 750, 770, 1050, 1127, 1997, 2782;

— ta’ Kristu: 125ss, 149, 333, 411, 425, 438, 447, 478, 486, 512ss, 754, 755, 786ss, 809, 1085, 1091, 1115, 1341, 1409;

— tal-Knisja: 78, 94, 130, 193, 334, 855, 860, 893, 899, 910, 1087, 1343, 1407, 1572, 1669, 2177, 2472;

— ta’ dejjem: 55, 161, 184, 309, 324, 425, 458, 612, 679, 686, 893, 983, 988, 992ss, 1020ss, 1336, 1524, 1552, 1680, 1684, 1998, 2002, 2052, 2820;

— soċjali: 1148, 1152, 1882ss, 2069, 2207, 2410, 2419, 2442, 2459.

Ħalf bil-falz: 1756, 2152ss, 2476.

Ħallieq: 45, 199ss, 238, 279ss, 325, 338ss, 841, 992, 1008, 1078, 1148, 1333ss, 1350, 1604ss, 1701, 1730, 1951, 1954, 1959, 2007, 2036, 2069, 2096, 2258, 2261, 2273, 2335, 2362ss, 2382, 2415, 2501, 2566ss, 2628, 2809, 2820.

Ħamiema: 535, 701.

Ħaruf: 523, 536, 602, 608ss, 719, 757, 796, 865, 1045, 1137ss, 1244, 1329, 1602, 1612, 1618, 1642, 2572, 2618, 2642, 2665.

Ħati: 598, 678, 982, 1439, 1455, 1791, 2254, 2286, 2297, 247ss.

Ħażen, deni: 29, 164, 272ss, 309ss, 385, 677, 979, 998, 1427, 1431, 1502, 1606, 1706ss, 1732, 1751, 1765, 1777, 1789ss, 1850, 1889, 1933, 1950, 1962, 2148, 2284, 2302, 2362, 2379, 2539, 2750, 2850ss.

Ħażin, ix-xitan: 1094, 1334, 2117ss.

Ħbiberija: 277, 355, 374, 396, 1023, 1030, 1395, 1468, 1829, 1939, 2010, 2347, 2359, 2480.

Ħelsien: 1221, 1237, 1290, 1363, 1741, 1964, 1993, 2124, 2170, 2750 (ara wkoll Libertà).

Ħidma, attività, għemil: 37, 302, 307, 395, 407, 771, 798, 900, 1014, 1146, 1148, 1285, 1303, 1345, 1431, 1471, 1694, 1717, 1731ss, 1750ss, 1853, 1883, 1974, 2006, 2010, 2099, 2118, 2157, 2277, 2306, 2313, 2352, 2370, 2423, 2442, 2447, 2478, 2668, 2834;

— ta’ Alla, ta’ Ġesù, ta’ l-Ispirtu s-Santu għall-ħolqien: 53, 95, 128, 152, 175, 260, 291ss, 304, 648, 694ss, 805, 981, 988, 1088, 1115ss, 1148, 1813, 2008, 2084, 2171, 2258, 2516, 2577, 2600, 2640, 2670, 2738;

— tal-grazzja: 224, 722, 1083, 1103, 1324ss, 1356ss, 1453, 1480ss, 1657, 2062, 2098, 2233, 2240, 2588, 2603ss, 2619, 2636ss, 2807, 2855;

— liturġika:15, 1070ss, 1083, 1088, 1097, 1101ss, 1120, 1136, 1140, 1153ss, 1480, 1519, 2120.

Ħieles:

— Alla: 50, 296, 300, 759, 2002;

— Ġesù: 609ss, 645;

— il-bniedem: 150, 166, 307ss, 377, 393, 396, 407, 488, 490, 600, 1009, 1033, 1625ss, 1632, 1642, 1733, 1738, 1742, 1860, 1901, 2002, 2006ss, 2102, 2238, 2304, 2339, 2500.

— rieda ħielsa: 1731.

Ħlejjaq, kreatura: 40ss, 213, 260, 295, 300ss, 311ss, 326ss, 356, 395ss, 671, 844, 970, 1148, 1214, 1265ss, 1394, 1703, 1884, 1930, 1951, 2095, 2113, 2416, 2500.

Ħlewwa: 153, 302, 395, 736, 2219.

Ħniena: 1781, 1829, 2100;

— għemejjel ta’ ħniena: 1460, 1473, 2185, 2300, 2447ss;

— tal-bniedem: 1781, 1829, 2100.

Ħobż: 103, 1000, 1094, 1106, 1329, 1333ss, 1375ss.

Ħolqien: 39, 190, 198, 216, 237, 257, 280ss, 326, 332, 337ss, 355, 374ss, 396ss, 535, 648, 703ss, 715, 792, 1040, 1045ss, 1066, 1082, 1138, 1145ss, 1224, 1328, 1333, 1350, 1359ss, 1602ss, 1692, 1700, 1955, 2085, 2105, 2169ss, 2293, 2336, 2402, 2415ss, 2500, 2566, 2569ss, 2586, 2589, 2630, 2637, 2666, 2705, 2746, 2809, 2814, 2852.

Ħtieġa, bżonn: 1937, 2218, 2409, 2588, 2854 (ara wkoll Faqar).

Ħtija, ħtijiet: 390, 402ss, 598, 817, 827, 847ss, 1031ss, 1380, 1435ss, 1452ss, 1471, 1483, 1502, 1782ss, 1784, 1847ss, 1864, 2073, 2125, 2183, 2269, 2272, 2284, 2291, 2352, 2354ss, 2383ss, 2477ss, 2485, 2509.

 

 

H

 

Hena: 33, 301, 736, 856, 1035, 1045, 1697, 1720, 1723, 1727, 1765, 1821, 1832, 2548, 2676, 2683.

 

 

I

 

Iben, ulied: 1, 131, 219, 239, 441, 526, 690, 736, 1097, 1153, 1204, 1243ss, 1314, 1468, 1474, 1680, 1689, 1692ss, 1813, 1828, 1996, 2157, 2565, 2639, 2736.

Ideoloġija: 2294, 2425, 2523.

Idolatrija: 57, 1447, 2097, 2112ss, 2132, 2289, 2380, 2534, 2567, 2779.

Ikona, xbieha: 476, 1159ss, 2130ss, 2691, 2705.

Injoranza: 405, 597, 1735ss, 1790ss, 1859ss.

Ikla tal-Mulej: 832, 1166, 1329, 2816;

— l-Aħħar Ikla tal-Mulej: 610, 1323, 1329, 1337, 1340, 1347, 1350, 1366, 1403.

Immortalità: 999, 1405, 2347, 2837.

Impenn: 1072, 1321, 1913, 2381, 2410, 2522.

Inċest: 2356, 2388ss.

Indiema, sogħba: 393, 535, 588, 720, 981, 1185, 1423ss, 1861, 2538, 2579.

Indifferenza: 1634, 2094, 2125.

Indulġenza: 1032, 1471ss.

Infallibbiltà: 889ss, 2035.

Infedeltà, nuqqas ta’ fidi: 64, 218ss, 1606, 2380, 2464.

Infern: 834, 1033ss, 1861.

Ingratitudni: 2094.

Inġustizzja: 549, 1040, 1740, 1867, 1869, 2227, 2269, 2317, 2381, 2412, 2434, 2534, 2536.

Inkarnazzjoni: 237, 258, 309, 333, 429, 432, 461ss, 464ss, 470, 512, 517, 519, 521, 528, 606ss, 653, 661, 686, 690, 727, 1159, 1171, 1174, 2602, 2666.

Innu: 461, 594, 1090, 1162, 1177, 2588, 2675, 2678.

Integrità

— tal-persuna: 2274ss, 2297ss, 2338ss, 2356, 2381;

— tal-ħolqien: 2415ss.

Intelliġenza, fehma: 30, 89, 94ss, 108, 143, 154, 283, 286, 299, 330, 341, 470, 1147, 1611, 1722, 1804, 1831, 1998, 2410, 2419, 2500, 2518;

— ta’ Alla: 271;

— u fidi: 156ss, 250;

— spiritwali: 1095, 1101.

Intenzjoni: 110, 154, 1750ss, 2073, 2125, 2277;

— fis-sagramenti: 1128, 1256, 1466, 2382, 2391.

Interċessjoni: 1096, 2099, 2634ss;

— ta’ Kristu: 739, 1341, 1361, 1368ss, 2606;

— ta’ l-anġli u tal-qaddisin: 336, 956, 958, 1434, 2683;

— ta’ Marija Verġni: 969, 2827;

— fi żmien il-Patt il-Qadim: 210, 2574, 2577ss, 2584;

— fil-Liturġija: 1349, 1354, 2770.

Intimità: 35, 237, 239, 376, 441, 921, 1775, 2143, 2354ss, 2390, 2492, 2521, 2807.

Ipostasi: 251ss, 468.

Invokazzjoni (issejjaħ): 258, 431, 694, 1105, 1240, 1333, 2665ss, 2807.

Irreliġjożità: 2110, 2118ss.

Isem

— ta’ Alla — issemmih: 40ss, 239, 254ss, 446, 2784.

— ta’ Alla — rivelat minnu stess: 63, 203ss, 431ss, 446, 589, 1066, 2097, 2142ss, 2566ss, 2666, 2759, 2779ss, 2804ss, 2827, 2839, 2849, 2855;

— nisrani, mogħti fil-Magħmudija: 2156ss, 2479.

Istituzzjoni: 76, 909, 1869, 1881, 1888, 1897, 1916, 2184, 2201ss, 2224, 2286, 2431, 2440;

— divina: 862, 880, 1205, 1560;

— Appostli u ministeri oħra: 858, 861, 874, 877, 880ss;

— Ordni: 1540, 1551, 1554;

— sagramenti: 1084, 1114, 1117, 1210, 1446, 1511;

— Ewkaristija: 611, 766, 1323, 1334, 1337ss;

— rakkont ta’ l-istituzzjoni ta’ l-Ewkaristija: 1353, 1362, 1365;

— Knisja: 759, 763ss, 837, 925, 927;

— Patt il-Ġdid: 762;

— taż-Żwieġ: 1602ss, 1639, 1652;

— tas-sagramentali: 1667ss.

Israel: 62ss, 201, 203, 209ss, 218ss, 237ss, 287, 333, 348, 401, 423, 431ss, 440ss, 488, 522, 527ss, 538, 543ss, 574ss, 587ss, 608, 672ss, 709, 711, 719, 751, 759, 762, 765, 781, 1093, 1221, 1334, 1502, 1539, 1611ss, 1961, 1965, 2083ss, 2129, 2170ss, 2196, 2542, 2573, 2811;

— Israel il-ġdid: 877

 

 

J

 

Jahweh: 206, 210, 446, 2666.

Jasar: 407, 431, 1046, 1792, 1963, 1990, 2061, 2083, 2148, 2307, 2339;

— ta’ l-Eġittu: 62, 205, 1221, 1270;

— tad-dnub: 549, 601, 635, 908, 1733, 1741, 2057, 2097, 2744;

— qagħda ta’ jasar: 472, 602, 713, 876, 2414.

Jum: 337ss, 554, 627, 631ss, 994, 1166, 1343, 2168ss, 2174, 2184;

— erbgħin jum: 538, 540, 583, 659;

— jum il-Mulej: 1163, 1166ss, 2170, 2174ss, 2184ss;

— jum il-mewt: 1682;

— l-aħħar jum: 409, 672, 678, 841, 989, 994, 1001ss, 1524, 2730.

 

 

K

 

Kalċi: 1574.

Kalunnja, malafama: 2477, 2479, 2507, 2539.

Kant, għana: 333, 1156ss.

Kantiku: 1611, 2619.

Kap, ras: 792ss.

Kapitaliżmu: 2425.

Karattru: 698, 1121, 1273, 1304ss, 1558, 1563, 1570, 1581ss.

Kariżma: 94, 688, 798ss, 890, 910, 924, 951, 1175, 1508, 2003, 2035, 2684.

Kastig: 211, 1031, 1824, 1964, 2061, 2090.

Kastità, safa: 915, 1632, 2053, 2337ss, 2518ss.

Katekeżi: 4ss, 13, 282, 426ss, 983, 1074ss, 1094ss, 1697, 1724, 1971, 2226, 2688.

Katekumenu: 168, 256, 1214, 1230ss, 1247ss, 1259, 1537, 2768.

Kattoliku: 748ss, 811ss, 830ss, 946, 1202, 1271ss, 1401, 2105.

Kelma ta’ Alla: 81, 85ss, 108, 1100, 1122, 1349, 2587, 2653ss, 2665, 2716, 2769, 2835.

Kmandament: 16, 26, 199, 397, 575, 782, 849, 1050, 1064, 1337, 1341, 1245, 1697, 1777, 1822ss, 1858, 1933, 1962, 1968, 1970ss, 2052ss, 2614, 2822, 2842.

Knisja

— bidu appostoliku: 4, 9, 77, 124, 128, 186, 424, 553, 642, 758, 763, 811ss, 857;

— kattolika: 1, 84, 750, 830ss, 1200ss;

— tas-sema: 117, 546ss, 1200ss;

— Ġisem ta’ Kristu: 461, 669, 787ss, 1084, 1267, 2003;

— Għarusa: 773, 796, 1089, 1616;

— ġerarkika: 874, 914, 1548, 2004;

— fl-istorja: 671, 760, 772;

— liturġija/talb: 61, 333, 335, 722, 1067, 1082, 1091, 3177, 2558ss;

— lokali/partikulari/tal-post: 83, 174, 192, 832ss, 886, 893, 1202, 1369;

— ta’ Ruma: 194, 247, 834, 1059, 1291, 1383;

— missjoni: 6, 758, 849, 863, 1303;

— Poplu ta’ Alla: 751ss, 782ss;

— sagrament: 671, 738, 766, 774, 849, 875, 1945, 1076, 1113, 1118, 2305;

— qaddisa: 156, 670, 749, 756, 771, 823ss;

— u Marija: 149, 411, 495, 721, 773, 963ss, 1172;

— u l-Ispirtu s-Santu: 244, 691, 731ss, 749, 767, 797, 1091;

— waħda: 60, 750, 813ss, 1271, 1647;

— maġisteru, tradizzjoni, tagħlim: 11, 36, 39, 67, 80, 83, 85ss, 105ss, 167, 249, 366, 891, 982, 1156, 1792, 2030;

— attributi: 811ss.

Kobor: 223, 272, 306, 531.

Konċilju: 9ss, 167, 192, 195, 884, 887, 891.

Konfermazzjoni jew Griżma: 695, 698, 900, 1115, 1119, 1210, 1212, 1233, 1242, 1285ss, 1288ss, 1525, 2769.

Konkupixxenza: 405, 978, 1264, 1426, 2514ss, 2534.

Konsagrazzjoni: 438, 901, 916, 931ss, 1150, 1294, 1297, 1352, 1376ss, 1535, 1538, 1548, 1556ss, 1672.

Kontemplazzjoni: 771, 1028, 1162, 1380, 2654, 2687, 2715.

Kontraċċezzjoni: 2370.

Konverżjoni: 160, 385, 442, 545, 591, 597, 639, 821, 981, 1036, 1041, 1072, 1098, 1206, 1229, 1248, 1422ss, 1427ss, 1470, 1472, 1502, 1637, 1792, 1848, 1856, 1886ss, 1963, 1989, 1993, 1999, 2092, 2581ss, 2608, 2708, 2731, 2784, 2795.

Kooperazzjoni: 408, 1091, 1108, 1993, 2062, 2206, 2272, 2282, 2291.

Korla, għadab: 208, 210, 1765, 1866, 2302.

Kotba

— ta’ l-Iskrittura: 77, 104ss, 112, 120ss, 303, 446, 702, 712, 1061, 1807, 2056, 2585, 2587;

— tal-qari ta’ l-Evanġelju: 1154, 1574.

Kristjaneżmu: 108.

Kristu Ġesù

— Alla magħmul bniedem: 423, 430, 432, 456ss, 486, 495, 1161, 1374;

— veru Alla: 151ss, 461;

— bniedem perfett: 464, 520, 632, 1701;

— Alla jidher fih: 101, 125, 129, 238ss, 425;

— it-Tieni Persuna tat-Trinità: 232, 290ss, 331, 356, 422ss, 430ss, 689ss;

— medjatur: 50, 65ss, 151, 1066, 1071, 1691ss, 2634, 2665, 2765ss;

— Redentur u Feddej, Salvatur: 50, 436ss, 668-679, 823ss, 1085, 1987, 1999, 2804, 2812;

— saċerdot: 540, 662, 783ss, 1069, 1083, 1137, 1141ss, 1348, 1544ss, 1564, 1585ss, 2747, 2749;

— ragħaj: 553, 754, 764, 896, 1465, 1548, 2665, 2686;

— ħajja moħbija: 512ss;

— ħajja pubblika: 535ss, 1223, 1430, 1506, 1846, 2052ss, 2388, 2599ss, 2746, 2789ss;

— mejjet u rxoxt: 557ss, 992ss, 1166, 1337ss, 1362, 1681, 2014, 2174, 2748;

— Kap u pedament tal-Knisja: 75, 551ss, 771, 787, 796, 811, 871, 880ss, 981, 1076, 2032;

— għajn u bidu tas-sagramenti: 1076, 1114ss, 1213ss, 1323, 1446, 1503, 1536, 1612.

Kulleġġ: 552, 857, 877ss, 1444, 1559, 1577.

Kult, qima: 28, 78, 347, 815, 839, 901, 971ss, 1070, 1089, 1093, 1123, 1148, 1178ss, 1273, 1378, 1553, 1564, 2075ss, 2132, 2175ss, 2289, 2581.

Kultura: 24, 110, 172, 285, 361, 814, 835, 854, 887, 909, 1075, 1097, 1145, 1149, 1202ss, 1267, 1603, 1668, 1740, 1882, 1908, 1915, 1937, 1957, 2184, 2344, 2434, 2438, 2444, 2493, 2663, 2779, 2820.

Kundanna: 402, 1034, 1385, 1753, 1899.

Kunsilli evanġeliċi: 873, 914ss, 1073ss, 2053.

Kuntratt: 2213, 2381, 2384, 2410ss.

Kuxjenza: 33, 912, 1014, 1385, 1435, 1454, 1458, 1480, 1706, 1749, 1776ss, 1806, 1848ss, 1860, 1903, 1907, 1962, 1971, 2039, 2071, 2106, 2242ss.

 

 

L

 

Lajċi: 785, 864, 871, 897ss, 1174, 1175, 1669, 2442.

Lbies, libsa: 1216, 1243, 1297, 2522.

Lectio divina: 1177, 2708.

Leħen: ara Vuċi

Lejl, vġili: 165, 281, 525, 610, 647, 1095, 1217, 1238, 1254, 1323, 1366, 2719;

— tal-fidi: 165, 2719.

L-ewwel frott: 528, 655, 735, 991, 1046, 1171, 1334, 1832.

Lex orandi: 1124, 1126.

Lhud: 423, 439, 488, 528, 531, 575, 578, 581ss, 597ss, 674, 702, 755, 781, 791, 839, 1096, 1226, 1328ss, 1334, 1340, 2175, 2575ss, 2767.

Libertà, ħelsien: 33, 154, 160ss, 301, 311, 387, 396ss, 450, 782, 908, 922, 1036, 1439, 1559, 1628, 1705, 1707, 1730ss, 1749, 1782, 1784, 1828, 1861, 1883ss, 1902, 1907, 1915, 1972, 1993, 2002, 2007, 2211, 2223, 2228, 2236, 2239, 2245, 2310, 2339, 2356, 2359, 2370, 2402, 2431, 2440, 2492, 2494, 2498, 2526, 2736.

— ta’ Kristu: 609, 2749;

— reliġjuża: 1180, 1907, 2104ss, 2188, 2211.

Liġi

— l-qadima: 62, 238, 348, 401, 556, 700ss, 751, 1081, 1502, 1609ss, 1952, 1961ss, 1968, 2196;

— l-ġdida: 459, 715, 782, 1114, 1210, 1824, 1933, 1952, 1965ss, 2030, 2055;

— divina (ta’ Alla): 1639, 1650, 1778, 1786ss, 1844, 1855, 1859, 1952, 2058ss, 2222;

— naturali: 1626, 1901, 1952ss, 2036, 2070ss, 2235;

— ekkelsjastika (tal-Knisja): 1626, 1952;

— morali: 1706, 1740, 1775ss, 1860ss, 1950ss, 2039, 2269ss, 2282, 2291ss, 2312;

— pożittiva, ċivili: 1902, 1904, 1916, 1952, 1959, 2273, 2286, 2384, 2386, 2409;

— tas-suq: 2425;

— tat-talb: 2742;

— tal-qdusija: 2811.

Limbu: 633;

— niżel fil-Limbu: 512, 624, 631ss.

Litanija: 1154, 1177.

Liturġija: 3, 11, 15, 26, 127, 288, 259, 560, 683, 691, 721, 1012, 1066ss, 1076ss, 1084ss, 1091ss, 1119, 1124ss, 1136ss, 1200, 1273, 1330, 1554, 1674, 2031, 2655ss, 2665, 2686, 2746;

— ewkaristika: 559, 1037, 1332, 1346, 1362, 1378, 1572, 2631, 2711, 2770, 2837;

— tal-Kelma: 1103, 1154, 1184, 1346, 1362, 1378, 1572, 2631, 2711, 2770, 2837;

— tas-Sigħat: 1096, 1174ss, 1437, 2678, 2691, 2698,, 2768, 2775, 2854;

— tal-Lhud: 1096, 2588;

— ta’ l-Għid: 1217, 2047;

— ta’ Ruma: 469, 1203, 1242, 1298, 1686, 2777;

— tas-sagramenti: 1212ss, 1512, 1537ss, 1567, 1630, 2588;

— u ż-żmien: 524, 1168, 1389;

— u l-kultura: 1204ss, 2503.

Logos: 813.

 

 

M

 

Magħmudija: 14, 168, 172, 189, 197, 249, 265, 404ss, 507, 535ss, 628, 683, 691, 695ss, 701, 782, 784, 790, 798, 818, 838, 846, 871, 897, 903, 916, 950, 977ss, 1002ss, 1023, 1064, 1094, 1119ss, 1141, 1185, 1210ss, 1213ss, 1275ss, 1286, 1288, 1290ss, 1294, 1298ss, 1311ss, 1322, 1396, 1425ss, 1434, 1446, 1447, 1523, 1533, 1535, 1546, 1582, 1617, 1694, 2987, 1992, 1997, 2042, 2068, 2155ss, 2220, 2340, 2356, 2520, 2565, 2600, 2670, 2791, 2813;

— ta’ Kristu: 438, 444, 527ss, 535ss, 556, 1223ss;

— ta’ San Ġwann: 523, 720.

Maġisteru: 11, 33ss, 598, 688, 884ss, 1008, 1554, 2032ss, 2352. 2365. 2663.

Magnificat: 2097, 2619.

Maħfra: 578, 976ss, 1441, 2838ss.

Manifestazzjoni, rivelazzjoni, dehra: 639;

— divina (ta’ Alla): 66, 294, 528ss, 648, 671, 702, 707, 865, 951, 1224, 2519, 2602.

Manna: 1094, 1334.

Mara, nisa: 64, 154, 239, 355, 369ss, 400, 411, 488ss, 640ss, 918, 924, 965, 1080, 1368, 1577, 1601ss, 1649ss, 1736, 1929, 1938, 2103, 2202, 2207, 2331ss, 2353ss, 2360ss, 2384ss, 2433, 2522.

Mard: 549, 1351, 1420, 1500ss, 1673, 2181.

Marid: 457, 1456, 1502ss, 1737, 2279, 2405.

 

Marija

— il-fidi tagħha: 144, 148ss, 165, 273, 490, 494, 2618;

— ħajjitha: 525ss, 721ss, 2097;

— it-talb tagħha: 2617ss, 2679, 2682;

— Omm Kristu: 437, 456, 466ss, 484ss, 717, 726, 963ss, 1014, 1020, 2502, 2599;

— u l-Knisja: 829, 963ss, 972ss, 1172, 1370, 1477, 1655, 1717, 2030, 2146, 2617, 2674, 2676ss;

— Eva ġdida: 411, 494, 726, 2618, 2853;

— verġinità tagħha: 488, 496ss, 503ss.

Martri: 297, 313, 523, 558, 2473

Mass media: 2496, 2498, 2523.

Masturbazzjoni: 2352.

Materjaliżmu: 285, 2124.

Medjatur: 64, 618, 771, 846, 956, 970, 1023, 1369, 1544, 1546, 2574, 2674.

Mejda tal-Mulej,/tal-Kelma ta’ Alla: 103, 545, 1182, 1339, 1346.

Mejtin: 298, 335, 958, 1032, 1354, 1371, 1479, 2300.

Membri

— tal-ġisem: 191, 917, 939, 1039, 1559, 1657, 1906, 2006, 2199;

— tal-Knisja, ta’ Kristu: 521, 661, 738, 773, 789ss, 814, 823, 827, 863, 873, 912, 947, 958, 1140, 1142, 1213, 1267, 1368, 1446, 1988, 2040, 2637, 2782.

Mertu: 604, 927, 1173, 1732, 1900, 2006ss;

— tal-qaddisin: 491, 956, 570, 1163, 1476.

Messija: 410, 436ss, 524, 528, 535, 540, 555, 559, 664, 674, 702, 711ss, 840, 1286, 2579, 2585.

Mewt:

— nisranija: 411, 428, 628, 790, 958, 1005ss, 1258, 1473, 1681, 1685, 2113, 2299ss, 2473ss, 2658;

— fuq is-salib: 129, 399, 411, 423, 426, 468, 512, 536, 571ss, 580ss, 605ss, 649, 713, 1009, 1082ss, 1214, 1220ss, 1438, 1825, 2474, 2853;

— mogħdija għall-ħajja oħra: 1221, 1392, 1524;

— u d-dnub: 298, 391ss, 601ss, 612, 654, 710, 734, 908, 977, 981ss, 1006ss, 1219, 2284, 2606, 2850;

— u ri-inkarnazzjoni: 1013;

— u qawmien mill-imwiet: 298, 445, 519, 537, 542, 554, 560, 575, 601, 625ss, 728ss, 737, 776, 992ss, 1085, 1167ss, 1227, 1239, 1260, 1323, 1337ss, 1449, 1505, 1522, 1670, 1680ss, 2816;

— lilek innifsek: 591, 852;

— bi vjolenza: 164, 1737, 63ss, 2283, 2296, 2306;

— piena tal-mewt: 2266ss;

— ma neħilsux minnha: 164, 705, 1006ss, 1080, 1264, 1500, 1512, 1520, 2279, 2677;

— rebħa fuqha: 298, 447ss, 494, 549ss, 654, 695, 908, 966, 1067, 1086, 2637ss, 2852ss.

Mfietaħ tas-Saltna: 551ss, 881, 979ss, 1444.

Mġiba: 407, 1958, 2045, 2105, 2286, 2525.

Mħabba: 16, 25, 162, 768, 791, 798, 800, 815, 826, 864, 926ss, 953ss, 1070, 1109, 1248, 1259, 1323, 1394ss, 1466, 1570, 1654, 1695, 1699, 1709, 1740, 1769, 1789, 1794, 1814, 1822ss, 1855ss, 1889, 1931, 1932, 1965ss, 1991, 1997, 2010ss, 2090, 2093ss, 2156, 2179, 2205, 2239, 2306, 2346, 2447, 2473, 2545, 2624, 2718;

— ta’ Alla: 27, 210, 214ss, 257, 293, 604ss, 733, 1040, 1604, 1701, 2331, 2577;

— ta’ Ġesù: 536, 539, 545, 1380, 1503, 1551;

— ta’ Marija: 501;

— tal-miżżewġin: 1608ss, 1643ss;

— tal-bniedem: 166, 459, 1604, 2444.

Mibegħda: 395, 1933, 2094, 2262, 2297, 2303.

Midneb, midinbin: 29, 208, 298, 392, 545, 588, 598, 827, 1038, 1224, 1423ss, 1446, 1459, 1470, 1609, 1846, 2317, 2616, 2667, 2728.

Miġja: 122, 522ss, 524, 556, 571ss, 674, 763, 769, 840, 1021, 1040, 1403, 1720, 2612, 2772, 2916ss; ara wkoll Avvent.

Milied, twelid tal-Mulej: 469, 512, 525, 1171.

Milja: 5, 65, 213, 244, 423, 474, 674, 819, 824, 1026, 1042, 1287, 1313, 1555, 1824, 1953, 1974;

— taż-żmien: 128, 221, 422, 484, 702, 721, 2598ss.

Millenariżmu: 676.

Ministeru: 9, 132, 553, 574, 830, 858, 873ss, 1088, 1120, 1142, 1175, 1367, 1461, 1466, 1516, 1548ss, 1584, 1623, 1884, 2122, 2686.

Ministri: 168, 827, 859, 875ss, 1088, 1090, 1120, 1125, 1256, 1312, 1369, 1461, 1466, 1516, 1548ss, 1584, 1623, 1884, 2122, 2686.

Mirakli: 156, 434, 468, 547ss, 1335.

Missier: 1465, 1586, 1605, 1657, 1858, 2057, 2197ss, 2335;

— Alla: 17, 62, 79, 104, 198ss, 237, 1243, 1296, 1337, 1259, 1524.

Missirijiet il-Knisja: 8, 11, 78, 113, 608, 1431, 1434, 1446, 1557, 2066.

Missjoni

— ta’ l-Appostli: 2, 551ss, 858ss, 1223;

— tal-Knisja: 6, 257, 730, 737, 782, 811, 886, 927, 931, 1270, 1438, 2246, 2818;

— “ad gentes”: 1122, 1533, 1565, 2044, 2419;

— ta’ Kristu, ta’ l-Ispirtu s-Santu: 237, 244, 344, 430ss, 485, 502, 536, 606, 669, 689ss, 1108, 2600.

Missjunarju: 6, 688, 767, 828, 849ss, 886, 927, 931, 1270, 1438, 2044ss, 2205.

Mistagoġija: 1075, 1233.

Misteru: 50ss, 122, 158, 190, 599, 1066, 1099, 1103, 2603, 2655, 2771, 2823;

— tal-fidi: 24, 385, 463, 2558;

— ta’ Alla: 234, 685, 963, 1027ss, 2143ss, 2331, 2500ss, 2807ss.

Mistħija, modestja, satra: 1832, 2520ss, 2522ss, 2531.

Mistika: 2014.

Mistrieħ: 30, 1193, 1726, 2175, 2216;

— tal-Ħadd, tas-Sibt: 314, 582, 624, 1166, 1726, 2057, 2168ss, 2184.

Mixi wara Kristu: 520, 618, 923, 1618, 1642, 2053.

Mogħdrija: 1503, 1506, 2448, 2715, 2843ss.

Moħqrija: 1739, 2418, 2448.

Moralità: 1750ss, 1762ss, 1780, 1794, 2210, 2264, 2294, 2302, 2368, 2370, 2420, 2498, 2527.

Mortifikazzjoni: 2015.

Mulej: 446ss.

Muron: 1183, 1289ss.

Mużika: 1156ss.

 

 

N

 

Nar: 1147, 2058, 2059, 2129, 2717, 2785;

— ta’ l-Ispirtu s-Santu: 696, 718, 1127, 1271;

— ta’ dejjem: 1031ss.

Natura

— umana (tal-bniedem): 336, 405ss, 457ss, 503, 612, 654, 1008, 1050, 1210, 1250, 1366, 1426, 1603, 1607, 1707, 1849, 1882, 1898, 1911, 1934, 2104ss, 2273, 2516, 2702;

— divina (ta’ Alla): 51, 200, 202, 245, 253ss, 460ss, 503, 650, 1212, 1265, 1691, 1692, 1721, 1812, 1988, 1996, 2009;

— maħluqa: 310, 338, 341, 447, 625, 978, 1006, 1375, 1676, 1884, 2440.

Nazzjon: 57, 172, 664, 781, 1267, 1901, 1911, 1915, 1941, 2237, 2241, 2309ss.

Nbid: 1027, 1106, 1333ss, 1345, 1375ss, 1403.

Nifs: 691, 843, 2318, 2835.

Nisrani, fidili: 88, 123, 129, 133, 187, 232, 234, 250, 259, 336, 435, 450, 537, 598, 628, 642, 655, 671, 752, 786, 795, 818ss, 852, 855, 897ss, 952, 966, 1011, 1102, 1121, 1141, 1166, 1210ss, 1229, 1241, 1271ss, 1289, 1294, 1314, 1348, 1356, 1369, 1392, 1401, 1428, 1434, 1466, 1473, 1523, 1617, 1671, 1681, 1691ss, 1769, 1830, 1973, 1997, 2050, 2101ss, 2156ss, 2186, 2653, 2707, 2820, 2831, 2835;

— l-ewwel insara: 2636, 2641;

— fidi nisranija: 108, 202, 282, 285, 309, 425, 463, 465, 991, 996, 1329, 1343, 2089.

 

 

 

O

 

Obbligu, dmir: 900, 931, 2072ss, 2180ss.

Offerta: 459, 606, 610ss, 901, 1083, 1105, 1348, 1354, 1362, 1369ss, 1553, 2031, 2617, 2638, 2643.

Oġġett (ta’ għemil il-bniedem): 1750ss, 1853ss.

Omelija: 132, 1100, 1154, 1346, 1349.

Omm: 1245, 1605, 1616, 1657, 1683, 1737, 1858, 2057, 2197ss, 2214ss, 2232, 2335, 2599;

— Ommna l-Knisja: 1141, 1163, 1249, 1667, 2016, 2040, 2212.

Omosesswali: 2357.

Ordinazzjoni: 1538, 1554ss.

Ordni (sagrament): 815, 1087, 1142, 1400, 1536ss, 1573ss.

 

 

P

 

Paċi: 2302ss.

Pagani: 498, 522, 528, 781, 1166, 1345.

Pajjiżna: 2199, 2212, 2281, 2239ss, 2310;

— is-sema: 117, 972, 1469, 1475, 1525, 2011, 2795.

Papa, isqof ta’ Ruma, suċċessur ta’ San Pietru: 877, 880ss, 882, 891ss, 895, 1559, 1694, 2034.

Parabboli: 546, 2613.

Paraklitu: 243, 388, 692 (ara wkoll Spirtu s-Santu).

Parroċċa: 2179, 2226.

Parteċipazzjoni: 1913ss, 2035.

Parusija: 1001.

Passjoni ta’ Kristu: 598, 1521, 1992.

Passjonijiet: 1762ss, 1792, 1804, 1809, 1860, 2339, 2341, 2536.

Pastorali (ħajja u ħidma): 6, 132, 857, 879, 886, 890, 927, 1175, 1560, 1571, 1669, 2352.

Paternità (maternità) responsabbli: 2368.

Pater noster: 1096, 1820, 2033, 2750.

Patrijarki: 81, 130, 205, 287, 707, 839, 1297, 1610.

Patt: 55, 238, 288, 346, 357, 580, 610, 992, 1080, 1102, 1846, 1863, 1961, 2260, 2562ss, 2571, 2713, 2795, 2841;

— il-Qadim: 200, 204, 489, 522, 527, 577, 695, 709ss, 759, 761ss, 781, 839ss, 1098, 1145, 1150ss, 1217ss, 1223, 1330, 1334, 1539ss, 1611ss, 1964, 2057ss, 2100, 2176, 2607, 2771, 2810ss;

— il-Ġdid: 64ss, 204, 292, 577, 611ss, 662, 762, 781, 816, 839, 859, 890, 1091, 1097, 1116, 1129ss, 1150, 1179, 1182, 1222, 1267, 1339, 1348, 1365, 1541, 1602, 1612, 1974ss, 2056, 2614, 2618, 2787.

Pedagoġija: 53, 99, 684, 708, 1609, 1850, 1964.

Pellegrinaġġ, mixi: 165, 583, 671, 675, 850, 954, 1018, 1344, 1392, 1469, 1483, 1674, 2101, 2581.

Penitenza: 827, 853, 920, 980ss, 1032, 1186, 1422ss, 2043.

Perfezzjoni: 41, 213, 302, 339, 815, 829, 915, 1305, 1641, 1704, 1731, 1770, 1804, 1827, 1953, 1965ss, 2015, 2289, 2377, 2850.

Perseveranza, jibqa’ sħiħ: 159, 162, 1810, 2016, 2573.

Persuna: 408, 814, 878, 996, 1088, 1142, 1295, 1466, 1501, 1603, 1643, 1700, 1703ss, 1711, 1738, 1777ss, 1803, 1879, 1981, 1987, 1891ss, 1901, 1903, 1907, 1911, 1928ss, 1938, 1944, 1956, 1978, 2070, 2106, 2108, 2215, 2217, 2245, 2254, 2273, 2275, 2292ss, 2298, 2319ss, 2324, 2332, 2344, 2368, 2375, 2377ss, 2395, 2423, 2441.

— Persuni divini: 51, 189ss, 253ss, 466, 813.

Pietà: 186, 1303, 1831, 2688; ara wkoll Tjieba;

— Pietà filjali: 2215.

Pietru (San): 85, 153, 194, 208, 424, 440ss, 552, 586, 599, 641, 715, 765, 816, 838, 862ss, 877, 880ss, 1226, 1287, 1369, 1444, 1481, 1851, 2221, 2262, 2600.

Poligamija: 1610, 1645, 2387.

Politika: 407, 439, 596, 899, 1740, 1882, 1901ss, 2108, 2237, 2242ss, 2406, 2431.

Poplu ta’ Alla: 12, 93, 192, 440, 674, 776, 781ss, 814, 831, 839, 865, 885ss, 1069, 1091, 1267, 1325, 1443, 1567, 1617, 2796;

— Israel: 64, 332, 388, 440, 710, 753, 761ss, 1164, 1222, 2578, 2586.

Popolari: 1158, 1674, 1686, 1678.

Pornografija: 2211, 2354.

Preċetti: 574ss, 768, 1950, 1955, 1960, 1973, 2036, 2053, 2071, 2180, 2185, 2268;

— tal-Knisja: 2041ss.

Predikazzjoni: 93, 132, 249, 921, 1427, 2033, 2145;

— ta’ Kristu, ta’ l-Appostli: 76, 523, 632, 678, 832, 1151, 1226, 1287, 1614, 1716.

Presbiteri: 1290, 1312, 1348, 1448, 1461, 1510, 1519, 1538, 1562ss, 1572ss, 1577ss, 1623, 1673; ara wkoll Saċerdot.

Presbiterju: 877, 1354, 1369, 1567ss, 1588.

Preżentazzjoni: 1346, 1350.

Preżenza ta’ Kristu fl-Ewkaristija: 1378, 2691.

Presidenza: 903, 1142, 1184, 1348, 1369, 1561, 1570, 1669.

Primat: 304, 881ss.

Professjoni

— tal-Kunsilli evanġeliċi: 873, 914ss, 925ss;

— reliġjuża: 1672;

— ċivili: 230ss, 2433.

Profeta: 61ss, 71, 201, 218, 243, 288, 332, 436, 522ss, 555, 558, 583, 672, 678, 687, 702, 707, 762, 796, 1081, 1286, 1430, 1611, 1964, 1970, 2055, 2100, 2115, 2380, 2543, 2578ss, 2642, 2697, 2787, 2811;

— Kristu: 436, 783, 1241, 1546, 1581;

— Ġwanni l-Battista: 523, 717ss.

Profezija: 156, 585, 601, 711, 1964, 2004.

Propizjatorju: 433.

Proprjetà privata: 2211, 2378, 2401ss, 2412, 2421, 2431.

Proprjetajiet

— tal-Persuni divini: 258ss, 467;

— tal-Ġisem glorjuż ta’ Kristu: 645, 659;

— tal-Knisja: 812;

— taż-żwieġ: 1635.

Prostituzzjoni: 2355.

Prova: 149, 164ss, 272, 643, 673, 769, 1742, 1808, 1820, 2847.

Providenza: 37, 57, 302ss, 373, 395, 1040, 1884, 1951, 2115, 2404, 2547, 2738, 2830.

Proxxmu, għajrna: 575, 582, 678, 1033, 1434, 1459ss, 1658, 1706, 1752, 1789, 1807, 1822, 1825, 1848, 1878, 1889, 1931ss, 1962, 1974, 2041, 2052, 2055, 2067, 2072, 2100, 2117, 2196ss, 2212, 2281, 2284, 2302ss, 2346ss, 2401, 2407, 2536ss.

Pubblikan: 535, 574, 588, 2839.

Purgatorju: 1030ss, 1472.

 

 

Q

 

Qabar: 625ss, 640.

Qaddej: 1292, 1369, 1372, 1465, 1570, 1586, 1872, 2576, 2578, 2716, 2783, 2843;

— Kristu: 440, 539, 555, 565, 580, 600ss, 615, 713, 786, 1551, 2235.

Qalb: 27, 89, 94, 112, 125, 173, 269, 298, 368, 435, 534, 609, 655, 678, 689, 715, 782, 821, 826, 1082, 1098, 1430ss, 1610, 1614, 1697, 1716, 1718, 1723, 1742, 1776ss, 1818, 1853ss, 1955ss, 1965ss, 1990ss, 2070, 2176, 2308, 2336, 2517ss, 2541, 2562ss, 2581ss, 2608ss, 2697ss, 2710, 2729ss, 2848;

— ta’ Ġesu: 578, 766, 932, 1439, 1658, 2669.

Qari: 115, 129, 133, 209, 1093, 1154, 1177, 1346, 1348, 1437, 1480ss, 2205, 2653.

Qawmien mill-imwiet: 349, 366, 428, 556, 625, 639ss, 659, 860, 966, 968ss, 1023, 1026, 1038, 1096, 1163ss, 1214, 1323, 1330, 1337ss, 1391, 1429, 1449, 1468, 1523, 1681, 1689, 1988, 2042, 2174, 2300, 2606, 2641, 2719, 2741, 2746, 2795, 2816.

Qawwa

— ta’ Alla: 124, 131, 428, 434, 445, 496, 627, 646, 668, 671, 736, 1092, 1115, 1353, 1372, 1992, 2657, 2778, 2855;

— tal-bniedem: 1508, 1705, 1804, 1827, 2367, 2426;

— tat-talb: 2577, 2616, 2827.

Qdusija, qaddisin: 58, 67, 84, 93, 127, 156, 208, 235, 273, 398ss, 437, 438, 459, 492, 564, 576, 598, 616, 627, 670, 688, 709, 756, 773ss, 781ss, 785, 795, 800, 803, 811, 819, 821, 823ss, 828, 865, 908, 914, 929, 941, 946ss, 1023, 1030, 1054, 1090, 1128, 1141, 1161, 1173, 1179, 1330ss, 1352, 1370, 1426, 1428, 1434, 1475ss, 1522, 1540, 1586, 1695, 1708, 1768, 1995, 2011ss, 2045, 2074, 2142, 2155ss, 2173, 2227, 2427, 2475, 2518, 2683, 2807, 2809, 2811, 2814, 2818.

Qerq: 2409, 2534.

Qima: 245, 347 (ara wkoll Kult).

Qrar

— sagrament: 1424, 1452ss, 1480ss, 2840;

— qrar tad-dnubiet: 1424, 1435, 1448, 1455ss.

Qsim il-ħobż: 84, 1329, 1342, 1355, 1377, 2624.

Qtil, qattiel: 394, 1033, 1447, 1756, 2263ss, 2268ss, 2852.

 

 

R

 

Raġuni: 38ss, 50, 156ss, 274, 286, 377, 812, 1319, 1704ss, 1731, 1767, 1776, 1781ss, 1804, 1849, 1951, 2037, 2071, 2312, 2408, 2535, 2727.

Rahan, pleġġ: 346, 994, 1303, 1405, 1781, 1813, 2360, 2449.

Randan: 540, 1095, 1438.

Rażan: 1809, 2341, 2517.

Razza, nisel, ġens: 359, 496, 775, 842, 1267, 1935, 2113.

Rebħa: 410, 539, 654, 1505, 2573, 2592, 2853.

Regola morali: 24, 75, 1751, 1789, 1907, 1950ss, 1955, 1959, 2033, 2407.

Relazzjonijiet

— ta’ Alla mal-bniedem: 216, 229, 796, 1039, 1101, 1146, 1812;

— tal-bnedmin bejniethom: 1606, 1807, 2199, 2201, 2207, 2213, 2250;

— f’Alla: 240, 251ss, 711.

Reliġjon: 29, 108, 238, 839, 842ss, 1149, 2244, 2569;

— virtù: 1807, 1969, 2095ss, 2104ss, 2117, 2125, 2142.

Reliġjużi: 697, 916, 925ss, 1174, 1203, 1462.

Ragħajja tal-Knisja: 84, 816, 881, 890ss, 1516, 1558ss, 1585, 2179.

Responsabbiltà: 373, 597, 783, 1036, 1269, 1309, 1578, 1731, 1781, 1868, 1902, 2115, 2203, 2223, 2282, 2368, 2439, 2835.

Rieda: 30, 51, 143, 154, 176, 271, 294, 307, 330, 341, 348, 406, 462, 470, 475, 482, 494, 506, 516, 532ss, 555, 606, 612, 760, 831, 847, 967, 986, 1009, 1026, 1029, 1066, 1077, 1098, 1256, 1260, 1277, 1281, 1288, 1332, 1520, 1620, 1628, 1643, 1662, 1704, 1731, 1734ss, 1804ss, 1834, 1850, 1863, 1930, 1991, 2013, 2038, 2059, 2063, 2071, 2103, 2116, 2222, 2233, 2278, 2294, 2358, 2375, 2408, 2422, 2453, 2518, 2559, 2564, 2575, 2589, 2600, 2620, 2677, 2708, 2750, 2759, 2784, 2800, 2804, 2822ss, 2855.

Riforma: 406, 1400.

Riġenerazzjoni, twelid ġdid, tiġdid: 784, 1141, 1215, 1262, 1270, 1587.

Rikapitulazzjoni, bidu ġdid: 518.

Rikonċiljazzjoni: 433, 755, 822, 981, 1383, 1442, 1649, 2608, 2844.

Rispett: 209, 299, 341, 448, 818, 1004, 1125, 1269, 1466, 1738, 1789, 1900, 1929ss, 2101, 2145, 2148, 2152, 2188, 2206, 2214ss, 2241, 2259ss, 2276ss, 2294, 2350, 2403, 2407ss, 2415ss, 2489.

Rit: 522, 835, 923, 1075, 1125, 1149, 1203, 1214, 1234, 1262, 1289, 1293, 1513, 1573, 2180.

Rxoxt: ara Qawmien mill-imwiet.

Rivelazzjoni: 14, 26, 35ss, 50ss, 101, 114, 124, 129, 142, 150ss, 201ss, 235ss, 272, 287, 294, 337, 384, 387ss, 401, 438, 442, 474, 502, 515, 544, 561, 648, 684, 702, 707, 732, 753, 891, 992, 1046, 1066, 1103, 1701, 1814, 1846, 1952, 1980, 2059, 2085, 2115, 2143, 2204, 2387, 2419, 2568, 2642, 2738, 2779.

Ruħ: 33, 37, 360ss, 400ss, 471, 786, 908, 990ss, 1021ss, 1035, 1042, 1308, 1323, 1703ss, 1813, 1934, 2002, 2332, 2516, 2562;

— ta’ Kristu: 466ss, 625ss, 650.

Rużarju: 971, 1674, 2678, 2708.

 

S

 

Sabar: 227, 854, 1466, 1825, 1832, 2104, 2447, 2522, 2772;

— ta’ Alla: 1932, 2811, 2822.

Saċerdot, qassisin: 857, 876ss, 893, 1088, 1105, 1125, 1150, 1256, 1367ss, 1424, 1456, 1464ss, 1480, 1516, 1547ss, 1552ss, 1581ss, 1650; (ara wkoll Presbiteri):

— tal-Patt il-Qadim: 433, 436, 1150;

— tal-Patt il-Ġdid: 611, 1337, 1348; ara wkoll Kristu.

Saċerdozju, saċerdotali: 63, 662, 782ss, 803, 871, 873, 897, 941, 970, 1070, 1119ss, 1141, 1174, 1188, 1268, 1273, 1279, 1291, 1297, 1305, 1322, 1388, 1399, 1535, 1539ss, 1554ss, 1657, 1669, 2233, 2604, 2750, 2758, 2812.

Safa: 889, 2336, 2345, 2518, 2520ss, 2608.

Sagrament: 309, 515, 556, 671, 698, 774, 790, 798, 833, 837, 875, 893, 947, 950, 980, 1113ss, 1162, 1811, 1966, 1972, 2003, 2014, 2030ss, 2120, 2122, 2625, 2839 ara wkoll Knisja.

Sagramentali: 1075, 1667ss, 1683ss.

Sagrifiċċju:

— fit-Testment il-Qadim: 144, 433, 522, 696, 1032, 1150, 1330, 1334, 1539, 1540, 2100, 2581;

— ta’ Kristu: 462, 545, 606, 611, 613ss, 964, 1330, 1350, 1364, 1387, 1436, 1540, 1544ss, 1851, 1934, 2205, 2358, 2804, 2812, 2838;

— ewkaristiku: 1032, 1068, 1087ss, 1113, 1181ss, 1322ss, 1350ss, 1382ss, 1545, 1552, 1565, 1621, 1651, 1654, 1683, 1689, 2031, 2643, 2747, 2749.

Sagrileġġ: 2118, 2120, 2139.

Saħħa: 1293, 1421, 1469, 1509ss, 1532, 1900ss, 2010, 2117, 2185, 2275, 2288ss, 2710.

Saħta: 2285, 2443.

Salarju, ħlas: 1006, 2434, 2445.

Salib: 149, 160, 440ss, 517, 542, 550, 555ss, 585, 662, 710.

Salmi: 120, 288, 304, 702, 708, 716, 1081, 1088, 1154, 1156, 1176ss, 2579, 2585ss, 2625, 2657, 2762.

Saltna: 160, 392, 395, 436, 526, 541ss, 577, 659, 664, 669, 671ss, 676, 709, 732, 736, 763ss, 782, 865, 981, 1023, 1042, 1050, 1060, 1086, 1107, 1120, 1151, 1164, 1168, 1187, 1215, 1225, 1263, 1335, 1339, 1386, 1403, 1427, 1443, 1470, 1503, 1505, 1579, 1587, 1599, 1615, 1618, 1680, 1689, 1716, 1720, 1817, 1861, 1942, 1967, 2046, 2159, 2546, 2603, 2632, 2660, 2683, 2750, 2759, 2770, 2816, 2818ss, 2830, 2837, 2855.

Salvazzjoni: 15, 54, 64, 70ss, 95, 107, 122ss, 137, 161ss, 234, 257, 280, 289, 313, 331ss, 358, 389, 403, 430ss, 432, 461, 494, 511ss, 559, 566, 586ss, 600ss, 686ss, 705, 760ss, 816, 845ss, 920, 987, 1019, 1028, 1040, 1066ss, 1080ss, 1100, 1120, 1145, 1152, 1161ss, 1192ss, 1248, 1250, 1272, 1283, 1297, 1332, 1345, 1355, 1359, 1407, 1427, 1477, 1489, 1512, 1565, 1584, 1602, 1741, 1811, 1850, 1864, 1949, 1961, 1994, 2003, 2032, 2068, 2091, 2100, 2130, 2182, 2246, 2264, 2280ss, 2420, 2448, 2561, 2575, 2587, 2600, 2641, 2651, 2666, 2738, 2746, 2771, 2806, 2825, 2850ss.

Salvatur: 1, 14, 62, 122ss, 389, 457, 594, 632, 926, 1023, 1090, 1129ss, 1161ss, 1181, 1323, 1330, 1521, 1587, 1642, 1652, 1701ss, 1817, 1963, 2074, 2096, 2103, 2157, 2448, 2502, 2584, 2628, 2665ss; ara wkoll Feddej.

Santwarju: 662, 1090, 1137, 1183, 1541, 1776, 1795.

Sawm: 575, 1387, 1430, 1434, 1438, 1755, 1969, 2043, 2742.

Sejħa: 27, 130, 332, 373, 490, 505, 518, 762, 784, 821, 959, 1121, 1260, 1533, 1583, 1603, 1656, 1699ss, 1928, 1974, 1998, 2021, 2085, 2226, 2238, 2253, 2419, 2461, 2464, 2502, 2820; ara wkoll Vokazzjoni.

Seħer: 1852, 2115ss.

Sema: 196, 212, 279ss, 290ss, 325ss, 374ss, 440, 456, 504, 525, 544, 553ss, 650ss, 669ss, 954ss, 1023ss, 1042ss, 1326, 2691, 2794ss;

— pajjiżna: 117, 972, 1469, 1475, 1525, 2011, 2795.

Sena liturġika: 524, 540, 1096, 1163, 1168ss, 2698.

Sens, sensi: 37, 647, 1320, 1381, 2702;

— sens tal-fidi: 91ss, 250, 785, 889;

— sensi ta’ l-Iskrittura: 115ss.

Serq: 1858, 2408, 2412, 2453, 2534.

Servizz: ara Qadi.

Sesswalità: 2232, 2336, 2337, 2385, 2360ss, 2370, 2395.

Setgħa

— ta’ Alla: 256, 268, 310, 449, 668, 765, 1441;

— tal-bniedem: 450, 882ss, 1628, 1731, 1861, 1884;

— tal-kapijiet: 553, 981ss, 1442;

— ta’ l-Istat: 1904, 1907, 2108, 2209, 2229, 2239, 2244, 2310ss.

Sfruttament: 2441.

Sħaba: 554ss, 659, 697, 707, 1094, 2058.

Sibt: 314, 345ss, 582, 641, 1166, 2002, 2167ss, 2190, 2586.

Sinjal: 188, 306, 378, 463, 506, 923, 1071, 1323, 1334, 1369, 1378, 1390, 1405, 1438, 1465, 1550, 1617, 1619, 1623, 1705, 2099, 2260, 2360, 2373, 2448, 2674, 2689;

— ta’ Alla/tal-Patt: 346, 709, 1650, 2171, 2176;

— ta’ Ġesu’ Kristu: 117, 496, 515, 527, 529, 575, 640, 647, 701, 994, 1286, 1335, 1443, 1503, 1613, 2442.

Siġill: 698, 1121, 1183, 1218, 1273, 1274, 1295, 1296, 1297, 1300, 1304, 1320, 1467, 1524, 2769.

Silenzju, skiet: 498, 533, 534, 635, 920, 1519, 2143, 2186, 2522, 2570, 2616, 2628, 2717.

Simbolu: 188, 375, 694ss, 753ss, 1101, 1145ss.

Simonija: 2118, 2121.

Sinedrju, Sanhedrin: 443, 591, 596.

Sinodu: 887, 911.

Skandlu: 1938, 2282ss, 2336, 2353ss, 2489.

Skrittura/Kotba Mqaddsa: 58, 78, 80ss, 101ss, 326, 688, 993, 1061, 1088, 1100, 1117, 1160, 1176, 1347, 1437, 2625, 2653, 2762ss.

 

Soċjali

— Struttura, ħajja: 24, 57, 387, 407, 899, 1093, 1146ss, 1571, 1603, 1740, 1869, 1879ss, 1905ss, 1928ss, 2032, 2069, 2105, 2109, 2124, 2184ss, 2207, 2286, 2288, 2317, 2424, 2430, 2434, 2525, 2663, 2832;

— duttrina: 2198, 2419ss.

Soċjetà: 395, 771, 816, 837, 854, 899, 912, 1023, 1049, 1372, 1603, 1639, 1880ss, 1958, 2006, 2105ss, 2188, 2203, 2207ss, 2234ss, 2263ss, 2288, 2344, 2385, 2421, 2431ss, 2479, 2486, 2493, 2820.

Solidarjetà: 344, 361, 953, 1699, 1849, 1939ss, 2224, 2239, 2281, 2402, 2407, 2438, 2494, 2829, 2831, 2850.

Sopranaturali: 92, 179, 367, 659, 889, 1266, 1722, 1998ss.

Sottomissjoni (toqgħod għal, tobdi)

— tal-bniedem: 154, 341, 396, 517, 576, 1951, 1955, 2089, 2097, 2239, 2240, 2516;

— ta’ “Kristu”: 527, 532, 1009.

Spirtu: 108, 153, 159, 471, 712, 737, 1215, 1643, 1764, 2098, 2100, 2628, 2705;

— fl-ispirtu u l-verità: 160, 1179;

— spirtu (ruħ) u ġisem: 327, 365, 901, 2185, 2515, 2702, 2733;

— anġli: 331, 392, 434;

— għaqda ta’ l-ispirtu: 84, 887, 894, 1386, 1550, 1606, 1658, 2039ss.

Spirtu s-Santu:

— it-Tielet Persuna tat-Trinità: 189, 221, 232ss, 245, 246, 251, 254, 495, 648, 691, 730, 737, 1066, 1137, 2789;

— ispirazzjoni/don ta’ l-Ispirtu s-Santu: 15, 75, 95, 105, 153, 739, 749, 819, 951, 1107, 1585, 1697, 1814ss, 1830ss, 1845, 1987, 2345, 2681;

— u s-sagramenti: 784, 1226, 1238, 1287ss, 1299, 1520, 1553.

Spiritwali (esseri, ħajja, ġisem): 11, 24, 355, 360ss, 821, 917, 999, 1146, 1179, 1268, 1308, 1324, 1331, 1370, 1460, 1532, 1582, 1886, 2014, 2031, 2100, 2121, 2241, 2434, 2500, 2690;

— don: 197, 1557, 1565, 1577, 1587;

— sinjal: 1280, 1293, 1297, 1304;

— ġlieda, taqbida: 405, 921, 2015, 2516, 2725.

Spiritwalità: 2684, 2705.

Stat, qagħda

— ta’ ħajja: 375, 398, 645, 825, 897, 914ss;

— stat politiku: 1883, 1904, 1910, 2113, 2273, 2372, 2431.

Storja, ġrajja: 212ss, 303ss, 338, 386, 390, 400ss, 450, 647, 648, 668, 676, 758ss, 770, 828, 852, 927, 1040, 1066, 1080, 1085, 1093, 1103, 1165, 1707, 1958, 2030, 2062, 2259, 2343, 2568, 2586, 2660, 2684, 2705, 2738, 2809.

Stqarrija tal-fidi: 185ss, 200, 440, 444, 449, 815, 837, 978, 988, 1064, 1229, 1298, 1634.

Strajk: 2435.

Struttura: 765, 773, 914, 1087, 1346, 1448.

— tad-dnub: 1869.

Suċċessjoni appostolika: 815, 831, 833, 1087, 1209, 1399, 1576.

Superstizzjoni: 2110ss.

Sussidjarjetà: 1883, 1885, 1894, 2209.

Suwiċidju: 2281ss.

 

 

T

 

Tabernaklu: 1183, 1330, 1379.

Talb: 28, 122, 249, 307, 435, 451, 520, 688, 726ss, 764, 811ss, 901, 920, 924, 949, 958, 1032, 1037, 1061, 1073, 1109, 1127, 1157, 1162, 1165, 1368, 1398, 1403, 1422, 1434, 1460, 1499ss, 1552ss, 1667ss, 1692, 1743, 1785, 1820, 1968, 1971, 2010, 2031, 2041, 2098, 2156, 2188, 2205, 2299ss, 2340, 2359, 2502, 2520.

Talenti: 1880, 1936.

Tama: 64, 162, 165, 274, 679, 771, 819, 828, 992, 995, 1041ss, 1107, 1274, 1405, 1431, 1681, 1717, 1813, 1817ss, 2016, 2090ss.

Tbatija: 164, 165, 272, 407, 376, 385, 405, 428, 468, 516, 554, 555, 572, 601, 609, 615, 649, 787ss, 1004, 1225, 1264, 1339, 1368, 1420, 1435, 1460, 1473, 1500ss, 2279, 2282.

Teknika: 2293, 2376.

Tempju: 364, 529, 534, 576, 583ss, 2580.

Tentazzjoni: 538ss, 1520, 1707, 2846ss.

Teofanija: 707.

Teoloġija: 94.

Terroriżmu: 2297.

Testment il-Ġdid: 124ss.

Testment il-Qadim: 121ss.

Tħabbira tal-Mulej: 148, 430, 484, 490, 494, 965, 2674.

Tħabbira tal-Evanġelju, tal-Bxara t-Tajba, tas-Saltna ta’ Alla, tal-Kelma ta’ Alla: 2ss, 429ss, 543ss, 571, 634, 654, 714, 741, 768, 852ss, 875, 888, 905, 1068, 1104, 1236, 1257, 1427, 1540, 1574, 1586, 1648, 2044, 2419, 2636.

Tibdil: 1315.

Tidwil: 1210.

Tifħir: 294, 333, 898, 920, 959, 1077, 1081, 1083, 1096, 1103, 1138, 1174, 1330, 1352, 1359ss, 1368, 1424, 1480, 1670, 1732, 2098, 2171, 2369ss, 2579, 2589, 2687, 2807.

Tifkira: 559, 610, 1099, 1166, 1323, 1330, 1356ss, 1382, 1517, 1621, 2170.

Tifsir (tar-Rivelazzjoni, ta’ l-Iskrittura, tal-Liġi): 82, 84ss, 109ss, 375, 572ss, 581ss, 601, 643, 774, 1008, 1788, 2055, 2116, 2155, 2173, 2336, 2367, 2422.

Tisfija (purifikazzjoni): 42, 827, 856, 1023, 1262, 1393, 1428, 1474, 1676, 1723, 1847, 2527, 2711, 2779.

Tisħib (sehem): 375, 521, 618, 901ss, 1546, 1913ss.

Tjieba: 1, 101, 214, 295, 299ss, 311, 339, 385, 575, 901, 1333, 1359, 1437, 1456, 1478, 1674, 1731, 1754, 1809, 1832, 1900, 1937, 1954, 1966, 2084, 2091, 2094, 2186, 2209, 2284, 2307, 2346, 2370, 2416, 2421, 2500.

Tjubija: 1613.

Tlett ijiem ta’ l-Għid: 1168.

Tlugħ fis-sema: 660, 662, 668ss.

Tmiem, għan aħħari: 32, 198, 260, 282, 294, 360, 401, 788, 865, 1001, 1021ss, 1077, 1752, 1829, 1878, 1955, 2363;

— taż-żmien: 77, 686, 820, 1079, 1096, 1164, 1274, 2749.

Tnissil

— bla tebgħa: 490ss, 2853;

— minn Verġni: 496ss, 505, 512, 964.

Tortura: 2297.

Tpattija, sodisfazzjoni: 433, 457, 604, 616, 1423, 1448, 1458, 1460, 1476, 1494, 2487.

Tqaddis: 190, 781, 824ss, 902, 1070, 1087, 1152, 1328, 1360, 1622, 1637, 1670, 1692, 1989, 1995, 1999ss, 2107, 2813, 2858.

Tqegħid ta’ l-idejn: 699, 1150, 1288ss, 1504, 1538, 1556, 1558, 1573

Trade unions: 2430.

Tradizzjoni: 75ss.

Trapjanti: 2296.

Transustanzjazzjoni: 1373ss.

Traxxendenti (’il fuq minn natura tal-bniedem): 42, 239, 285, 300, 443, 547.

Triq: 54, 273, 314, 324, 827, 932, 1536, 1694, 1942, 1950, 1962, 1970, 2030, 2057, 2283, 2442, 2520.

Trinità: 232ss, 292.

Tron: 1137.

Twavel tal-Liġi: 2056ss.

Twelid ġdid: 169, 505, 526, 591, 683, 694, 720, 782, 963, 1215, 1219, 1225, 1250, 1262, 1355, 1426, 1682, 1995, 2709, 2769.

Twemmin: 26, 150ss, 154ss, 191, 313, 875, 891, 1062, 1814, 2087ss, 2112, 2781.

 

 

U

 

Ubbidjenza: 851ss, 915, 968, 1269, 1567, 1733, 1900, 2053, 2216ss, 2240ss, 2313;

— tal-fidi: 143ss, 391ss, 489, 494, 851, 891, 968, 1125, 1205, 1790, 1831, 1850, 1862, 2060, 2073, 2087, 2098, 2340, 2570, 2716;

— ta’ Kristu: 461, 475, 532, 539, 612ss, 908, 1009ss, 1850; ara wkoll Sottomissjoni.

Ugwaljanza, ndaqs: 369, 872, 1935, 2273.

Uman (tal-bniedem)

— esseri: 359, 1604, 1700, 1738, 1783, 1790, 1804, 1813, 2224, 2258, 2261, 2270, 2273ss, 2281, 2295ss, 2304, 2334;

— qalb: 1432, 2500.

Umanità, natura tal-bniedem: 56ss, 371, 400, 402ss, 616, 661;

— mwaqqgħa: 602.

Umiltà, ċokon: 159, 525, 559, 724, 732, 1540, 1559, 2628, 2631, 2706, 2713, 2779, 2854.

Univers, sema u art: 279, 325, 341, 1042ss, 1146, 2185, 2415, 2456, 2500.

Unzjoni, dlik: 91, 438, 690, 695, 698, 739, 1241ss, 1289ss, 1293ss, 1499ss, 1514, 2769.

 

 

V

 

Venjal: 1447, 1452, 1458.

Verb: 241, 291, 320, 359, 423, 456ss.

Verġni, verġinità: 437, 496ss, 526, 723, 922, 964, 1618ss, 1672.

Verità: 88, 91, 105ss, 144, 213ss, 1742, 1773, 2104, 2465ss.

Vigarju: 882, 894, 1560.

Virtù kardinali: 1805ss.

Viżjoni, dehra: 65, 163, 294, 360, 664, 684, 707, 712, 1012, 1023, 1028, 1032, 1045, 1274, 1602, 1720, 2090, 2144, 2244, 2257, 2519, 2548.

Vizzju: 1768, 1865, 2110, 2302, 2480, 2516, 2825.

Vjatku: 1020, 1392, 1517.

Vjolenza: 559, 1628, 1735, 1746, 1851, 1858, 1869, 1889, 1902, 1930, 2187, 2297, 2306, 2316, 2402, 2414, 2435, 2486, 2534.

Vokazzjoni: 44, 289, 539, 549, 835, 863, 898, 1877, 1886, 1907, 1962, 2030, 2226, 2232, 2331, 2337, 2392, 2442, 2691.

Volontarju: 1731ss.

Vot: 2102, 2135.

Vuċi, leħen: 33, 46, 79, 173, 391, 444, 535, 554, 635, 697, 709, 719, 1001, 1038, 1158, 1776, 1778, 1795, 2058, 2071, 2259, 2659, 2701.

 

 

W

 

Waqgħa: 55, 215, 257, 279, 289, 385ss, 760, 1609, 1642, 2568.

Wegħda: 2101ss, 2147, 2152, 2410;

— ta’ Alla: 60, 145, 148, 205, 212, 215, 289, 422, 484, 489, 497, 528, 591, 638, 651ss, 705ss, 729, 834, 839, 1063ss, 1121ss, 1287, 1296, 1334, 1403, 1698, 1716, 1719, 1817, 1819, 1950, 1967, 2091, 2541, 2548, 2561, 2570ss, 2619, 2787ss, 2810;

— tal-Magħmudija: 1185, 1254, 1298, 2340;

— ta’ ubbidjenza: 1567;

— taż-Żwieġ 1644.

Wieħed, waħdani: 200ss, 242, 365, 441ss, 791, 2085ss.

 

X

 

Xbieha, ara Ikona.

Xebh, sura, xbieha: 518, 705, 734, 1161, 1210, 1602, 1682, 1700, 1878, 2085, 2334

Xeħħa: 1866.

Xeol: 633.

Xewqa: 1809, 1849.

Xhieda, xiehda: 54, 165, 303, 642, 905, 995, 1303, 1630, 2058, 2683.

Xitan, il-Ħażin: 391ss, 538ss, 638, 1086, 1673, 1708, 1737, 2113ss, 2482, 2851ss.

Xjenza: 31, 39, 284, 1673, 1723, 1842, 2727;

— don: 1831, 1845.

Xogħol: 378, 533, 1940, 2167, 2184, 2427ss.

 

Ż

 

Żball fid-duttrina: 38, 250, 286, 890, 1550.

Żejt: 695, 1183, 1241, 1289, 1293ss, 1510ss, 1672;

— tal-Griżma jew Konfermazzjoni: 1183, 1241ss, 1289ss, 1574; ara wkoll Muron.

Żgħażagħ, żgħożija: 5, 1638, 2208, 2282, 2389, 2526, 2688.

Żína: 1755, 1852, 2053ss, 2353, 2388, 2534, 2737.

Żmien: 484, 541, 600, 672, 702, 1041, 1048;

— l-aħħar taż-żmien: 1042ss;

— liturġiku: 1153ss.

Żvilupp, progress

— tal-Knisja: 1201, 2421;

— ta’ l-ekonomija: 1908, 1936, 1942, 2293, 2426, 2438ss.

Żwieġ: 372, 1113, 1210, 1534, 1601ss, 2101, 2201ss, 2225, 2333, 2350, 2360ss, 2685.

 


 WERREJ ĠENERALI

 

Kostituzzjoni Appostolika “Fidei Depositum”............................2

Daħla...............................................................................................9

I. Il-ħajja tal-bniedem – li jagħraf u jħobb lil Alla.........................9

II. Ix-xandir tal-fidi – il-katekeżi....................................................9

III. L-għan ta’ dan il-Katekiżmu – għal min hu.............................11

IV. L-istruttura tal-Katekiżmu.......................................................11

V. Tagħrif prattiku dwar l-użu ta’ dan il-Katekiżmu.....................12

VI. Adattazzjonijiet meħtieġa.......................................................13

 

 

L-EWWEL PARTI - L-ISTQARRIJA TAL-FIDI

 

L-EWWEL SEZZJONI – “JIENA NEMMEN” – AĦNA NEMMNU

 

L-EWWEL KAP: IL-BNIEDEM JISTA’ JASAL BIEX IKUN JAF ‘L ALLA..........................17

 

I. Ix-xewqa ta’ Alla.....................................................................17

II. It-triqat li jwasslu għall-għarfien ta’ Alla..................................18

III. L-għarfien ta’ Alla skond il-Knisja...........................................19

IV. Kif titkellem dwar Alla?......................................................... 20

Fil-qosor.........................................................................................21

 

IT-TIENI KAP: ALLA F’LAQGĦA MAL-BNIEDEM.............................................22

 

L-ewwel artiklu: Ir-Rivelazzjoni ta’ Alla.................................................22

 

I. Alla jirrivela “l-pjan kollu mħabba tiegħu”...............................22

II. Il-passi tar-Rivelazzjoni..........................................................23

Sa mill-bidu Alla għarraf lilu nnifsu, 23 – Il-Patt ma’ Noè, 23

– Alla jagħżel ‘l Abraham, 24 – Alla jsawwar ‘l Israel bħala

l-poplu tiegħu, 24.

III. Kristu Ġesù – “Il-Medjatur u l-milja tar-Rivelazzjoni kollha”...25

 Alla qal kollox fil-Verb tiegħu, 25 – Mhux se jkun hemm aktar

 Rivelazzjoni, 25.

Fil-qosor.........................................................................................26

It-tieni artiklu: Kif titwassal ir-Rivelazzjoni ta’ Alla.................................26

I. It-tradizzjoni appostolika........................................................26

 Il-predikazzjoni appostolika, 27 – Titkompla minn dawk li ġew

 wara l-Appostli, 27.

II. Ir-relazzjoni bejn Tradizzjoni u l-Iskrittura..............................28

 Għajn waħda, 28 - Żewġ suriet distinti ta’ trasmissjoni, 28 -

 Tradizzjoni appostolika u tradizzjonijiet ekklesjali, 28.

III. It-tifsir tal-wirt tal-fidi................................................................29

Il-wirt tal-fidi fdat lill-milja kollha tal-Knisja, 29 - Il-maġisteru tal-Knisja, 29 - Id-dommi tal-fidi, 29 - Is-sens sopranaturali tal-fidi, 30 - Il-kobor fl-għarfien tal-fidi, 30.

Fil-qosor.........................................................................................31

 

It-tielet artiklu: L-Iskrittura Mqaddsa....................................................31

 

I. Kristu – il-Kelma waħdanija tal-Iskrittura Mqaddsa................31

II. L-ispirazzjoni u l-verita’ ta’ l-Iskrittura Mqaddsa.....................32

III. L-Ispirtu s-Santu, interpretu ta’ l-Iskrittura..............................33

 Is-sens ta’ l-Iskrittura......34

IV. Il-Kanoni ta’ l-Iskrittura............................................................35

 It-Testment il-Qadim, 35 - It-Testment il-Ġdid, 36 -

 L-għaqda tat-Testment il-Qadim u tat-Testment il-Ġdid, 37

V. L-Iskrittura Mqaddsa fil-ħajja tal-Knisja...................................38

Fil-qosor.........................................................................................38

 

IT-TIELET KAP: IT-TWEĠIBA TAL-BNIEDEM LIL ALLA....................................40

 

L-ewwel artiklu: Jien nemmen.............................................................40

 

I. L-ubbidjenza tal-fidi................................................................40

 Abraham, “Missier dawk kollha li jemmnu”, 40 -

 Marija: “hienja dik li emmnet”, 41.

II. “Jien naf f’min emmint” (2 Tim 1,12)......................................41

 Temmen f’Alla wieħed, 41 - Temmen f’Ġesù Kristu, l-Iben

 ta’ Alla, 41 - Temmen fl-Ispirtu s-Santu, 42.

III. Il-karatteristiċi tal-fidi..............................................................42

 Il-fidi hi grazzja, 42 - Il-fidi hi att tal-bniedem, 42 -

 Il-fidi u l-intelliġenza, 43 - Il-libertà tal-fidi, 44 - Il-ħtieġa

 tal-fidi, 44 - il-perseveranza tal-fidi, 45 - Il-fidi – bidu

 tal-ħajja ta’ dejjem, 45.

 

It-tieni artiklu: Aħna nemmnu..............................................................46

I. “Ara, Mulej, il-fidi tal-Knisja tiegħek”.......................................46

II. Kliem il-fidi..............................................................................46

III. Fidi waħda..............................................................................47

Fil-qosor.........................................................................................48

Il-Kredu..........................................................................................50

 

 

IT-TIENI SEZZJONI:

L-ISTQARRIJA TAL-FIDI NISRANIJA

 

Is-Simbolu tal-fidi...........................................................................51

 

L-EWWEL KAP: JIENA NEMMEN F’ALLA L-MISSIER.......................................54

 

L-ewwel artiklu: Jiena nemmen f’Alla l-Missier li jista’ kollox

 li ħalaq is-sema u l-art.................................................................54

 

L-ewwel paragrafu: Jiena nemmen f’Alla.......................................54

 

I. “Jiena nemmen f’Alla wieħed”................................................54

II. Alla jirrivela x’inhu ismu..........................................................55

 Alla l-ħaj, 55 - “Jien li jien”, 56 - “Alla ta’ tjieba u ħniena”, 56

 Alla biss hu, 57.

III. Alla, “dak li hu”, hu Verità u Mħabba......................................57

 Alla hu Verità, 58 - Alla hu mħabba, 58.

IV. Sa fejn tasal il-fidi f’Alla waħdu..............................................59

Fil-qosor.........................................................................................59

 

It-tieni paragrafu: Il-Missier............................................................60

 

I. Fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu..............60

II. Ir-Rivelazzjoni ta’ Alla bħala Trinità........................................61

 Il-Missier imgħarraf mill-Iben, 61 - Il-Missier u l-Iben irrivelati

 mill-Ispirtu, 62.

III. It-Trinità Qaddisa fid-duttrina tal-fidi.......................................63

 Il-formazzjoni tad-domma tat-Trinità, 63 - Id-domma tat-

 Trinità Qaddisa, 64.

IV. L-opra ta’ Alla u l-missjonijiet trinitarji....................................65

Fil-qosor.........................................................................................66

 

It-tielet paragrafu: Alla li jista’ kollox...............................................67

 “Hu jagħmel kull ma jogħġbu” (Salm 115,3), 67 – “Int tħenn

 għal kulħadd għax tista’ kollox” (Għerf 11,23), 68 – Il-misteru

 tal-fatt li xi kull tant Alla jidher li ma jista’ jagħmel xejn, 68.

Fil-qosor.........................................................................................69

 

Ir-raba’ paragrafu: Il-Ħallieq...........................................................69

 

I. Il-katekeżi tal-ħolqien.............................................................70

II. Il-ħolqien: għemil tat-Trinità Qaddisa.....................................71

III. Id-dinja nħalqet għall-glorja ta’ Alla........................................72

IV. Il-misteru tal-ħolqien..............................................................73

 Alla ħalaq b’għerf u mħabba, 73 - Alla ħalaq “mix-xejn”, 73

 Alla ħalaq dinja tajba u b’ordni sħiħ, 74 - Alla hu ‘l fuq

 mill-ħolqien iżda hu preżenti fih, 74 - Alla jżomm sħiħ

 il-ħolqien, 74.

V. Alla jtemm il-pjan tiegħu: Il-Providenza ta’ Alla.......................75

 Il-Providenza u l-kawżi sekondarji, 75 - Il-providenza

 u l-iskandlu tal-ħażen, 76.

Fil-qosor.........................................................................................78

 

Il-ħames paragrafu: Is-sema u l-art................................................79

 

I. L-anġli....................................................................................79

 L-eżistenza ta’ l-anġli - verità tal-fidi, 79 - Min huma?, 80 -

 Kristu “ma’ l-anġli kollha tiegħu”, 80 - L-anġli fil-ħajja tal-

 Knisja, 81.

II. Id-dinja li tidher.......................................................................81

Fil-qosor.........................................................................................83

 

Is-sitt paragrafu: Il-bniedem...........................................................84

 

I. Maħluq “xbihat Alla”...............................................................84

II. “Wieħed bir-ruħ u l-ġisem”.....................................................85

III. “Raġel u mara ħalaqhom”......................................................87

 L-ugwaljanza u d-differenza li ried Alla, 87 - “Huma għal

 Xulxin” - “Għaqda waħda minn tnejn”, 87.

IV. Il-bniedem fil-ġenna ta’ l-art..................................................88

Fil-qosor.........................................................................................89

 

Is-seba’ paragrafu: il-waqgħa.........................................................89

 

I. Fejn kotor id-dnub, kotrot fuq li kotrot il-grazzja.....................90

 Ir-realtà tad-dnub, 90 - Id-dnub tan-nisel - verità essenzjali

 tal-fidi, 90 - Kif naqraw il-ġrajja tal-waqgħa, 91.

II. Il-waqgħa ta’ l-anġli................................................................91

III. Id-dnub tan-nisel....................................................................92

 Il-prova tal-libertà, 92 - L-ewwel dnub tal-bniedem, 92 -

 Il-konsegwenzi tad-dnub ta’ Adam għall-familja kollha

 tal-bnedmin, 93 - Ġlieda kiefra, 95.

IV. “Ma ħallejtux taħt is-setgħa tal-mewt”.....................................95

Fil-qosor.........................................................................................96

 

IT-TIENI KAP: “NEMMEN F’ĠESÙ KRISTU, IBNU WIEĦED, SIDNA”.....................98

 

 Il-Bxara t-Tajba: Alla bagħat lil Ibnu, 98 - “Inxandar...l-għana

 ta’ Kristu li ebda moħħ ma jista’ jifhmu” (Ef 3,8), 98 - Il-qalba

 tal-katekeżi: Kristu, 99.

 

 

It-tieni artiklu: “U f’Ġesù Kristu, Ibnu wieħed, Sidna”...........................100

 

I. Ġesù....................................................................................100

II. Kristu....................................................................................101

III. Iben waħdieni ta’ Alla...........................................................102

IV. Mulej....................................................................................103

Fil-qosor.......................................................................................104

 

It-tielet artiklu: “Kien konċeput mill-Ispirtu s-Santu u twieled

 minn Marija Verġni”................................................................105

 

L-ewwel paragrafu: L-Iben ta’ Alla sar bniedem...........................105

 

I. Għaliex l-Iben ta’ Alla sar bniedem......................................105

II. L-Inkarnazzjoni.....................................................................106

III. Veru Alla u veru bniedem.....................................................107

IV. Kif l-Iben ta’ Alla sar bniedem?............................................108

 Ir-ruħ u t-tagħrif ta’ Kristu bħala bniedem, 109 - Ir-rieda

 umana ta’ Kristu, 110 - Il-ġisem veru ta’ Kristu, 110 - Il-qalb

 tal-Verb magħmul bniedem, 110.

Fil-qosor.......................................................................................111

 

It-tieni paragrafu: “Kien konċeput mill-Ispirtu s-Santu,

 twieled minn Marija Verġni”.................................................111

 

I. Kien konċeput mill-Ispirtu s-Santu.......................................111

II. .....twieled minn Marija Verġni.............................................112

 Il-predestinazzjoni ta’ Marija, 112 - Imnissla bla tebgħa, 113 -

 “....Ħa jsir minni skond kelmtek”, 113 - Il-verġinità ta’ Marija, 114

- Il-maternità divina ta’ Marija, 114 - Marija “dejjem verġni”, 115

- Il-maternità verġinali ta’ Marija fil-pjan ta’ Alla, 115.

Fil-qosor......................................................................................116

 

It-tielet paragrafu: Il-misteru tal-ħajja ta’ Kristu............................117

 

I. Il-ħajja kollha ta’ Kristu hi misteru...................................117

 Il-karatteristiċi komuni tal-misteri ta’ Kristu, 118 - Ix-xirka tagħna

 fil-misteri ta’ Ġesù, 118.

II. Il-misteri tat-tfulija u tal-ħajja moħbija ta’ Ġesù...............119

 It-tħejjija, 119 - Il-misteru tal-Milied, 120 - Il-misteri tat-tfulija

 ta’ Ġesù, 120 - Il-misteri tal-ħajja moħbija ta’ Ġesù, 121.

III. Il-misteri tal-ħajja pubblika ta’ Ġesù................................122

 Il-magħmudija ta’ Ġesù, 122 - It-tiġrib ta’ Ġesù, 123 - “Is-Saltna

 ta’ Alla hi fil-qrib”, 124 - It-tħabbira tas-Saltna ta’ Alla, 124 -

 Is-sinjali tas-Saltna ta’ Alla, 125 - “L-imfietaħ tas-Saltna”, 126 -

 Tgawdija minn qabel tas-Saltna: it-Trasfigurazzjoni, 127 - It-tluq

 lejn Ġerusalemm, 128 - Id-daħla messjanika ta’ Ġesù

f’Ġerusalemm, 128

Fil-qosor.......................................................................................129

 

Ir-raba’ artiklu: Ġesù Kristu bata taħt Ponzju Pilatu, sallbuh,

 miet u difnuh..........................................................................136

 

L-ewwel paragrafu: Ġesù u Israel................................................131

 

I. Ġesù u l-Liġi........................................................................131

II. Ġesù u t-Tempju..................................................................133

III. Ġesù u l-fidi ta’ Israel f’Alla wieħed u Salvatur....................134

Fil-qosor.......................................................................................135

 

It-tieni paragrafu: Ġesù jmut fuq is-salib......................................135

 

I. Il-proċess ta’ Ġesù..........................................................135

 Firdiet fost l-awtoritajiet Lhud dwar Ġesù, 135 -

Il-Lhud m’humiex ilkoll flimkien responsabbli

tal-mewt ta’ Ġesù, 136 - Il-midinbin kollha

huma awturi tal-Passjoni tal-Mulej, 136.

 

II. Il-mewt feddejja ta’ Kristu fil-pjan ta’ Alla

 għas-salvazzjoni.............................................................137

“Ġesù ġie mogħti skond il-pjan ta’ Alla mfassal

minn qabel”, 137 - “Miet minħabba dnubietna

skond l-Iskrittura”, 137 - “Alla għamlu

 dnub għalina”, 138 - Alla ħa l-inizjattiva ta’

l-imħabba għall-fidwa ta’ kulħadd, 138.

 

III. Kristu offra lilu nnifsu lill-Missier għalina midinbin...........139

 Il-ħajja kollha ta’ Kristu kienet offerta lil Alla, 139 -

“Il-ħaruf li Jneħħi d-dnub tad-dinja”, 139 -

Ġesù jħaddan bil-qalb kollha - imħabba feddejja

tal-Missier, 140 - Fl-aħħar Ikla Ġesù jantiċipa l-offerta

ħielsa ta’ ħajtu, 140 - L-agunija fil-Ġetsemani, 140 -

 Il-mewt ta’ Kristu hi s-sagrifiċċju waħdieni u definittiv, 141 -

 Ġesù jissostitwixxi d-diżubbidjenza tagħna

bl-ubbidjenza tiegħu, 141 - Fuq is-salib Ġesù

temm is-sagrifiċċju tiegħu, 141 - Is-sehem

tagħna fis-sagrifiċċju ta’ Kristu, 142.

Fil-qosor.......................................................................................142

 

It-Tielet paragrafu: Ġesù Kristu ġie midfun..................................143

 

 Kristu fil-qabar b’ġismu, 143 - “Ma tħallix il-qaddis tiegħek jara

 t-taħsir”, 144 - “Midfunin ma’ Kristu”, 144.

 

Fil-qosor.......................................................................................144

 

Il-ħames artiklu: .....Ġesù Kristu niżel fil-Limbu u wara tlitt ijiem

 qam mill-imwiet......................................................................145

 

L-ewwel paragrafu: Kristu niżel fil-Limbu.....................................145

 

Fil-qosor.......................................................................................146

 

It-tieni paragrafu: Fit-tielet jum qam mill-imwiet...........................147

 

I. Ġrajja storika u traxxendenti...........................................147

 Il-qabar vojt, 147 - Id-dehriet ta’ l-Irxoxt, 148 - L-Istat ta’

 l-umanità ta’ Kristu mqajjem mill-mewt, 149 - Il-qawmien

 mill-imwiet hu fatt traxxendenti, 149.

II. Il-qawmien mill-imwiet – opra tat-Trinità.........................150

III. Is-sens u l-valur salvifiku tal-qawmien mill-imwiet..........150

Fil-qosor.......................................................................................151

 

Is-sitt artiklu: Ġesù tela’ fis-smewwiet, qiegħed in-naħa tal-lemin ta’

 Alla l-Missier li jista’ kollox......................................................152

 

Fil-qosor.......................................................................................153

 

Is-seba’ artiklu: Minn hemm għandu jiġi biex jagħmel ħaqq mill-

 Ħajjin u mill-mejtin................................................................154

 

I. Jerġa’ jiġi fil-glorja...........................................................154

 Kristu ġa qiegħed isaltan permezz tal-Knisja.... 154 - .....Huwa

 u jistenna li kollox ikun imqiegħed taħtu, 154 - Il-miġja fil-glorja,

 tama ta’ Israel, 155 - L-aħħar prova tal-Knisja, 155.

 

II. Biex jagħmel ħaqq mill-ħajjin u mill-mejtin......................156

Fil-qosor.......................................................................................157

 

IT-TIELET KAP: NEMMEN FL-ISPIRTU S-SANTU.........................................158

 

It-tmiem artiklu: “Jiena nemmen fl-Ispirtu s-Santu”.............................159

 

I. Il-ħidma flimkien ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu...........................159

 

II. L-isem ta’ l-Ispirtu s-Santu: kif jissejjaħ u x’inhuma

 s-simboli tiegħu...............................................................160

 L-isem proprju ta’ l-Ispirtu s-Santu, 160 - Kif jissejjaħ l-Ispirtu

 s-Santu, 161 - Is-simboli ta’ l-Ispirtu s-Santu, 161.

 

III. L-Ispirtu u l-Kelma ta’ Alla fi żmien il-wegħdiet...............163

 Fil-ħolqien, 163 - L-Ispirtu tal-wegħdiet, 163 - Fit-teofanija

 u fil-Liġi, 164 - Fis-saltna u fl-eżilju, 164 - Il-mistennija tal-

 Messija u ta’ l-Ispirtu tiegħu, 164

 

IV. L-Ispirtu ta’ Kristu fil-milja taż-żminijiet............................166

 San Ġwann, prekursur, profeta u għammied, 166 - “Ifraħ, mimlija

 bil-grazzja”, 166 - Kristu Ġesù, 167

 

V. L-Ispirtu u l-Knisja fl-aħħar żmninijiet..............................168

 Għid il-Ħamsin, 168 - L-Ispirtu s-Santu: don ta’ Alla, 169 -

 L-Ispirtu s-Santu u l-Knisja, 169.

 

Fil-qosor.......................................................................................170

 

Id-disa’ artiklu: Nemmen fil-Knisja mqaddsa kattolika..........................171

 

L-ewwel paragrafu: Il-Knisja fil-pjan ta’ Alla.................................172

 

I. L-ismijiet u x-xbihat tal-Knisja.........................................172

 Is-simboli tal-Knisja, 172

 

II. Bidu, twaqqif u missjoni tal-Knisja...................................173

 Pjan li ħareġ minn qalb il-Missier, 173 - Il-Knisja: xbihetha

 mill-bidu tad-dinja, 174 - Il-Knisja mħejjija fil-Patt il-Qadim,

 174 - Il-Knisja – mwaqqfa minn Kristu Ġesù, 174 - Il-Knisja

 Murija l-Ispirtu s-Santu, 175 - Il-Knisja – tilħaq il-milja tagħha

 fil-glorja, 176.

 

III. Il-misteru tal-Knisja.........................................................176

 Il-Knisja – viżibbli u spiritwali fl-istess ħin, 176 - Il-Knisja – misteru

 ta’ l-għaqda tal-bnedmin ma’ Alla, 177 - Il-Knisja – sagrament

 universali ta’ salvazzjoni, 178.

 

Fil-qosor.......................................................................................179

 

It-tieni paragrafu: Il-Knisja – Poplu ta’ Alla, Ġisem ta’ Kristu,

 Tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu.................................................179

 

I. Il-Knisja – poplu ta’ Alla...................................................179

 Il-karatteristiċi tal-poplu ta’ Alla, 179 - Poplu saċerdotali,

 profetiku, regali, 180.

 

II. Il-Knisja – Ġisem ta’ Kristu..............................................181

 Il-Knisja f’għaqda ma’ Ġesù, 181 - “Ġisem wieħed”, 182 - “Ta’ dan

 Il-Ġisem Kristu hu r-Ras”, 182 - Il-Knisja hi l-għarusa ta’ Kristu, 183.

 

III. Il-Knisja – Tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu............................184

 Il-kariżmi, 185.

 

Fil-qosor.......................................................................................185

 

It-tielet paragrafu: Il-Knisja hi waħda, qaddisa, kattolika u

 Appostolika.......................................................................186

 

I. Il-Knisja hi waħda............................................................186

 “Il-misteru qaddis ta’ l-unità tal-Knisja”, 186 - Il-ġrieħi ta’ l-unità,

 188 - Lejn l-għaqda, 189.

 

II. Il-Knisja hi qaddisa..........................................................190

III. Il-Knisja hi kattolika.........................................................191

 X’jiġifieri “kattolika”?, 191 - Kull Knisja partikulari hi

“kattolika”, 192 - Min hu fil-Knisja Kattolika?, 193 - Il-Knisja

u dawk li m’humiex Insara, 194 - “Barra l-Knisja

m’hemmx salvazzjoni”, 195 - Il-missjoni - esiġenza

tal-kattoliċita tal-Knisja, 196.

IV. Il-Knisja hi appostolika....................................................198

 Il-missjoni ta’ l-Appostli, 198 - L-isqfijiet suċċessuri ta’

l-Appostli, 199 - L-appostolat, 199.

 

Fil-qosor.......................................................................................200

 

Ir-raba’ paragrafu: Il-fidili ta’ Kristu - ġerarkija, lajċi, ħajja

 kkonsagrata........................................................................202

 

I. Il-kostituzzjoni ġerarkija tal-Knisja..................................202

 Għalfejn hu meħtieġ il-ministeru ekklesjali?, 202 - Il-Kulleġġ

 Episkopali u l-Kap tiegħu l-Papa, 203 - L-uffiċċju tat-tagħlim, 204 -

 L-uffiċċju tat-tqaddis, 206 - L-uffiċċju tat-tmexxija, 206.

 

II. L-insara lajċi....................................................................207

 Il-vokazzjoni tal-lajċi, 207 - Is-sehem tal-lajċi fil-missjoni saċerdotali

 ta’ Kristu, 207 - Is-sehem tal-lajċi fil-missjoni profetiku ta’ Kristu, 208 -

 Is-sehem tal-lajċi fil-missjoni regali ta’ Kristu, 209.

 

III. Il-ħajja kkonsagrata.........................................................210

 Kunsilli evanġeliċi, ħajja kkonsagrata, 210 - Siġra kbira b’ħafna

 friegħi, 211 - Il-ħajja ta’ l-eremiti, 211 - Il-verġni kkonsagrati, 211 -

 Il-ħajja reliġjuża, 212 - L-istituti sekulari, 213 - Is-Soċjetajiet ta’

 ħajja appostolika, 213 - Konsagrazzjoni u missjoni: tħabbira tas-

 Sultan li għandu jiġi, 213.

 

Fil-qosor.......................................................................................214

 

 

Il-ħames paragrafu: Ix-xirka tal-qaddisin......................................216

 

I. Ix-xirka fil-ġid spiritwali....................................................216

II. Ix-xirka tal-Knisja tas-sema u ta’ l-art..............................217

Fil-qosor.......................................................................................218

 

 

Is-sitt paragrafu: Marija, Omm Kristu, Omm il-Knisja...................219

 

I. Il-Maternità ta’ Marija għall-Knisja...................................219

 Magħquda ħaġa waħda ma’ Binha...,219 - ...Ukoll fit-tlugħ fis-

 Sema..., 220 - ...Hi Ommna fl-ordni tal-grazzja, 220.

II. Il-Kult tal-Verġni Marija....................................................221

III. Marija – l-Ikona eskatoloġija tal-Knisja............................222

Fil-qosor.......................................................................................222

 

L-għaxar artiklu: “Nemmen fil-maħfra tad-dnubiet”.............................222

 

I. Magħmudija waħda għall-maħfra tad-dnubiet.................223

II. Is-setgħa ta’ l-imfietaħ.....................................................223

Fil-qosor.......................................................................................224

 

Il-ħdax-il artiklu: “Nemmen fil-qawma mill-imwiet”..............................225

 

I. Il-qawmien ta’ Kristu u l-qawmien tagħna.......................225

 Rivelazzjoni progressiva tal-qawmien mill-imwiet, 226 - Kif

 Jirxoxtaw il-mejtin?, 227 - Nirxuxtaw ma’ Kristu, 227.

 

II. Immutu fi Kristu Ġesù ....................................................228

 Il-mewt, 228 - It-tifsir tal-mewt nisranija, 229.

 

Fil-qosor.......................................................................................230

 

It-tnax-il artiklu: Nemmen fil-ħajja ta’ dejjem.......................................231

 

I. Il-ġudizzju partikulari.......................................................231

II. Is-sema...........................................................................232

III. It-tisfija ta’ l-aħħar jew il-Purgatorju.................................233

IV. L-infern............................................................................234

V. Il-ġudizzju ta’ l-aħħar.......................................................235

VI. It-tama ta’ smewwiet ġodda u art ġdida..........................236

Fil-qosor.......................................................................................238

“Ammen”......................................................................................240

 

 

 

IT-TIENI PARTI - IĊ-ĊELEBRAZZJONI TAL-MISTERU NISRANI

 

 Għalfejn il-Liturġija?, 242 - Xi tfisser il-Kelma Liturġija?, 242 -

 Il-Liturġija bħala għajn ta’ ħajja, 243 - Talb u Liturġija, 243 -

 Katekeżi u Liturġija, 243.

 

 

L-EWWEL SEZZJONI: L-EKONOMIJA SAGRAMENTALI...................245

 

L-EWWEL KAP: IL-MISTERU TA’ L-GĦID FI ŻMIEN IL-KNISJA.........................246

 

L-ewwel artiklu: Il-Liturġija – ħidma tat-Trinita’ Qaddisa.......................246

 

I. Il-Missier - Bidu u tmiem tal-Liturġija.............................246

 

II. Il-ħidma ta’ Kristu fil-Liturġija...........................................247

 Kristu gglorifikat..., 247 - ...sa mill-Knisja ta’ l-Appostli..., 248 -

 ...hu preżenti fil-Liturġija f’din id-dinja..., 248 - ....li hu tisħib fil-

 Liturġija tas-sema, 248.

 

III. L-Ispirtu s-Santu u l-Knisja fil-Liturġija............................249

 L-Ispirtu s-Santu jħejji biex Kristu jiġi milqugħ, 249 - L-Ispirtu

 s-Santu jfakkar il-misteru ta’ Kristu, 251 - L-Ispirtu s-Santu jġib issa

 u f’dan il-waqt il-misteru ta’ Kristu, 252 - L-għaqda fl-Ispirtu s-Santu,

 252.

 

Fil-qosor.......................................................................................253

 

 

It-tieni artiklu: Il-misteru ta’ l-Għid fis-sagramenti tal-Knisja.................253

 

I. Is-sagramenti ta’ Kristu...................................................254

II. Is-sagramenti tal-Knisja..................................................254

III. Is-sagramenti tal-fidi........................................................255

IV. Is-sagramenti ta’ salvazzjoni...........................................256

V. Is-sagramenti tal-ħajja ta’ dejjem....................................257

Fil-qosor.......................................................................................257

 

 

IT-TIENI KAP: IĊ-ĊELEBRAZZJONI SAGRAMENTALI TAL-MISTERU

 TA’ L-GĦID......................................................................................259

 

L-ewwel artiklu: Iċ-ċelebrazzjoni tal-Liturġija tal-Knisja........................259

 

I. Min jiċċelebra?................................................................259

Iċ-ċelebrant tal-Liturġija tas-sema, 259 - Iċ-ċelebranti tal-Liturġija

sagramentali, 260

 

II. Kif tiċċelebra?.................................................................261

Sinjali u simboli, 261 - Kliem u għemil, 263 -

Kant u mużika, 263 - Ix-xbihat mqaddsa, 264.

 

III. Meta niċċelebrawa?........................................................265

Iż-żmien liturġiku, 265 - Jum il-Mulej, 266 - Is-sena liturġika, 267 -

Il-qaddisin fis-sena liturġika, 267 - Il-Liturġija tas-sigħat, 268.

 

IV. Fejn tiċċelebra?...............................................................269

 

Fil-qosor.......................................................................................270

 

 

It-tieni artiklu: Ħafna liturġiji u misteru wieħed....................................272

 Tradizzjonijiet liturġiċi u Knisja kattolika, 272 -

Liturġija u kulturi, 273.

 

Fil-qosor.......................................................................................274

 

 

 

IT-TIENI SEZZJONI: IS-SEBA’ SAGRAMENTI TAL-KNISJA

 

L-EWWEL KAP: IS-SAGRAMENTI TAD-DĦUL FIL-ĦAJJA NISRANIJA................277

 

 

L-ewwel artiklu: Is-sagrament tal-Magħmudija....................................277

 

I. Kif jissejjaħ dan is-sagrament?.......................................277

 

II. Il-Magħmudija fil-pjan tas-salvazzjoni.............................278

Xbihat il-Magħmudija fi żmien il-Patt il-Qadim, 278 -

Il-magħmudija ta’ Ġesù, 279 - Il-Magħmudija fil-Knisja, 280.

 

III. Kif jiġi ċċelebrat is-sagrament tal-Magħmudija?.............280

Id-dħul fil-ħajja nisranija, 280 - Il-mistagoġija

taċ-ċelebrazzjoni, 281.

 

IV. Min jista’ jitgħammed?....................................................283

Il-Magħmudija tal-kbar (adulti), 283 -

Il-Magħmudija tat-trabi, 284 - Fidi u Magħmudija, 284.

 

V. Min jista’ jgħammed?......................................................285

 

VI. Il-ħtieġa tal-Magħmudija..................................................285

 

VII. Il-grazzja tal-Magħmudija ...............................................286

Għall-maħfra tad-dnubiet....286 - Ħolqien ġdid, 287 -

Imdaħħlin fil-Knisja, Il-Ġisem ta’ Kristu, 287 - Ir-rabta

sagramentali ta’ l-għaqda ta’ l-insara, 288 -

Siġill spiritwali li ma jitħassar qatt, 288.

 

Fil-qosor.......................................................................................289

 

It-tieni artiklu: Is-sagrament tal-Griżma ta’ l-Isqof jew

Konfermazzjoni...............................................................................290

 

I. Il-Konfermazzjoni fil-pjan tas-salvazzjoni........................290

Żewġ tradizzjonijiet: il-Lvant u l-Punent, 291

 

II. Is-sinjali u r-rit tal-onfermazzjoni.....................................292

Iċ-ċelebrazzjoni tal-Konfermazzjoni, 293.

 

III. L-effetti tal-Konfermazzjoni jew Griżma ta’ l-Isqof..........294

 

IV. Min jista’ jirċievi dan is-sagrament?...............................295

 

V. Il-ministru tal-Konfermazzjoni jew Griżma ta’ l-Isqof......296

 

Fil-qosor.......................................................................................297

 

It-tielet artiklu: Is-sagrament ta’ l-Ewkaristija......................................298

 

I. L-Ewkaristija, bidu u quċċata tal-ħajja nisranija..............298

 

II. Kif jissejjaħ dan is-sagrament?.......................................299

 

III. L-Ewkaristija fil-Pjan tas-salvazzjoni...............................300

Ix-xbihat tal-ħobż u l-inbid, 300 - L-istituzzjoni ta’

l-Ewkaristija, 301 - “Agħmlu dan b’tifkira tiegħi, 302.

 

IV. Iċ-ċelebrazzjoni liturġika ta’ l-Ewkaristija.........................302

Il-Quddiesa tul iż-żminijiet, 303 - Iċ-ċelebrazzjoni, 303.

 

V. Is-sagrifiċċju sagramentali: radd ta’ ħajr, tifkira,

 Preżenza.........................................................................305

Ir-radd ta’ ħajr u t-tifħir tal-Missier, 306 - It-tifkira sagrifiċjali ta’

Kristu u tal-Ġisem tiegħu, l-Knisja, 306 - Il-preżenza ta’ Kristu

bil-qawwa tal-Kelma u ta’ l-Ispirtu s-Santu, 309.

 

VI. L-Ikla ta’ l-Għid................................................................311

“Ħudu u kulu lkoll”: it-tqarbin, 312 - Il-frott tat-tqarbin, 313.

 

VII. L-Ewkaristija - “rahan tal-ħajja ta’ dejjem”.....................316

 

Fil-qosor.......................................................................................317

 

IT-TIENI KAP: IS-SAGRAMENTI TAL-FEJQAN............................................................319

 

Ir-raba’ artiklu: Is-sagrament tal-Penitenza u

 tar-Rikonċiljazzjoni....................................................319

 

I. Kif jissejjaħ dan is-sagrament?.......................................319

 

II. Għalfejn sagrament ta’ Rikonċiljazzjoni wara

 l-Magħmudija?...............................................................320

 

III. Il-konverżjoni ta’ l- imgħammdin....................................320

 

IV. Il-penitenza fir-ruħ...........................................................322

 

V. Il-ħafna suriet ta’ penitenza fil-ħajja nisranija..................323

 

VI. Is-sagrament tal-Penitenza u tar-Rikonċiljazzjoni...........323

Alla biss jaħfer id-dnubiet, 323 - Rikonċiljazzjoni

mal-Knisja, 324 - is-sagrament tal-maħfra, 324.

 

VII. L-għemejjel tal-penitent...................................................325

Is-sogħba, 325 - Il-qrara, 326 - It-tewba, 327.

 

VIII. Il-ministru tas-sagrament................................................328

 

IX. L-effetti ta’ dan is-sagrament..........................................329

 

X. L-indulġenzi.....................................................................330

X’inhi l-indulġenza, 330 - Il-pwieni tad-dnub, 331 -

Fix-xirka tal-qaddisin, 331 - Tikseb l-indulġenza

ta’ Alla permezz tal-Knisja, 332.

 

XI. Iċ-ċelebrazzjoni tas-sagrament tal-Penitenza.................332

 

Fil-qosor.......................................................................................333

 

 

Il-ħames artiklu: Id-dlik tal-morda......................................................335

 

I. Is-sisien tas-sagrament fil-Pjan tas-Salvazzjoni.............335

 Il-mard fil-ħajja tal-bniedem, 335 - Il-marid quddiem Alla, 335 -

 Kristu – it-tabib, 336 - “Fejqu l-morda...”, 336 - Sagrament

 tal-morda, 337.

 

II. Min jista’ jirċievi u min jista’ jamministra dan

 is-sagrament?.................................................................338

 F’każ ta’ mard gravi....338 - “....Sejħu l-presbiteri tal-Knisja”, 338.

 

III. Kif jiġi ċċelebrat dan is-sagrament?................................339

 

IV. X’tagħmel iċ-ċelebrazzjoni tas-sagrament?....................339

 

V. Il-vjatku, l-aħħar sagrament tan-nisrani...........................340

 

Fil-qosor.......................................................................................341

 

 

IT-TIELET KAP: IS-SAGRAMENT TAL-QADI TAX-XIRKA................................342

 

Is-sitt artiklu: Is-sagrament ta’ l-Ordni................................................342

 

I. Għaliex jissejjaħ sagrament ta’ l-Ordni?.........................342

 

II. Is-sagrament tal-Ordni fil-Pjan tas-Salvazzjoni...............343

Is-saċerdozju fil-Patt il-Qadim, 343 - Is-saċerdozju waħdieni

ta’ Kristu, 344 - Żewġ suriet ta’ parteċipazzjoni fis-saċerdozju

waħdieni ta’ Kristu, 345 - “In persona Christi capitis”, 345 -

“F’isem il-Knisja kollha”, 346.

 

III. It-tliet gradi tas-sagrament ta’ l-Ordni............................. 347

L-ordinazzjoni episkopali: il-milja tas-sagrament ta’ l-Ordni, 347 -

L-ordinazzjoni tal-presbiteri – kooperaturi ta’ l-isqfijiet, 349 –

L-ordinazzjoni tad-djakni: “għall-qadi”, 350.

 

IV. Iċ-ċelebrazzjoni ta’ dan is-sagrament.............................351

 

V. Min jista’ jagħti dan is-sagrament?..................................352

 

VI. Min jista’ jirċievi dan is-sagrament?................................352

 

VII. X’jagħmel is-sagrament ta’ l-Ordni?................................353

Karattru li ma jitħassar qatt, 353 - Il-grazzja ta’ l-Ispirtu

s-Santu, 354.

 

Fil-qosor.......................................................................................355

 

 

Is-seba’ artiklu: Is-sagrament taż-żwieġ.............................................357

 

I. Iż-Żwieġ fil-pjan ta’ Alla..................................................357

Iż-Żwieġ fl-ordni tal-ħolqien, 357 - Iż-Żwieġ f’qagħda ta’

dnub, 358 - Iż-Żwieġ taħt il-pedagoġija tal-Liġi, 359 - Iż-Żwieġ

fil-Mulej, 359 - Il-verġinità għas-Saltna tas-smewwiet, 360.

 

II. Iċ-ċelebrazzjoni taż-Żwieġ..............................................361

 

III. Il-kunsens taż-Żwieġ.......................................................362

Iż-żwiġijiet imħallta u disparità jew nuqqas ta’ qbil fil-kult, 364.

 

IV. L-effetti tas-sagrament taż-Żwieġ...................................364

Ir-rabta taż-żwieġ, 365 - Il-grazzja tas-sagrament taż-Żwieġ, 365

 

V. Dak li tagħti u dak li titlob l-imħabba fiż-Żwieġ................366

L-unità u l-indissobilità taż-żwieġ, 366 - Il-fedeltà u l-imħabba

Fiż-Żwieġ, 367 - Il-ftuħ għall-ħajja, 368.

 

VI. Il-Knisja tad-dar...............................................................368

 

Fil-qosor.......................................................................................369

 

 

IR-RABA’ KAP: IĊ-ĊELEBRAZZJONIJIET LITURĠIĊI L-OĦRA.........................371

 

L-ewwel artiklu: Is-sagramentali.......................................................371

Il-karatteristiċi tas-sagramentali, 371 - Il-ħafna suriet

tas-sagramentali, 372 - Reliġjożità popolari, 372.

 

Fil-qosor.......................................................................................373

 

It-tieni artiklu: Il-Funerali Nsara.........................................................373

 

I. L-aħħar Għid tan-nisrani.................................................374

 

II. Iċ-ċelebrazzjoni tal-funerali.............................................374

 

 

IT-TIELET PARTI

IL-ĦAJJA FI KRISTU

 

L-EWWEL SEZZJONI

IL-VOKAZZJONI TAL-BNIEDEM. IL-ĦAJJA FL-ISPIRTU

 

L-EWWEL KAP: ID-DINJITẦ TAL-PERSUNA UMANA.....................................381

 

L-ewwel artiklu: Il-bniedem, xbieha ta’ Alla.........................................381

 

Fil-qosor.......................................................................................382

 

It-tieni artiklu: Il-vokazzjoni tagħna għall-hena....................................383

 

I. Il-beatitudnijiet.................................................................383

II. Ix-xewqa ta’ l-hena..........................................................384

III. L-hena nisrani.................................................................384

Fil-qosor.......................................................................................385

 

It-tielet artiklu: Il-liberta’ tal-bniedem.................................................386

 

I. Libertà u responsabbiltà.................................................386

II. Il-libertà tal-bniedem fil-Pjan tas-Salvazzjoni..................387

Fil-qosor.......................................................................................388

 

Ir-raba’ artiklu: Il-moralita’ ta’ l-għemil tal-bniedem..............................389

 

I. L-għejun tal-moralità.......................................................389

II. Għemil tajjeb u għemil ħażin...........................................390

Fil-qosor.......................................................................................391

 

Il-ħames artiklu: Il-moralita’ tal-passjonijiet tal-bniedem.......................391

 

I. Il-passjonijiet...................................................................391

II. Passjonijiet u ħajja morali...............................................392

Fil-qosor.......................................................................................393

 

Is-sitt artiklu: Il-kuxjenza morali........................................................393

 

I. Il-ġudizzju tal-kuxjenza...................................................393

II. Il-formazzjoni tal-kuxjenza..............................................395

III. L-għażliet tal-kuxjenza....................................................395

IV. Ġudizzju żbaljat...............................................................396

Fil-qosor.......................................................................................397

 

Is-seba’ artiklu: Il-virtujiet.................................................................397

 

I. Il-virtujiet tal-bniedem......................................................398

L-għażla bejn il-virtujiet kardinali, 398 - Il-virtujiet u l-grazzja, 400

 

II. Il-virtujiet teologali...........................................................400

Il-fidi, 400 - It-tama, 401 - L-imħabba, 402.

 

III. Id-doni u l-frott ta’ l-Ispirtu...............................................403

Fil-qosor.......................................................................................404

 

It-tmien artiklu: Id-dnub....................................................................405

 

I. Il-ħniena u d-dnub...........................................................405

II. X’inhu d-dnub..................................................................406

III. Il-ħafna suriet tad-dnub...................................................406

IV. Il-gravità tad-dnub: dnub mejjet u dnub venjal................407

V. It-tkattir tad-dnubiet.........................................................409

Fil-qosor.......................................................................................410

 

 

IT-TIENI KAP: IL-KOMUNITẦ TAL-BNEDMIN...............................................411

 

L-ewwel artiklu: Il-persuna u soċjetà..................................................411

 

I. Il-karattru komunitarju tal-vokazzjoni tal-bniedem..........411

II. Il-konverżjoni u s-soċjetà................................................412

Fil-qosor.......................................................................................413

 

It-tieni artiklu: It-tisħib fil-ħajja soċjali................................................414

 

I. L-awtorità........................................................................414

II. Il-ġid komuni (ta’ kulħadd)...............................................416

III. Responsabbiltà u parteċipazzjoni...................................417

Fil-qosor.......................................................................................418

 

It-tielet artiklu: Il-ġustizzja soċjali......................................................419

 

I. Ir-rispett tal-persuna umana............................................419

II. Egwaljanzi u differenzi bejn il-bnedmin...........................420

III. Is-solidarjetà bejn il-bnedmin..........................................421

Fil-qosor.......................................................................................422

 

IT-TIELET KAP: IS-SALVAZZJONI TA’ ALLA: IL-LIĠI TAL-GRAZZJA...................423

 

L-ewwel artiklu: Il-Liġi morali............................................................423

 

I. Il-Liġi morali naturali........................................................424

II. Il-Liġi l-qadima.................................................................425

III. Il-Liġi l-ġdida jew Liġi evanġelika....................................426

Fil-qosor.......................................................................................429

 

It-tieni artiklu: Grazzja u ġustifikazzjoni..............................................430

 

I. Il-ġustifikazzjoni..............................................................430

II. Il-grazzja.........................................................................432

III. Il-mertu............................................................................434

IV. Il-qdusija nisranija...........................................................435

Fil-qosor.......................................................................................436

 

It-tielet artiklu: Il-Knisja, Omm u Għalliema.........................................437

 

I. Il-ħajja morali u l-Maġisteru tal-Knisja.............................438

II. Il-Preċetti tal-Knisja.........................................................440

III. Ħajja morali u xhieda missjunarja...................................440

Fil-qosor.......................................................................................441

L-għaxar kmandamenti................................................................442

 

 

IT-TIENI SEZZJONI: L-GĦAXAR KMANDAMENTI

 

 “Mgħallem, x’tajjeb għandi nagħmel?”, 445 - Id-Dekalogu

 fl-Iskrittura, 446 - Id-Dekalogu u t-Tradizzjoni tal-Knisja, 447 -

 L-Għaqda tad-Dekalogu, 448 - Id-Dekalogu u l-Liġi naturali, 448 -

 L-obbligu tad-Dekalogu, 449 - “Mingħajri ma tistgħu tagħmlu

 xejn”, 449.

 

Fil-qosor.......................................................................................449

 

 

L-EWWEL KAP: “ĦOBB IL-MULEJ ALLA TIEGĦEK, B’QALBEK KOLLHA,

B’RUĦEK KOLLHA, U BIL-QAWWA TIEGĦEK KOLLHA”................................451

 

L-ewwel artiklu: L-ewwel kmandament...............................................451

 

I. “Tadura l-Mulej Alla tiegħek u lilu biss taqdi”..................451

Il-fidi, 452 - It-tama, 453 - L-imħabba, 453

.

II. “Lilu biss tagħti qima”......................................................453

L-adorazzjoni, 454 - It-talb, 454 - Is-sagrifiċċju, 454 -

Wegħdiet u voti, 455 - Id-dmir soċjali tar-reliġjon u

d-dritt għal-libertà reliġjuża, 455.

 

III. “Ma jkollokx Alla ieħor għajri”..........................................457

Is-superstizzjoni, 457 - L-idolatrija, 457 - Teħbir u seħer, 458 -

L-irreliġjon, 459 - L-ateiżmu, 460 - L-anjostiċiżmu, 461.

 

IV. “Tagħmilx għalik xbihat minquxa....”...............................461

Fil-qosor.......................................................................................462

 

It-tieni artiklu: It-tieni kmandament....................................................463

 

I. Isem il-Mulej hu qaddis...................................................463

II. L-isem ta’ Alla msemmi fil-batal......................................464

III. L-isem nisrani..................................................................465

Fil-qosor.......................................................................................466

 

It-tielet artiklu: It-tielet kmandamenti..................................................466

 

I. Jum is-Sibt......................................................................467

II. Jum il-Mulej.....................................................................468

Jum il-qawmien mill-imwiet: il-ħolqien ġdid, 468 - Il-Ħadd –

Il-milja tas-Sibt, 468 - L-Ewkaristija f’Jum il-Ħadd, 468 -

L-obbligu tal-Ħadd, 469 - Jum ta’ grazzja u ta’ mistrieħ mix-

Xogħol, 470.

 

Fil-qosor.......................................................................................471

 

IT-TIENI KAP: “ĦOBB ‘L GĦAJREK BĦALEK INNIFSEK”.................................473

 

Ir-raba’ artiklu: Ir-raba’ kmandament..................................................473

 

I. Il-familja fil-pjan ta’ Alla...................................................474

In-natura tal-familja, 474 - Il-familja nisranija, 475

 

II. Il-familja u soċjetà...........................................................475

 

III. Id-dmirijiet tal-membri tal-familja.....................................477

 Id-Dmirijiet tat-tfal, 477 - Dmirijiet tal-ġenituri, 478

 

IV. Il-familja u s-Saltna.........................................................480

 

V. L-awtoritajiet tas-soċjetà ċivili.........................................481

 Id-dmirijiet ta’ l-awtoritajiet ċivili, 481 - Dmirijiet taċ-ċittadin,

 481 - Il-komunità politika u l-Knisja, 483.

 

Fil-qosor.......................................................................................484

 

Il-ħames artiklu: Il-ħames kmandament..............................................485

 

I. Ir-rispett għall-ħajja tal-bniedem.....................................485

 Ix-xhieda ta’ l-Iskrittura, 485 - Difiża leġittima, 486 -

 L-omiċidju volontarju, 487 - L-abort, 488 - L-ewtanasja, 489 -

 Is-suwiċidju, 490.

 

II. Ir-rispett għad-dinjità tal-persuni.....................................490

 Ir-rispett għar-ruħ ta’ ħaddieħor: l-iskandlu, 490 - Ir-rispett

 tas-saħħa, 491 - Ir-rispett tal-persuna umana u r-riċerka

 xjentifika, 492 - Ir-rispett għas-sħuħija tal-ġisem, 493 -

 Ir-rispett għall-mejtin, 493.

 

III. Il-ħarsien tal-paċi.............................................................494

 Il-paċi, 494 - Nevitaw il-gwerra, 495

 

Fil-qosor.......................................................................................497

 

Is-sitt artiklu: Is-sitt kmandament......................................................498

 

I. “Raġel u mara ħalaqhom”..............................................498

 

II. Il-vokazzjoni għall-kastità................................................499

 L-integrità tal-persuna, 500 - Is-sħuħija ta’ l-għotja

 tiegħek innifsek, 501 - Is-suriet diversi tal-kastità, 501 -

 Id-dnubiet kontra l-kastità, 502 - Kastità u omosesswalità, 503.

 

III. L-imħabba tal-miżżewġin................................................504

 Il-fedeltà tal-miżżewġin, 505 - Il-frott taż-żwieġ, 505 - Id-don

 ta’ l-ulied, 507.

 

IV. L-offiżi kontra d-dinjità taż-żwieġ.....................................508

 Id-divorzju, 508 - Offiżi oħra kontra d-dinjita’ taż-żwieġ, 509.

 

Fil-qosor.......................................................................................511

 

Is-seba’ artiklu: Is-seba’ kmandament................................................511

 

I. Il-ġid tad-dinja li hu għal kulħadd u l-proprjetà privata

 tal-ġid..............................................................................512

II. Ir-rispett tal-persuna u ta’ ġidha......................................513

 I r-rispett għall-ġid ta’ ħaddieħor, 513 - Ir-rispett għas-sħuħija

 tal-ħolqien, 514.

III. Id-duttrina soċjali tal-Knisja.............................................515

IV. L-attività ekonomika u l-ġustizzja soċjali.........................516

V. Ġustizzja u solidarjetà bejn in-nazzjonijiet......................519

VI. L-imħabba għall-foqra.....................................................520

Fil-qosor.......................................................................................522

 

It-tmien artiklu: It-tmien kmandament................................................523

 

I. Tgħix fil-verità................................................................524

II. “Ix-xhieda għall-verità”....................................................525

II. In-nuqqasijiet kontra l-verità...........................................526

IV. Ir-rispett għall-verità........................................................528

V. L-użu tal-mezzi tal-komunikazzjoni soċjali......................529

VI. Verità, ġmiel u arti sagra.................................................530

Fil-qosor.......................................................................................531

 

Id-disa’ artiklu: Id-disa’ kmandament.................................................532

 

I. Is-safa tal-qalb................................................................533

II. It-taqbida għas-safa........................................................533

Fil-qosor.......................................................................................535

 

L-għaxar artiklu: L-għaxar kmandament.............................................535

 

I. Id-diżordni ta’ kull ġibda..................................................536

II. Ix-xewqat ta’ l-ispirtu.......................................................537

III. Il-faqar tal-qalb................................................................538

IV. “Irrid nara ‘l Alla...............................................................538

Fil-qosor.......................................................................................539

 

 

 

 

IR-RABA’ PARTI

IT-TALBA NISRANIJA

 

L-EWWEL SEZZJONI: IT-TALB FIL-ĦAJJA NISRANIJA

 

X’inhu t-talb..................................................................................542

 It-talb bħala don ta’ Alla, 542 - It-talb bħala Patt, 542 - It-talb

 bħala Xirka, 543.

 

L-EWWEL KAP: IR-RIVELAZZJONI TAT-TALB..............................................544

 

L-istedina universali għat-talb......................................................544

 

L-ewwel artiklu: It-talb fit-Testment il-Qadim.......................................544

 

 Il-ħolqien, għajn tat-talb, 544 - Il-Wegħda u t-talba tal-fidi, 545 -

 Mosè u t-talba ta’ medjazzjoni, 545 - David u t-talb tas-sultan, 546 -

 Elija, il-profeti, u l-konverżjoni tal-qalb, 547 - Is-Salmi, it-talba

 tal-Ġemgħa, 548.

 

Fil-qosor.......................................................................................549

 

It-tieni artiklu: Fil-milja taż-żminijiet...................................................550

 

 Ġesù jitlob, 550 - Ġesù jgħallimna nitolbu, 552 - Ġesù jisma’

 t-talba tagħna, 554 - It-talba tal-Verġni Marija, 555.

 

Fil-qosor.......................................................................................555

 

It-tielet artiklu: Fiż-żmien tal-Knisja............................................. ..... 556

 

I. Il-barka u l-adorazzjoni...................................................556

II. It-talb biex naqilgħu xi ħaġa............................................557

III. It-talba ta’ interċessjoni...................................................558

IV. It-talba ta’ radd il-ħajr......................................................558

V. It-talb ta’ tifħir..................................................................559

Fil-qosor.......................................................................................559

 

IT-TIENI KAP: IT-TRADIZZJONI TAT-TALB...........................................561

 

L-ewwel artiklu: Mill-għejun tat-talb...................................................561

 

 Il-Kelma ta’ Alla, 561 - Il-Liturġija tal-Knisja, 562 - Il-virtujiet

 Teologali, 562 - “Illum”, 562.

 

Fil-qosor.......................................................................................563

 

It-tieni artiklu: Il-mixja tat-talb...........................................................563

 

 It-talba lill-Missier, 563 - It-talba lil Ġesù, 564 - “Spirtu s-Santu

 ejja fina”, 565 - F’għaqda ma’ l-Imqaddsa Omm Alla, 565.

 

Fil-qosor.......................................................................................567

 

It-tielet artiklu: Mexxejja fit-talb.........................................................567

 

 Sħaba ta’ xhieda, 567 - Qaddejja tat-talb, 568 - Postijiet

 adatti għat-talb, 569.

 

Fil-qosor.......................................................................................570

 

IT-TIELET KAP: IL-ĦAJJA TAT-TALB.............................................................571

 

L-ewwel artiklu: Is-suriet tat-talb.......................................................571

 

I. It-talb bil-fomm................................................................571

II. Il-meditazzjoni.................................................................572

III. L-orazzjoni......................................................................573

Fil-qosor.......................................................................................575

 

It-tieni artiklu: It-taqbida tat-talb........................................................575

 

I. Diffikultajiet kontra t-talb.................................................576

II. Is-sahra umli tal-qalb......................................................576

 Quddiem id-diffikultajiet tat-talb, 576 - Quddiem

it-tentazzjonijiet fit-talb, 577.

III. Il-fiduċja ta’ l-ulied...........................................................577

 Għaliex ingergru li ma niġux mismugħa?, 578 - Kif jista’ jkun

 effikaċi t-talb tagħna, 578.

IV. Nibqgħu sħaħ fl-imħabba................................................579

V. It-talba tas-siegħa ta’ Ġesù.............................................580

Fil-qosor.......................................................................................581

 

IT-TIENI SEZZJONI:

IT-TALBA TAL-MULEJ: “MISSIERNA”

 

L-ewwel artiklu: “Ġabra fil-qosor ta’ l-Evanġelju kollu”........................583

I. Fil-qalba ta’ l-Iskrittura....................................................584

II. “It-talba tal-Mulej”............................................................584

III. It-talba tal-Knisja.............................................................585

Fil-qosor.......................................................................................586

 

It-tieni artiklu: “Missierna li inti fis-smewwiet”....................................586

 

I. Bil-fiduċja kollha ejjew nersqu lejn il-Mulej.......................586

II. “Missier!”...........................................................................587

III. “Missierna”........................................................................589

IV. “Li inti fis-smewwiet”.......................................................590

Fil-qosor.......................................................................................591

 

It-tielet artiklu: Is-seba’ talbiet..........................................................592

 

I. Jitqaddes ismek................................................................592

II. Tiġi saltnatek.....................................................................594

III. Ikun dak li trid int kif fis-sema hekda fl-art.........................595

IV. Ħobżna ta’ kull jum agħtina llum.......................................597

V. Aħfrilna dnubietna bħalma naħfru lil min

hu ħati għalina...................................................................599

 Aħfrilna dnubietna.....599 - .....Bħal ma naħfru lil min hu ħati

 għalina.....600.

VI. Iddaħħalniex fit-tiġrib.......................................................601

VII. Eħlisna mid-deni.............................................................602

Id-dossoloġija ta’ l-aħħar..............................................................603

Fil-qosor.......................................................................................603

 

Werrej tar-riferenzi.......................................................................606

Werrej tematiku............................................................................656

Werrej ġenerali.............................................................................678

 


 

REFERENZI

 

[1] Ġwanni XXIII, Diskors fil-ftuħ tal-Konċilju Vatikan II fil-11 ta’ Ottubru 1962, - AAS 54 (1962) pp. 788-789.

[2] Pawlu VI, Diskors f’Għeluq il-Konċilju Vatikan II, 8 ta’ Diċembru 1965 – AAS 58 (1966) pp. 7-8.

[3] Ġwanni Pawlu II, Diskors tal-25 ta’ Jannar 1985. L’Osservatore Romano 27-1-1985.

[4] Rapport konklusiv tas-Sinodu straordinarju, 7 ta’ Diċembru, 1985, II B a n. 4. Enchiridion Vaticanum vol. 9 p. 1758, n. 179

[5] Ġwanni Pawlu II, Diskors f’għeluq is-Sinodu straordinarju, 7 ta’ Diċembru, 1985 – AAS 78 (1986) p.435.

6 Ġwann Pawlu II, Eżortazzjoni appostolika Catechesi tradendae, 1;2.

7 Ibid., 18

[8] Ara ibid.

[9] Ibid., 13

[10] Diskors lis-Sinodu ta’ l-Isqfijiet tas-7 ta’ Diċembru, 1985.

[11] Sinodu ta’ l-Isqfijiet, 1985: rapport ta’ l-aħħar, II B a 4.

[12] Ara Ġwann Pawlu II, Eżortazzjoni appostolika Catechesi tradendae, 20-22; 25.

[13] Catechismus Romanus, daħla 11.

[14] Catechismus Romanus, daħla 10.

[15] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 19

[16] Ibid.

[17] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 19, 21

[18] Santu Wistin Confessiones, 1, 1, 1.

[19] Santu Wistin Sermones, 241, 2; PL 38, 1134.

[20] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 18; ara 14.

[21] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1, 2, 3.

[22] Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer 3004; ara 3026; Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 6

[23] Piju XII, enċiklika Humani generis, Denzinger-Schonmetzer, 3875

[24] Ibid. Denzinger-Schonmetzer, 3876; ara Konċ. Vatikan I Denzinger-Schonmetzer, 3005; Konċ. Vatikan II Dei Verbum, 6; San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1, 1, 1.

[25] Liturġija ta’ San Ġwann Griżostmu, Anafora.

[26] Konċ. Lateran IV: Denzinger-Schonmetzer, 806

[27] San Tumas ta’ Aquino, Summa contra Gentiles, 1, 30.

[28] Santu Wistin, Confessiones, 10, 28, 39.

[29] Ara Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3026

[30] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 36.

[31] Ara Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3015.

[32] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 2

[33] Ibid.

[34] San Irinew, Adversus haereses, 3, 20, 2; ara wkoll 3,17, 1;4, 12, 4, 21, 3.

[35] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 3

[36] Ibid.

[37] Missal Ruman, Talba Ewkaristika IV

[38] Ara Atti 17, 26-27.

[39] Ara Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 3

[40] Missal Ruman, il-Ġimgha Mqaddsa: Talba universali VI

[41] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 2

[42] San Ġwann tas-Salib, Salida del monte Carmelo, Liturġija tas-Sigħat, it-Tnejn tat-tieni ġimgħa ta’ l- Avvent, Uffiċċju tal-qari, Lezzjoni II.

[43] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 4

[44] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 7

[45] Ibid.

[46] Ibid.

[47] Ibid.

[48] Ibid.

[49] Ibid. 8

[50] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 8

[51] Ibid.

[52] Ibid.

[53] Ibid., 9

[54] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 9.

[55] Ibid., 10

[56] Ibid.

[57] Ibid.

[58] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 20

[59] Ara Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3016: “nexus mysterium”; Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 25.

[60] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 11

[61] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 12.

[62] Ibid.

[63] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 8.

[64] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 62; ara 44; Dei Verbum, 23-24; Unitatis redintegratio.

[65] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 8

[66] San Girgor il-Kbir, Homiliae in Ezechielem 1, 7, 8, PL 76, 8430.

[67] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 8.

[68] Ibid. 13.

[69] Ibid.

[70] Ibid., 8

[71] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 13.

[72] Santu Wistin, Enarrationes in Psalmos, 103, 4, 1.

[73] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 21

[74] Ara Ibid., 24

[75] Ibid., 21

[76] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 11

[77] Ibid.

[78] Ibid.

[79] San Bernard ta’ Clairvaux, Homilia super Missus est, 4,11, PL 183, 86B

[80] Ara Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 12.

[81] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 12.

[82] Ibid.

[83] Ara ibid.

[84] San Tumas ta’ Aquino, Expositio in psalmos, 21, 11.

[85] “Sacra Scriptura principalius est in corde Ecclesiae quam in materialibus instrumentis scripta”.

[86] “....secundum spiritualem sensum quem Spiritus donat Ecclesiae”; Origene, Homiliae in Leviticum, 5, 5.

[87] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1,1,10 ad 1 um: “Omnes sensus (Sc. Scripturae) fundentur super litteralem.

[88] Wistin ta’ Dacja, Rotulus pugillaris, 1; ed. A. Walz: Angelicum 6 (1929) 256.

[89] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 12, 3.

[90] Santu Wistin, Contra epistulam Manichaei quem vocant fundamenti, 5,6 PL 42, 176: “Ego vero Evangelio non crederem, nisi me Catholicae Ecclesiae commoveret auctoritas”.

[91] Ara Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 8.

[92] Ara Denzinger-Schonmetzer, 179; Konċ. Ta’ Firenze (1442): 1334-1336; Konċ. Ta’ Trento, ibid. 1501-1504

[93] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 14.

[94] Ibid., 15.

[95] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 17

[96] Ara ibid., 20

[97] Ibid., 18, 19.

[98] Santa Ċesarja ż-żgħira, Lil Santa Richilda u lil Santa Radegonda, Sources Chretiennes, 345, 480.

[99] Santa Tereża tal-Bambin Ġesù, mill-manuskritt awtobijografiku, A, 83v.

[100] Santu Wistin, Quaestiones in Heptateucum 2, 71; PL 34, 623; ara Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 16.

[101] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 21.

[102] Ibid., 22

[103] Ibid., 24.

[104] Ibid., 25: San Ġirolmu, Comm. In Isaiam, prol.: PI 24, 17.

[105] Ugo di San Vittore, De arca Noe, 2, 8: PL 176, 642; ara ibid. 2,9: P.L. 176, 642-643).

[106] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 24.

[107] Ara Ibid., 11.

[108] Oriġene, Homiliae in Exodum, 4, 5.

[109] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 21.

[110] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 2.

[111] Ara Ibid., 5

[112] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 5.

[113] Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3008.

[114] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae 2-2, 2, 9; ara Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3010.

[115] Ibid. Denzinger-Schonmetzer, 3009.

[116] Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3008-3010.

[117] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae 2-2, 171, 5, ad. 3.

[118] John Henry Newman, Apologia pro vita sua.

[119] San Anselmu ta’ Canterbury, Proslogion, proem.: PL 153, 225A.

[120] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 5.

[121] Santu Wistin, Sermones; 43, 7, 9 PL 38, 258.

[122] Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3017.

[123] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 36.

[124] Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 10; ara Codex Iuris Canonici kan. 748§2

[125] Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 11.

[126] Ibid.

[127] Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer 3012; ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer 1532.

[128] San Basilju ta’ Ċesarija, Liber de Spiritu Sancto, 15, 36: PG 32, 132; ara San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae 2-2, 4,1.

[129] Konċ. Vatikan II, Lumen Gentium, 58; Ġwann Pawlu II, Redemptoris Mater, 18.

[130] “Te per orbem terrarum Sancta confitetur Ecclesia”.

[131] Fawstu ta’ Riez, De Spiritu Sancto, 1, 2; CSEL 21, 104.

[132] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae 2-2, 1, 2 ad 2.

[133] San Irinew, Adversus haereses 1, 10, 1-2

[134] San Irinew, Adversus haereses, 1, 10, 1-2

[135] Ibid. 5, 20, 1.

[136] Ibid. 3, 24, 1.

[137] San Ċiprijan, De catholicae unitate ecclesiae; PL 4, 503A

[138] Pawlu VI, Kredu tal-Poplu ta’ Alla, professjoni solenni tal-fidi tat-30 ta’ Ġunju 1968, 20.

[139] San Tumas ta’ Aquino, Compendium Theologiae, 1, 2.

[140] San Ċirillu ta’ Ġerusalemm, Catecheses illuminandorum, 5, 12; PG 33, 521-524.

[141] Catechismus Romanus 1, 1, 3.

[142] San Irinew, Demonstratio apostolica, 100.

[143] Catechismus Romanus 1, 1, 4. 143a Ara San Ambroġ, Explantio symboli, 8; PL 17, 1158D

[144] Ara Denzinger-Schonmetzer 1-64.

[145] Ara ibid., 75-76.

[146] Konċ. Ta’ Toledo: Denzinger-Schonmetzer

[147] Fides Damasi: ara Denzinger-Schonmetzer, 71-72.

[148] San Ambroġ, Explanatio symboli, 7; PL 17, 1158D

[149] San Ambroġ, Explanatio symboli, 1; PL 17, 1158D.

[150] Catechismus Romanus, 1, 2, 2.

[151] Catechismus Romanus, 1, 2, 2

[152] Konċ. Lateran IV (1215): Denzinger-Schonmetzer 800.

[153] Frażi ta’ Santa Ġovanna d’Arco

[154] San Nikola van der Flue, Talba.

[155] S. Tereża ta’ Ġesù, Poesias, 30.

[156] Tertulljan, Adversus Marcionem 1,3.

[157] Santu Wistin, Sermones 52, 6, 16; PL 38, 360.

[158] “Fides omnium Christianorum in Trinitate consistit”: San Ċesarju ta’ Arles, Expositio symboli

 (Sermones 9); CCL 103, 48.

[159] Ara l-istqarrija tal-fidi tal-Papa Viġilju fis-sena 552: Denzinger-Schonmetzer, 415.

[160] Kongr. għall-Kleru Directorium Catecheticum Generale, 43.

[161] Ibid. 47

[162] Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3015.

[163] Denzinger-Schonmetzer, 150.

[164] Simbolu ta’ Nicea-Kostantinopli.

[165] Denzinger-Schonmetzer, 150.

[166] Konċ. ta’ Toledo VI (638): Denzinger-Schonmetzer, 490.

[167] Konċ. Ta’ Toledo (675): Denzinger-Schonmetzer, 527.

[168] Denzinger-Schonmetzer, 1300-1301. 63a Ara S. Ljun il-Kbir, ittra laudabiter, Denzinger-Schonmetzer, 284.

[169] Ara Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 2.

[170] Konċ. ta’ Firenza (1439): Denzinger-Shonmetzre, 850.

[171] Denzinger-Schonmetzer, 1331.

[172] Konċ. ta’ Lyon II fk-1247): Denzinger-Schonmetzer, 850.

[173] Pawlu VI, Kredu tal-Poplu ta’ Alla, professjoni solenni tal-fidi, 2.

[174] Konċ. ta’ Kostantinopli II (553); Denzinger-Schonmetzer, 421.

[175] Konċ. ta’ Toledo XI (675): Denzinger-Schonmetzer, 530.

[176] Konċ. Lateran IV (1215): Denzinger-Schonmetzer, 804 .

[177] Fides Damasi Denzinger-Schonmetzer, 71.

[178] Konċilju ta’ Toledo XI (675): Denzinger-Schonmetzer, 530.

[179] Konċ. Lateran IV (!215): Denzinger-Schonmetzer, 804.

[180] Konċ. ta’ Toledo (675): Denzinger-Schonmetzer, 528.

[181] Konċ. ta’ Firenze (1442): Denzinger-Schonmetzer, 1330.

[182] Ibid., 1331.

[183] San Girgor Nazjanzenu, Orationes, 40,41; PG 36, 417.

[184] Liturġija tas-Sigħat, innu tat-II Għasar tal-Ħdud tat-II u r-IV ġimgħa.

[185] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 2-9.

[186] Ara Konċ. ta’ Kostantinopli II (553): Denzinger-Schonmetzer, 421.

[187] Konċ. ta’ Firenze (1442): Denzinger-Schonmetzer, 1331.

[188] Konċ. ta’ Kostantinopli II (553): Denzinger-Schonmetzer, 421.

[189] Talba tal-Beata Eliżabetta tat-Trinità.

[190] Santu Wistin, De Trinitate, 15, 26, 47.

[191] Ara Pawlu VI, Kredu tal-Poplu ta’ Alla, professjoni solenni tal-fidi, 9.

[192] Is-Simbolu: “Quicumque”, Denzinger-Schonmetzer, 75.

[193] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1, 25, 5 ad 1.

[194] Catechismus Romanus, 1, 2, 13.

[195] “Deus, qui imnipotentiam tuam parcendo maxime et miserando manifestas”, (Missal Ruman, Kolletta tas-26 Ħadd tas-sena).

[196] Kongr. għall-Kleru, Directorium Catecheticum Generale, 51.

[197] Ara Eteria Peregrinatio ad loca sancta, 46 PLS 1, 1047; Santu Wistin, De catechizandis rudibus, 3,5.

[198] Konċ. Vatikan I, Denzinger-Schonmetzer, 3026.

[199] Simbolu ta’ Nicea-Kostantinopli.

[200] Liturġija tas-sigħat, innu “Veni Creator Spiritus”.

[201] Liturġija Biżantina, troparju ta’ l-Għasar ta’ Għid il-Ħamsin.

[202] San Irinew, Adversus haereses 2, 30, 9

[203] Ibid., 4, 20, 1.

[204] Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3025.

[205] “Non propter gloriam augendam, sed propter gloriam manifestandam, et propter gloriam

 communicandam.” San Bonaventura, In libros Sententiarum 2, 1, 2, 2, 1.

[206] San Tumas ta’ Aquino, In libros Sententiarum 2, prologus “aperta manu clave amoris creaturae prodierunt”.

[207] Konċ. Vatikan I, Denzinger-Schonmetzer, 3002.

[208] San Irinew, Adversus haereses 4, 20, 7.

[209] Ara Konċ. Vatikan 1: Denzinger-Schonmetzer, 3022.

[210] Ara Ibid., 3023-3024.

[211] San Teofilu ta’ Antjokja, Ad Autolycum 2, 4; PG 6, 1052.

[212] Ara S. Ljun il-Kbir, ittra Quam laudabiliter. Denzinger-Schonmetzer 286; Konċ. ta’ Braga I, ibid.455-463; Konċ. Lateran IV, ibid. 800; Konċ ta’ Firenze ibid 1333; Konċ. Vatikan I ibid 3002.

[213] Santu Wistin, Confessiones 3, 6, 11.

[214] Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3003.

[215] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 36.

[216] Ara San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1, 25, 6.

[217] San Tumas ta’ Aquino, Summa contra Gentiles, 3,71.

[218] Ara Santu Wistin, De libero arbitrio, 1, 1, 1: PL 32, 1221-1223; San Tumas ta’ Aquino, Summa

 Theologiae 1-2, 79, 1.

[219] Santu Wistin, Enchiridion de fide, spe et caritate 11, 31.

[220] Santa Katarina ta’ Siena Dialoghi, 1, 6.

[221] San Tumas More, Itta lil Alice Alington, minn Margaret Roper dwar il-kollokwju tagħha ma’

 missierha; ara Liturġija tas-Sigħat, Uffiċċju tal-qari tat-22 ta’ Ġunju.

[222] Lady Juliana of Norwich, Revelation of Divine Love, 32.

[223] Ara Kongr. Għall-Edukazzjoni Kattolika digriet tas-27 ta’ Lulju 1914, Theses approbatae philosophiae Thomisticae, Denzinger-Schonmetzer, 3624.

[224] Konċ. Lateran IV. Denzinger-Schonmetzer, 800; ara ibid., 3002 u Pawlu VI, Kredu tal-Poplu ta’ Alla, professjoni solenni tal-fidi.

[225] “Angelus officii

[226] Ara Piju XII, enċiklika Humani generis, Denzinger-Schonmetzer, 3891.

[227] Missal Ruman: “Sanctus, sanctus, sanctus”.

[228] San Bażilju l-Kbir, Adversus Eunomium 3,1; PG 29, 656B.

[229] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 11.

[230] Konċ. Vatikan II, Lumen Gentium, 36

[231] Ara Santu Wistin, De Genesi contra Manichaeos, 1, 2, 4; PL 35, 175.

[232] Konċ. Vatikan II, Gaudium et Spes, 36.

[233] San Franġisk ta’ Assisi, Cantico delle Creature.

[234] Ara Missal Ruman, Vġili ta’ l-Għid: il-kolletta ta’ wara l-ewwel qari.

[235] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae 1, 114, 3 ad 3

[236] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 24.

[237] Santa Katerina ta’ Siena, Dialoghi 4, 13; ara Liturġija tas-Sigħat, uffiċċju tal-qari tad-19-il Ħadd tas-sena.

[238] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 12; 24; 39.

[239] San Ġwann Griżostmu, Sermones in Genesium, 2, 1; PG 54, 587D-588A.

[240] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 23.

[241] San Pietru Krisologu, Sermo 117, PL 52, 520B; ara Liturġija tas-Sigħat, uffiċċju tal-qari tas-Sibt tad-29 ġimgħa.

[242] Piju XII, enċiklika Pontificatus; ara Konċ. Vatikan II, Nostra aetate, 1.

[243] Ibid.

[244] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 14

[245] Ara Konċ. Ta’ Vienna (1312): Denzinger-Schonmetzer, 902.

[246] Ara Piju XII, enċiklika Humani generis, 1950: Denzinger-Schonmetzer, 3896; Kredu tal-Poplu ta’

 Alla, professjoni solenni tal-fidi, 8.

[247] Ara Konċ. Lateran V (1513): Denzinger-Schonmetzer, 3005; Konċ Vatikan II: Gaudium et Spes, 22.

[248] Ara Konċ. Kostantinopli IV (870): Denzinger-Schonmetzer, 687.

[249] Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3005; Konċ. Vatikan 11: Gaudium et spess, 22.

[250] Ara Piju XII, enċiklika Humani generis, Denzinger-Schonmetzer, 3891.

[251] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 50.

[252] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1511.

[253] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 2.

[254] Missal Ruman, Talba ewkaristiku, IV.

[255] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 14.

[256] Ibid., 12.

256a Santu Wistin, Confessiones, 7, 7, 11: “Quaerebam unde malum et non erat exitus”.

[257] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 13.

[258] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1513; Piju XII: enċ. Humani generis; Denzinger- Schonmetzer, 3897; Pawlu VI diskors tal-11 ta’ Lulju 1966.

[259] “Diabolis et alii daemones a Deo quidem natura creati sunt boni, sed ipsi per se facti sunt mali”: Konċ. Lateran IV (1215): Denzinger-Schonmetzer, 800.

[260] San Ġwann Damaxxenu, De fide orthodoxa 2, 4: PG 94, 877C.

[261] San Massimu l-Konfessur, Ambiguorum liber, PG 91, 1156C

[262] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 13.

[263] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1512.

[264] Ibid., 1514.

[265] San Tumas ta’ Aquino, Quaestiones disputate de malo, 4, 1.

[266] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1511-1512.

[267] Ara ibid., 1513.

[268] Ara Konċ. ta’ Orange II: Denzinger-Schonmetzer, 371-372.

[269] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1510-1516.

[270] Ibid., 1511.

[271] Ara Ġwanni Pawlu II, Centesimus annus, 25.

[272] Ara Ġwann Pawlu II, Reconciliatio et paenitentia, 16.

[273] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 37.

[274] Ara Piju IX, bolla Ineffabilis Deus: Denzinger-Schonmetzer, 2803.

[275] Ara Konċilju ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1573.

[276] San Ljun il-Kbir Sermones, 73, 4; PL 54, 396.

[277] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 3, 1, 3 ad 3.

[278] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 13.

[279] Pawlu VI, Kredu tal-Poplu ta’ Alla, professjoni solenni tal-fidi, 16.

[280] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 2.

[281] San Ljun il-Kbir, Sermones 4, 3; 51, 1: PL 54, 309B; 62,2: PL 54, 350C-351A; 83,3: PL 54, 432A.

[282] Ġwann Pawlu II, eżort. Ap. Catechesi tradendae, 5.

277a Ibid.

[283] Ibid., 6.

[284] San Irinew, Adversus haereses 3, 18, 3.

[285] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes 10; ara 45.

[286] San Girgor ta’ Nissa, Oratio catechetica, 15: PG 45, 48B.

[287] San Irinew, Adversus haereses, 3, 19, 1.

[288] San Atanasju ta’ Lixandra, De Incarnatione, 54, 3: PG 25, 192B.

[289] “Unigenitus Dei Filius, suae divinitatis volens nos esse partecipes naturam nostram assumpsit, ut homines deos faceret factus homo” (San Tumas ta’ Aquino, Opusculum 57 in festo Corporis Christi, 1).

[290] Ara Liturġija tas-Sigħat, kantiku ta’ l-Għasar tas-Sibtijiet matul is-sena.

[291] Konċ. ta’ Nicea I, Denzinger-Schonmetzer, 130.

[292] Ibid., 126.

[293] Konċ. ta’ Efesu: Ibid., 250.

[294] Konċ. ta’ Efesu: Denzinger-Schonmetzer, 251.

[295] Konċ. ta’ Kalċedonja: Denzinger-Schonmetzer, 301-302.

[296] Konċ. ta’ Kostantinopli II: Denzinger-Schonmetzer, 424.

[297] Konċ. ta’ Efesu: Denzinger-Schonmetzer, 255.

[298] Ara Konċ. ta’ Kostantinopli II: Denzinger - Schonmetzer, 424

[299] Ibid., 432.

[300] “Id quod fuit remansit, et quod non fuit assumpsit”: Liturġija tas-Sigħat, antifona ta’ Tifħir ta’ sbiħ il-jum fl-1 ta’ Jannar, ara San Ljun il-Kbir, Sermo 21, 2-3: PL 54, 192A.

[301] Liturġija Biżantina, troparju “O Monoghenis”.

[302] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 22.

[303] Ibid.

[304] Ara Damasu I, Ittra lill-isqfijiet tal-Lvant, Denzinger-Schonmetzer, 149.

[305] Ara San Girgor il-Kbir, ittra Sicut aqua: Denzinger-Schonmetzer, 475.

[306] San Massimu l-Konfessur, Quaestiones et dubia, 66: PG 90, 840A.

[307] Ara Konċ. ta’ Kostantinopli III (681): Denzinger-Schonmetzer, 556-559.

[308] Ibid., 556.

[309] Ara Konċ. ta’ Lateran (649): Denzinger-Schonmetzer, 504.

[310] It-tieni Konċ. ta’ Niċea (787); Denzinger-Schonmetzer, 600-603.

[311] Prefazju tal-Milied.

[312] Konċilju ta’ Nicea II (787): Denzinger-Schonmetzer, 601.

[313] Piju XII, enċiklika Haurietis aquas, Denzinger-Schonmetzer 3924; ara wkoll l-enċ. Mystici corporis: ibid., 3812.

[314] Konċ. Vatikan II, Lumen Gentium, 56; ara 61.

[315] Ibid., 55.

[316] Ibid., 56.

[317] Piju IX, bolla Ineffabilis Deus: Denzinger-Schonmetzer, 2803.

[318] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 56.

[319] Ibid., 53.

[320] Ibid., 56.

[321] Ibid., 56.

[322] Ibid. Ara S. Irinew, Adversus haereses, 3, 22, 4.

[323] Ara Konċ. ta’ Efesu, Denzinger-Schonmetzer, 251.

[324] Ara Denzinger-Schonmetzer, 10-64.

[325] “Absque semine ex Spiritu Sancto”: Konċ. Lateran (649): Denzinger-Schonmetzer, 503.

[326] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Smyrnaeos 1, 2.

[327] Ara San Ġustinu, Dialogus cum Tryphone Iudeo 99, 7; Origene, Contra Celsum I, 32, 69. et alia.

[328] Konċ. Vatikan I, Denzinger-Schonmetzer, 3016.

[329] San Injazju ta’ Antjokja Epistula ad Ephesios, 19, 1.

[330] Ara Konċ. ta’ Kostantinopli II: Denzinger-Schonmetzer, 427.

[331] Ara San Ljun il-Kbir, ittra Lectis dilectionis tuae, Denzinger-Schonmetzer 291; 294; Pelaġju I, ittra Humani generis: ibid.,442; Konċ. tal-Lateran (649); ibid., 503; Konċ. ta’ Toledo XVI: ibid., 571; Piju IV, kost. Cum quorundum hominum, ibid., 1880.

[332] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 57.

[333] Ara ibid. 52.

[334] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 63.

[335] Konċ. ta’ Friuli (796): Denzinger-Schonmetzer, 619.

[336] Konċ. Vatikan II, Lumen Gentium, 63.

[337] Santu Wistin, De sancta virginitate, 3; PL 40, 398.

[338] Konċ. Vatikan II, Lumen Gentium, 63.

[339] Ibid.

[340] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 103.

[341] Santu Wistin, Sermones 186, 1; PL 38, 999.

[342] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 56.

[343] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 3, 30, 1.

[344] San Irinew, Adversus haereses, 3, 81, 1.

[345] Ibid., 3, 18, 7; ara 2, 22, 4.

[346] Ġwanni Pawlu II, enċ. Redemptor hominis, 11.

[347] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 38.

[348] Ibid., 22.

[349] San Ġwann Eudes, ara Liturġija tas-Sigħat, uff. tal-qari tal-Ġimgha tat-33 ġimgħa.

[350] Kantakion ta’ Romanu l-Melodi.

[351] Liturġija tas-Sigħat, antifona ta’ l-Ottava tal-Milied

[352] Ara Liturġija tas-Sigħat l-antifona tat-II Għasar ta’ l-Epifanija.

[353] San Ljun il-Kbir, Sermo 23, PL 54, 224B; ara Liturġija tas-Sigħat, uff. tal-qari ta’ l-Epifanija.

[354] Ara Missal Ruman, Vġili ta’ l-Għid, il-kolletta ta’ wara t-tielet lezzjoni.

[355] Pawlu VI, diskors f’Nazaret fil-5 ta’ Jannar 1964: ara Liturġija tas-Sigħat, uff. tal-qari fil-festa tal- Familja Mqaddsa.

[356] San Girgor Nazjanżenum, Orationes 40,9; PG 36, 369B.

[357] San Ilarju ta’ Poiters, In Engelium Matthaei, 2; PL 9, 927.

[358] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 3.

[359] Ibid., 2.

[360] Ibid., 5.

[361] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 3.

[362] Ibid., 5.

[363] Innu: “Vexilla Regis”: “Regnavit a ligno Deus”.

[364] “Tota Trinitas apparuit: Pater in voce, Filius in homine, Spiritus in nube clara”: San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae 3, 45, 4 ad 2.

[365] Liturġija Biżantina, Kontakion tal-festa tat-Trasfigurazzjoni.

[366] “Declaratum fuit mysterium primae regenerationis (in baptismate Christi).....(et transfigutatio) est sacramentum secundae regenerationis”: San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae 3. 45, 4 ad 2.

[367] Santu Wistin, Sermones, 78, 6; PL 38, 492-493.

[368] Ġwann Pawlu II, eżort. Ap., Catechesi tradendae, 9.

[369] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 7.

[370] Ibid., 5.

[371] San Ljun il-Kbir, Sermones 51, 3: PL 54, 310C

[372] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 19.

[373] Konċ. Vatikan II, Nostrae aetate, 4

[374] Catechismus Romanus, 1, 5, 11.

[375] Catechismus Romanus, 1, 5, 11.

[376] San Franġisk ta’ Assisi, Admonitio 5, 3.

[377] Konċ. Ta’ Quiercy (853): Denzinger-Schonmetzer, 624.

[378] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1752, 1764.

[379] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer 1529.

[380] “O crux, ave, spes unica”: innu “Vexilla Regis”.

[381] Konċ. Vatikan 11, Gaudium et Spes, 22, 2.

[382] Ibid., 22,5.

[383] Santa Roża ta’ Lima, Vita mirabilis (P. Hansen, Louvain 1668).

[384] San Girgor ta’ Nissa, Oratio catechetica, 16; PG 45, 52B.

[385] San Ġwann Damaxxenu, De fide orthodoxa, 3, 27; PG 94, 1098A.

[386] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 3, 51, 3.

[387] Missal Ruman, Tħabbira ta’ l-Għid.

[388] Catechismus Romanus, 1, 6, 3.

[389] Ara Konċ. Ta’ Ruma (745): Denzinger-Schonmetzer, 587.

[390] Ara Benedittu XII, opuskulu Cum dudum, Denzinger-Schonmetzer 1011; Klement VI, ittra Super quibusdam, ibid., 1077.

[391] Ara Konċ. Ta’ Toledo IV (625); Denzinger-Schonmetzer, 485.

[392] Omelija antika fuq is-Sibt qaddis ta’ l-Għid, PG 43, 452C; ara Liturġija tas-Sigħat, uff. tal-qari, Sibt il-Għid.

[393] Liturġija Biżantina, Troparju ta’ l-Għid.

[394] San Girgor ta’ Nissa, In Christi resurrectionem, 1: PG 46, 617B; ara wkoll Statuta Ecclesiae antiqua: Denzinger-Schonmetzer, 325; Anastaju II, ittra In prolixitate epistulae, ibid., 359; Ormisda, Inter ea quae, ibid., 369; Konċ. Ta’ Toledo, ibid.: 539.

[395] Ara wkoll is-Simbolu ta’ Nicea-Kostantinopli.

[396] Missal Ruman, prefazju ta’ Lapsi.

[397] San Ġwann Damaxxenu, De fide orthodoxa, 4, 2: PG 94, 1104D

[398] Simbolu ta’ Nicea-Kostantinopli.

[399] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 3,5.

[400] Ibid., 48

[401] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 48.

[402] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, digriet tad-19 ta’ Lulju 1944, De millenarismo Denzinger- Schonmetzer, 3839.

[403] Ara Piju XI enċiklika Divini Redemptoris li tikkundanna “il-mistiċiżmu qarrieq” ta’ din il-falsifikazzjoni tal-fidwa ta’ l-umli, Gaudium et spes, 20-21.

[404] San Irinew, Demonstratio apostolica, 7.

[405] San Girgor Nazjanzenu, Orationes theologicae, 5,26: PG 36, 161C.

[406] Simbolu Nicea – Kostantinopli.

[407] San Girgor ta’ Nissa, De Spiritu Sancto, 3,1: PG 45, 1321A-B.

[408] Ara San Ġwann tas-Salib, Flama de amor viva.

[409] Bil-Malti l-vers ġie tradott: “Int turi l-qawwa ta’ Alla”.

[410] Liturġija Biżantina, Troparju tal-matutin tal-Ħdud tat-tieni sura.

[411] San Irinew, Demonstratio Apostolica, 1.

[412] Troparju ta’ l-Għasar ta’ Għid il-Ħamsin, li jiġi mtenni fil-liturġija ewkaristika wara t-tqarbin.

[413] San Bażilju l-Kbir, Liber de Spiritu Sancto, 15, 36: PG 32,132.

[414] San Ċirillu ta’ Lixandra, Commentarius in Joannem, 12: PG 74, 560-561.

[415] Catechismus Romanus, 1, 10, 1.

[416] San Ippolitu ta’ Ruma, Traditio Apostolica, 35

[417] Catechismus Romanus, 1, 10, 22.

[418] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 9.

[419] Ibid., 6.

[420] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 2.

[421] Erma, Visionis Pastoris: visio 2,4,1; ara Aristide Apologia, 16,6; San Ġustinu, Apologia, 2, 7.

[422] Ara San Epifanju, Panarion seu Adversus LXXX haereses, 1, 1, 5: PG 41, 181C.

[423] Klement ta’ Lixandra, Paedagogus, 1, 6.

[424] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 9; 13; 16.

[425] Ibid., 9.

[426] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 3; Ad Gentes, 3.

[427] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 5.

[428] Ibid., 3.

[429] Ibid., 5

[430] Ibid.

[431] Ibid., 3

[432] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 5.

[433] Ara San Ambroġ, Expositio Evangelii secundum Lucam, 2, 85-89: PL 15, 1538-1586.

[434] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 4.

[435] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 4.

[436] Ara ibid., 2,5-6

[437] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 4.

[438] Ibid., 5.

[439] Ibid., 48.

[440] Santu Wistin, De civitate Dei, 18, 51; ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 8.

[441] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 6.

[442] Ibid., 5.

[443] Ibid., 2.

[444] Catechismus Romanus, 1, 10, 20.

[445] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 8.

[446] Ibid.

[447] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 2.

[448] San Bernard ta’ Clairvaux, Sermones in Canticum, 27,14: O humilitas! O sublimitas! Et tabernaculum Cedar et Sanctuarium Dei, et terrenum habitaculum et caeleste patibulum, et domus lutae et aula regia, et corpus mortis et templum lucis, et despectio denique superbis et sponsa Christi! Nigra est sed formosa, filia Hierusalem quam etsi labor et dolor longi exilii decolorat, species tamen caelestis exornat.

[449] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 48.

[450] Ġwanni Pawlu II, Ittra appostolika Mulieres dignitatem, 27.

[451] Ibid.

[452] Non est enim aliud Dei mysterium nisi Christus: Santu Wistin, Epistulae, 187, 11 34P PL 183, 920D.

[453] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium 1.

[454] Ibid. 9.

[455] Ibid. 48.

[456] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 45.

[457] Pawlu VI, diskors tat-22 ta’ Ġunju 1973.

[458] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 7; ara Lumen gentium, 17.

[459] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 9.

[460] Ibid., 9.

[461] Ġwanni Pawlu II, enċiklika Redemptor hominis, 18-21.

[462] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 10.

[463] Ibid., 12.

[464] Ibid., 36.

[465] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 8.

[466] San Ljun il-Kbir, Sermones, 4, 1: PL 54, 149.

[467] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 7.

[468] Ibid.

[469] Ibid.

[470] Ibid.

[471] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 7.

[472] Santu Wistin, In Evangelium Johannis tractatus, 21, 8.

[473] Redemptor noster unam se personam cum sancta Ecclesia, quam assumpsit, exhibuit: San Girgor il-Kbir, Moralia in Job, praefatio, 1, 6, 4: PL 75, 525A.

[474] Caput et membra quasi una persona mystica: San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 3, 48, 2, ad 1.

[475] Santa Ġovanna d’Arco, Atti tal-proċess tagħha.

[476] Santu Wistin, Enarratio in Psalmos, 74, 4.

[477] Quod est spiritus noster, id est anima nostra, adad membra nostra, hos est Spiritus Sanctus ad membra Christi, ad corpus Christi, quod est Ecclesia: Santu Wistin, Sermones, 267, 4: PL 38, 1213D

[478] Piju XII, enċiklika Mystici Corporis: Denzinger-Schonmetzer, 3803.

[479] S. Irinew, Adversus haereses, 3, 24, 1.

[480] Piju XII, enċiklika Mystici Corporis: Denzinger-Schonmetzer, 3808.

[481] Konċ. Vatikan II, Lumen Gentium, 7.

[482] Ibid. 121 ara Apostolicam actuositatem, 3.

[483] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 7.

[484] Ara Ibid. 30; Ġwann Pawlu II eżortazzjoni appostolika Christifideles laici, 24.

[485] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 13.

[486] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 1.

[487] San Ċiprijan: Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 4.

[488] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 8.

[489] Ara Kongr. Għad-Duttrina tal-Fidi, ittra lill-Isqfijiet ta’ l-Ingilterra, 16 ta’ Settembru 1864, Denzinger-Schonmetzer, 2889.

[490] Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3013.

[491] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 2.

[492] Ibid.

[493] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 78.

[494] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 2.

[495] Klement ta’ Lixandra, Paedagogus, 1, 6.

[496] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 13.

[497] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 2; Lumen gentium, 14; CIC Kan, 205.

[498] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 8.

[499] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 3.

[500] Ibid., 3.

[501] Ara CIC kan. 751.

[502] Ubi peccata sunt, ibi est multitude, ibi schismata, ibi haereses, ibi discussions. Ubi autem virtus, ibi singularitas, ibi unio, ex quo omnium credentium erat cor unum et anima una: Origene, Homiliae in Ezechielem, 9, 1.

[503] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 3.

[504] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 8.

[505] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 3; ara Lumen gentium,15.

[506] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 3.

[507] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 8.

[508] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 4.

[509] Ara ibid., 1.

[510] Ibid., 6

[511] Ara Ibid., 7.

[512] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 8.

[513] Ara ibid., 9.

[514] Ibid.,10.

[515] Ara ibid. 4, 9, 11.

[516] Ibid., 12.

[517] Ibid., 5.

[518] Ibid., 24.

[519] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 39.

[520] Ibid., 12.

[521] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 10.

[522] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 3.

[523] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 48.

[524] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 48.

[525] Ibid., 11.

[526] Ibid., 42.

[527] Santa Tereża tal-Bambin Ġesù, Manuskritt awtobijografiku B 3v.

[528] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 8; ara Unitatis redintegratio, 3; 6.

[529] Pawlu VI: Kredu tal-Poplu ta’ Alla, professjoni solenni tal-fidi, 19.

[530] Ġwanni Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Christifideles laici, 16, 3.

[531] Ibid., 17, 3.

[532] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 65.

[533] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Smyrnaeos, 8, 2.

[534] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 6.

[535] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 13.

[536] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 26.

[537] Konċ. Vatikan II, Christus Dominus, 11; CIC kan. 368-369; Kodiċi tal-Knejjes Orjentali: 177 1, 178, 311 1, 312.

[538] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 23.

[539] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Romanos, 1, 1.

[540] San Irinew, Adversus haereses, 3, 3, 2, ċitat mill-Konċ. Vatikan I, Denzenger-Schonmetzer, 3057.

[541] San Massimu l-Konfessur, Opuscula theologica et polemica: PG 91, 137-140.

[542] Pawlu VI, eżortazzjoni appostolika Evangelii nuntiandi, 62.

[543] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 23.

[544] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 13.

[545] Ibid., 14.

[546] Ibid., 15.

[547] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 3.

[548] Pawlu VI, diskors tal-14 ta’ Diċembru, 1975; ara Konċ. Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 13-18.

[549] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 16.

[550] Ara Konċ. Vatikan II, Nostra aetate, 4.

[551] Missal Ruman, Il-Ġimgħa tal-Passjoni u l-Mewt tal-Mulej, Talba universali VI.

[552] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 16; ara Nostra aetate, 33.

[553] Konċ. Vatikan II, Nostra aetate, 1.

[554] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 16; ara Nostra aetate, 2; Pawlu VI eżortazzjoni appostolika Evangelii nuntiandi, 53.

[555] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 16.

[556] Santu Wistin, Sermones 96, 7, 9: PL 38, 588.

[557] Pleno dominicae crucis velo Sancti Spiritus flatu in hoc bene navigat mundo: San Ambroġ, De virginitate, 18, 118: PL 16, 297A.

[558] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 14.

[559] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 16; ara Kongr. Għad-Duttrina tal-Fidi, ittra lill-Arċisqof ta’ Boston tat-8 ta’ Awwissu, 1949, Denzinger-Schonmetzer, 3866-3872.

[560] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 7.

[561] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 1.

[562] Ibid., 2.

[563] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Redemptoris missio, 23.

[564] Ara Konċ. Vatikan II, Apostolicam actuositatem, 6; Ġwann Pawlu II, enċiklika Redemtoris missio, 11.

[565] Ġwann Pawlu II, enċiklika Redemptoris missio, 21.

[566] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 5.

[567] Tertulljanu, Apologeticus, 50.

[568] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 43.

[569] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 9; ara 15.

[570] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 1.

[571] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Redemptoris missio, 12-20.

[572] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 8.

[573] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 40.

[574] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Redemptoris mission, 42-47.

[575] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 15.

[576] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Redemptoris missio, 48-49.

[577] Ara Ibid., 52-54.

[578] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 6.

[579] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Redemptoris missio, 50.

[580] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 4.

[581] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Redemptoris missio, 55.

[582] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 9.

[583] Ibid.

[584] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 5.

[585] Gregem tuum, Pastor aeterne, non deseras, sed per beatos apostolos continua protectione custodis, ut iisdem rectoribus gubernentur, quos Filii tui vicarios eidem contulisti praeesse pastores: Missal Ruman, prefazju ta’ l-Appostli.

[586] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 20.

[587] Ibid., ara San Klement I, Papa. Epistula ad Corinthios, 42-44.

[588] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 20.

[589] Konċ. Vatikan II, Apostolicam actuositatem, 2.

[590] Konċ. Vatikan II, Apostolicam actuositatem, 5.

[591] Ibid., 3.

[592] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 2.

[593] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 8.

[594] CIC kan. 204; ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 31.

[595] CIC kan. 208; ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 32.

[596] Konċ. Vatikan II, Apostolicam actuositatem, 2.

[597] CIC 6 kan. 207, §2.

[598] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 18.

[599] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 5.

[600] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 19.

[601] Ibid. 22; ara CIC kan. 330.

[602] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 22.

[603] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 23.

[604] Ibid. 22; ara Konċ. Vatikan II, Christus Dominus, 2.

[605] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 22; ara CIC kan. 336.

[606] CIC kan. 337, §1.

[607] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 22.

[608]Ibid.

[609] Ibid., 23.

[610] Ibid.

[611] Ara Konċ. Vatikan II, Christus Dominus, 3.

[612] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 23.

[613] Ara Kanoni ta’ l-Appostli, 34.

[614] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 23.

[615] Konċ. Vatikan II, Presbyterorum Ordinis, 4.

[616] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 25.

[617] Ibid. 12; Dei Verbum, 10.

[618] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 25; ara Konċ. Vatikan I: Denzinger-Schonmetzer, 3074.

[619] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 10.

[620] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 25.

[621] Ibid.

[622] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 25.

[623] Ibid., 26.

[624] Ibid.

[625] Ibid., 27.

[626] Ibid.

[627] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 27.

[628] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Smyrnaeos, 8, 1.

[629] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 31.

[630] Ibid.

[631] Piju XII, diskors tal-20 ta’ Frar 1946, iċċitat mill-Papa Ġwann II fl-eżortazzjoni appostolika

 Christifideles laici, 9.

[632] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 33.

[633] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 14; ara 10.

[634] CIC kan. 835, 4.

[635] Ara ibid. kan. 230, 1.

[636] Ibid. Kan. 230, 3.

[637] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 35.

[638] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, III, 71, 4 ad 3.

[639] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 35.

[640] Konċ. Vatikan II, Apostolicam actuositatem, 6; ara Ad gentes, 15.

[641] Ara CIC kan. 774, 776, 780.

[642] Ara CIC kan.229.

[643] Ibid. Kan. 823, §3.

[644] Ibid. Kan. 212, §3

[645] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 36.

[646] San Ambroġ, Expositio Psalmi CXVIII 14, 30: PL 15, 1403A.

[647] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 36.

[648] Pawlu VI, eżortazzjoni appostolika Evangelii nuntiandi, 73.

[649] CIC kan. 129, §2.

[650] Ibid. kan. 443, §4.

[651] Ibid. kan. 463, 1, 2.

[652] Ibid. kan 511, 536.

[653] Ibid. kan. 517, §2.

[654] Ibid. 492, §1, 536.

[655] Ibid. 1421, §2.

[656] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 36.

[657] Ibid., 33.

[658] Ibid., 44.

[659] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium 42-43; ibid., Perfectae caritatis, 1.

[660] Ara Konċ. Vatikan II, Perfectae caritatis, 5.

[661] Ara CIC kan. 573.

[662] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 43.

[663] Konċ. Vatikan II, Perfectae caritatis, 1.

[664] Ara CIC kan. 605.

[665] CIC kan. 603, §1.

[666] Ibid. kan. 604, §1.

[667] Ordo Consecrationis Virginis, parenotanda, 1.

[668] CIC kan. 604, §1.

[669] Ordo Consecrationis Virginis, parenotanda, 2.

[670] Ara CIC kan. 604, §2.

[671] Ara Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 15.

[672] Ara CIC kan. 573.

[673] Ara CIC kan. 607.

[674] Ara ibid. kan. 591.

[675] Ara Konċ. Vatikan II, Christus Dominus, 33-35.

[676] Ara Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 18, 40.

[677] Ġwann Pawlu II, enċiklika Redemptoris missio, 69.

[678] CIC kan. 710.

[679] Piju XII, kostituzzjoni appostolika Provida Mater.

[680] Konċ. Vatikan II, Perfectae caritatis, 11.

[681] Ara CIC kan. 713, §2.

[682] CIC kan. 731, 1.2.

[683] Ibid. kan. 783; ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Redemptoris missio, 69.

[684] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 31.

[685] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 44.

[686] CIC kan. 207, 1.2.

[687] CIC kan. 331.

[688] Konċ. Vatikan II, Christus Dominus, 23.

[689] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 23.

[690] Konċ. Vatikan II, Apostolicam actuositatem, 2.

[691] Konċ. Vatikan II, Gaudium et Spes, 44.

[692] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 36.

[693] Niceta ta’ Remesjana, Explanatio symboli, 10: PL 52, 871B.

[694] San Tumas ta’ Aquino, Expositio in symbolum apostolicum, 10.

[695] Catechismus Romanus 1, 10, 24.

[696] Catechismus Romanus 1, 10, 24.

[697] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 12.

[698] Catechismus Romanus 1, 10, 27.

[699] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 49.

[700] Ibid.

[701] Ibid.

[702] Ibid.

[703] Ara Beatu Ġordan ta’ Sassonja, Libellus de principiis Ordinis Praedicatorum, 93.

[704] Santa Tereża tal-Bambin Ġesù, kliemha.

[705] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 50.

[706] San Polikarpu ta’ Smirna, mill-Martyrium Polycarpi, 17.

[707] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 50.

[708] Ibid., 51.

[709] Ibid., 3.

[710] Pawlu VI, Kredu tal-Poplu ta’ Alla, professjoni solenni tal-fidi, 30.

[711] Santu Wistin, De virginitate 61; ċitat fil-Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 53.

[712] Pawlu VI, Diskors tal-21 ta’ Novembru 1964.

[713] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 57.

[714] Ibid., 58.

[715] Ibid., 69.

[716] Ibid., 59.

[717] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 69. Ara l-proklamazzjoni tat-Tlugħ tal-Verġni Marija fis-sema, mill-Papa Piju XII fl-1950; Denzinger-Schonmetzer, 3903.

[718] Liturġija Biżantina, Troparju għall-festa tad-Dormizzjoni tal-Verġni Marija (15 ta’ Awwissu).

[719] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 53.

[720] Ibid., 63.

[721] Ibid., 61.

[722] Ibid., 62.

[723]Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 60.

[724] Ibid., 62.

[725] Pawlu VI eżortazzjoni appostolika Marialis cultus, 56.

[726] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 66.

[727] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 103.

[728] Ara Pawlu VI eżortazzjoni appostolika Marialis cultus, 42.

[729] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 69.

[730] Ibid., 68.

[731] Pawlu VI, Kredu tal-Poplu ta’ Alla, professjoni solenni tal-fidi, 15.

[732] Catechismus Romanus 1, 11, 3.

[733] Ibid., 1, 11, 4.

[734] San Girgor Nazjanzenu, Orationes 39, 17: PG 36, 356A.

[735] Konċilju ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer 1672.

[736] Santu Wistin, Sermones, 214, 1: PL 38. 1071-1072.

[737] Catechismus Romanus 1, 11, 5.

[738] San Ambroġ, De paenitentia, 1, 34: PL 16, 477A.

[739] San Ġwann Griżostmu, De sacerdotio, 3, 5: PG 48, 643A.

[740] Santu Wistin, Sermones 213, 8.

[741] Catechismus Romanus, 1, 11, 6: PL 38, 1064.

[742] “Fiducia christianorum, resurrectio mortuorum; illam credentes, sumus”, Tertulljanu.

[743] Santu Wistin, Enarratio in Psalmos 88 2, 5.

[744] Konċ. Lateran IV: Denzinger-Sconmetzer, 801.

[745] San Irinew, Adversus haereses, 4, 18, 4-5.

[746] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 48.

[747] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 48.

[748] Ara Pawlu VI, Kredu tal-Poplu ta’ Alla, professjoni solenni tal-fidi, 28.

[749] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 18.

[750] Ara Konċ. ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1511.

[751] Konċ. Vatikan II, Gaudium et Spes, 18.

[752] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Romanos, 6, 1-2.

[753] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Romanos, 7,2.

[754] Santa Tereża ta’ Ġesù, Libro de la vida, 1.

[755] Santa Tereża tal-Bambin Ġesù, kliemha.

[756] Missal Ruman, prefazju I tal-mejtin.

[757] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 48.

[758] Imitazzjoni ta’ Kristu, 1, 23, 1.

[759] San Franġisk ta’ Assisi, Cantico delle creature.

[760] “Caro salutis est cardo”: Tertulljan De resurrectione carnis, 8, 2.

[761] Konċ. ta’ Lyon: Denzinger-Schonmetzer, 854.

[762] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 18.

[763] Ordo exsequiarum, assistenza għall-moribondi.

[764] Ara Konċ. ta’ Lyon: Denzinger-Schonmetzer 857-858; Konċ. ta’ Firenze: Denzinger-Schonmetzer 1304-1306; Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer 1820.

[765] Ara Benedittu XII kost. Benedictus Deus: Denzinger-Schonmetzer 1000-1001; Ġwanni XXII bolla Ne super his: Denzinger-Schonmetzer 990.

[766] Ara Benedittu XII kost. Benedictus Deus: Denzinger-Schonmetzer 1002.

[767] San Ġwann tas-Salib, Dichos de luz y amor, 64.

[768] Ara Benedittu XII kost. Benedictus Deus: Denzinger-Schonmetzer 1000; ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 49.

[769] San Ambroġ, Expositio Evangelii secundum Lucam, 10, 121: PL 15, 1834A.

[770] San Ċiprjan, Epistulae 56, 10, 1: PL 4, 357B

[771] Ara Denzinger-Schonmetzer, 1304.

[772] Ara Ibid., 1820; 1580.

[773] San Girgor il-Kbir, Dialoghi, 4, 39.

[774] Ara Konċ. Ta’ Lyon II: Denzinger-Schonmetzer, 856.

[775] San Ġwann Griżostmu, Homiliae in primam ad Corinthios, 41, 5: PG 61, 594-595.

[776] Ara Simbolu “Quicumque” Denzinger-Schonmetzer, 76; Sinodu ta’ Kostantinopli, ibid. 409, 411; Konċ. ta’ Lateran IX, ibid. 801; Konċ. ta’ Lyon II, ibid. 858; Benedittu XII, Kost. Benedictus Deus, ibid. 1002; Konċ. ta’ Firenze (1442). Ibid. 1351; Konċ ta’ Trento, ibid. 1575; Pawlu VI, Kredu tal-Poplu ta’ Alla, professjoni solenni tal-fidi, 12.

[777] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 48.

[778] Ara Konċ. ta’ Orange, Denzinger-Schonmetzer, 397; Konċ ta’ Trento, ibid. 1567.

[779] Missal Ruman, Kanone Ruman.

[780] Santu Wistin, Sermones 18, 4, 4: PL 38, 130-131.

[781] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 48.

[782] Ibid., 1.

[783] San Irinew, Adversus haereses, 5, 32, 1.

[784] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 39.

[785] Ibid., 39.

[786] Ibid., 39; ara Lumen gentium, 2.

[787] San Ċirillu ta’ Ġerusalemm, Catecheses illuminandorum 18, 29: PG 33, 1049; ara Liturġija tas-Sigħat uffiċċju tal-qari tal-Ħamis tas-17-il ġimgħa.

[788] Pawlu VI, Kredu tal-Poplu ta’ Alla, professjoni solenni tal-fidi, 28.

[789] Ibid., 29.

[790] Kongr. għall-Kleru Directorium Catecheticum Generale, 69.

[791] Konċ. ta’ Lyon II, Denzinger-Schonmetzer, 859; ara Konċ. ta’ Trento, Ibid. 1549.

[792] Santu Wistin, Sermones, 58 11, 13: PL 38, 399.

[793] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium , 5.

[794] Ibid., 2.

[795] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 7.

[796] Ibid., 11.

[797] Ibid., 9.

[798] Ibid., 10.

[799] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika, Catechesi tradendae, 23.

[800] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 3-4.

[801] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium 6; Lumen gentium, 2.2

[802] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilum, 6.

[803] Ibid., 7.

[804] Ibid.

[805] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 8; ara Lumen gentium , 50.

[806] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 2.

[807] Ara Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 14-16.

[808] Konċ. Vatikan II, Sacrasanctum concilium, 24.

[809] Konċ. Vatikan II, Presbyterorum Ordinis, 4.

[810] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 2.

[811] San Ġwann Damaxxenu, De fide orthodoxa, 4, 13: PG 94, 1142A.

[812] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 6.

[813] Ara Konċ. ta’ Lyon: Denzinger-Schonmetzer, 860; Konċ. ta’ Firenze; ibid., 1310; Konċ. ta’ Trento; ibid., 1601.

[814] Konċ. ta’ Trento; ibid., 1600-1601.

[815] San Ljun il-Kbir, Sermones, 74, 2: PL 54, 398A.

[816] Santu Wistin, De civitate Dei, 22, 17; ara San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 3, 64, 2 ad 3.

[817] Piju XII, enċiklika Mystici Corporis.

[818] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[819] Ibid.

[820] Ara Ibid.,10.

[821] Konċ. ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1609.

[822] Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 4.

[823] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 59.

[824] Jew Legem credendi lex statuat supplicandi – “il-liġi li turina kif għandna nitolbu, turina l-liġi li tgħidilna x’għandna nemmnu”: din skond San Prosperu ta’ Aquitaine, Epistulae 217 (Seklu V): PL 45, 1031.

[825] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 8.

[826] Ara Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 2 u 15.

[827] Ara Konċ. ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1605 u 1606.

[828] Ara Konċ. ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1608.

[829] San Tumas ta’ Aquino, Denzinger-Schonmetzer, 1604.

[830] Ara Konċ. ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1604.

[831] Summa Theologiae 3, 60, 3: Unde sacramentum est signum rememorativum eius quod praecessit,

 scilicet passionis Christi; et demonstrativum eius quod in nobis efficitur per Christi passionem,

 scilicet gratiae; et prognosticum, id est, praenuntiativum futurae gloriae.

[832] Anafora tal-Liturġija ta’ San Ġwann Griżostmu.

[833] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 26.

[834] Ibid., 27.

[835] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 10.

[836] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 10; 34; Presbyterorum ordinis, 1,2.

[837] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 14.

[838] Ara Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 2 u 15.

[839] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 29.

[840] Ibid., 28.

[841] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 112.

[842] Santu Wistin, Enarratio in Psalmos, 72, 1.

[843] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 112.

[844] Ibid.,

[845] Santu Wistin, Confessiones, 9, 6, 14.

[846] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 119.

[847] Ibid., 118.

[848] Ibid., 121.

[849] San Ġwann Damaxxenu, De sacris imaginibus orationes, 1, 16: PG 96, 1245A.

[850] It-tieni Konċ. ta Nicea fis-sena 787, Conciliorum oecumenicorum decreta, 111.

[851] It-tieni Konċilju ta’ Nicea, Denzinger-Schonmetzer, 600.

[852] San Ġwann Damaxxenu, De Sacris imaginibus orations, 1, 27: PG 94, 1268B.ż

[853] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 102.

[854] San Ippolitu ta’ Ruma, De paschate, 1-2.

[855] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 106.

[856] Liturġija Biżantina.

[857] San Ġirolmu, In die dominica Paschae hamilia: CCL 78, 550, 52.

[858] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 106.

[859] Fanqith, Uffiċċju siro-antjoken, vol.6, l-ewwel taqsima tas-sajf, paġ. 1396.

[860] San Atanasju, Epistula festivalis, 329: PG 26, 1366A.

[861] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 103.

[862] Ibid., 104; ara wkoll 108 u 111.

[863] Ara Ibid., 83-101.

[864] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 84.

[865] Ibid., 98.

[866] Ibid., 84.

[867] Ibid., 83.

[868] Ara ibid., 86; 96; Presbyterorum Ordinis, 5.

[869] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 98.

[870] Ibid., 100.

[871] Ibid., 90.

[872] Ara Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 3.

[873] Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 5; ara Sacrosanctum concilium, 122-127.

[874] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 7.

[875] Ara Istituzzjoni Ġenerali tal-Missal Ruman, 259.

[876] Pawlu VI, enċiklika Mysterium fidei.

[877] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 128.

[878] Istituzzjoni Ġenerali tal-Missal Ruman, 271.

[879] Ibid., 272.

[880] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 106.

[881] Ibid., 102.

[882] Ara Pawlu VI, eżortazzjoni appostolika Evangelii nuntiandi, 63-64.

[883] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium 23; Unitatis redintegratio, 4.

[884] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 4.

[885] Ibid., 37-40.

[886] Ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Catechesi tradendae, 53.

[887] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 21; Ġwanni Pawlu II, Ittra appostolika Vicesimus quintus annus, 16.

[888] Ibid.

[889] Ara San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae 3, 65, 10.

[890] Ibid., 3, 65, 3.

[891] Pawlu VI, kostituzzjoni appostolika Divinae consortium naturae AAS 63 (1971) 657-664; ara Ordo

 Initiationes Christianae Adultorum, praenotanda, 1-2.

[892] Ara Konċ. ta’ Firenze: Denzinger-Schonmetzer, 1314; Codex Iuris Canonici kan 204§1; 843; Codex

 Canonum Ecclesiarum Orientalium, 675, §1.

[893] Catechismus Roamnus, 2, 2, 5.

[894] San Ġustinu, Apologia, 1, 61, 12.

[895] San Girgor Nazjanzenu, Orationes 40, 3-4; PG 36, 361C.

[896] Missal Ruman, Vġili ta’ l-Għid, tberik ta’ l-ilma tal-Magħmudija.

[897] Missal Ruman, Vġili ta’ l-Għid, tberik ta’ l-ilma tal-Magħmudija.

[898] Ibid.

[899] Ibid.

[900] San Ambroġ, De Sacramentis, 2, 6: PL 16, 425C.

[901] Santu Wistin, In Evangelium Joannis tractatus

[902] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 64.

[903] Ibid., 65; ara wkoll 37-40.

[904] Ara Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 14; CIC kan. 851; 865; 866.

[905] Ara CIC kan. 851, 2˚; 868.

[906] Ara Ritwal Ruman, Il-Magħmudija tat-trabi, 62.

[907] CIC kan. 864. Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 679.

[908] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 14; ara Ordo initiationis Christianae Adultorum, 19 u 98.

[909] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 14.

[910] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 14. ara CIC kan. 206; 788 §3

[911] Konċ. ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1514.

[912] Ara CIC kan. 867; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 681; 686 §1.

[913] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium 11, 41; Gaudium et spes, 48; CIC kan. 868.

[914] Ara Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, istruzzjoni Pastoralis actio (AAS 72 (1980) paġ.1137- 1156).

[915] Ara CIC kan. 872-874.

[916] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 67.

[917] Ara CIC kan. 861 §1; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan.677 §1.

[918] Ara Konċ. ta’ Firenze: Denzinger-Schonmetzer, 1315; Nikola I, tweġiba Ad consulta vestra: ibid., 646; CIC kan 861 §2.

[919] Konċ. ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1618; Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 14; Ad gentes, 5.

[920] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 22; ara Lumen gentium, 16; Ad gentes, 7.

[921] Ara Konċ. ta’ Firenze: Denzinger-Schonmetzer, 1316.

[922] Konċ. Ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1515.

[923] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 37; CIC kan. 208-231; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 675 §2.

[924] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[925] Ara Konċ. Vatian II, Lumen gentium, 17; Ad gentes 7, 23.

[926] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 3.

[927] Ibid., 22.

[928] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1609-1619.

[929] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[930] Ara ibid., 10.

[931] Dominicus character, Santu Wistin, Epistulae 98, 5: PL 33, 362.

[932] San Irinew, Demonstratio apostolica, 3.

[933] Missal Ruman, Kanone Ruman.

[934] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1609 u 1624.

[935] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 16.

[936] Ara Ritwal Ruman, Ordni għaċ-ċelebrazzjoni tal-Griżma, daħla.

[937] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11; ara Ordni għaċ-ċelebrazzjoni tal-Griżma, daħla.

[938] Pawlu VI, kostituzzjoni appostolika Divinae consortium naturae.

[939] Ara Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 695 §1; 696 §1.

[940] Ara San Ippolitu, Traditio apostolica, 21.

[941] Liturġija siro-antjokena: epiklesi għall-konsagrazzjoni taż-żejt tal-griżma.

[942] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 71.

[943] Ara CIC kan.866 943a Ordni għaċ-ċelebrazzjoni tal-Griżma, 29.

[944] Għall-formula tar-Rit Latin: Pawlu VI, Kostituzzjoni Appostolika Divinae consortium naturae: “Accipe signaculum doni Spiritus Sancti.” Għall-formula tar-Rit Biżantin: Rituale per le Chiese Orientali di rito bizantino in lingua greca, pars 1, Libr. Edit. Vaticana 1954, p.36.

[945] Ara San Ippolitu, Traditio apostolica, 21.

[946] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[947] Ara Konċ. Ta’ Firenze: Denzinger-Schonmetzer, 1319; Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11; 12.

[948] San Ambroġ, De mysteriis, 7, 42: PL 16, 402-403.

[949] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1609.

[950] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 3, 72, 5 ad 2

[951] Ara CIC kan. 889 §1.

[952] Ibid. kan. 890.

[953] Ibid. kan. 891; 883 §3.

[954] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 3, 72, 8 ad 2.

[955] Ara Ordni għaċ-ċelebrazzjoni tal-Griżma, daħla, 3.

[956] Ara Ordni għaċ-ċelebrazzjoni tal-Griżma, daħla, 5, 6; CIC kan.893 §1.2.

164a Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 26.

[957] Ara Codex Iuris Canonici kan 883 §2.

[958] Ara Ibid. kan 882.

[959] Ibid. 884 §2.

[960] Ara CIC kan. 883 §3.

[961] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 47.

[962] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[963] Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 5.

[964] Kongregazzjoni tar-Riti, istruzzjoni Eucharisticum mysterium, 6; AAS 59 (1967), 539-573.

[965] San Irinew ta’ Lyon, Adversus haereses 4, 18, 5.

[966] Constituiones apostolorum, 13, 12; Didache, 9, 5; 10,6.

[967] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Ephesios, 20, 2.

[968] Ara Missal Ruman, it-talba “Ixħet fuqhom” (Supra quae) tal-Kanone Ruman.

[969] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1740.

[970] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, I.

[971] San Ġustinu, Apologia 1, 65; l-ewwel parti tas-silta, bejn parentesi, hi minn 1, 67.

[972] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 56 .

[973] Ara Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 21.

[974] San Irinew, Adversus haereses, 4, 18, 4.

[975] San Ġustinu, Apologia, 1, 67, 6.

[976] Ara Missal Ruman, Kanone Ruman.

[977] San Ġustinu, Apologia, 1, 66, 1-2.

[978] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 3

[979] Konċ. ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1740.

[980] Ibid., 1743.

[981] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Smyrnaeos 8,1.

[982] Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 2.

[983] Konċ. ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1741.

[984] Kliem Santa Monika lil Santu Wistin u lil ħuħ hija u tmut (ara Confessiones, 5.9, 10).

[985] San Ċirillu ta’ Ġerusalemm, Catecheses mystagogicae, 5, 9,10: PG 33 1116B-1117A.

[986] Santu Wistin, De civitate Dei, 10,6.

[987] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 48.

[988] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 7.

[989] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 3, 73, 3.

[990] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1651.

[991] Pawlu VI, enċiklika Mysterium Fidei., 30.

[992] San Ġwann Griżostmu, De proditione Iudae 1, 6: PG 49, 380C

[993] San Ambroġ, De mysteriis 9, 50.52: PL 16, 405-406.

[994] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1642.

[995] Ibid., 1641.

[996] Pawlu VI, enċiklika Mysterium Fidei, 56.

[997] Ġwann Pawlu II, ittra appostolika Dominicae coenae, 3.

[998] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae 3, 75, 1, kwotat mill-Papa Pawlu VI fl-enċiklika Mysterium fidei 18: ara San Ċirillu ta’ Lixandra, Commentarius in Lucam, 22, 19: PG 72, 921B.

[999] Adoro te devote, latens Deitas, Quae sub his figuris vere latitas, Tibi se cor meum totum subjicit, Quia te contemplas totum deficit. Visus, tactus, gustus in te fallitur, Sed auditu solo tuto creditur; Credo quidquid dixit Dei Filius, Nil hoc verbo veritatis verius.

[1000] San Ambroġ, De sacramentis 5, 7: PL 16, 447C.

[1001] Ibid., 4.7.

[1002] Missal Ruman, talba tal-Kanone Ruman: “Supplices te rogamus, omnipotens Deus, iube haec perferri per manus sancti Angeli tui in sublime altare tuum, in conspectu divinae maiestatis tuae ut quotquot ex hac altaris participatione sacrosanctum Filii tui Corpus et Sanguinem sumpserimus, omni benedictione caelesti et gratia repleamur.”

[1003] Domine non sum dignus ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo et sanabitur anima mea.

[1004] Liturġija ta’ San Ġwann Griżostmu, Fit-tħejjija għat-tqarbin.

[1005] Ara CIC kan. 919. Konċilju ta’ Trento (1562) Doctrina de Ss. Missae sacrificio, c. 2: DS 1743; cf. Heb. 9:14,27.

[1006] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 55.

 Ara Kan. 917 tal-Kodiċi tal-Liġi Kanonika: L-Insara jistgħu jirċievu l-Ewakristija biss darbtejn fl- istess jum (ara Pontificia Commissio Codici Iuris Canoni authentice interpretando, responsa ad dubia 1 AAS 76 (1984) p.746.

[1007] Konċ. Vatikan II, Orientalium ecclesiarum, 15.

[1008] Ara CIC kan. 920.

[1009] Istituzzjoni Ġenerali tal-Missal Ruman, 240.

[1010] Fanqith, Uffiċċju Siro-Antjokenu, vol.I, Komun, paġ. 237 a.b.

[1011] Lonċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 5.

[1012] San Ambroġ, De sacramentis 4, 28: PL 16, 446A.

[1013] Ara Konċ ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1683.

[1014] San Fulġenz ta’ Ruspe, Contra gesta Fabiani 28, 16-19: CCL 19A, 813-814; ara Liturġija tas-

 Sigħat, uffiċċju tal-qari tat-Tnejn tat-28 ġimgħa.

[1015] Santu Wistin, Sermones, 272: PL 38, 1247.

[1016] San Ġwann Griżostmu, Homilia in primum ad Corinthios 27, 4: PG 69, 229-230.

[1017] O sacramentum pietatis! O signum unitatis! O vinculum caritatis!: Santu Wistin, In Evangelium

 Johannis tractatus 26, 6, 13; ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 47.

[1018] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 15.

[1019] Ibid. 15; ara CIC kan.844 §3.

[1020] Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 22.

[1021] Ibid.

[1022] Ara CIC kan.844 §3.

[1023] O sacrum convivium in quo Christus sumitur, recolitur memoria passionis eius, mens impletur gratia et futurae gloriae nobis pignus datur.

[1024] Missal Ruman, talba mill-Kanone Ruman: “Fiċ-ċokon tagħna......(Supplices te rogamus.....).

[1025] Didache, 10, 6.

[1026] Expectantes beatam spem et adventum Salvatoris nostri Jesu Christi: emboliżmu ta’ wara l-“Missierna” – ara Tit 2,13.

[1027] Missal Ruman, Talba ewkaristika III, Talba għall-mejtin.

[1028] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 3.

[1029] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Ephesos, 20, 2.

[1030] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1640; 1651.

[1031] Pawlu VI, enċiklika Mysterium fidei.

[1032] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[1033] Ordni għall-Penitenza, formula ta’ l-assoluzzjoni.

[1034] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1515.

[1035] Ara Ibid., 1545 Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 40.

[1036] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 8.

[1037] San Ambroġ, Epistulae, 41, 12: PL 16, 1116B.

[1038] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1676-1678; 1705; Catechismus Romanus, 2, 5, 4.

[1039] San Klement ta’ Ruma, Epistula ad Corinthios 7, 4.

[1040] Ġwann Pawlu II, enċiklika Dominum et Vivificantem, 27-48.

[1041] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1437.

[1042] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 109-110; CIC kan. 1249-2253; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 880-883.

[1043] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[1044] Ibid., 22.

[1045] Tertulljan, De poenitentia, 4,2; ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1542.

[1046] Catechismus Romanus, 2, 4, 21; ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1673.

[1047] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1676.

[1048] Ibid., 1677.

[1049] Ara ibid., 1678; 1705.

[1050] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1680.

[1051] San Ġirolmu, Commentarii in Ecclesiasten 10, 11: PL 23, 1096; Konċ. ta’Trento: Denzinger- Schonmetzer, 1680.

[1052] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1683; ara 1706; CIC kan. 989.

[1053] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1647; 1661.

[1054] Ara CIC kan 916; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 711.

[1055] Ara CIC kan. 914.

[1056] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1680: CIC kan. 988 §2.

[1057] Santu Wistin, Evangelium Joannis tractatus, 12, 13.

[1058] Ara Konċ. Ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1712.

[1059] Ibid., 1690.

[1060] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1691.

[1061] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 26.

[1062] Ara CIC kan. 844, 969, 972; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 722, §3-4.

[1063] Ara CIC kan. 1331; 1354-1357; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 1431; 1434; 1420.

[1064] Ara CIC kan. 976; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 725.

[1065] Ara CIC kan. 986; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 735; Konċ. Vatikan II, Presbyterorum Ordinis, 13.

[1066] Ara Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 13.

[1067] CIC kan. 1388; Corpus Canonum Eccelsiarum Orientalium kan. 1456.

[1068] Catechismus Romanus, 2, 5, 18.

[1069] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1674.

[1070] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 48-50.

[1071] Ġwanni Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Reconciliatio et poenitentia, 31.

[1072] Pawlu VI, Kostituzzjoni appostolika Indulgentiarum doctrina, Normae 1-3, AAS 59 (1967) 5.24; ara CIC kan. 994.

[1073] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1712-1713; 1820.

[1074] Pawlu VI, Kostituzzjoni appostolika Indulgentiarum doctrina, 5.

[1075] Ibid.

[1076] Pawlu VI, Kostituzzjoni appostolika Indulgentiarum doctrina.

[1077] Ara Pawlu VI, Kostituzzjoni appostolika Indulgentiarum doctrina, 8; Konċ. ta’ Trento: Denzinger- Schonmetzer, 1835.

[1078] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 26-27.

[1079] Ara CIC kan. 962 §1.

[1080] Ara ibid. kan. 981 §2.

[1081] Ara ibid. kan. 961 §1.

289a Rit tal-penitenza, 31.

[1082] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[1083] Ara Innoċenz I ittra Si instituta ecclesiastica: Denzinger-Schonmetzer, 216; Konċ. ta’ Firenze: ibid., 1324-1325; Konċ. ta’ Trento: ibid., 1695-1696; 1716-1717.

[1084] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1695.

[1085] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1696.

[1086] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 73.

[1087] Ara CIC kan. 857 §1.

[1088] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 73; ara CIC kan. 1004 §1; 1005; 1007; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 738.

[1089] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1697; 1719; CIC kan 1003; Corpus Canonum

 Ecclesiarum Orientalium kan. 739 §1.

[1090] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 27.

[1091] Ara Konċ. Ta’ Firenze: Denzinger-Schonmetzer, 1325.

[1092] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1717.

[1093] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[1094] In exitu vitae constituti: Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1698.

[1095] Sacramentum exeuntium: ibid.

[1096] Ibid., 1694.

[1097] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 10.

[1098] Ara ibid., 11.

[1099] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 48.

[1100] Sacra potestas: ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 10.

1100a Rit ta’ l-Ordinazzjoni ta’ l-Isqfijiet, 52.

1100b Ibid., 177.

1100c Ibid., 230.

[1101] San Tumas ta’ Aquino, In ad Hebraeos, 7, 4.

[1102] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 10.

[1103] Ibid.

[1104] Ibid.

[1105] Ara ibid., 10. 28: Sacrosanctum concilium, 33; Presbyterorum ordinis, 2; 6.

[1106] Piju XII, enċiklika Mediator Dei.

[1107] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 3, 27, 4.

[1108] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 21.

[1109] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Trallenses, 3, 1; ara Epistula ad Magnesios, 6, 1.

[1110] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 24.

[1111] San Ġwann Griżostmu, De Sacerdotes 2, 4; PG 48, 635D.

[1112] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 33.

[1113] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 10.

[1114] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 28.

[1115] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Trallenses, 3, 1.

[1116] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 20.

[1117] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 21.

[1118] Ibid.

[1119] Ibid.: in Eius persona agant.

[1120] Konċ. Vatikan II, Christus Dominus, 2.

[1121] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 22.

[1122] Ibid.

[1123] Piju XII, enċiklika Fidei donum; ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 23; Christus Dominus, 4, 36, 37; Ad gentes, 5, 6, 38.

[1124] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 41; Lumen gentium, 26.

[1125] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 28.

[1126] Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 2.

[1127] Ibid.

[1128] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 28.

[1129] Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 10.

[1130] Konċ. Vatikan II, Optatam totius, 20.

[1131] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 28.

 

[1132] Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 2.

[1133] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 28.

[1134] Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 8.

[1135] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 29; ara Christus Dominus, 15.

[1136] Ara San Ippolitu, Traditio apostolica, 8.

[1137] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 41; Apostolicam actuositatem, 16.

[1138] Ara San Polikarpu ta’ Smirna, Epistula ad Philippenses, 5, 2.

[1139] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 39; Sacrosanctum concilium, 35, 4; Ad gentes, 16.

[1140] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 29.

[1141] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 16.

[1142] Ara Piju XII, kostituzzjoni appostolika Sacramentum Ordinis: Denzinger-Schonmetzer, 3858.

[1143] Ara Missal Ruman, prefazju ta’ l-Appostli.

[1144] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 21.

[1145] Ibid., 20.

[1146] Ara Innoċenz III, ittra Eius exemplo: Denzinger-Schonmetzer, 794; Konċ. tal-Lateran IV; ibid. 802; CIC kan. 1012; Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 744, 747.

[1147] CIC kan. 1024.

[1148] San Klement ta’ Ruma, Epistula ad Corinthios, 42, 4; 44, 3.

[1149] Ara Ġwann Pawlu II, Mulieres dignitatem 26-27; Kongregazzjoni ghad-Duttrina tal-Fidi, dikjarazzjoni Inter insigniores AAS 69 (1977) pp. 98-116.

[1150] Ara Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 16.

[1151] Ibid.

[1152] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1767; Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 21; 28; Presbyterorum ordinis, 2.

[1153] Ara CIC kan. 290-293; 1336 §1 3º 5º; 1338 §2.

[1154] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1774.

[1155] Ara ibid., 1612; Konċ. ta’ Kostanza, ibid., 1154.

[1156] Santu Wistin In Evangelium Joannis tractatus, 5, 15.

[1157] Talba tal-konsagrazzjoni ta’ isqof fir-rit Latin.

[1158] Ara Konċ. Vatikan II, Christus Dominus, 13 u 16.

[1159] San Ippolitu ta’ Ruma, Traditio apostolica, 3.

[1160] Eucologion tal-Liturġija Biżantina.

[1161] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 29.

[1162] San Girgor Nazjanzenu, Orationes 2, 71: PG 35, 480B.

[1163] Ibid., 74: PG 46, 481B.

[1164] Ibid., 74: PG 481A.

[1165] B. Nodet, Jean-Marie Vianney,Curé d’Ars, 100.

[1166] Ara San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Trallenses, 3, 2.

[1167] CIC kan. 1055 §1.

[1168] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 48.

[1169] Ibid., 47.

[1170] Ibid.

[1171] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 22.

[1172] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1800; CIC kan. 1055 §2.

[1173] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium 42; Perfectae caritatis 12; Optatam totius, 10.

[1174] San Ġwann Griżostmu, De vurginitate 10, 1: PG 48, 540A; ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni

 appostolika Familiaris consortio, 16.

[1175] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 61.

[1176] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 6.

[1177] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 67.

1177a Ara Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium kan. 817; 828.

[1178] CIC kan. 1057 §1

[1179] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes 48; ara CIC kan 1057 §2.

[1180] Rit taż-Żwieġ 45.

[1181] Ara CIC kan. 1103.

[1182] Ara CIC kan. 1057.

[1183] Ara CIC kan. 1095-1107.

[1184] Ara CIC kan. 1071.

[1185] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1813-1816; CIC kan. 1108.

[1186] Ara CIC kan. 1063.

[1187] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 49.

[1188] Ara CIC kan 1124.

[1189] CIC kan. 1086.

[1190] Ara ibid. Kan. 1125.

[1191] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 48.

[1192] Ibid.

[1193] Ara CIC kan. 1141.

[1194] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[1195] Ibid., 11; ara 41.

[1196] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 48.

[1197] Tertulljan, Ad uxorem 2, 9; Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 13.

[1198] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 13.

[1199] Ibid., 19.

[1200] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 49.

[1201] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 19.

[1202] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 48.

[1203] Ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 20.

[1204] Ara ibid., 83; CIC kan. 1151-1155.

[1205] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 84.

[1206] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 48.

[1207] Ibid., 50.

[1208] Konċ. Vatikan II, Gravissimum educationis, 3.

[1209] Ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 28.

[1210] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium 11; ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris

 consortio, 21.

[1211] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[1212] Ibid., 10.

[1213] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 52.

[1214] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika, Familiaris consortio, 85.

[1215] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 48; CIC kan 1055 §1.

[1216] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1799.

1216a Konċ. Vatikan II, Gaudium et Spes, 50.

[1217] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 60: ara CIC kan. 1166; Corpus Canonum Ecclesia

 Orientalim kan. 867.

[1218] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 49; kan. 79; CIC kan. 1168.

[1219] Ara De Benedictionibus, 16; 18.

[1220] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 61.

[1221] Ara CIC kan. 1172.

[1222] Ara Konċ. ta’ Nicea II: Denzinger-Schonmetzer, 601; 603; Konċ. ta’ Trento: ibid., 1882.

[1223] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 13.

[1224] Ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Catechesi tradendae, 54.

[1225] Ara ibid., 54.

[1226] Dokument ta’ Puebla (1979) 448; ara Pawlu VI, eżortazzjoni appostolika Evangelii nintiandi, 48.

[1227] Simbolu Nicea-Kostantinopli.

[1228] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 81-82.

436a Ara ibid., 81.

[1229] Ordo Exsequiarum.

[1230] Rit tal-funerali, 41.

[1231] Ara rit tal-funerali, 11.

[1232] Ibid., 57.

[1233] Rit tal-funerali, 10.

[1234] San Xmun ta’ Salonika, De ordine sepulturae: PG 155, 685B.

[1235] San Ljun il-Kbir, Sermo 21, 2-3: PL 54, 192A; ara Liturġija tas-Sigħat, it-tieni lezzjoni tal-uffiċċju

 tal-qari tal-Milied.

[1236] Didache, 1, 1.

[1237] Ara Ġwanni Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Catechesi tradendae, 29.

[1238] San Ġwann Eudes, Tractatus de admirabili Corde Jesu 1, 5; ara Liturġija tas-Sigħat, lezzjoni II tal-

 uffiċċju tal-qari tad-19 ta’ Awwissu.

[1239] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 22.

[1240] Ibid.

6a Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 14.

[1241] Ibid., 23.

[1242] Ibid., 15.

[1243] Ibid., 17

[1244] Ibid., 16

[1245] Ibid., 13.

[1246] Ibid., 13

[1247] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 22.

[1248] Ibid., 15.

[1249] Ibid., 17.

[1250] Ibid., 16.

[1251] Santu Wistin, De moribus Ecclesiae catholicae, 1, 3, 4: PL 32, 1312.

[1252] Santu Wistin, Confessiones, 10, 29.

[1253] San Tumas ta’ Aquino, Expositio in Symbolum apostolicum, 1.

[1254] Santu Wistin, De civitate Dei 22, 30.

[1255] San Irinew, Adversus haereses 4, 20, 5.

[1256] John Henry Newman, Discourses to mixed congregations, 5, fuq il-qdusija.

[1257] Ara l-parabbola ta’ dak li ħareġ jiżra’ f’Mt 13, 3-23.

[1258] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 17.

[1259] San Irinew, Adversus haereses 4, 4, 3.

[1260] Ara Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 2.

[1261] Ara ibid., 7.

[1262] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, istruzzjoni Libertatis conscientia, 13: AAS 79 (1987) 554-

 59.

[1263] Missal Ruman, kolletta tat-32 Ħadd matul is-sena.

[1264] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 17.

[1265] San Tumas ta’ Aquino, Collationes in decem praeceptis, 6.

[1266] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1-2, 26, 4.

[1267] Ara Santu Wistin, De Trinitate, 8, 3, 4.

[1268] Santu Wistin, De civitate Dei, 14, 7.

[1269] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1-2, 24, 1.

[1270] Ara ibid., 1-2, 24, 3.

[1271] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 16.

[1272] John Henry Newman, Ittra lid-Duka ta’ Norfolk, 5.

[1273] Santu Wistin, In epistulam Johannis ad Parthos tractatus, 8.9.

[1274] Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 3

[1275] Ara Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 14.

[1276] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 16.

[1277] Ibid.

[1278] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 16.

[1279] San Girgor ta’ Nissa, Orationes de beatitudinibus, 1: PG 44, 1200D.

[1280] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae 2-2, 47, 2.

[1281] Santu Wistin, De moribus Ecclesiae catholicae, 1, 25, 46: PL 32, 1330-1331.

[1282] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 5.

[1283] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1545.

[1284] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 4. Ara Dignitatis humanae, 14.

[1285] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1541.

[1286] Santa Tereża ta’ Ġesù, Exclamationes del alma a Dios, 15, 3.

[1287] San Basilju l-Kbir ta’ Ċesarija tal-Kappadoċja, Regulae fusius tractatae, prol. 3: PG 31, 896B.

[1288] Santu Wistin, In Epistulam Johannis ad Parthos tractatus 10, 4.

[1289] Santu Wistin, Sermones, 169, 11, 13: PL 38, 923.

[1290] Ġwann Pawlu II, enċiklika Dominum et Vivificantem, 31.

[1291] Santu Wistin, Contra Faustum manichaeum, 22; San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1-2,

 71, 6.

[1292] Santu Wistin, De civitate Dei, 14, 28.

[1293] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1-2, 88, 2.

[1294] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika, Reconciliatio et paenitentiae, 17.

[1295] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Reconciliatio et paenitentia, 71.

[1296] Santu Wistin, In Epistulam Johannis ad Parthos tractatus, 1, 6.

[1297] Ġwanni Pawlu II, enċiklika Dominum et Vivificantem, 46.

[1298] San Girgor il-Kbir, Moralia in Iob 31, 45: P, 76 621A.

[1299] Ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Reconciliatio et paenitentia, 16.

[1300] Santu Wistin, Contra Faustum manichaeum, 22: PL 42, 418; San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1-2, 71, 6.

[1301] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 24.

[1302] Ara ibid., 25.

[1303] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 25.

[1304] Ġwanni XXIII, enċiklika Mater et Magistra, 60.

[1305] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 25; Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 12.

[1306] Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 48; ara Piju XI enċiklika Quadragesimo anno.

[1307] Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 36.

[1308] Ġwanni XXIII, enċiklika Pacem in terris, 35.

[1309] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 41.

[1310] Diskors tal-Papa Piju XII fl-1 ta’ Ġunju 1941.

[1311] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 36.

[1312] Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 25.

[1313] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 25.

[1314] Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 3.

[1315] Ġwanni XXIII, enċiklika Pacem in terris, 46.

[1316] Ara Ljun XIII, enċiklika Immortale Dei: u enċiklika Diuturnum illud.

[1317] Klement ta’ Ruma, Epistula ad Corinthios, 61, 1-2.

[1318] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 74.

[1319] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 74.

[1320] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1-2, 93, 3 ad 2.

[1321] Ġwanni XXIII, enċiklika Pacem in terris, 51.

[1322] Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 44.

[1323] Barnaba, Epistula, 4, 10.

[1324] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 26; ara wkoll ibid., 74.

[1325] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 26.

[1326] Ara ibid.

92a Ibid., 84

[1327] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 26.

[1328] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 43.

[1329] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 31.

[1330] Ara ibid., 30.

[1331] Ibid., 31.

[1332] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 74.

[1333] Ibid., 26.

[1334] Ġwann Pawlu II, enċiklika Sollicitudo rei socialis, 47.

[1335] Ara Ġwanni XXIII, Pacem in terris, 65.

[1336] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 27.

[1337] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 29.

[1338] Ara ibid.

[1339] Santa Katerina ta’ Siena, Dialoghi, 1, 6.

[1340] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 29.

[1341] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Sollicitudo rei socialis, 38-40; enċiklika Centesimus annus, 10.

[1342] Piju XII, enċiklika Summi pontificatus.

[1343] Piju XII, diskors ta’ l-ewwel ta’ Ġunju 1941.

[1344] Ljun XIII, enċiklika Libertas praestantissimum, b’ċitazzjoni minn San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1-2, 90, 1.

[1345] Tertulljan, Adversus Marcionem, 2,4.

[1346] Ljun XIII, enċiklika Libertas praestantissimum.

[1347] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 89.

[1348] Santu Wistin, De Trinitate, 14, 15, 21.

[1349] San Tumas ta’ Aquino, Collationes in decem praeceptis, 1.

[1350] Ċiċerun, De republica, 3, 22, 33.

[1351] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 10

[1352] Santu Wistin, Confessiones, 2, 4, 9.

[1353] Piju XII, enċiklika Humani generis: Denzinger-Schonmetzer, 3867.

[1354] Santu Wistin, Enarratio in Psalmos, 52, 1.

[1355] San Irinew, Adversus haereses, 4, 15, 1

[1356] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1-2, 107, 1 ad 2.

[1357] Santu Wistin, De sermone Domini in monte, 1, 1: PL 34, 1229-1231.

[1358] Il-katekeżi morali ta’ l-Appostli nsibuha f’Rum 12-15, 1 Kor 12-13, Kol 3-4, Ef 4-5, u f’kitbiet oħra wkoll.

[1359] Ara San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 2-2, 184, 3.

[1360] San Franġisk de Sales, Traité de l’amour de Dieu, 8, 6.

[1361] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 1-2, 90, 4.

[1362] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 42.

[1363] San Atanasju ta’ Lixandra, Epistulae ad Serapionem, 1, 24: FG 26, 585B.

[1364] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1528.

[1365] Ara ibid., 1528.

[1366] Konċ. ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1525.

[1367] Santu Wistin, In Evangelium Iohannis tractatus, 72, 3.

[1368] Santu Wistin, De gratia et libero arbitrio, 17: PL 44, 901.

[1369] Santu Wistin, De natura et gratia, 31: PL 44, 264.

[1370] Santu Wistin, Confessiones, 13, 36, 51.

[1371] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 12.

[1372] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1533-1534.

[1373] Santa Ġiovanna d’Arco mill-Actes du procés.

[1374] Missal Ruman, prefazju tal-Qaddisin I, li jiċċita lid-“Duttur tal-grazzja”, Santu Wistin: ara

 Enarratio in Psalmos, 102, 7.

[1375] Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1546.

[1376] Ara Konċ. ta’ Trento, Denzinger-Schonmetzer, 1548.

[1377] Santu Wistin Sermones, 298, 4-5: PL 38, 1367.

[1378] Santa Tereża tal-Bambin Ġesù, Acte d’offrande à l’amour misericordieux.

[1379] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 40.

[1380] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 40.

[1381] San Girgor ta’ Nissa, Homiliae in Canticum, 8; PG 44, 941C.

[1382] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1576.

[1383] Konċ. Vatikan II, Lumen Gentium, 40.

[1384] San Girgor ta’ Nissa, De vita Moysis: PG 44, 300D.

[1385] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 17.

[1386] CIC kan. 747.

[1387] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 25.

[1388] Ara ibid.

[1389] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, dikjarazzjoni Mysterium Ecclesiae 3: AAS 65 (1973), 396-408.

[1390] Ara Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 14.

[1391] Ara CIC kan. 213.

[1392] Ara CIC kan. 1246-1248; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium 880, 3; 881 1.2.4.0.

[1393] Ara CIC kan. 989; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium, kan. 719.

[1394] Ara CIC kan. 920; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium, 708; 881, 3.

[1395] Ara CIC kan. 1246; Corpus Canonum Ecclesiarum Orientalium 881, 1, 4; 880,3.

[1396] Ara CIC kan. 1249-1251; Corpus Canonum Ecclesiarium Orietalium, 25, 882. Il-Konferenzi

 Episkopali jistgħu wkoll iżidu preċetti oħra għat-territorju tagħhom. Ara CIC kan. 455.

[1397] Ara CIC kan. 222.

[1398] Konċ. Vatikan II, Apostolicam actuositatem, 6.

[1399] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 39.

[1400] Missal Ruman, Prefazju tas-solennità ta’ Kristu Sultan tal-Ħolqien kollu.

[1401] Ara bħala eżempju Hos 4,2; Ġer 7,9; Eżek 18, 5-9.

[1402] Oriġene Homiliae in Exodum 8, 1.

[1403] San Irinew, Adversus haereses 4, 16, 3-4.

[1404] Santu Wistin, Sermones, 33, 2, 2; PL 38, 208.

[1405] Ara Konċ. ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1569-1570.

[1406] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 24.

[1407] San Irinew, Adversus haereses, 4, 15, 1.

[1408] San Bonaventura, In libros Sententiarum, 4, 37, 1, 3.

[1409] San Ġustinu, Dialogus cum Typhone Judaeo, 11, 1.

[1410] Catechismus Romanus, 3, 2, 4.

[1411] Codex Iuris Canonici kan 751.

[1412] Santu Wistin, De civitate Dei, 10, 6.

[1413] CIC kan. 119 §1.

[1414] Ara ibid. Kan 654.

[1415] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 42.

[1416] Ara CIC kan. 692; 1196-1197.

[1417] Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 1.

[1418] Ibid., 2.

[1419] Konċ. Vatikan II, Nostra aetate, 2.

[1420] Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 14.

[1421] Ibid., 1.

[1422] Konċ. Vatikan II, Apostolicam actuositatem, 13.

[1423] Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 1.

[1424] Ara Konċ. Vatikan II, Apostolicam actuositatem, 13.

[1425] Ara Ljun XIII, enċiklika Immortale Dei; Piju XI, enċiklika Quas primas.

[1426] Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 2.

[1427] Ibid.

[1428] Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 6.

[1429] Ara Ljun XIII, enċiklika Libertas praestantissimum.

[1430] Ara Piju XII, diskors tas-6 ta’ Diċembru 1953.

[1431] Ara Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 2.

[1432] Ara Piju VI il-brevi Quod aliquantulum.

[1433] Ara Piju IX, enċiklika Quanta cura.

[1434] Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 7.

[1435] Oriġene, Contra Celsum, 2, 40.

[1436] Ara CIC kan. 1367, 1376.

[1437] Ibid. Kan. 848.

[1438] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 19.

[1439] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 20.

[1440] Ibid.

[1441] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 19.

[1442] Ara ibid., 20.

[1443] Ibid., 21.

[1444] Ibid.

[1445] San Bażilju ta’ Ċesarija, Liber de Spiritu Sancto, 18, 45: PG 32, 149C.

[1446] Konċ. ta’ Nicea II: Denzinger-Schonmetzer, 601; ara Konċ. ta’ Trento: Ibid. 1821-1825; Konċ.

 Vatikan II, Sacrosanctum Concilium, 126; ibid. Lumen gentium, 67.

[1447] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 2-2, 81, 3 ad 3.

[1448] Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 15.

[1449] John Henry Newman, Parochial and plain sermons, 5,2, pp.21-22.

[1450] Ara CIC kan. 1369.

[1451] Santu Wistin, De sermone Domini in monte, 2, 45, 19: PL 34, 1278.

[1452] CIC kan. 1199 §1.

[1453] CIC kan. 855.

[1454] San Injazju ta’ Loyola, Eserċizzi spiritwali, 38.

[1455] San Ġustinu, Apologia 1, 67.

[1456] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Magnesios, 9, 1.

[1457] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 2-2, 122, 4.

[1458] CIC kan. 1246 §1.

[1459] Ibid.

[1460] Kittieb mhux magħruf, Sermo de die dominica: PG 86/1, 416C, 421C

[1461] CIC kan. 515 §1.

[1462] San Ġwann Griżostmu, De incomprehensibili Dei natura seu contra Anomaeos, 3, 6: PG 48, 725D.

[1463] CIC kan. 1247.

[1464] Ibid., kan.. 1248 §1.

[1465] Ara ibid., kan. 1245.

[1466] Ara ibid., 1248 §2.

[1467] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 67.

[1468] Ara CIC kan. 1247.

[1469] Santu Wistin, De civitate Dei, 19, 19.

[1470] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 106.

[1471] CIC kan. 1246 §1.

[1472] Ibid. kan. 1247.

[1473] Ibid., kan. 1247.

[1474] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 67.

[1475] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 21; ara Konċ. Vatikan II, Lumen

 gentium, 11.

[1476] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 52.

[1477] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 47.

[1478] Ibid., 52.

[1479] Ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 46.

[1480] Konċ. Vatikan II, Gravissimum educationis, 3.

[1481] Ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 36.

[1482] Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 36.

[1483] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[1484] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 11.

[1485] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 48.

[1486] Konċ. Vatikan II, Gravissimum educationis, 6.

[1487] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 25.

[1488] Ittra lil Djonjetu, 5, 5.10; 6, 10.

[1489] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 74.

[1490] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 45-46.

[1491] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 76.

[1492] Ibid.

[1493] Ibid., 47.

[1494] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, istruzzjoni Donum vitae, intr. 5: AAS 80 (1988), 70-102.

[1495] San Tumas, Summa Theologiae, 2-2, 64, 7.

[1496] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 2-2, 64, 7.

[1496a] Franġisku, Diskors lill-parteċipanti fil-laqgħa organizzata mill-Kunsill Pontifiċju għall-Promozzjoni tal-Evanġelizzazzjoni Ġdida (11 ta’ Ottubru 2017): L’Osservatore Romano (13 ta’ Ottubru 2017), 5.

262a Ara Evangelium vitae, 56.

[1497] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 51.

[1498] Ara Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, istruzzjoni Donum vitae, 1, 1.

[1499] Didake, 2,2; ara Ittra ta’ Barnaba, 19; Ittra lil Djonetu, 5, 5; Tertulljan, Apologeticus, 9.

[1500] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 51.

[1501] CIC kan. 1398.

[1502] Ibid. kan. 1314.

[1503] Ibid. kan. 1323-1324.

[1504] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, istruzzjoni Donum vitae, 3.

[1505] Ibid.

[1506] Ibid., 1, 2.

[1507] Ibid., 1, 3.

[1508] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, istruzzjoni Donum vitae, 1, 5.

[1509] Ibid., 1,6.

[1510] Piju XII, diskors ta’ l-ewwel ta’ Ġunju 1941.

[1511] Ara Piju XI, enċiklika Casti connubii: Denzinger-Schonmetzer, 3722.

[1512] Ara CIC kan. 1176 §3.

[1513] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 2.2, 158. 1 ad 3.

[1514] Tranquillitas ordinis: Santu Wistin, De civitate Dei, 10, 13.

[1515] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 78.

[1516] Ara ibid., 78.

[1517] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 81.

[1518] Ibid., 79.

[1519] Ibid., 79.

[1520] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 79.

[1521] Ibid.

[1522] Ibid., 80.

[1523] Ara Pawlu VI, enċiklika Populorum progressio, 53.

[1524] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 78.

[1525] Ibid., 27.

[1526] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 81.

[1527] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 11.

[1528] Ibid. 22; ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 49.

[1529] Ġwann Pawlu II, ittra appostolika Mulieris dignitatem, 6.

[1530] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 17.

[1531] Santu Wistin, Confessiones, 10, 29.

[1532] Ġwann Pawlu II, e#ortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 34.

[1533] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 25.

[1534] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, dikjarazzjoni Persona humana 11: AAS 68 (1976), 77-96.

[1535] San Ambroġ, De viduis, 23: PL 153, 225A.

[1536] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, dikjarazzjoni Persona humana, 9.

[1537] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, dikjarazzjoni Persona humana, 8.

[1538] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 11.

[1539] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 49.

[1540] Piju XII, diskors tad-29 ta’ Ottubru 1951.

[1541] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 48.

[1542] Ara CIC kan. 1056.

[1543] San Ġwann Griżostmu, Homiliae in ad Ephesios, 20, 8: PG 62, 146-147.

[1544] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 30.

[1545] Pawlu VI, enċiklika Humanae vitae, 11.

[1546] Ibid. 12; ara Piju XI, enċiklika Casti connubii.

[1547] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 50.

[1548] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 51.

[1549] Pawlu VI enċiklika Humanae vitae, 12.

[1550] Ara ibid., 12.

[1551] Ibid. 14.

[1552] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 32.

[1553] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 32.

[1554] Ara Pawlu VI, enċiklika Humanae vitae 23; enċiklika Populorum progressio, 37.

[1555] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 50.

[1556] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, istruzzjoni Donum vitae intr., 2.

[1557] Ibid., 2, 2.

[1558] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, istruzzjoni Donum vitae, 2, 5.

[1559] Ibid., 2, 4.

[1560] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, istruzzjoni Donum vitae, 2, 8.

[1561] CIC kan. 1141.

[1562] Ara ibid. kan. 1151-1155.

[1563] San Bażilju l-Kbir ta’ Ċesarija, Moralia, regula 73: PG 31, 849D-853B.

[1564] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 84.

[1565] Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 19; ara Konċ. Vatikan II, Gaudium

 et spes, 47.

[1566] Ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 81.

[1567] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi, dikjarazzjoni Persona humana, 7.

[1568] Ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Familiaris consortio, 80.

[1569] Ibid., 11.

[1570] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 69.

[1571] Ara ibid, 71; Ġwann Pawlu II, enċiklika Sollicitudo rei socialis 42; u enċiklika Centesimus annus, 40, 48.

[1572] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 69.

[1573] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 37-38.

[1574] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 23.

[1575] Ibid., 76.

[1576] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 3.

[1577] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Sollicitudo rei socialis, 1, 41.

[1578] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 24.

[1579] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 63; Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 35;

 enċiklika Laborem exercens, 7.

[1580] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 65.

[1581] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 10; 13; 44.

[1582] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 34.

[1583] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 64.

[1584] Ibid. 34; Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 31.

[1585] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Laborem exercens, 27

[1586] Ara ibid., 6.

[1587] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 32; 34.

[1588] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Laborem exercens, 11.

[1589] Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 48.

[1590] Ara ibid., 37.

[1591] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Laborem exercens, 19; 22-23.

[1592] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 48.

[1593] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 67.

[1594] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Laborem exercens, 18.

[1595] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Sollicitudo rei socialis, 14.

[1596] Ibid., 9.

[1597] Ara ibid., 17; 45.

[1598] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 35.

[1599] Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 28.

[1600] Ara Ġwann Pawlu II enċiklika Sollicitudo rei socialis, 16.

[1601] Ara Ġwann Pawlu II, Centesimus annus, 26.

[1602] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Sollicitudo rei socialis, 32; enċiklika Centesimus annus, 51.

[1603] Ġwann Pawlu II, enċiklika Sollicitudo rei socialis, 47; ara wkoll ibid., 42.

[1604] Ġwann Pawlu II, enċilika Centesimus annus, 57.

[1605] Ara ibid., 57.

[1606] San Ġwann Griżostmu, In Lazarum, 1, 6; PG 48, 992D.

[1607] Konċ. Vatikan II, Apostolicam actuositatem, 8.

[1608] San Girgor il-Kbir, Regula pastoralis, 3, 21.

[1609] Kongregazzjoni għad-Duttrina tal-Fidi istruzzjoni

[1610] P.Hansen, Vita mirabilis, Louvain 1668.

[1611] Ara Ġwann Pawlu II, enċiklika Centesimus annus, 29.

[1612] Konċ. Vatikan II, Dignitatis humanae, 2.

[1613] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 2-2, 109, 3 ad 1.

[1614] Ibid., 2-2, 109, 3.

[1615] Konċ. Vatikan II, Ad gentes, 11.

[1616] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Romanos, 4, 1.

[1617] Ibid., 6, 1-2.

[1618] San Polikarpu fil-Martyrium Polycarpi, 14, 2-3.

[1619] Ara CIC kan. 220.

[1620] San Injazju ta’ Loyola, Eserċizzi spiritwali, 22

[1621] Santu Wistin,

[1622] CIC kan. 983 §1.

[1623] Ara Konċ. Vatikan II, Inter mirifica, 11.

[1624] Ibid., 5.

[1625] Ibid., 8.

[1626] Ibid., 12.

[1627] Ibid.

[1628] Ara Piju XII, diskors tal-25 ta’ Diċembru 1955 u diskors tat-3 ta’ Settembru 1950.

[1629] Ara Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 122-127

[1630] CIC kan. 983 §1.

[1631] Konċ. Vatikan II, Sacrosanctum concilium, 122.

[1632] Ara Konċ. Ta’ Trento: Denzinger-Schonmetzer, 1515.

[1633] Ġwann Pawlu II, enċiklika Dominum et Vivificantem, 55.

[1634] Erma, Mandata pastoris, 2, 1.

[1635] Santu Wistin, De fide et symbolo, 10, 25: PL 40, 196.

[1636] Santu Wistin, Confessiones, 6, 1, 30.

[1637] Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 58.

[1638] Catechismus Romanus, 3, 37.

1638a Ibid.

[1639] San Ġwann Griżostmu, Homiliae in secumdum ad Corinthios, 28, 3-4: PG 61, 594-595.

[1640] Santu Wistin De catechizandis rudibus, 4, 8.

[1641] San Girgor il-Kbir, Moralia in Iob, 31, 45: PL 76, 621.

[1642] San Ġwann Griżostmu, Homilia in ad Romanos, 7, 3: PG 60, 445.

[1643] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 42.

[1644] San Girgor ta’ Nissa, Orationes de beatitudinibus, 1: PG 44, 1200D

[1645] Santu Wistin, De sermone Domini in monte, 1, 1, 3; PL 34, 1232.

[1646] San Girgor ta’ Nissa, Orationes de beatitudinibus, 6: PG 44, 1265A.

[1647] Santu Wistin, De civitate Dei, 22, 30.

[1648] Santa Tereża tal-Bambin Ġesù, manuskritti awtobijografiċi, C 25r.

[1649] San Ġwann Damaxxenu, De fide orthodoxa, 3, 24: PG 94, 1089D.

[1650] Santu Wistin, Sermones, 56, 6, 9: PL 38, 831.

[1651] Santu Wistin, De diversis quaestionibus octoginta tribus, 64, 6: PL 40, 56.

[1652] San Girgor Nazjanzenu, Orationes, 16, 9: PG 35, 954C.

[1653] Ara Istituzzjoni Ġenerali tal-Liturġija tas-Sigħat, 100-109.

[1654] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 2.

[1655] San Ambroġ, Enarrationes in psalmos, 1, 9: PL 14, 924; ara Liturġija tas-sigħat, uff. Tal-qari tas- Sibt tat-12-il ġimgħa.

[1656] San Ġwann Dammaxenu, De fide orthodoxa 3, 24.

[1657] L-imġiddem (ara Mk 1, 40-41); Ġajru (ara Mk 5,36); l-Kangħanija (ara Mk 7,29); il-ħalliel it- tajjeb (ara Lq 23,39-43).

[1658] Dawk li refgħu l-mifluġ (ara Mk 2,5) il-mara li kienet tbati b’nixxija tad-demm, li missitlu l-libsa (ara Mk 5,28); il-mara midinba li ħaslitlu saqajh bi dmugħha u bil-fwejjaħ tagħha (ara Lq 7,37- 38).

[1659] Santu Wistin Enarratio in psalmum, 85, 1; ara Istituzzjoni ġenerali tal-Liturġija tas-Sigħat, 7.

[1660] Santu Wistin, Enarratio in psalmos, 62, 16.

[1661] Ara t-talba tal-pubblikan: “Alla, ħenn għalija, għax jien midneb” (Lq 18,13).

[1662] San Stiefnu talab għal dawk li kienu jħaġġruh (ara Atti 7, 60), kif Ġesù talab għal dawk li sallbuh (ara Lq 23, 28-34).

[1663] Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 8.

[1664] Ara Ibid.

[1665] San Ambroġ, De officiis ministrorum, 1, 88: PL 184, 476C; Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 25.

[1666] Ara Gwigo ta’ Chartreux, Scala claustralium: PL 184, 476C.

[1667] Ara Istituzzjoni Ġenerali tal-Liturġija tas-Sigħat, 9.

[1668] San Ġwann Marija Vianney, Talba.

[1669] Ara Konċ. Vatikan II, Dei Verbum, 10.

[1670] San Girgor Nazjanzenu, Orationes theologicae, 5, 28: PG 36, 165C.

[1671] Sekwenza ta’ Għid il-Ħamsin.

[1672] Liturġija Biżantina, Troparia ta’ l-Għasar ta’ Għid il-Ħamsin.

[1673] Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 62.

[1674] Ara Konċ. Vatikan II, Lumen gentium, 68-69.

[1675] Ara Konċ. Vatikan II, Perfectae caritatis, 2.

[1676] San Bażilju l-Kbir ta’ Ċesarija, Liber de Spiritu Sancto, 26, 62: PG 32, 184A.

[1677] Ara Konċ. Vatikan II, Presbyterorum ordinis, 4-6.

[1678] Ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Catechesi tradendae, 54.

[1679] Ara ibid. 55.

[1680] Ara San Ġwann tas-Salib, Llama de amor viva, it-tielet strofa.

[1681] Ara Konċ. Vatikan II, Perfectae caritatis, 7.

[1682] San Girgor Nazjanzenu, Orationes theologicae, 1, 4.

[1683] San Girgor Nazjanzenu, Orationes theologicae, 1, 4.

[1684] Santa Tereża ta’ Ġesù, Camino de perfeccion, 26.

[1685] Santa Tereża ta’ Ġesù, Libro de la vida, 8.

[1686] Ara San Injazju ta’ Loyola, Eserċizzi spiritwali, 104.

[1687] Ara San Iżakk ta’ Ninwè, Tractatus mystici, ediz. Bedjan, 66.

[1688] San Ġwann tas-Salib, Dichos de luz y amor, 2, 5.

[1689] Ara l-kuntest kollu Ġak 4,1-10; 1,5-8; 5,16.

[1690] Evagrju Pontiku, De oratione, 34: PG 79, 117.

[1691] Santu Wistin, Epistulae, 130, 8. 17: PL 13, 500.

[1692] Evagrju Pontiku, Capita practica ad Anatolium, 49: PG 40, 1245C.

[1693] San Ġwann Griżostmu, Eclogae ex diversis homilis, 2: PG 63, 585.

[1694] San Ġwann Griżostmu, Sermones de Anna, 4, 5: PG 54, 666.

[1695] San Alfonz de Liguori, Del gran mezzo della preghiera.

[1696] Origene, De oratione, 12.

[1697] Didake, 8, 2.

[1698] Constitutiones apostolicae, 7, 24, 1.

[1699] Ara l-Emboliżmu

[1700] Tertulljan, De oratione, 1.

[1701] Ibid., 10.

[1702] San Tumas, Epistulae, 130, 12, 22: PL 33, 502.

[1703] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 2-2, 83. 9.

[1704] Didake, 8, 3.

[1705] San Ġwann Griżostmu, Homilia in Mattheum, 19, 4: PG 57, 278D.

[1706] Tertulljan, De oratione, 1.

[1707] San Tumas ta’ Aquino, Summa Theologiae, 2-2, 83, 9.

[1708] San Pietru Krisologu, Sermones, 71: PL 52, 401CD.

[1709] Tertulljan, De oratione 3.

[1710] San Ċirillu ta’ Ġerusalemm, Catecheses mystagogicae 3, 1: PG 33, 1088A.

[1711] San Ċiprijan, De oratione dominica, 9: PL 4, 525A.

[1712] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 22.

[1713] San Ambroġ, De sacramentis, 5, 19: PL 16, 450C.

[1714] San Ċiprijan, De oratione dominica, 11: PL 4, 526B.

[1715] San Ġwann Griżostmu, Homilia in illud “Angusta est porta” et de oratione Domini, 9, 18.

[1716] San Girgor ta’ Nissa, Homiliae in orationem dominicam, 2: PG 44, 1148B.

[1717] San Ġwann Kassjan, Collationes, 9, 18: PL 44, 1148B.

[1718] Santu Wistin, De sermone Domini in monte, 2, 4, 16: PL 34, 1276.

[1719] Ara Konċ. Vatikan II, Unitatis redintegratio, 8, 22.

[1720] Ara Konċ. Vatikan II, Nostra aetate, 5.

[1721] Santu Wistin, De sermone Domini in monte, 2, 5, 17: PL 14, 1277.

[1722] San Ċirillu ta’ Ġerusalemm, Catecheses mystagpgicae, 5, 11: PG 33, 1117B.

[1723] Ittra lil Dijonjetu, 5, 8-9.

[1724] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 22.

[1725] Jew “ikkonsagrat” għax il-kelma Lhudija tfisser kemm “qaddis” u kemm “ikkonsagrat” (ara Eż 19, 5-6).

[1726] San Ċiprijan, De oratione dominica, 12: PL 4, 526A-527A.

[1727] San Pietru Krisologu, Sermones, 71: PL 52, 402A.

[1728] Tertulljan, De oratione, 3.

[1729] San Ċiprijan, De oration dominica, 13: PL 4, 526A-527A.

[1730] Tertulljan, De oratione, 5.

[1731] Missal Ruman, Talba ewkaristika IV.

[1732] San Ċirillu ta’ Ġerusalemm, Catecheses mystagicae, 5, 15: PG 33, 1120A.

[1733] Ara Konċ. Vatikan II, Gaudium et spes, 22, 32; 39; 45; Pawlu VI, eżortazzjoni appostolika Evangelii nuntiandi, 31.

[1734] Oriġene, De oratione, 26.

[1735] San Ġwann Griżostmu, Homilia in Matthaeum, 19, 5: PG 57, 280B.

[1736] Santu Wistin, De sermone Domini in monte, 2, 6, 24: PL 34, 1279.

[1737] San Ċiprijan, De oratione dominica, 21: PL 4, 534A.

[1738] Ara Konċ. Vatikan II, Apostolicam actuositatem, 5.

[1739] Ara San Benedittu, Regula, 20, 45.

[1740] Jingħad li ntqal minn San Injazju ta’ Loyola u jinsab ċitat fil-ktieb ta’ E. Bianco, Dizionario di pensieri citabili, 26.

[1741] San Ambroġ, De sacramentis, 5, 26: PL 16, 453A.

[1742] San Injazju ta’ Antjokja, Epistula ad Ephesios, 20, 2: PG 5, 661.

[1743] Santu Wistin, Sermones, 57, 7, 7: PL 38, 389.

[1744] San Pietru Krisologu, Sermones, 71: PL 52, 402D.

[1745] Ġwann Pawlu II, enċiklika Dives in misericordia, 14.

[1746] San Ċiprijan, De oratione dominica, 23 PL 4, 535C-536A.

[1747] Oriġene, De oratione, 29.

[1748] Ara Ġwann Pawlu II, eżortazzjoni appostolika Reconciliatio et paonitentia, 16.

[1749] Missal Ruman, Talba ewkaristika IV.

[1750] San Ambroġ, De sacramentis, 5, 30: PL 16, 454AB.

[1751] Missal Ruman, Emboliżmu.

[1752] San Ċirillu ta’ Ġerusalemm, Catecheses mystagogicae, 5, 18: PG 33, 1124A.