Ara wkoll ...

L-Eżortazzjoni Appostilika Postsinodali tal-Papa Franġisku, Querida Amazonia ...

It-Talba tal-Papa Franġisku lill-Madonna fi tmiem l-Eżortazzjoni Appostolika ...

Dokument Finali tas-Sinodu dwar l-Amażonja

SINODU SPEĊJALI GĦAR-REĠJUN AMAŻONIKU

L-AMAŻONJA: TOROQ ĠODDA GĦALL-KNISJA U GĦAL EKOLOĠIJA INTEGRALI

26 ta’ Ottubru 2019

miġjub għall-Malti mit-Taljan minn Joe Huber

INDIĊI

INTRODUZZJONI

KAPITLU 1

L-AMAŻONJA: MIS-SMIGĦ LEJN KONVERŻJONI INTEGRALI

Il-leħen u l-għanja tal-Amażonja bħala messaġġ ta’ ħajja

L-għajta tal-art u l-għajta tal-foqra

Il-Knisja fir-reġjun Amażoniku

Imsejħin għal konverżjoni integrali

KAPITLU 2

TOROQ ĠODDA GĦAL KONVERŻJONI PASTORALI

Il-Knisja fil-ħruġ missjunarju

a. Knisja Samaritana, ħanina, solidali

b. Knisja fi djalogu ekumeniku, interreliġjuż u kulturali

Knisja missjunarja li taqdi u takkumpanja l-popli Amażoniċi

a. Knisja bil-wiċċ indiġenu, tal-bdiewa u tal-afrodixxendenti

b. Knisja bil-wiċċ tal-migranti

ċ. Knisja b’wiċċ żgħażugħ

d. Knisja li tterraq toroq ġodda ta’ pastorali fl-ibliet

e. Spiritwalità tas-smigħ u tat-tħabbir

Toroq ġodda għal konverżjoni pastorali

KAPITLU 3

TOROQ ĠODDA GĦAL KONVERŻJONI KULTURALI

Il-wiċċ tal-Knisja fil-popli tal-Amażonja

a. Il-valuri kulturali tal-popli Amażoniċi

b. Knisja preżenti u alleata mal-popli fit-territorji tagħhom

Toroq għal Knisja inkulturata

a. Il-ħajja tal-fidi mistqarra mill-pjetà popolari u mill-katekeżi inkulturata

b. Il-misteru tal-fidi fid-dawl ta’ teoloġija inkulturata

Toroq għal Knisja interkulturali

a. Ir-rispett tal-kulturi u tad-drittijiet tal-popli

b. Il-promozzjoni tad-djalogu interkulturali f’dinja globalizzata

ċ. L-isfidi għas-saħħa, l-edukazzjoni u l-komunikazzjoni

Toroq ġodda għal konverżjoni kulturali

KAPITLU 4

TOROQ ĠODDA GĦAL KONVERŻJONI EKOLOĠIKA

Lejn ekoloġija integrali ibda mill-Enċiklika Laudato si’

a. Theddid għall-bijoma Amażonika u għall-popli tagħha

b. L-isfida ta’ mudelli ġodda ta’ żvilupp ekwu, solidali u sostenibbli

Knisja li tieħu ħsieb “id-dar komuni” fl-Amażonja

a. Id-dimensjoni soċjoambjentali tal-evanġelizzazzjoni

b. Knisja fqira, ma’ u għall-foqra, ibda mill-periferiji vulnerabbli

Toroq ġodda għall-promozzjoni ta’ ekoloġija integrali

a. Talba profetika u messaġġ ta’ tama lill-Knisja kollha u lid-dinja kollha

b. Osservatorju Soċjo-Pastorali Amażoniku

KAPITLU 5

TOROQ ĠODDA GĦAL KONVERŻJONI SINODALI

Is-sinodalità missjunarja fil-Knisja tal-Amażonja

a. Is-sinodalità missjunarja tal-Poplu kollu ta’ Alla bit-tmexxija tal-Ispirtu

b. Spiritwalità tal-komunjoni sinodali bit-tmexxija tal-Ispirtu

ċ. Lejn stil sinodali ta’ ħajja u ħidma fir-reġjun Amażoniku

Toroq ġodda għall-ministerjalità ekkleżjali

a. Knisja ministerjali u ministeri ġodda

b. Il-ħajja konsagrata

ċ. Il-preżenza u s-siegħa tal-mara

d. Djakonat permanenti

e. Toroq ta’ formazzjoni inkulturata

f. L-Ewkaristija, għajn u quċċata tal-komunjoni sinodali

Toroq ġodda għas-sinodalità ekkleżjali

a. Strutturi sinodali reġjonali fil-Knisja Amażonika

b. L-Università u strutturi sinodali ġodda Amażoniċi

ċ. Organiżmu Ekkleżjali Reġjonali Postsinodali għar-reġjun Amażoniku

d. Rit għall-popli indiġeni (oriġinarji)

KONKLUŻJONI

AKRONIMI

AG              Konċilju Vatikan II, Digriet Ad Gentes (7 ta’ Diċembru, 1965)

KKK            Katekiżmu tal-Knisja Kattolka

CELAM      Kunsill Episkopali tal-Amerika Latina

KIDU          Kummissjoni Inter-Amerikana tad-Drittijiet Umani

KLAR         Konfederazzjoni tar-Reliġjużi Rġiel u Nisa tal-Amerika Latina u l-Karribew

KTI             Kummissjoni Teoloġika Internazzjonali

DAp.           Il-V Konferenza Ġenerali tal-Episkopat Latino-Amerikan u l-Karribew, Dokument ta’ Aparecida (13-31 ta’ Mejju 2007)

DP              It-III Konferenza Ġenerali tal-Episkopat Latino-Amerikan u tal-Karribew, Dokument ta’ Puebla (28 ta’ Jannar – 13 ta’ Frar 1979)

EG              Il-Papa Franġisku, Eżortazzjoni appostolika Il-Ferħ tal-Vanġelu (24 ta’ Novembru 2013)

EN              San Pawlu VI, Eżortazzjoni appostolika postsinodali Evangelii nuntiandi (8 ta’ Diċembru 1975)

Fr.PM         Il-Papa Franġisku, Diskors waqt il-laqgħa mal-popli tal-Amażonja, Porto Maldonado, 19 ta’ Jannar 2018

GS              Konċilju Vatikan II, Kostituzzjoni pastorali Gaudium et spes (7 ta’ Diċembru 1965)

LG              Konċilju Vatikan II, Kostituzzjoni dommatika Lumen gentium (21 ta’ Novembru 1964)

LS               Il-Papa Franġsiku, Ittra enċiklika Laudato si’ (25 ta’ Marzu 2015)

PDV           San Ġwanni Pawlu II, Eżortazzjoni appostolika postsinodali Pastores dabo vobis (25 ta’ Marzu 1992)

OE              Konċilju Vatikan II, Digriet Orientalium Ecclesiarium (21 ta’ Novembru 1964)

PIACI         Pueblos Indígenas en Aislamiento y Contacto Inicial (Popli Indiġeni f’iżolament u kuntatt tal-bidu)

PIAV           Pueblos Indígenas en Aislamiento Voluntario (Popli Indiġeni f’iżolament volontarju)

PO              Konċilju Vatikan II, Digriet Presbyterorum ordinis (7 ta’ Novembru 1965)

REPAM      Rete Ecclesiale PanAmazzonica

SC              Konċilju Vatikan II, Kostituzzjoni Sacrosanctum Concilium (4 ta’ Diċembru 1963)

INTRODUZZJONI

1. Imbagħad dak li hu bilqiegħda fuq it-tron qal: “Ara, se nġedded kollox”. Qalli: “Ikteb, għax dawn il-kelmiet huma minnhom u ta’ min joqgħod fuqhom” (Apok 21:5).

Wara mixja sinodali twila ta’ smigħ tal-Poplu ta’ Alla fil-Knisja Amażonika, li kien inawgurat mill-Papa Franġisku fiż-żjara li għamel fl-Amażonja nhar id-19 ta’ Jannar 2018, sar is-Sinodu f’Ruma b’laqgħa fraterna ta’ 21 ġurnata, f’Ottubru 2019. Kien hemm klima ta’ skambju miftuħ, ħieles u mimli rispett bejn l-Isqfijiet ragħajja tal-Amażonja. Konna xhieda li ħadna sehem fi ġrajja ekkleżjali maħkuma mill-ħtieġa urġenti li jinfetħu mogħdijiet ġodda għall-Knisja tat-territorju. Qsamna bejnietna ħidma serja f’atmosfera mmarkata mill-konvinzjoni li nisimgħu leħen l-Ispirtu li kien fostna.

Is-Sinodu seħħ fi klima fraterna u ta’ talb. Bosta drabi l-interventi kienu akkumpanjati minn ċapċip u kant, u kollha kienu kkontemplati b’waqtiet ta’ silenzju profond. ’Il barra mill-awla sinodali kien hemm preżenza qawwija ħafna ta’ persuni li ġew mid-dinja Amażonika li organizzaw attivitajiet ta’ sostenn permezz ta’ attivitajiet diversi u purċissjonijiet, bħal dik tal-ftuħ b’kant u żfin li akkumpanjaw lill-Qdusija Tiegħu minn fejn il-qabar ta’ San Pietru sas-sala sinodali. Il-Via Crucis tal-martri tal-Amażonja ħalliet impatt kbir. Kien hemm ukoll preżenza qawwija ħafna tal-midja internazzjonali.

2. Il-parteċipanti kollha wrew li jifhmu mill-qiegħ nett is-sitwazzjoni drammatika ta’ qerda li qed tolqot lill-Amażonja. Dan ifisser għajbien ta’ territorju u tal-abitanti tiegħu, partikolarment tal-popli indiġeni. Il-foresta Amażonika hija “qalb bijoloġika” għall-Art, mhedda dejjem iżjed, aktar ma jgħaddi żmien. Fil-fatt tinsab f’qagħda fejn hemm ġirja bla rażan lejn il-mewt. Teħtieġ tibdil radikali b’urġenza kbira, direzzjoni ġdida li ssalvaha. Hemm provi xjentifiċi li juru li jekk il-bijoma [komunità naturali kbira ta’ flora u fawna li tkun addattat ruħha għall-kundizzjonijiet partikolari fejn tinsab) Amażonika tgħib, ikollha impatt katastrofiku fuq il-pjaneta kollha kemm hi!

3. Il-mixja sinodali tal-Poplu ta’ Alla fiż-żmien ta’ tħejjija ħadet sehem fiha l-Knisja kollha tat-territorju, l-Isqfijiet, il-missjunarji rġiel u nisa, il-membri tal-Knejjes ta’ konfessjonijiet Insara oħra, il-lajċi rġiel u nisa u bosta rappreżentanti tal-popli indiġeni, biex issawwar id-dokument ta’ tħejjija li nebbaħ L-istrument tal-ħidma (Instrumentum laboris). Ta’ min jisħaq dwar l-importanza tas-smigħ tal-vuċi tal-Amażonja, imqanqla mill-Ispirtu s-Santu fl-għajta tal-art miġruħa u tal-abitanti tagħha. Kien hemm parteċipazzjoni attiva ta’ aktar minn 87,000 persuna ġejjin minn bliet u kulturi differenti, kif ukoll ta’ għadd kbir ta’ gruppi minn setturi ekkleżjali oħrajn flimkien mal-kontribut ta’ akkademiċi u organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili dwar it-temi speċifiċi ewlenin.

4. Iċ-ċelebrazzjoni tas-Sinodu wriet biċ-ċar kemm il-leħen tal-Amażonja u s-sentimenti tar-ragħajja li ħadu sehem kienu kumplimentari għal xulxin. Kienet esperjenza ġdida ta’ smigħ biex isir dixxerniment ta’ leħen l-Ispirtu s-Santu li jmexxi l-Knisja lejn triqat ġodda ta’ preżenza, evanġelizzazzjoni u djalogu interkulturali fl-Amażonja. Dak li ntalab, u li ħareġ mill-proċess ta’ tħejjija, li l-Knisja tkun alleata tad-dinja Amażonika, kien affermat b’mod qawwi. Iċ-ċelebrazzjoni qed tintemm b’ferħ kbir u bit-tama li tħaddan u tqiegħed fis-seħħ il-mudell il-ġdid tal-ekoloġija integrali, il-ħarsien “tad-dar komuni” u d-difiża tal-Amażonja.

KAPITLU 1

L-AMAŻONJA: MIS-SMIGĦ LEJN IL-KONVERŻJONI INTEGRALI

“U wrieni x-xmara tal-ilma tal-Ħajja, ċara daqs il-kristall,

tgelgel mit-tron ta’ Alla u tal-Ħaruf” (Apok 22:1).

5. Kristu jorjentana lejn l-Amażonja (ara Pawlu VI, Messaġġ lill-Pellegrini f’Belém do Parà, 10 ta’ Ottubru 1971). Hu jeħles lil kulħadd mid-dnub u jrodd id-dinjità lil ulied Alla. Meta nagħtu widen għal-leħen tal-Amażonja, bl-ispirtu partikolari tad-dixxiplu u fid-dawl tal-Kelma ta’ Alla u tat-Tradizzjoni, inħossuna mbuttati lejn konverżjoni profonda mill-iskemi u mill-istrutturi tagħna biex nersqu lejn Kristu u l-Evanġelju tiegħu.

Il-leħen u l-għanja tal-Amażonja bħala messaġġ tal-ħajja

6. Fl-Amażonja l-ħajja hi mwaħħda u integrata mat-territorju li, f’dak li għandu x’jaqsam mal-ispazju fiżiku vitali u li jmantni, huwa possibbiltà, ikel u limitu tal-ħajja. L-Amażonja, imsejħa wkoll Panamażonja, hi territorju enormi b’popolazzjoni stmata ta’ 33,600,000 abitant li minnhom bejn 2 u 2.5 miljun huma indiġeni. Din il-firxa magħmula mix-xmara Rio tal-Amażoni u t-tributarji tagħha kollha, hi mifruxa fuq disa’ pajjiżi: il-Bolivja, il-Perù, l-Ekwador, il-Kolombja, il-Veneżwela, il-Brażil, il-Guyana, is-Suriname u l-Guyana Franċiża. Ir-reġjun Amażoniku hu essenzjali għal kif u fejn tagħmel ix-xita fir-reġjuni tal-Amerika ta’ Isfel u jagħti sehmu wkoll fil-movimenti l-kbar tal-arja madwar il-pjaneta kollha; bħalissa, fid-dawl tat-tibdil tal-klima bl-azzjoni diretta tal-bniedem, hija t-tieni żona l-aktar vulnerabbli fid-dinja.

7. L-ilma u l-art ta’ dan ir-reġjun imantnu u jsostnu n-natura, il-ħajja u l-kulturi ta’ mijiet ta’ komunitajiet indiġeni, ta’ bdiewa, dixxendenti ta’ nisel Afrikan, metiċċi, kolonisti, popolazzjonijiet li jgħixu max-xtut tax-xmajjar u abitanti tal-ibliet. L-ilma, għajn tal-ħajja, għandu tifsira simbolika għanja. Fir-reġjun Amażoniku, iċ-ċiklu tal-ilma hu l-ħolqa li tgħaqqad kollox flimkien. Tgħaqqad flimkien l-ekosistemi, il-kulturi u l-iżvilupp tat-territorju.

8. Fir-reġjun Amażoniku hemm realtà multietnika u multikulturali. Id-diversi popli għarfu jadattaw ruħhom għat-territorju. Fil-qafas ta’ kull kutura huma bnew u reġgħu bnew il-viżjoni kożmika tagħhom, is-sinjali tagħhom bit-tifsir tagħhom u l-viżjoni dwar il-ġejjieni tagħhom. Fil-kulturi u fil-popli indiġeni, drawwiet antiki u tifsir mitiku jgħammru flimkien mat-teknoloġiji u l-isfidi moderni. Il-bixra tal-uċuħ li jgħammru fl-Amażonja hi varjata ħafna. Minbarra l-popli oriġinarji hemm taħlit kbir ta’ razez li nibet mil-laqgħa u min-nuqqas ta’ laqgħa bejn id-diversi popli.

9. Ix-xenqa tal-popli indiġeni Amażoniċi għal ħajja abbundanti tikkonkretizza ruħha f’dak li huma jsejħulu “l-ħajja tajba”, li sseħħ fil-milja tagħha fil-Beatitudnijiet. Huwa l-għajxien f’armonija magħhom infushom, man-natura, mal-essri umani u mal-Essri suprem, għaliex teżisti interkomunikazzjoni bejn il-kożmu kollu, fejn la hemm min ibarri u lanqas min hu mwarrab, u fejn huma jistgħu jsawru proġett ta’ ħajja sħiħa għal kulħadd. Il-mod kif huma jfasslu l-ħajja huwa kkaratterizzat mir-rabta u l-armonija tar-relazzjonijiet bejn l-ilma, it-territorju u n-natura, il-ħajja komunitarja u l-kultura, Alla u d-diversi qawwiet spiritwali. Għalihom “ħajja tajba” tfisser li jifhmu ċ-ċentralità tal-karattru relazzjonali traxxendenti tal-essri umani u tal-maħluq, u timplika “l-aġir sewwa”. Dan il-mod integrali jsib it-tifsira tiegħu fil-mod partikolari kif huma jorganizzaw ruħhom, ibda mill-familja u l-komunità, u li jħaddan fih l-użu responsabbli tal-ġid kollu tal-maħluq. Il-popli indiġeni huma mxennqin biex jiksbu kundizzjonijiet ta’ ħajja aħjar, l-aktar fil-qasam tas-saħħa u tal-edukazzjoni, biex igawdu mill-iżvilupp sostenibbli li huma stess ikunu l-protagonisti tiegħu u li jistgħu jiddixxernu, żvilupp li jħares l-armonija tal-mod kif jgħixu l-ħajja tradizzjonali, fi djalogu bejn id-dehen u t-teknoloġija tal-antenati tagħhom ma’ dawk miksubin fi żmien aktar qrib.

L-għajta tal-art u l-għajta tal-foqra

10. Madankollu, illum l-Amażonja hi ġmiel miġruħ u ddeformat, imkien ta’ swied il-qalb u vjolenza. L-attakki fuq in-natura qed iħallu konsegwenzi fuq il-ħajja tal-popli. Din il-kriżi soċjoambjentali waħdanija ħarġet ċar fis-smigħ presinodali, li ħareġ għad-dawl dan it-theddid għall-ħajja: it-teħid bla dritt u l-privatizzazzjoni tal-ġid naturali bħalma hu l-ilma; konċessjonijiet legali għall-industriji tal-injam flimkien ma’ industriji tal-injam illegali; kaċċa u sajd illegali u bla kontroll; megaproġetti mhux sostenibbli (proġetti idroelettriċi, konċessjonijiet fil-foresti, diżboskament bla rażan, sfruttament tal-kultivazzjoni, infrastrutturi varji, infrastrutturi li jużaw l-ilma, ferroviji, proġetti minerarji u taż-żejt); taħsir tal-arja minħabba l-industriji li jfittxu ż-żejt u miżbliet tal-bliet; u, fuq kollox, it-tibdil tal-klima. Dan hu theddid reali li jħalli konsegwenzi soċjali gravi: mard minħabba t-tinġis, traffikar tad-droga, gruppi armati illegali, alkoliżmu, vjolenza fuq in-nisa, sfruttament sesswali, traffikar u negozjar tal-persuni, bejgħ tal-organi, turiżmu sesswali, telfien tal-kultura oriġinarja u tal-identità (lingwa, użanzi spiritwali u drawwiet), mexxejja u difensuri tat-territorju mixlija u maqtulin. Wara dan kollu hemm interessi ekonomiċi u politiċi tas-setturi dominanti bil-kompliċità ta’ xi membri tal-gvernijiet u awtoritajiet indiġeni oħra. Il-vittmi huma dejjem dawk l-aktar dgħajfa, it-tfal, iż-żgħażagħ, in-nisa u oħtna, ommna l-art.

11. Min-naħa tagħha, il-komunità xjentifika qed twissi dwar ir-riskji li ġġib id-deforestazzjoni, li llum qed toqrob is-17% tal-foresta Amażonika kollha, u hi theddida għall-ekosistema kollu kemm hu, għax qed tqiegħed fil-periklu l-bijodiversità u qed tibdel iċ-ċiklu vitali tal-ilma li jgħajjex il-foresta tropikali. Minbarra hekk, l-Amażonja għandha r-rwol fundamentali biex tmewwet it-tibdil tal-klima u tipprovdi sistemi ta’ sapport vitali ta’ valur bla qies u fundamentali marbut mal-ilma, il-ħamrija, il-foresti u l-massa bijoloġika. Fl-istess ħin, l-esperti jfakkru li bit-tħaddim tax-xjenza u t-teknoloġiji avvanzati bit-tħaddim tal-bijoekonomija innovattiva fil-foresti verġni u x-xmajjar, hu possibbli li jkun kontribut biex isalva l-foresta tropikali, iħares l-ekosistemi tal-Amażonja u lill-popli indiġeni u tradizzjonali, u fl-istess ħin ikunu ta’ kontribut għall-attivitajiet ekonomiċi sostenibbli.

12. Fenomenu li jeħtieġ attenzjoni hu l-migrazzjoni. Fir-reġjun Amażoniku jeżistu tliet proċessi migratorji f’daqqa. L-ewwel nett, il-każi ta’ ċaqliq ta’ gruppi indiġeni f’territorji ta’ ċirkolazzjoni tradizzjonali, mifrudin minn fruntieri nazzjonali u internazzjonali. It-tieni, iċ-ċaqliq ta’ bilfors ta’ popli indiġeni li jgħixu max-xtut tax-xmajjar, imkeċċijin mit-territorji tagħhom, li tendenzjalment jispiċċaw jgħixu fiż-żoni l-aktar foqra u l-aktar imħarbta tal-ibliet; it-tielet każ hija l-migrazzjoni interreġjonali ta’ bilfors u l-fenomenu tar-rifuġjati mġagħlin jitilqu minn pajjiżhom (fosthom il-Veneżwela, il-Haiti u l-Kuba) li jkollhom jużaw l-Amażonja bħala kuritur migratorju.

13. Iċ-ċaqliq ta’ gruppi indiġeni mkeċċijin mit-territorji tagħhom jew illixkati mit-tlellix falz tal-kultura urbana, huwa fattur ta’ speċifiċità unika tal-movimenti migratorji tal-Amażonja. Il-każi li minħabba fihom iċ-ċaqliq ta’ dawn il-gruppi jsir fit-territorji taċ-ċirkolazzjoni tradizzjonali indiġena, mifrudin minn fruntieri nazzjonali u internazzjonali, jeħtieġu attenzjoni pastorali li tittraxxendi l-fruntieri u li għandha tinkludi d-dritt taċ-ċirkolazzjoni ħielsa ta’ dawn il-popli. Iċ-ċaqliq tal-persuni umani fl-Amażonja juri l-wiċċ ta’ Ġesù Kristu fqajjar u mġewwaħ (ara Mt 25:35), imkeċċi u bla saqaf (ara Mt 2:13-14), imma jidher ukoll fil-fatt li l-migrazzjoni qed tkun aktar femminili għax lil eluf ta’ nisa tirrendihom vulnerabbli għat-traffikar tal-essri umani, waħda mill-agħar għamliet ta’ vjolenza kontra n-nisa u waħda mill-aktar vjolazzjonijiet perversi tad-drittijiet umani. It-traffikar tal-persuni marbut mal-migrazzjoni jeħtieġ ħidma pastorali permanenti f’din ix-xibka.

14. Il-ħajja tal-komunità Amażonika li għad mhix mimsusa mill-influwenzi taċ-ċiviltà tal-Punent tidher fit-twemmin u r-riti għall-azzjoni tal-ispirti tad-divinità, li għandhom bosta ismijiet ma’ u fit-territorju, ma’ u b’relazzjoni man-natura (LS 16, 91, 117, 138, 240). Aħna nagħrfu li għal eluf ta’ snin dawk il-komunitajiet ħadu ħsieb l-art tagħhom, l-ilma u l-foresti tagħhom, u rnexxilhom jippreservawhom sal-lum sabiex l-umanità tkun tista’ tgawdi r-rigali gratwiti tal-ħolqien ta’ Alla. It-toroq ġodda tal-evanġelizzazzjoni għandhom jinbnew bi djalogu ma’ dan l-għarfien fundamentali, u li fihom jimmanifestaw ruħhom bħala żerriegħa tal-Kelma.

Il-Knisja fir-reġjun Amażoniku

15. Fil-proċess tas-smigħ tal-għajta tat-territorju u tal-għajta tal-popli, il-Knisja trid iżżomm ħajja l-memorja tal-passi tagħha. L-evanġelizzazzjoni fl-Amerika Latina kienet don tal-Providenza li ssejjaħ lil kulħadd għas-salvazzjoni fi Kristu. Minkejja l-kolonizzazzjoni militari, politika u kulturali, u ’l hinn mir-regħba u l-ambizzjoni tal-kolonizzaturi, kien hemm bosta missjunarji li taw ħajjithom biex iwasslu l-Evanġelju. Is-sentiment missjunarju kien ta’ ispirazzjoni mhux biss għall-formazzjoni tal-komunitajiet Insara, iżda wkoll għal-leġislazzjoni bħalma huma l-Liġijiet tal-Indji, li kienu jħarsu d-dinjità tal-indiġeni kontra l-aggressjonijiet magħmulin bi ħsara għall-popli u t-territorji tagħhom. Dawn l-abbużi kienu ġerrħu lill-komunitajiet u dallmu l-messaġġ tal-Bxara t-Tajba. It-tħabbir ta’ Kristu spiss sar b’konfoffa mas-setgħat li kienu jisfruttaw ir-riżorsi u jjassru lill-popolazzjonijiet. Bħalissa l-Knisja għandha l-opportunità storika li tinqata’ minn ma’ dawn il-potenzi kolonizzaturi billi tisma’ lill-popli Amażoniċi ħalli, b’mod trasparenti twettaq il-ħidma profetika tagħha. Minbarra dan, il-kriżi soċjo-ambjentali tiftaħ opportunitajiet ġodda biex Kristu jkun ippreżentat bil-potenzjal kollu tiegħu li jeħles u jumanizza.

16. Waħda mill-paġni l-aktar glorjużi tal-Amażonja hi miktuba mill-martri. Is-sehem tas-segwaċi ta’ Kristu fil-passjoni, il-mewt u l-qawmien glorjuż tiegħu baqa; mal-Knisja sal-ġurnata tal-lum, speċjalment fil-waqtiet u fil-postijiet li fihom, minħabba l-Evanġelju ta’ Ġesù, hi tgħix f’ambjent ta’ kuntradizzjoni sħiħa kif isir illum ma’ dawk li b’kuraġġ jitqabdu favur ekoloġija integrali fl-Amażonja. Dan is-Sinodu b’ammirazzjoni jagħti għarfien li dawk li jitqabdu, b’riskju kbir għal ħajjithom, biex jiddefendu l-eżistenza ta’ dan it-territorju.

Imsejħin għal konverżjoni integrali

17. Is-smigħ tal-għajta tal-art u l-għajta tal-foqra u tal-popli tal-Amażonja li aħna mexjin magħhom, hu sejħa biex nagħmlu konverżjoni vera u integrali, b’ħajja sempliċi u sobrja, kollox mantnut bi spiritwalità mistika fuq l-istil ta’ San Franġisk ta’ Assisi, eżempju ta’ konverżjoni integrali li hu għex bl-hena u l-ferħ Nisrani (ara LS 20-12). Il-qari tal-Kelma ta’ Alla fi spirtu ta’ talb jgħinna nidħlu aktar fil-fond u niskopru t-tnehid tal-Ispirtu u jkun ta’ kuraġġ għall-impenn tagħna biex nieħdu ħsieb “id-dar komuni” tagħna.

18. Bħala Knisja ta’ dixxipli missjunarji, nitolbu bil-ħerqa l-grazzja ta’ din il-konverżjoni li titlob “li tara li l-konsegwenzi kollha tal-laqgħa ma’ Ġesù fir-relazzjonijiet mad-dinja ta’ madwarhom ikunu jidhru kif imiss” (LS 217); konverżjoni personali u komunitarja li timpenjana biex aħna nirrelataw b’armonija mal-opra ħallieqa ta’ Alla, li hi “d-dar komuni”; konverżjoni li tmexxi ’l quddiem il-ħolqien ta’ strutturi f’armonija mal-ħarsien tal-maħluq; konverżjoni pastorali msejsa fuq is-sinodalità, li tagħti għarfien lill-interazzjoni ta’ dak kollu li hu maħluq. Konverżjoni li twasslana biex inkunu Knisja li toħroġ, u tidħol fil-qlub tal-popli Amażoniċi kollha.

19. B’hekk, l-unika konverżjoni lejn l-Evanġelju ħaj, li hu Ġesù Kristu, tkun tista’ tinfirex f’dimensjonijiet marbutin ma’ xulxin sabiex tqanqal il-ħruġ lejn il-periferiji eżistenzjali, soċjali u ġeografiċi tal-Amażonja. Dawn id-dimensjonijiet huma: dik pastorali, dik kulturali, dik ekoloġika u dik sinodali, li se jkunu żviluppati aktar fl-erba’ kapitli li jmiss.

KAPITLU 2

TOROQ ĠODDA GĦAL KONVERŻJONI PASTORALI

“Jekk wieħed ma jitwelidx mill-ilma u l-Ispirtu, ma jistax jidħol fis-Saltna ta’ Alla” (Ġw 3:5).

20. Knisja missjunarja li toħroġ, titlob minna konverżjoni pastorali. Fl-Amażonja dan il-‘mixi’ jfisser ukoll ‘tbaħħir’ fuq ix-xmajjar tagħna, l-għadajjar tagħna, qalb niesna. Fl-Amażonja l-ilma jgħaqqadna, mhux jifridna. Il-konverżjoni pastorali tagħna għandha tkun ‘Samaritana’, fi djalogu, nakkumpanjaw lill-persuni b’uċuħ konkreti ta’ indiġeni, bdiewa, afrodixxendenti u migranti, żgħażagħ, abitanti tal-ibliet. Dan kollu jitlob spiritwalità ta’ smigħ u tħabbir. Dan hu l-mod kif aħna rridu nimxu u ‘nbaħħru’ f’dan il-kapitlu.

Il-Knisja fil-ħruġ missjunarju

21. Il-Knisja hi missjunarja min-natura tagħha u taf li l-bidu tagħha ġej mill-“fawwara tal-imħabba ta’ Alla” (ara AG 2). Id-dinamiżmu missjunarju li jinbet mill-imħabba ta’ Alla, jilma, jitkattar, ifur u jinfirex mal-univers kollu. Bil-Magħmudija aħna mdaħħlin fid-dinamika tal-imħabba bis-saħħa tal-laqgħa tagħna ma’ Ġesù li jagħti xefaq ġdid lill-ħajja (ara DAp 12). Dan it-tfawwir jimbotta lill-Knisja lejn konverżjoni pastorali u jibdilna f’komunitajiet ħajjin li jaħdmu ras imb ras u f’nisġa sħiħa għas-servizz tal-evanġelizzazzjoni. Mifhuma f’dan id-dawl, il-missjoni mhix xi ħaġa fakultattiva, attività oħra fost oħrajn tal-Knisja, imma hi l-istess natura tagħha. Il-Knisja hi missjoni! “L-azzjoni missjunarja hija l-mudell ta’ kull opra li tagħmel il-Knisja” (EG 15). Li tkun dixxiplu missjunarju jfisser li tagħmel aktar milli twettaq xi dmir jew tagħmel xi ħaġa. Post id-dixxiplu missjunarju huwa l-ħajja nfisha. “Lilna dixxipli tiegħu, Ġesù wriena li l-missjoni tagħna fid-dinja ma tistax tibqa’ statika, imma trid itterraq. In-Nisrani hu bniedem itineranti, li jimxi” (il-Papa Franġisku, Angelus, 30 ta’ Ġunju 2019).

a. Knisja Samaritana, ħanina, solidali

22. Irridu nkunu Knisja Amażonika Samaritana, inkarnata bl-istess mod li bih kien inkarnat Kristu: “Hu rafa’ fuqu d-dgħufija tagħna, u tgħabba bil-mard tagħna” (Mt 8:17b). Dak li ftaqar minħabba fina, sabiex aħna nistagħnu permezz tal-faqar tiegħu (ara 2 Kor 8:9), permezz tal-Ispirtu, iħeġġeġ lid-dixxipli missjunarji tal-lum biex joħorġu jiltaqgħu ma’ kulħadd, speċjalment mal-popli oriġinarji (indiġeni), il-foqra, l-imwarrbin mis-soċjetà u oħrajn. Aħna nixtiequ wkoll Knisja tixbah lill-Maddalena, li tħossha maħbuba u rrikonċiljata, li bil-ferħ u l-konvinzjoni tħabbar lil Kristu msallab u mqajjem mill-imwiet. Knisja Marjana li tnissel ulied fil-fidi u tedukahom bl-imħabba u l-paċenzja, billi titgħallem ukoll mill-għana tal-popli. Irridu nkunu Knisja qaddejja, kerigmatika, edukatriċi u inkulturata qalb il-popli li nservu.

b. Knisja fi djalogu ekumeniku, interreliġjuż u kulturali

23. Ir-realtà multietnika u multireliġjuża tal-Amażonja titlob atteġġjament ta’ djalogu miftuħ, billi tagħraf ukoll il-varjetà ta’ dawk li tiddiskuti magħhom: il-popli indiġeni, l-abitanti tax-xmajjar, il-bdiewa u l-afrodixxendenti, il-Knejjes l-oħra u d-denominazzjonijiet reliġjużi, l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili, il-movimenti soċjali popolari, l-Istat, f’kelma waħda, il-persuni kollha ta’ rieda tajba li jridu jiddefendu l-ħajja, l-integrità tal-ħolqien, il-paċi u l-ġid komuni.

24. Fl-Amżonja, “ir-relazzjonijiet bejn il-Kattoliċi u l-Pentekostali, il-Kariżmatiċi u l-Evanġeliċi mhumiex tajbin wisq. Il-komunitajiet ġodda li nibtu, imsejsin fuq il-personalità ta’ xi predikaturi, huma ta’ kuntrast qawwi mal-prinċipji u l-esperjenza ekkleżjoloġika tal-Knejjes storiċi u din tista’ tkun qoxra li taħbi l-periklu li ġġorr lil dak li jkun fuq mewġ emozzjonali tal-mument jew li l-esperjenza tal-fidi tagħlaqha f’ambjenti protetti u żguri. Il-fatt li mhux ftit Kattoliċi qed jinġibdu lejn dawn il-komunitajiet qed joħloq kunflitt, imma, min-naħa tagħna, jista’ jkun raġuni biex neżaminaw lilna nfusna u niġġeddu pastoralment” (il-Papa Franġisku, Udjenza lill-parteċipanti tal-Kunsill Pontifiċju Plenarju għall-Promozzjoni tal-Għaqda bejn l-Insara, 28 ta’ Settmebru 2018). Id-djalogu ekumeniku, interreliġjuż u interkulturali għandu jitqies bħala t-triq waħdanija tal-evanġelizzazzjoni fl-Amażonja (ara DAp 227). L-Amażonja hi taħlita ta’ twemmin, l-aktar Nisrani. Quddiem din ir-realtà, quddiemna jinfetħu mogħdijiet ta’ komunjoni: “Mhux biżżejjed li jintwerew sentimenti tajbin. Hemm bżonn ta’ ġesti konkreti li jirfdu l-qlub u jċaqalqu l-kuxjenzi biex iqanqlu lil kulħadd għal dik il-konverżjoni interjuri li hi l-kundizzjoni meħtieġa għal kull progress fit-triq tal-ekumeniżmu” (Benedittu XVI, “Missa pro Ecclesia”, Messaġġ fi tmiem l-ewwel Konċelebrazzjoni Ewkaristika mal-Kardinali eletturi, fil-Cappella Sistina, 20 ta’ April 2005). Iċ-ċentralità tal-Kelma ta’ Alla fil-ħajja tal-komunitajiet tagħna hija fattur ta’ għaqda u djalogu. Madwar il-Kelma jistgħu jitwettqu tant azzjonijiet komuni: traduzzjonijiet tal-Bibbja fil-lingwi lokali, edizzjonijiet maqbula, tixrid u tqassim tal-Bibbja, laqgħat bejn teologi u ta’ teologi rġiel u nisa Kattoliċi u ta’ konfessjonijiet differenti.

25. Fl-Amażonja, id-djalogu interreliġjuż isir l-aktar mar-reliġjonijiet indiġeni u l-kulti tal-afrodixxendenti. Dawn it-tradizzjonijiet jisħoqqilhom ikunu magħrufa, mifhumin fl-espressjoni tagħhom u fir-relazzjoni tagħhom mal-foresta u ommna l-art. Flimkien magħhom, l-Insara jidħlu fi djalogu msaħħin mill-fidi tagħhom fil-Kelma ta’ Alla u jaqsmu magħhom ħajjithom, l-inkwiet tagħhom, it-taqbid tagħhom, l-esperjenzi li għandhom ta’ Alla, biex indaħħlu lil xulxin aktar fil-fond fil-fidi u naħdmu flimkien biex niddefendu “d-dar komuni”. Biex naslu għal dan jeħtieġ li l-Knejjes Amażoniċi jiżviluppaw inizjattivi ta’ laqgħa, studju u djalogu mas-segwaċi ta’ dawn ir-reliġjonijiet. Djalogu sinċier u rispettuż hu l-pont meħtieġ biex ikun hemm “għajxien tajjeb”. Bl-iskambju tad-doni, l-Ispirtu jmexxina dejjem aktar lejn il-verità u t-tajjeb (ara EG 250).

Knisja missjunarja li taqdi u takkumpanja lill-popli Amażoniċi

26. Dan is-Sinodu jrid ikun sejħa qawwija lil kull mgħammed fl-Amażonja biex ikun dixxiplu missjunarju. Il-ħruġ f’missjoni hu aspett intrinsiku tal-Magħmudija mogħti lill-imgħammdin kollha. Permezz tiegħu lkoll kemm aħna rċevejna l-istess dinjità ta’ wlied Alla, u ħadd ma jista’ jibqa’ barra mill-missjoni li Ġesù ta lid-dixxipli tiegħu. “Morru fid-dinja kollha u xandru l-Evanġelju lill-ħolqien kollu” (Mk 16:15). Għaldaqstant insostnu li hemm bżonn niġġeneraw impuls missjunarju akbar bejn il-vokazzjonijiet indiġeni; l-Amażonja jeħtieġ tkun evanġelizzata mill-Amażoniċi wkoll.

a. Knisja bil-wiċċ indiġenu, tal-bdiewa u tal-afrodixxendenti

27. Hemm urġenza biex il-pastorali indiġena tingħata post speċifiku fil-Knisja. Nibdew mill-bosta realtajiet u kulturi differenti biex niddefinixxu, nelaboraw u nadottaw azzjonijiet pastorali li jippermettulna niżviluppaw proposta evanġelizzatriċi fost il-komunitajiet indiġeni, fil-qafas ta’ pastorali indiġena u tal-art. Il-pastorali tal-popli indiġeni għandha l-ispeċifiċità tagħha. Il-kolonizzazzjonijiet li seħħew minħabba t-tħaffir għaż-żejt, matul l-istorja, bil-kurrenti migratorji diversi li ġabu magħhom, ġabuha f’sitwazzjoni ta’ vulnerabbiltà kbira. F’dan il-kuntest, bħala Knisja, għad hemm il-ħtieġa li noħolqu u nżommu ħajja għażla preferenzjali għall-popli indiġeni, bil-kulturi tagħhom, l-identità u l-istorja tagħhom. Dan jitlob minna li naspiraw għal Knisja indiġena bis-saċerdoti tagħha u l-ministri dejjem f’għaqda sħiħa bejniethom, f’komunjoni sħiħa mal-Knisja Kattolika.

28. Aħna u nagħrfu kemm hu importanti li nkunu attenti għal dan, il-Knisja hi msejħa biex fl-Amażonja tagħmel tajjeb għall-femomenu tal-urbanizzazzjoni, il-problemi u l-perspettivi marbutin miegħu. B’mod partikolari jeħtieġ inħarsu lejn id-dinja rurali fit-totalità tagħha u lejn il-pastorali rurali. Mill-aspett pastorali l-Knisja għandha twieġeb għall-fenomenu tan-nies li qed jitbiegħdu mill-kampanja bil-konsegwenzi li dan iġib miegħu (telf ta’ identità, lajċiżmu renjanti, sfruttament tax-xogħol fil-kampanja, diżintegrazzjoni tal-familji, u l-bqija).

b. Knisja bil-wiċċ tal-migranti

29. Il-fenomenu migratorju u d-daqs tiegħu issa nbidel fi sfida politika, soċjali u ekkleżjali li qatt ma kien hawn bħalha (ara DAp, 517,a). Quddiem dan kollu bosta komunitajiet ekkleżjali laqgħu l-migranti b’ġenerożità kbira bil-fakra li “kont barrani u lqajtuni” (Mt 25:35). Iċ-ċaqliq bilfors tal-familji indiġeni, tal-bdiewa u afrodixxendenti u membri tal-popolazzjonijiet li jgħixu fix-xtut tax-xmajjar, imkeċċijin mit-territorji tagħhom minħabba l-pressjoni li saret fuqhom inkella minħabba l-eżasperazzjoni kawża tan-nuqqas ta’ opportunitajiet, titlob pastorali globali fil-periferiji taċ-ċentri urbani. Għal dan l-iskop ikun meħtieġ jinħolqu ġgajtiet missjunarji li jakkumpanjaw lil dawn il-familji, billi jikkordinaw mal-parroċċi u l-istituzzjonijiet ekkleżjali u extraekkleżjali l-oħra kundizzjonijiet ta’ akkoljenza bl-offerta ta’ liturġiji inkulturati fil-lingwi tal-migranti, jiftħu spazji ta’ skambji kulturali biex jiffavorixxu l-integrazzjoni fil-komunità u fl-ibliet u jimmotivawhom biex huma stess ikunu protagonisti ta’ din il-ħidma.

ċ. Knisja b’wiċċ żagħżugħ

30. Fost id-diversi aspetti tar-realtà Panamażonika jispikka l-wiċċ taż-żgħażagħ preżenti fit-territorju kollu. Huma żgħażagħ b’uċuħ u identitajiet indiġeni, afrodixxendenti, abitanti tax-xmajjar, ħaddiema tat-tfittxija għaż-żejt, migranti, refuġjati u diversi oħrajn. Żgħażagħ residenti fl-oqsma rurali u urbani li joħolmu u kuljum ifittxu kundizzjonijiet ta’ ħajja aħjar, b’xewqa profonda li jkollhom ħajja sħiħa. Studenti żgħażagħ, ħaddiema bi preżenza qawwija u sehem f’diversi spazji soċjali u ekkleżjali. Fost iż-żgħażagħ Amażoniċi hemm realtajiet ta’ swied il-qalb bħalma huma l-faqar, il-vjolenza, il-mard, il-prostituzzjoni tat-tfal, l-isfruttament sesswali, it-teħid u t-traffikar tad-droga, tqala bikrija, nuqqas ta’ xogħol, dipressjoni, in-negozjar tal-essri umani, għamliet ġodda ta’ jasar, it-traffikar tal-organi umani, diffikultajiet biex ikollhom it-tagħlim, l-għajnuna għas-saħħa u assistenza soċjali. B’xorti ħażina, tul dawn l-aħħar snin kien hemm żieda qawwija ta’ suwiċidji fost iż-żgħażagħ, kif ukoll żieda fil-popolazzjoni tal-ħabsijiet tal-minuri u żieda fil-kriminalità bejn u fuq iż-żgħażagħ, l-aktar fost l-afrodixxendenti u fost l-abitanti tal-periferiji. Huma jgħixu fit-territorju vast tal-Amażonja imma għandhom l-istess ħolm u xewqat ta’ żgħażagħ oħra ta’ din id-dinja: li jingħataw attenzjoni, ikunu rrispettati, ikollhom opportunitajiet ta’ studju, tax-xogħol u ġejjieni ta’ tama. Madankollu għaddejjin minn kriżi kbira ta’ valuri, jew resqin lejn mod ieħor kif jaraw ir-realtà, li fih qed jinbidlu l-elementi etiċi għaż-żgħażagħ indiġeni wkoll. Id-dmir tal-Knisja hu li takkumpanjahom biex jaffrontaw kull sitwazzjoni li toqtlilhom l-identità tagħhom jew li tħassrilhom l-istima tagħhom infushom.

31. Fil-kuntesti migratorji tat-territroju wkoll hemm preżenza qawwija taż-żgħażagħ. Ir-realtà taż-żgħażagħ fiċ-ċentri urbani jeħtieġ tingħata attenzjoni partikolari. L-ibliet qed isiru dejjem aktar kenn għall-gruppi etniċi kollha, popli u problemi tal-Amażonja. L-Amażonja rurali qed titbattal min-nies; l-ibliet qed iħabbtu wiċċhom ma’ problemi enormi ta’ delinkwenza fost iż-żgħażagħ, nuqqas ta’ xogħol, ġlied etniku u inġustizzji soċjali. F’dan il-qasam, b’mod partikolari, il-Knisja msejħa tkun preżenza profetika fost iż-żgħażagħ billi toffrilhom akkumpanjament xieraq u edukazzjoni addattata.

32. F’komunjoni mar-realtà żagħżugħa Amażonika, il-Knisja tħabbar il-Bxara t-Tajba ta’ Ġesù liż-żgħażagħ, id-dixxerniment u l-akkumpanjament vokazzjonali, l-imkien fejn ikunu mogħtija l-valur tagħhom il-kultura u l-identità lokali, il-‘leadership’ ġovanili, il-promozzjoni tad-drittijiet taż-żgħożija, it-tisħiħ tal-ispazji kreattivi, innovattivi u differenzjati tal-evanġelizzazzjoni permezz ta’ ministeru taż-żgħażagħ imġedded u kuraġġjuż. Pastorali tħares dejjem ’il quddiem iċċentrata fuq Ġesù Kristu u l-proġett tiegħu, bid-djalogu, b’impenn fir-realtajiet kollha taż-żgħażagħ li jeżistu fit-territorju. Iż-żgħażagħ indiġeni għandhom potenzjal enormi u jieħdu sehem attiv fil-komunitajiet tagħhom u fl-organizzazzjonijiet b’kontribut ta’ tmexxija u animaturi, biex jiddefendu d-drittijiet, fuq kollox, f’dak li għandu x’jaqsam mat-territorju, is-saħħa u t-tagħlim. Min-naħa l-oħra huma l-vittmi ewlenin tal-insikurezza fl-artijiet inidiġeni u tan-nuqqas ta’ politika pubblika speċifika u ta’ kwalità. It-tixrid tad-droga u tal-alkoħol spiss jasal ukoll fost il-komunitajiet indiġeni u jagħmel ħsara serja liż-żgħażagħ għax ma jippermittilhomx jgħixu ħielsa biex jibnu l-ħolm tagħhom u jieħdu sehem attiv fil-komunità.

33. Il-protagoniżmu taż-żgħażagħ jidher ċar fid-dokument finali tal-XV-il Assemblea Ġenerali Ordinarja tas-Sinodu tal-Isqfijiet iddedikat liż-żgħażagħ (ara nn. 160 u 46), fl-Eżortazzjoni appostolika postsinodali Christus vivit (ara n. 170) u fl-Enċiklika Laudato si’ (ara n. 209). Iż-żgħażagħ iridu jkunu protagonisti u l-Knisja Amażonika trid tagħraf tagħtihom l-ispazju tagħhom. Trid tkun kumpann fis-smigħ billi tħares lejn iż-żgħażagħ bħala mkien teoloġiku, bħala ‘profeti tat-tama’, impenjati fid-djalogu, sensibbli ekoloġikament u attenti għad-“dar komuni”. Knisja li tilqa’ liż-żgħażagħ u timxi magħhom, l-aktar fil-periferiji. Quddiem dan kollu jqumu tliet punti urġenti: il-promozzjoni ta’ għamliet ġodda ta’ evanġelizzazzjoni permezz tal-midja soċjali (ara l-Papa Franġisku, Christus vivit, 86); għajnuna liż-żgħażagħ indiġeni biex jiksbu interkultura sana; għajnuna biex huma jagħrfu jaffrontaw il-kriżi tal-valuri li qed teqirdilhom l-istima tagħhom infushom u qed tkissrilhom l-identità proprja tagħhom.

d. Knisja li tterraq toroq ġodda ta’ pastorali urbana

34. It-tendenza qawwija tal-umanità li tinġabar kollha fl-ibliet, li temigra, mill-iżgħar sal-akbar, qed tolqot l-Amażonja wkoll. It-tkabbir mgħaġġel tal-metropoli Amażoniċi qed iġib miegħu firxa kbira ta’ periferiji urbani. Fl-istess ħin qed jintirtu stili ta’ ħajja, għamliet ta’ konvivenza, lingwaġġi u valuri mfasslin mill-metropoli, li qed jitħawlu dejjem aktar kemm fil-komunitajiet indiġeni u kemm fil-bqija tad-dinja rurali. Fil-belt, il-familja hi sintesi bejn il-kultura tradizzjonali u moderna. Minkejja dan, il-familji spiss qed ibatu mill-faqar, akkomodazzjonijiet abbużivi, nuqqas ta’ xogħol, żieda fil-konsum tad-drogi u tal-alkoħol, diskriminazzjoni u suwiċidji infantili. Minbarra dan, fil-ħajja tal-familja qed jitfaċċa nuqqas ta’ djalogu bejn il-ġenerazzjonijiet u qed jintilfu t-tradizzjonijiet u l-lingwi. Aktar minn hekk, il-familji qed iħabbtu wiċċhom ma’ problemi tas-saħħa li jitolbu edukazzjoni xierqa fejn tidħol il-maternità. It-tibdil mgħaġġel tal-lum qed jolqot lill-familja Amażonika. B’hekk qed naraw jinbtu tip ta’ familji oħra: familji ta’ ġenitur wieħed bir-responsabbiltà taqa’ fuq in-nisa, żieda fl-għadd ta’ familji separati, konvivenzi u familji b’ħafna problemi, tnaqqis fiż-żwiġijiet istituzzjonali. Il-belt hi splużjoni ta’ ħajja għax “Alla jgħix fil-belt” (DAp 514). Fiha jeżistu ansjetà u tiftix tas-sens tal-ħajja, kunflitti, imma wkoll solidarjetà, fraternità, xenqa għat-tjubija, verità u ġustizzja (ara EG 71-75). L-evanġelizzazzjoni tal-belt jew tal-kultura urbana tfisser “li tilħaq u kważi tħarbat għalkollox il-kriterji tal-ġudizzju, il-valuri determinanti, l-interessi, il-ħsieb, l-għejun ta’ ispirazzjoni u l-mudelli tal-ħajja tal-umanità li huma f’kuntrast mal-Kelma ta’ Alla u l-pjan tas-salvazzjoni, permezz tal-qawwa tal-Evanġelju” (EN 19).

35. Hemm bżonn li niddefendu d-dritt ta’ kull persuna tal-belt. Id-dritt rivendikat mill-belt hu determinat mit-tgawdija ndaqs tal-ibliet fi ħdan il-prinċipji tas-sostenibbiltà, tad-demokrazija u tal-ġustizzja soċjali. Madankollu hemm bżonn ukoll ninfluwenzaw il-politika pubblika u mmexxu ’l quddiem inizjattivi li jtejbu l-kwalità tal-ħajja fid-dinja rurali, biex nevitaw iċ-ċaqliq bla kontroll tan-nies.

36. Il-komunitajiet ekkleżjali bażiċi kienu u huma don ta’ Alla lill-Knejjes lokali tal-Amażonja. Minkejja dan hemm bżonn nifhmu li mal-medda taż-żmien xi komunitajiet ekkleżjali naqsu, iddgħajfu jew saħansitra għebu. Iżda l-biċċa l-kbira baqgħet perseveranti u saret is-sies pastorali ta’ bosta parroċċi. Illum, il-perikli l-kbar tal-komunitajiet ekkleżjali jiġu qabel kollox mis-sekulariżmu, l-individwaliżmu, min-nuqqas ta’ dimensjoni soċjali u min-nuqqas ta’ attività missjunarja. Għaldaqstant hemm bżonn li r-ragħajja jimlew bil-kuraġġ lil kulħadd u lil kull wieħed u waħda mill-fidili għad-dixxipulat missjunarju. Il-komunità ekkleżjali għandha tkun preżenti fl-ispazji fejn tista’ tieħu sehem fil-politika pubblika, fejn jissawru azzjonijiet li jagħtu ħajja ġdida lill-kultura, il-konvivenza ċivili, il-ħin liberu u ċ-ċelebrazzjoni. Irridu nitqabdu sabiex il-‘favelas’ u l-‘villas miseria’ jkollhom il-garanzija tad-drittijiet fundamentali bażiċi: ilma, enerġija, akkomodazzjoni, minbarra li nikkultivaw l-ekoloġija integrali. Hemm bżonn li fil-komunitajiet urbani tal-Amażonja jitwaqqaf il-ministeru tal-akkoljenza għas-solidarjetà fraterna mal-migranti, mar-rifuġjati u l-persuni li jkunu telqu miż-żoni rurali.

37. Ir-realtà tal-indiġeni fiċ-ċentri urbani għandha tingħata attenzjoni partikolari, għax huma l-aktar nies esposti għall-problemi tad-delinkwenza fost iż-żgħażagħ, tan-nuqqas ta’ xogħol, ġlied etniku u inġustizzji soċjali. Hija waħda mill-akbar sfidi tal-lum: l-ibliet qed isiru dejjem aktar ċentri li jersqu lejhom il-gruppi etniċi kollha tal-popli tal-Amażonja. Hemm ħtieġa li tkun imfassla pastorali indiġena tal-ibliet li tagħti kas ta’ din ir-realtà speċifika.

e. Spiritwalità tas-smigħ u tat-tħabbir

38. L-azzjoni pastorali titmantna bi spiritwalità msejsa fuq is-smigħ tal-Kelma ta’ Alla u tal-għajta tal-poplu tiegħu, biex tkun tista’ tħabbar il-Bxara t-Tajba bi spirtu profetiku. Nifhmu li Knisja li tisma’ t-tnehida tal-Ispirtu fil-karba tal-Amażonja tista’ tagħmel tagħha l-ferħat u t-tamiet, in-niket u d-dwejjaq ta’ kulħadd, imma l-aktar, tal-aktar foqra (ara GS 1), għaliex huma l-ulied ippreferuti ta’ Alla. Aħna sibna li l-ilmijiet abbundanti tal-Ispirtu, li jixbhu dawk tax-xmara Rio, li minn żmien għal ieħor ifuru, iressquna lejn dik il-ħajja sħiħa li Alla joffrilna biex naqsmuha ma’ ħaddieħor bit-tħabbir.

Toroq ġodda lejn konverżjoni pastorali

39. Il-gruppi missjunarji itineranti fl-Amażonja qed jinsġu u jibnu komunitajiet tul triqthom filwaqt li huma wkoll kontribut biex tissaħħaħ is-sinodalità ekkleżjali. Jistgħu jħaddnu fihom kariżmi varji, istituzzjonijiet u kongregazzjonijiet, lajċi rġiel u nisa, reliġjużi rġiel u nisa, saċerdoti. Jingħaqdu biex flimkien jilħqu l-imkejjen fejn ma jistax jasal wieħed waħdu. Iż-żjajjar tal-missjunarji, li jitilqu minn fejn ikunu joqogħdu u jqattgħu żmien iżuru l-komunitajiet individwali, jiċċelebraw is-sagramenti, huma l-ixprun għal dik li qed tissejjaħ “il-pastorali taż-żjajjar”. Hi tip ta’ metodu pastorali li jwieġeb għall-kundizzjonijiet u l-possibbiltajiet tal-Knejjes tagħna bħalissa. Bis-saħħa ta’ dawn il-metodi u bl-azzjoni tal-Ispirtu s-Santu, dawn il-komunitajiet żviluppaw ukoll ministerjalità għanja li tagħtina raġuni għax inkunu grati.

40. Nagħmlu proposta biex titwaqqaf xibka itineranti li tiġbor fiha l-isforzi diversi tal-gruppi li jakkumpanjaw u jagħtu ħajja lill-eżistenza tal-fidi fost il-komunitajiet Amażoniċi. It-toroq tas-saħħa politika biex tkun ittrasformata r-realtà għandhom ikunu frott li jinbet mid-dixxerniment komuni bejn ragħajja u lajċi. Bl-għan li miż-żjajjar pastorali ngħaddu għal preżenza aktar dejjiema, il-kongregazzjonijiet u/jew il-provinċji tar-reliġjużi tad-dinja, li għadhom mhumiex involuti fil-missjoni, huma mistiedna biex tal-anqas ikollhom preżenza missjunarja f’xi wieħed mill-pajjiżi Amażoniċi.

KAPITLU 3

TOROQ ĠODDA GĦAL KONVERŻJONI KULTURALI

“U l-Verb sar bniedem u għammar fostna” (Ġw 1:14).

41. Fl-Amerika Latina hemm bijodiversità immensa flimkien ma’ diversità kulturali kbira. L-Amażonja hi art ta’ foresti u ilma, meded bla ħajja u żoni umdi, savani u ktajjen ta’ muntanji, imma fuq kollox, art ta’ għadd kbir ta’ popli, bosta minnhom millenarji, abitanti anċestrali tat-territorju, popli bil-fwieħa antika li għandhom jiżgħudu l-Kontinent bl-aroma tagħhom kontra kull għamla ta’ disperazzjoni. Jeħtieġ li l-konverżjoni tagħna tkun ukoll kulturali, tmur tiltaqa’ mal-ieħor biex nitgħallmu minnu. Inkunu preżenti, nirrispettaw u nagħtu għarfien tal-valuri tiegħu, ngħixu u nipprattikaw l-inkulturizzazzjoni u l-interkulturalità fit-tħabbir tal-Bxara t-Tajba. Li tistqarr u tgħix il-fidi fl-Amażonja hi sfida dejjem għaddejja. Din ma titwaħħadx biss mal-ħidma pastorali imma ssib postha wkoll fl-azzjonijiet konkreti ma’ u għall-ieħor, fl-attenzjoni li tingħata lis-saħħa, lill-edukazzjoni, lis-solidarjetà u s-sapport lil min hu l-aktar vulnerabbli. Nixtiequ li f’din it-taqsima naqsmu dan kollu ma’ kulħadd.

Il-wiċċ tal-Knisja fil-popli tal-Amażonja

42. Fit-territorji tal-Amażonja hemm realtà plurikulturali li tesiġi li kulħadd ikun inkluż u li titkellem b’mod li jippermetti li jkunu identifikati u kkollegati l-gruppi kollha, u wkoll li tkun mera tal-identitajiet li jingħataw għarfien, ikunu rrispettati u inkuraġġiti kemm fil-Knisja u kemm fis-soċjetà, li fil-popli Amażoniċi għandhom isibu tweġiba valida għad-djalogu u l-laqgħa. Puebla jitkellem dwar l-uċuħ li jgħixu fl-Amerika Latina u jinnota li fil-popli oriġinarji hemm taħlit li kiber u għadu jikber permezz tal-laqgħa u anki tan-nuqqas tagħha bejn id-diversi kulturi li jagħmlu parti mill-Kontinent. Dan il-wiċċ tal-Knisja fl-Amażonja wkoll hu wiċċ li jinkarna fit-territorju tagħha, jevanġelizza u jwitti t-triq biex il-popli jħossuhom akkumpanjati fid-diversi proċessi tal-ħajja evanġelika. Hemm preżenti wkoll sens missjunarju mġedded min-naħa ta’ dawn l-istess popoli, li baqgħu jittrasmettu l-missjoni profetika u Samaritana tal-Knisja, li għandha tissaħħaħ bil-ftuħ lejn id-djalogu ma’ kulturi oħra. Hija biss Knisja missjunarja mwaħħda u inkulturata li tista’ twassal sabiex jitwieldu Knejjes partikolari indiġeni, b’wiċċ u b’qalb Amażoniċi, imħawlin fil-kulturi u t-tradizzjonijiet karatteristiċi tal-popli, magħqudin bl-istess fidi fi Kristu u fl-istess ħin differenti fil-mod kif jgħixuha, jesprimuha u jiċċelebrawha.

a. Il-valuri kulturali tal-popli Amażoniċi

43. Fin-nies tal-Amażonja nsibu t-tagħlim għall-ħajja. Il-popli oriġinarji u dawk li ġew aktar tard u sawru l-identità tagħhom minħabba l-konvivenza, għandhom valuri kulturali li fihom niskopru ż-żerriegħa tal-Verb. Fil-bosk, il-veġetazzjoni mhux biss hi minsuġa, minħabba li l-ispeċi jsostnu waħda lil oħra, imma l-popli wkoll jirrelataw bejniethom f’xibka ta’ alleanzi li huma ta’ fejda għal kulħadd. Il-bosk jgħix bl-interrelazzjoni u l-interdipendenza u dan jiġri f’kull ambitu tal-ħajja. Bis-saħħa ta’ dan, l-ekwilibriju fraġli tal-Amażonja baqa’ sħiħ għal sekli sħaħ.

44. Il-ħsieb tal-popli indiġeni joffri viżjoni li tintegra r-realtà, bil-ħila li tifhem ir-rabtiet varji li hemm bejn kulma hu maħluq. Dan hu kuntrast mal-kurrent dominanti tal-ħsieb tal-Punent li għandu xeħta li jofroq biex jifhem ir-realtà, imbagħad ma jirnexxilux jerġa’ jorganizza r-relazzjoni sħiħa bejn l-oqsma differenti tal-għerf. L-immaniġġjar tradizzjonali ta’ dak li toffri n-natura sar b’mod li llum insejħulu “immaniġġjar sostenibbli”. Fil-popli oriġinarji nsibu wkoll valuri oħrajn bħalma huma r-reċiproċità, is-solidarjetà, is-sens ta’ komunità, l-ugwaljanza, il-familja, l-organizzazzjoni soċjali tagħhom u s-sens ta’ servizz.

b. Knisja preżenti u allejata mal-popli fit-territorji tagħhom

45. Il-kilba għall-art hi l-għerq tal-kunflitti li jwasslu għall-etnoċidju kif ukoll għall-assassinju u l-kriminalizzazzjoni tal-movimenti soċjali u tal-mexxejja tagħhom. Id-demarkazzjoni u l-protezzjoni tat-territorji indiġeni hu dmir tal-istati nazzjonali u l-gvernijiet rispettivi tagħhom. Madankollu, parti sewwa mit-territorji indiġeni mhumiex imħarsa u dawk li l-limiti tagħhom huma mmarkati qed jaraw isseħħ invażjoni minħabba t-tfittxija tal-minerali u t-tqaċċit tal-foresti, il-proġetti infrastrutturali kbar, il-kultivazzjoni illeċita u meded kbar ta’ art li jkabbru dejjem l-istess uċuħ u wkoll it-trobbija estensiva tal-annimali.

46. B’hekk, il-Knisja timpenja ruħha biex tkun alleata tal-popli Amażoniċi biex tiddenunzja l-attentati fuq il-ħajja tal-komunitajiet indiġeni, il-proġetti li jgħarrqu l-ambjent, in-nuqqas ta’ demarkazzjoni tat-territorji tagħhom, u xejn anqas il-mudell ekonomiku ta’ żvilupp ħattaf li joqtol l-ekoloġija. Il-preżenza tal-Knisja fost il-komunitajiet indiġeni u tradizzjonali jeħtieġ tkun konxja illi d-difiża tal-art m’għandha ebda għan ieħor ħlief li tkun difiża tal-ħajja.

47. Il-ħajja tal-popli indiġeni, metiċċi, ta’ dawk li jgħixu max-xtut tax-xmajjar, tal-bdiewa ‘quilombolas’ u/jew afrodixxendenti u tal-komunitajiet tradizzjonali hi mhedda mid-distruzzjoni, mill-isfruttament ambjentali u mill-vjolazzjoni sistematika tad-drittijiet territorjali tagħhom. Jeħtieġ niddefendu d-dritt li huma jmexxu lilhom infushom, li jkollhom il-limiti tat-territorji tagħhom immarkati ċar u jkunu kkonsultati b’mod liberu u informat, minn qabel. Dawn il-popli għandhom “kundizzjonijiet soċjali, kulturali u ekonomiċi li jiddistingwuhom minn setturi oħra tal-komunità nazzjonali u li huma ggvernati mill-użanzi proprji jew minn tradizzjonijiet jew leġislazzjoni speċjali” (Organizzazzjoni Internazzjonali tax-Xogħol, Konvenzjoni dwar id-drittijiet tal-popli indiġeni u tribali, 1989 (169), art. 1, 1a). Għall-Knisja, id-difiża tal-ħajja, tal-komunità, tal-art u tad-drittijiet tal-popli indiġeni huwa prinċipju evanġeliku li jiddefendi d-dinjità umana: “Jiena ġejt biex intom ikollkom il-ħajja u l-ħajja bl-abbundanza” (Ġw 10:10b).

48. Il-Knisja taħdem għas-salvazzjoni integrali tal-persuna umana billi tagħraf il-valur tal-kultura tal-popli indiġeni, titkellem dwar il-ħtiġijiet vitali tagħhom, takkumpanjahom fit-taqbid għad-drittijiet tagħhom. Is-servizz pastorali tagħna huwa servizz għall-ħajja sħiħa tal-popli indiġeni, li jimbuttana biex inħabbru l-Bxara t-Tajba tas-Saltna ta’ Alla u jiddenunzja s-sitwazzjonijiet tad-dnub, l-istrutturi tal-mewt, il-vjolenza u l-inġustizzja billi jmexxi ’l quddiem id-djalogu interkulturali, interreliġjuż u ekumeniku (ara DAp 95).

49. Il-popli indiġeni li jgħixu f’iżolament volontarju (PIAV) jew il-popli indiġeni li jgħixu f’iżolament u f’kuntatt inizjali (PIACI) jistħoqqihom kapitlu għalihom. Fl-Amażonja hemm madwar 130 poplu jew parti minn poplu li ma jkunux f’kuntatt regolarment jew dejjiemi mas-soċjetajiet ġirien. L-abbużi u l-vjolazzjonijiet tal-imgħoddi ġagħluhom jibdew jemigraw lejn imkejjen anqas aċċessibbli biex ifittxu protezzjoni u jippruvaw jindukraw l-awtonomija tagħhom, filwaqt li għażlu li jillimitaw jew jevitaw relazzjonijiet ma’ terzi. Illum għadhom qed iħossu li ħajjithom hi mhedda minħabba l-invażjoni tat-territorji tagħhom minn direzzjonijiet differenti u minħabba li l-għadd tagħhom qed jonqos, għalhekk qed iħabbtu wiċċhom mat-tindif etniku jew l-għajbien. Fil-laqgħa li kellu mal-popli indiġeni f’Puerto Maldonado f’Jannar 2018, il-Papa Franġisku fakkarna: “Huma l-aktar vulnerabbli fost il-vulnerabbli (…). Komplu ddefendu lil dawn ħutna l-aktar vulnerabbli. Il-preżenza tagħhom tfakkarna li ma nistgħux nużaw il-ġid komuni bir-ritmu ta’ kilba u tal-konsum” (Fr. PM). Għażla favur id-difiża tal-PIAV/PIACI xorta waħda ma tneħħix minn fuq spallejn il-Knisja r-responsabbiltà pastorali fil-konfront tagħhom.

50. Dir-responsabbiltà trid tidher f’azzjonijiet speċifiċi li jiddefendu d-drittijiet tagħhom, u ssir konkreta b’azzjonijiet inċiżivi sabiex l-Istati jitgħabbew bir-responsabbiltà li jiddefendu d-drittijiet ta’ dawn il-popli permezz ta’ garanzija legali u invjolabbli tat-territorji li huma jokkupaw tradizzjonalment, anki bit-teħid ta’ miżuri prekawzjonali f’dawk ir-reġjuni fejn hemm sinjal tal-preżenza tagħhom imma li mhix ikkonfermata uffiċjalment, u billi jkunu stabbiliti mekkaniżmi ta’ koperazzjoni bilaterali bejn l-Istati, meta dawn il-gruppi jkunu jokkupaw fruntieri li jaqsmu l-konfini bejn l-Istati. Ir-rispett lejn l-awtodeterminazzjoni u lejn l-għażla ħielsa tagħhom dwar it-tip ta’ relazzjonijiet li jkunu jixtiequ jkollhom ma’ gruppi oħrajn għandu jkun garantit kull mument. Dan jitlob li l-poplu ta’ Alla kollu, u speċjalment il-popli qrib it-territorji tal-PIAV/PIACI, ikunu sensibilizzati biex juru rispett lejn dawn il-popolazzjonijiet u lejn l-importanza li t-territorji sagrosanti tagħhom jibqgħu verġni. Kif qal San Ġwanni Pawlu II f’Cuiabá fl-1991, “il-Knisja, għeżież ħutna Indios, kienet u se tkompli tkun qribkom biex tiddefendi d-dinjità tagħkom bħala essri umani, biex tiddefendi d-dritt tagħkom li jkollkom ħajja xierqa u kwieta, bir-rispett lejn il-valuri pożittivi tat-tradizzjonijiet, tal-użanzi u l-kuturi tagħkom” (San Ġwanni Pawlu II, Diskors waqt il-laqgħa mar-rappreżentanti tal-popolazzjonijiet indiġeni tal-Brażil, fl-Osservatore Romano tal-Ġimgħa 18 ta’ Ottubru 1991, p. 5)

Toroq għal Knisja inkulturata

51. Bl-inkarnazzjoni tiegħu Kristu ma qiesx li għandu xi privileġġ għax kien Alla u sar bniedem f’kultura konkreta biex jidentifika ruħu mal-umanità kollha. L-inkulturizzazzjoni u l-inkarnazzjoni tal-Evanġelju fil-kulturi indiġeni (“M’hemmx redenzjoni għal dak li mhux aċċettat”, San Irenew, ara DP 400), fl-istess ħin hija d-dħul ta’ dawn il-kulturi f’għaqda mal-ħajja tal-Knisja. F’dan il-proċess il-popli huma l-protagonisti u huma akkumpanjati mill-aġenti pastorali u mir-ragħajja tagħhom.

a. Il-ħajja tal-fidi mistqarra mill-pjetà popolari u mill-katekeżi inkulturata

52. Il-pjetà popolari hi mezz importanti li jgħaqqad bosta popli tal-Amażonja mal-mod kif jgħixu l-ispiritwalità tagħhom, mal-għeruq kulturali tagħhom u mal-integrazzjoni komunitarja ta’ bejniethom. Huma manifestazzjonijiet li bihom il-poplu jesprimi l-fidi tiegħu, permezz ta’ xbihat, simboli, tradizzjonijiet, riti u sagramentali oħra. Il-pellegrinaġġi, il-purċissjonijiet u l-festi tal-qaddisin patruni għandhom ikunu apprezzati, akkumpanjati, imħeġġin u xi drabi msoffija, għaliex huma waqtiet ipprivileġġjati ta’ evanġelizzazzjoni li għandhom iwasslu għal-laqgħa ma’ Kristu. Id-devozzjonijiet Marjani huma mħawlin fil-fond fl-Amażonja u fl-Amerika Latina kollha.

53. Il-fratellanzi, il-konfraternitajiet u l-gruppi marbutin mal-pjetà popolari għandhom il-karatteristika li mhumiex ikklerikalizzati. Il-lajċi għandhom protagoniżmu li diffiċli jinkiseb f’ambjenti ekkleżjali oħra, bis-sehem ta’ “fratelli u sorelle” li jmexxu s-servizzi u jorganizzaw it-talb, benedizzjonijiet, kant sagru tradizzjonali, janimaw in-noveni, jorganizzaw purċissjonijiet, festi patronali, u l-bqija. Hemm bżonn “nipproponu katekeżi xierqa li takkumpanja lill-fidili u li diġà tinsab fil-pjetà popolari. Mod konkret biex isir dan jista’ jkun li noffru proċess ta’ inizjazzjoni Nisranija” (DAp 300), li jressaqna biex insiru dejjem aktar nixbhu lil Ġesù Kristu, billi ftit ftit nibdew nagħmlu tagħna l-atteġġjamenti tiegħu (ara idem).

b. Il-misteru tal-fidi fid-dawl ta’ teoloġija inkulturata

54. It-teoloġija ‘indios’, it-teoloġija bil-wiċċ Amażoniku flimkien mal-pjetà popolari, huma minnhom infushom l-għana tad-dinja indiġena, tal-kultura tagħha u tal-ispiritwalità tagħha. Meta l-missjunarju u l-aġent pastorali jwassal il-kelma tal-Evanġelju ta’ Ġesù, dak li jkun, jidentifika ruħu mal-kultura u b’hekk isseħħ il-laqgħa li minnha tinbet ix-xhieda, is-servizz, it-tħabbir u l-assimilazzjoni tal-lingwi. Bil-miti tagħha, bin-narrattiva tagħha, bir-riti tagħha, bil-kant tagħha, biż-żfin tagħha u l-espressjonijiet spiritwali tagħha, id-dinja indiġena hija l-għaġna tal-laqgħa interkulturali. Diġà fi Puebla kien hemm għarfien illi “l-kulturi mhumiex art għerja, neqsin minn valuri awtentiċi. L-evanġelizzazzjoni tal-Knisja mhix preċess ta’ distruzzjoni imma tisħiħ u tisdiq ta’ dawn il-valuri; kontribut lejn it-tkabbir ‘taż-żerriegħa tal-Verb’ preżenti fil-kulturi” (DP 401, ara GS 57).

Toroq għal Knisja interkulturali

a. Ir-rispett tal-kulturi u tad-drittijiet tal-popli

55. Aħna lkoll mistednin nersqu lejn il-popli Amażoniċi fuq livell indaqs, nirrispettaw l-istorja tagħhom, il-kulturi tagħhom, l-istil tal-‘ħajja hienja’ tagħhom (Franġisku, Diskors tal-ftuħ tal-ħidma tal-Assemblea Speċjali tas-Sinodu tal-Isqfijiet għar-Reġjun Panamażoniku, 7 ta’ Ottubru 2019). Il-kolonjaliżmu jfisser l-impożizzjoni ta’ ċerti stili ta’ ħajja ta’ xi popli fuq oħrajn, kemm jekk hu fuq livell ekonomiku, kulturali jew reliġjuż. Aħna nirrifjutaw evanġelizzazzjoni bi stil kolonjalista. It-tħabbir tal-Bxara t-Tajba ta’ Ġesù jimplika li nagħtu għarfien liż-żerriegħa tal-Verb li diġà tinsab fil-kulturi. L-evanġelizzazzjoni li qed nipproponu llum hija t-tħabbir inkulturat li jiġġenera proċessi ta’ interkulturalità, proċessi li jseddqu l-ħajja tal-Knisja b’identità u wiċċ Amażoniku.

b. Il-promozzjoni tad-djalogu interkulturali f’dinja globalizzata

56. Il-Knisja hi fid-dmir li tevanġelizza, ħaġa li m’għandhiex x’taqsam mal-proselitiżmu, jeħtieġ tinkludi proċessi ċari ta’ inkulturizzazzjoni tal-metodi u tal-iskemi missjunarji tagħna. F’dan il-każ partikolari nipproponu li ċ-ċentri tar-riċerka u dawk pastorali tal-Knisja, b’kollaborazzjoni mal-popolazzjonijiet indiġeni, jistudjaw, jiġbru u jorganizzaw it-tradizzjonijiet tal-gruppi etniċi Amażoniċi biex ikunu ta’ fejda għal ħidma edukattiva li tibda mill-istess identità u l-kultura tagħhom, u jkun kontribut li jiddefendi u jseddaq id-drittijiet tagħhom, iħares u jxerred il-valur tagħhom madwar il-panorama kulturali Latino-Amerikana.

57. Il-ħidmiet edukattivi llum huma sfidati mill-ħtieġa tal-interkulturizzazzjoni. Għandhom sfida biex ifittxu metodoloġiji u kontenuti addattati għall-popli li fihom ikun qed jitħaddem il-ministeru tat-tagħlim. Għalhekk huwa importanti li wieħed ikun jaf il-lingwi tagħhom, x’jemmnu u għal xiex jixxennqu, x’jeħtieġu u x’jittamaw, minbarra li kollettivament hemm bżonn jinbnew proċessi edukattivi li, kemm fil-kontenut u kemm fil-forma, iħaddnu l-identità kulturali tal-komunitajiet Amażoniċi, b’insistenza fuq l-ekoloġija integrali bħala l-fus li jdur kollox fuqu.

ċ. L-isfidi għas-saħħa, l-edukazzjoni u l-komunikazzjoni

58. Il-Knisja tqis bħala dmir importanti tagħha li tmexxi ’l quddiem l-edukazzjoni preventiva tas-saħħa u toffri għajnuna sanitarja fejn ma jasalx l-intervent tal-Istat. Dan jitlob li tiffaċilita inizjattivi ta’ integrazzjoni li jkunu ta’ fejda għas-saħħa tal-Amażoniċi. Importanti wkoll li sseddaq il-kondiviżjoni soċjali tad-dehen anċestrali fil-qasam tal-mediċina tradizzjonali karatteristika ta’ kull kultura.

59. Fost il-kumplessitajiet tat-territorju Amażoniku niġbdu l-attenzjoni dwar il-fraġilità tal-edukazzjoni, fuq kollox fost il-popli indiġeni. Minkejja li l-edukazzjoni hija dritt uman, il-kwalità tal-edukazzjoni hi nieqsa u spiss ħafna hemm min jabbanduna l-iskola, l-aktar il-bniet. L-edukazzjoni tevanġelizza, isseddaq it-trasformazzjoni soċjali u ssaħħaħ il-persuni permezz ta’ sens kritiku san. “Edukazzjoni skolastika tajba fit-tfulija u fl-adolexxenza tiżra’ żerriegħa li tista’ tħalli effetti tul il-ħajja kollha” (LS 213). Hu dmir tagħna li mmexxu ’l quddiem l-edukazzjoni tas-solidarjetà li tinbet mill-għarfien tal-oriġni komuni u ta’ ġejjieni bis-sehem ta’ kulħadd (ara LS 202). Jeħtieġ li mill-gvernijiet nesiġu l-implimentazzjoni ta’ edukazzjoni pubblika, interkulturali u b’żewġ lingwi.

60. Id-dinja dejjem aktar globalizzata u kumplessa żviluppat xibka ta’ informazzjoni bħal qatt qabel. Madankollu, din ix-xmara ta’ informazzjoni li tasal f’ħakka t’għajn ma ġabitx magħha titjib fil-komunikazzjoni jew fil-kollegament bejn il-popli. Fl-Amażonja rridu mmexxu ’l quddiem kultura komunikattiva li tiffavorixxi d-djalogu, il-kultura tal-laqgħa u l-ħarsien “tad-dar komuni”. Xprunati mill-ekoloġija integrali, nixtiequ nsaħħu l-ispazji tal-komunikazzjoni li diġà jeżistu fir-reġjun bl-għan li b’urġenza ninkuraġġixxu konverżjoni ekoloġika integrali. Biex dan isir, jeħtieġ li nikkollaboraw biex niffurmaw aġenti tal-komunikazzjoni mill-post, speċjalment indiġeni. Dawn mhumiex biss interlokuturi pprivileġġjati għall-evanġelizzazzjoni u l-promozzjoni umana fit-territorju, imma jgħinuna wkoll biex inxerrdu l-kultura ‘tal-buon vivere’ u tal-kura tal-ħolqien.

61. Biex il-konnessjonijiet varji madwar l-Amażonja kollha jtejbu l-komunikazzjoni, il-Knisja trid toħloq xibka ta’ komunikazzjoni ekkleżjali Panamażonika, li tiġbor fiha l-mezzi differenti li jużaw il-Knejjes partikolari u organiżmi ekkleżjali oħra. Il-kontribut tagħha jista’ jkollu eku, u jgħin biex isseħħ il-konverżjoni ekoloġika tal-Knisja u tal-pjaneta. Ir-REPAM tista’ tikkollabora bil-pariri u bis-sapport li tagħti lill-proċessi ta’ formazzjoni, billi tissorvelja u ssaħħaħ il-komunikazzjoni fir-reġjun Panamażoniku.

Toroq ġodda għal konverżjoni kulturali

62. F’dan is-sens nipproponu l-ħolqien ta’ xibka skolastika ta’ edukazzjoni b’żewġ lingwi għall-Amażonja (fuq il-mudell ta’ Fey Algeria), li tofformula b’mod ċar proposti edukattivi li jwieġbu għall-ħtiġijiet tal-komunità, jirrispettaw, jivvalorizzaw u jintegraw fihom l-identità kulturali u dik lingwistika.

63. Irridu nissapportjaw, nappoġġjaw u niffavorixxu l-esperjenzi edukattivi ta’ edukazzjoni multikulturali b’żewġ lingwi li diġà jeżistu fil-ġurisdizzjonijiet ekkleżjali tal-Amażonja u ndaħħlu bi sħab lill-universitajiet Kattoliċi ħalli jaħdmu b’impenn f’dan il-qasam.

64. Infittxu forom ġodda ta’ edukazzjoni, konvenzjonali u mhux konvenzjonali, bħalma hu d-distant learning, skont l-esiġenzi tal-postijiet, taż-żmien u tal-persuni.

KAPITLU 4

TOROQ ĠODDA GĦAL KONVERŻJONI EKOLOĠIKA

“Jiena ġejt biex ikollkom il-ħajja u ħajja bil-kotra” (Ġw 10:10).

65. Il-pjaneta tagħna hi rigal ta’ Alla, imma nafu wkoll li qed ngħixu fi żmien meta huwa urġenti li naħdmu sfiq quddiem kriżi soċjoambjentali bla preċedent. Neħtieġu konverżjoni ekoloġika li tkun tweġiba xierqa. Għalhekk, bħala Knisja Amażonika, quddiem l-aggressjoni dejjem tiżdied fuq il-bijoma tagħna, bit-theddida li tgħib u bil-konsegwenzi tremendi għall-pjaneta tagħna, nibdew it-triq ispirati mill-proposta tal-ekoloġija integrali tagħna. Nagħrfu l-ġrieħi li qed iġib il-bniedem fit-territorju tagħna, irridu nitgħallmu minn ħutna tal-popli oriġinarji, bi djalogu ta’ għarfien, l-isfida li nagħtu tweġibiet ġodda bit-tfittxija ta’ mudelli ta’ żvilupp ġust u solidali. Irridu nieħdu ħsieb “id-dar komuni” tagħna fl-Amażonja u nipproponu toroq ġodda biex naslu għal dan.

Lejn ekoloġija integrali ibda mill-Enċiklika Laudato si’

a. Theddid għall-bijoma Amażonika u għall-popli tiegħu

66. Alla tana l-art bħala rigal u bħala dmir, biex nieħdu ħsiebha u nwieġbu għal dak li titlob minna; aħna m’aħniex sidien tagħha. Is-sies tal-ekoloġija integrali jinsab fil-fatt li “kollox (…) hu marbut ma’ kollox, intimament” (LS 16). Għal din ir-raġuni l-ekoloġija u l-ġustizzja soċjali huma magħqudin flimkien intrinsikament (ara LS 137). Permezz tal-ekoloġija integrali jitwaqqaf mudell ġdid ta’ ġustizzja, għaliex “attitudni tassew integralment ekoloġika dejjem issir iżjed attitudni soċjali” (LS 49). L-ekoloġija integrali b’hekk tgħaqqad il-prattika tal-ħarsien tan-natura ma’ dik tal-ġustizzja mal-aktar foqra u svantaġġjati tad-dinja, li huma l-għażla preferuta minn Alla fl-istorja rivelata.

67. Hemm ħtieġa urġenti li naffrontaw l-isfruttament bla rażan “tad-dar komuni” u tal-abitanti tagħha. Waħda mir-raġunijiet ewlenin tal-qerda tal-Amażonja hi l-ħtif tal-art biex jittella’ ż-żejt, maħkum mir-regħba, tipiku tal-mudell teknokratiku dominanti (ara LS 101). Quddiem din is-sitwazzjoni li qed tagħfas fuq il-pjaneta u fuq l-Amażonja, l-ekoloġija integrali mhix triq miżjuda li l-Knisja tista’ tagħmel bħala għażla għall-ġejjieni ta’ dan it-territorju, hija pjuttost it-triq waħdanija possibbli, għax m’hemm ebda triq oħra li nistgħu nterrqu biex insalvaw ir-reġjun. Il-ħtif tat-territorju jġib miegħu wkoll tixrid tad-demm innoċenti u kriminalizzazzjoni ta’ min jiddefendi l-Amażonja.

68. Il-Knisja hi parti minn solidarjetà internazzjonali obbligata li tiffavorixxi u tagħti għarfien lir-rwol ċentrali tal-bijoma Amażoniku għall-ekwilibriju tal-klima tal-pjaneta; tħeġġeġ lill-komunità internazzjonali biex tikkontribwixxi b’riżorsi ekonomiċi ġodda għall-ħarsien tal-bijoma u tinkoraġġixxi l-promozzjoni ta’ mudell ta’ żvilupp ġust u solidali, bis-sehem dirett tal-komunitajiet lokali u tal-popli oriġinarji sabiex ikunu protagonisti f’kull fażi, ibda mit-tfassil tal-proġetti u tqegħid fis-seħħ tagħhom, u ssaħħaħ l-istrumenti li kienu diġà ġew żviluppati mill-Konvenzjoni tal-Ġnus Magħquda dwar it-tibdil fil-Klima f’Rio de Janeiro, fl-1992.

69. Hu skandlu li l-mexxejja u saħansitra l-komunitajiet jisfaw kriminalizzati sempliċiment għax bir-raġun kollu riedu d-drittijiet tagħhom. Fil-pajjiżi Amażoniċi kollha hemm liġijiet li jagħtu għarfien lid-drittijiet umani, speċjalment dawk tal-popli indiġeni. Dawn l-aħħar snin ir-reġjun Amażoniku għadda minn trasformazzjonijiet kumplessi li bihom id-drittijiet umani tal-komunitajiet intlaqat minn normi, politika pubblika u prattiċi msejsin prinċipalment fuq it-tkabbir tal-fruntieri fejn isir it-tħaffir u minn żvilupp ta’ proġetti infrastrutturali enormi, li qed jagħmlu pressjoni bla qies fuq it-territorji anċestrali indiġeni. Skont dan l-istess rapport, dan kollu huwa akkumpanjat minn sitwazzjoni gravi ta’ impunità fir-reġjun, f’dak li għandu x’jaqsam mal-ksur tad-drittijiet umani kif ukoll minn ostakli biex tinkiseb il-ġustizzja (ara Rapport tal-Kummissjoni Inter-Amerikana għad-Drittijiet Umani (CIDH-OSA), Sitwazzjoni tad-Drittijiet Umani tal-popli indiġeni u tribali tal-Panamżonja, 29 ta’ Settembru 2019, nn. 5 u 188).

70. Għall-Insara, l-interess u t-tħassib dwar il-promozzjoni u r-rispett tad-drittijiet umani, kemm individwali u kemm kollettivi, mhix għażla. Il-bniedem hu maħluq xbieha ta’ Alla l-Ħallieq u d-dinjità tiegħu hija invjolabbli. Hekkhu għaliex id-difiża u l-promozzjoni tad-drittijiet umani mhumiex biss dmir politiku jew ħidma soċjali, imma wkoll, u fuq kollox, esiġenza tal-fidi. Forsi ma nistgħux nibdlu l-mudell tal-iżvilupp qerriedi tat-tħaffir li qed jibla’ kollox, imma għandna bżonn inkunu nafu u niċċaraw dan li ġej: Fejn hu postna? Fuq liema naħa qegħdin? Liema perspettiva se nagħmlu tagħna? Kif se nwasslu d-dimensjoni politika u etika tal-kelma tagħna tal-fidi u tal-ħajja? Għal din ir-raġuni: a) nikkundannaw il-vjolazzjoni tad-drittijiet umani u l-qerda li jġib miegħu t-tħaffir; b) nagħmlu tagħna u nissapportjaw il-kampanji tal-irtirar tal-investiment lill-kumpaniji tat-tħaffir marbutin mal-ħsarat soċjoekoloġiċi tal-Amażonja, ibda mill-istituzzjonijiet ekkleżjali nfushom u anki f’alleanza ma’ Knejjes oħra; ċ) nesiġu tranżizzjoni enerġetika u radikali biex jinstabu alternattivi: “Iċ-ċivilità teħtieġ l-enerġija, imma l-użu tal-enerġija m’għandux jeqred iċ-ċiviltà!” (il-Papa Franġsiku, Diskors lill-parteċipanti tal-Konvenju: “Tranżizzjoni enerġetika u kura tad-dar komuni”, 9 ta’ Ġunju 2018). Nipproponu li jkunu żviluppati programmi li bihom ikun possibbli nieħdu ħsieb “id-dar komuni”, u li għandhom ikunu mfasslin minn operaturi pastorali, miftuħin għall-komunità kollha, “fi sforz biex ikunu ffurmati l-kuxjenzi” (LS 214).

b. L-isfida tal-mudelli ġodda ta’ żvilupp ekwu, solidali u sostenibbli

71. Aħna ċerti li l-intervent uman tilef il-karattru “amikevoli” tiegħu, favur atteġġjament ta’ kilba u ħattaf medhi jagħsar ir-realtà sa ma jintemmu għalkollox ir-riżorsi naturali disponibbli. “Il-mudell teknokratiku għandu tendenza li jiddomina wkoll l-ekonomija u l-politika” (LS 109). Biex dan il-fenomenu li qed jagħmel ħsara gravi lill-ħajja niġġildulu, hemm bżonn infittxu mudelli ekonomiċi alternattivi, aktar sostenibbli, aktar amikevoli lejn in-natura, dan kollu sostnut min spiritwalità solida. Għal din ir-raġuni, flimkien mal-popli Amażoniċi, nitolbu sabiex l-istati jieqfu jqisu l-Amażonja bħala ħażna li ma tispiċċa qatt (ara Fr.PM). Irridu li (l-istati) jiżviluppaw politika ta’ investiment li bħala kundizzjoni għal kull intervent, tkun tirrispetta livell soċjali u ambjentali għoli kif ukoll tkun tħaddan il-prinċipju fundamentali tal-preservazzjoni tal-Amażonja. Biex dan isir, hemm ħtieġa li jdaħħlu wkoll lill-Popli Indiġeni organizzati bħala parteċipanti, kif ukoll komunitajiet Amażoniċi oħra u d-diversi istutuzzjonijiet xjentifiċi li diġà qed jipproponu mudelli ta’ sfruttament tal-foresta li għadha verġni. Il-mudell il-ġdid ta’ żvilupp sostenibbli għandu jkun inklużiv soċjalment, u jgħaqqad flimkien l-għarfien xjentifiku u tradizzjonali biex isaħħaħ il-komunitajiet tradizzjonali u indiġeni, fil-biċċa l-kbira tagħhom nisa, u jaraw li dawn it-teknoloġiji jkunu ta’ servizz għall-benessri u l-ħarsien tal-foresti.

72. Ifisser li hemm ħtieġa ta’ diskussjoni dwar il-valur reali ta’ kull attività ekonomika jew ta’ tħaffir, jiġifieri l-valur li tagħti u trodd lura lill-art u lis-soċjetà, fid-dawl tal-għana li jittella’ u l-konsegwenzi soċjoekoloġiċi tiegħu. Ħafna attivitajiet ta’ tħaffir, bħalma huma l-minjieri kbar, partikolarment dawk illegali, inaqqsu bla qies il-valur tal-ħajja Amażonika. Fil-fatt, iqaċċtu mill-għeruq il-ħajja tal-popli u l-ġid komuni tal-art għax jikkonċentraw is-setgħa ekonomika u politika f’idejn il-ftit. Agħar minn hekk, ħafna minn dawn il-proġetti qerrieda jsiru f’isem il-progress u għandhom l-appoġġ – jew jitħallew isiru – tal-gvernijiet lokali, nazzjonali u barranin.

73. Flimkien mal-popli Amażoniċi (ara LS 183) u l-għan tagħhom li jkollhom ħajja deċenti, nitolbu li ssir konverżjoni ekoloġika individwali u komunitarja li tindokra l-ekoloġija integrali u mudell ta’ żvilupp li l-kriterji kummerċjali tiegħu ma jisbqux dawk ambjentali u tad-drittijiet umani. Irridu li jkun hemm kultura ta’ paċi u rispett – mhux vjolenza u vjolazzjoni – flimkien ma’ ekonomija li ddur madwar il-persuna u tieħu ħsieb ukoll in-natura. Għaldaqstant nipproponu li jissawru alternattivi ta’ żvilupp ekoloġiku integrali li jibdew mill-viżjoni kożmika mibnija flimkien mal-komunitajiet, bil-ħarsien tad-dehen anċestrali. Nissapportjaw proġetti li jipproponu ekonomija solidali u sostenibbli, ċirkulari u ekoloġika, kemm fuq livell lokali u kemm internazzjonali, fuq livell ta’ riċerka u fil-kamp tal-azzjoni, fis-setturi formali u informali. F’dan is-sens ikun utli nissapportjaw u nippromovu esperjenzi ta’ koperattivi ta’ bijoproduzzjoni, riservi forestali u konsum sostenibbli. Il-ġejjieni tal-Amażonja jinsab f’idejna lkoll, imma fuq kollox jiddependi minn jekk nabbandunawx bla telf ta’ żmien il-mudell attwali li qed jeqred il-foresta, mhux iseddaq il-kwalità tal-ħajja u qed ipoġġi f’periklu dan it-teżor naturali enormi u lil dawk li jħarsuh.

Knisja li tieħu ħsieb “id-dar komuni” fl-Amażonja

a. Id-dimensjoni soċjoambjentali tal-evanġelizzazzjoni

74. Hu dmir tagħna lkoll li nieħdu ħsieb l-opra ta’ Alla. Il-protagonisti tal-kura, il-protezzjoni u d-difiża tad-drittijiet tal-popli u tad-drittijiet tan-natura f’dan ir-reġjun huma l-komunitajiet Amażoniċi nfushom. Huma stess huma l-atturi tad-destin tagħhom, tal-missjoni tagħhom. F’dan ix-xenarju l-irwol tal-Knisja hu dak ta’ alleata. Huma stqarru bla tlaqliq li jridu lill-Knisja takkumpanjahom, timxi magħhom u ma timponix fuqhom xejriet partikolari dwar kif jgħixu, xi mod speċifiku ta’ żvilupp li m’għandu x’jaqsam xejn mal-kulturi tagħhom, mat-tradizzjonijiet u l-ispiritwalità tagħhom. Huma jafu kif jieħdu ħsieb l-Amażonja, kif iħobbuha u jipproteġuha; kulma għandhom bżonn hu li l-Knisja tagħtihom sapport.

75. Il-funzjoni tal-Knisja hi li ssaħħaħ dawn il-ħiliet ta’ sapport u parteċipazzjoni. B’hekk inkunu qed nippromovu formazzjoni li tieħu kont tal-kwalità etika u spiritwali tal-ħajja tal-persuni ibda minn viżjoni integrali. Qabel kollox, il-Knisja għandha tagħti attenzjoni kbira lill-komunitajiet milqutin mid-danni soċjoambjentali. Il-kontinwità mat-tradizzjoni ekkleżjali Latino-Amerikana, fejn figuri bħal San Ġużepp ta’ Anicheta, Bartolomé de las Casas, il-martri tal-Paragwaj li mietu f’Rio Grande ta’ Isfel (il-Brażil), San Rokku Gonzales, San Alfons Rodriguez u San Juan del Castillo, fost oħrajn, għallmuna li d-difiża tal-popli oriġinarji ta’ dan il-kontinent hi marbuta sfiq mal-fidi f’Ġesù Kristu u mal-Bxara t-Tajba tiegħu. Illum jeħtieġ niffurmaw aġenti pastorali u ministri ordnati b’sensibbiltà soċjoambjentali. Irridu Knisja li toħroġ u tmidd il-passi tagħha favur l-Amażonja, billi tinkuraġġixxi stil ta’ ħajja f’armonija mat-territorju, u fl-istess ħin mal-‘ħajja deċenti’ ta’ min jgħix fih.

76. Il-Knisja tagħraf l-għaqal tal-popli Amażoniċi dwar il-bijodiversità, għaqal tradizzjonali li hu proċess ħaj u jaħdem bla waqfien. Is-serq ta’ dan l-għarfien hu piraterija bijoloġika, għamla ta’ vjolenza kontra dawn il-popolazzjonijiet. Il-Knisja għandha tagħti sehemha biex tippreserva dan l-għarfien kif ukoll in-novitajiet u l-użanzi tal-popolazzjonijiet bir-rispett lejn is-sovranità tal-pajjiżi, u l-liġijiet tagħhom li jirregolaw l-aċċess għar-riżorsi ġenetiċi u l-għerf tradizzjonali marbut miegħu. Kemm hu possibbli, hi għandha tgħin lil dawn il-popolazzjonijiet biex tiggarantixxi li l-benefiċċji li jiġu mill-użu ta’ dan l-għarfien, tal-innovazzjonijiet u l-użanzi, ikunu maqbulin permezz ta’ mudell ta’ żvilupp sostenibbli u inklużiv.

77. Hemm ħtieġa urġenti li tkun żviluppata politika tal-enerġija li tnaqqas drastikament id-dħaħen tas-CO2 u tal-gassijiet l-oħra marbutin mat-tibdil fil-klima. L-enerġiji nodfa l-ġodda jkunu ta’ għajnuna u jaħju s-saħħa. Il-kumpaniji kollha għandu jkollhom sistemi ta’ kontroll tal-katina tar-riforniment biex ikunu żguri li l-prodotti li jixtru, joħolqu u jbigħu, isiru b’mod sostenibbli soċjalment u ambjentalment. Minbarra hekk, “l-aċċess għall-ilma tax-xorb u nadif hu dritt uman essenzjali, fundamentali u universali, għax minnu jiddependi l-għajxien tan-nies u għalhekk hu kundizzjoni għat-tħaddim ta’ drittijiet umani oħra” (LS 30). Dan hu dritt mogħti għarfien mill-Ġnus Magħquda (2010). Għandna naħdmu flimkien sabiex dan id-dritt fundamentali għall-aċċess tal-ilma nadif ikun irrispettat fit-territorju.

78. L-għażla tal-Knisja hi favur il-ħajja, l-art u l-kulturi oriġinarji Amażoniċi. Dan jinvolvi l-akkumpanjament tal-popli Amażoniċi bir-reġistrazzjoni, l-organizzazzjoni u t-tixrid ta’ ‘data’ u informazzjoni dwar it-territorji tagħhom u dwar il-qagħda ġuridika tagħhom. Irridu nagħtu prijorità lill-effetti u l-akkumpanjament bl-għan li naslu biex jitfasslu l-limiti tat-territorji, partikolarment dawk tal-PIACI jew PIAV. Inħeġġu lill-istati biex jirrispettaw l-obbligi kostituzzjonali dwar dawn il-kwistjonijiet, inkluż id-dritt għall-aċċess tal-ilma.

79. Id-duttrina soċjali tal-Knisja ilha żmien tinteressa ruħha fil-kwistjoni tal-ekoloġija, u llum stagħniet b’viżjoni aħjar dwar il-kollox li jiġbor fih ir-relazzjoni bejn il-popli Amażoniċi u t-territorji tagħhom, dejjem fi djalogu mal-kuxjenzi tagħhom u l-għerf anċestrali tagħhom. Ngħidu aħna, billi bħala punt ta’ riferiment indispensabbli għall-konverżjoni tagħna lejn ekoloġoija integrali, nagħtu għarfien lill-mod li bih il-popli indiġeni jirrelataw mat-territorji tagħhom u kif jindukrawhom. F’dan id-dawl irridu noħoqlu ministeri għall-kura “tad-dar komuni” fl-Amażonja, li dmirhom ikun li jieħdu ħsieb it-territorju u l-ilma flimkien mal-komunitajiet indiġeni, u ministeru għall-akkoljenza ta’ min spiċċa mkeċċi mit-territorji tiegħu lejn l-ibliet.

b. Knisja fqira, ma’ u għall-foqra, ibda mill-periferiji vulnerabbli

80. Naffermaw mill-ġdid l-impenn tagħna li niddefendu l-ħajja b’mod sħiħ mit-tnissil sal-għabex tagħha u d-dinjità tal-persuni kollha. Il-Knisja kienet u għadha spalla ma’ spalla mal-komunitajiet indiġeni biex tħarsilhom id-dritt ta’ ħajja tipika u kalma, bir-rispett lejn il-valuri tradizzjonali, l-użanzi u l-kulturi tagħhom, il-preservazzjoni tax-xmajjar u tal-foresti, li huma spazji sagri, għejun ta’ ħajja u ta’ dehen. Aħna nissapportjaw l-isforzi tal-bosta li bil-kuraġġ jiddefendu l-ħajja fil-forom u l-fażijiet kollha tagħha. Is-servizz pastorali tagħna huwa servizz għall-ħajja sħiħa tal-popli indiġeni li jobbligana nħabbru lil Ġesù Kristu u l-Bxara t-Tajba tal-Evanġelju, biex nillimitaw is-sitwazzjonijiet tad-dnub, l-istrutturi tal-mewt, il-vjolenza u l-inġustizzji interni u esterni u biex immexxu ’l quddiem id-djalogu interkulturali, interreliġjuż u ekumeniku.

Toroq ġodda għall-promozzjoni ekoloġika integrali

a. Talba profetika u messaġġ ta’ tama lill-Knisja kollha u lid-dinja kollha

81. Id-difiża tal-ħajja tal-Amażonja u tal-popli tagħha teħtieġ konverżjoni personali, soċjali u strutturali profonda. Il-Knisja wkoll għandha din is-sejħa li twarrab, titgħallem, u titgħallem mill-ġdid, biex tegħleb kull tendenza li timxi fuq mudelli kolonizzaturi li fil-passat għamlu l-ħsara. F’dan is-sens importanti li nkunu konxji mill-qawwa tan-neokolonjaliżmu, li hu preżenti fid-deċiżjonijiet li nagħmlu ta’ kuljum, u tal-mudell ta’ żvilupp predominanti mrieġi mill-mudell li dejjem qed jaqbad l-art, tal-monokultura tal-uċuħ, tal-mezzi tat-trasport li għandna u tal-ħajja komda mistħajla li tiġi mill-konsumiżmu li qed ngħixu fis-soċjetà u li jħalli effetti diretti u indiretti fl-Amażonja. Quddiem dan kollu, ibda minn xefaq globali u bis-smigħ ukoll tal-leħen tal-Knejjes ħutna, irridu nħaddnu spiritwalità ta’ ekoloġija integrali, biex insaħħu l-kura tal-maħluq. Biex naslu għal dan l-għan għandna nkunu komunità ta’ dixxipli missjunarji ferm aktar parteċipattiva u inklużiva.

82. Nipproponu li d-dnub ekoloġiku nqisuh baħla azzjoni jew nuqqas kontra Alla, kontra l-proxxmu, kontra l-komunità u l-ambjent. Huwa dnub kontra l-ġenerazzjonijiet tal-ġejjieni u jsir permezz ta’ atti u drawwiet ta’ tniġġis jew qerda tal-armonija tal-ambjent, bil-ksur tal-prinċipji tal-interdipendenza u bit-tkissir tal-ktajjen ta’ solidarjetà bejn il-kreaturi (ara KKK, 340-344) u b’azzjonijiet kontra l-virtù tal-ġustizzja. Minbarra hekk, nipproponu wkoll li noħolqu ministeri speċjali għall-kura “tad-dar komuni” u l-promozzjoni tal-ekoloġija integrali fuq livell parrokkjali u f’kull ġurisdizzjoni ekkleżjatika, bid-dmir li jħarsu t-territorju u l-ilma, kif ukoll biex ixerrdu aktar l-Enċiklika Laudato si’. Jagħmlu tagħhom il-programm pastorali, edukattiv u inċiżiv tal-Enċiklika Laudato si’ kif hemm fil-kapitli V u VI, fil-livelli u l-istrutturi kollha tal-Knisja.

83. Biex inpattu għad-dejn ekoloġiku li għandhom il-pajjiżi mal-Amażonja, nipproponu li jinħoloq fond dinji biex ikopri l-bilanċi tal-komunitajiet preżenti fl-Amażonja li jaħdmu għall-iżvilupp integrali u awtosostenibbli tagħhom, u wkoll biex nipproteġuhom mill-kilba ħattafa tal-kumpaniji nazzjonali u internazzjonali li jisirqulhom ir-riżorsi naturali tagħhom.

84. Ikollna drawwiet responsabbli li jirrispettaw u jivvalorizzaw il-popli tal-Amażonja, it-tradizzjonijiet tagħhom u l-għaqal tagħhom, inħarsu l-art u nibdlu l-kultura ta’ konsum bla rażan, li nipproduċu ħafna skart solidu, u nistimulaw l-użu mill-ġdid u r-riċiklaġġ. Għandna nnaqqsu d-dipendenza tagħna mill-enerġija fossili u mill-użu tal-plastik u nibdlu d-drawwiet ta’ kif nieklu (konsum żejjed ta’ laħam u ħut/frott tal-baħar) bi stili ta’ ħajja aktar sobrji. Nimpenjaw ruħna attivament biex niżirgħu s-siġar, u nfittxu alternattivi sostenibbli fl-agrikultura, fl-enerġija u t-trasport bir-rispett lejn id-drittijiet tan-natura u tal-persuni. Immexxu ’l quddiem edukazzjoni għal ekoloġija integrali fil-livelli kollha, nippromovu mudelli ekonomiċi u inizjattivi li jiffavorixxu kwalità ta’ ħajja aktar sostenibbli.

b. Osservatorju Soċjo-Pastorali Amażoniku

85. Jinħoloq osservatorju soċjoambjentali biex tissaħħaħ il-ġlieda għad-difiża tal-ħajja. Issir djanjosi tat-territorju u l-kunflitti soċjoambjentali f’kull Knisja lokali u reġjonali, biex inkunu nistgħu nieħdu pożizzjoni, nieħdu deċiżjonijiet u niddefendu d-drittijiet tal-aktar vulnerabbli. L-Osservatorju jkun jaħdem b’kollaborazzjoni maċ-ĊELAM, CLAR, Caritas, REPAM, Episkopati nazzjonali, Knejjes lokali, universitajiet Kattoliċi, CIDU, atturi oħra mhux tal-Knisja mill-kontinent, u rappreżentanti tal-popli indiġeni. Nitolbu wkoll li fid-Dikasteru għas-Servizz tal-Iżvilupp Uman Integrali jinħoloq Uffiċċju Amażoniku li jkun jaħdem id f’id ma’ dan l-Osservatorju u mal-istituzzjonijiet lokali Amażoniċi.

KAPITLU 5

TOROQ ĠODDA GĦAL KONVERŻJONI SINODALI

“Jiena fihom u int fija, biex isiru ħaġa waħda għalkollox” (Ġw 17:23).

86. Biex nimxu id f’id, il-Knisja fl-Amażonja teħtieġ konverżjoni sinodali, sinodalità tal-Poplu ta’ Alla bit-tmexxija tal-Ispirtu. B’din il-firxa ta’ komunjoni u parteċipazzjoni nfittxu toroq ekkleżjali ġodda, fuq kollox fil-ministerjalità u s-sagramentalità tal-Knisja b’wiċċ Amażoniku. Il-ħajja konsagrata, il-lajċi u magħhom in-nisa, huma l-protagonisti antiki, imma dejjem ġodda, li qed jagħmlulna s-sejħa għal din il-konverżjoni.

Is-sinodalità missjunarja fil-Knisja tal-Amażonja

a. Is-sinodalità missjunarja tal-Poplu kollu ta’ Alla bit-tmexxija tal-Ispirtu

87. Il-kelma ‘sinodu’ hi kelma antika, meqjuma mit-Tradizzjoni; turi t-triq li qed interrqu flimkien bħala membri tal-poplu ta’ Alla, teħodna lura lejn il-Mulej Ġesù li juri lilu nnifsu bħala “t-Triq, il-Verità u l-Ħajja” (Ġw 14:6), u lejn il-fatt li l-Insara kienu ssejħu ‘d-dixxipli tat-Triq’ (Atti 9:2); li nkunu sinodali jfisser li flimkien nimxu “fit-triq tal-Mulej” (Atti 18:25). Is-sinodalità hi l-mod kif kienet magħmula l-Knisja primittiva (ara Atti 15) u li għandna nagħmluh tagħna wkoll. “Bħalma l-ġisem hu wieħed u fih ħafna membri, u l-membri kollha tal-ġisem, għad li huma ħafna, jagħmlu ġisem wieħed, hekk ukoll Kristu” (1 Kor 12:12). Anki l-Knisja tal-Konċilju Vatikan II għandha l-karatteristika tas-sinodalità, mifhuma bħala Poplu ta’ Alla, fl-ugwaljanza u d-dinjità komuni parallelment mad-diversità tal-ministeri, tal-kariżmi u tas-servizzi. “Turi l-mod ta’ għajxien speċifiku u ‘l-modus operandi’ (kif tmexxi l-ħidma), il-Knisja Poplu ta’ Alla li timmanifesta u tikkonkretizza lilha nfisha bħala komunjoni fil-mixja flimkien, meta tinġabar bħala assemblea u meta l-membri kollha tagħha jieħdu sehem attiv fil-missjoni evanġelizzatriċi tagħha”, jiġifieri “meta l-Poplu ta’ Alla kollu jinvolvi ruħu u jipparteċipa fil-ħajja u l-missjoni tal-Knisja” (CTI, Is-sinodalità fil-ħajja u l-missjoni tal-Knisja, 2 ta’ Marzu 2018, nn. 6-7).

88. Biex timxi magħquda l-Knisja llum teħtieġ konverżjoni lejn esperjenza sinodali. Importanti li jissaħħu l-kultura tad-djalogu, tas-smigħ reċiproku, tad-dixxerniment spiritwali, tal-kunsens u tal-komunjoni biex jinstabu spazji u modi ħalli naslu għal deċiżjonijiet maqbula u nwieġbu għall-isfidi pastorali. B’dan il-mod, fi spirtu ta’ servizz, inkunu qed nidħlu responsabbli lkoll flimkien biex insaħħu l-ħajja tal-Knisja. Huwa urġenti nimxu, nipproponu u nkunu responsabbli biex negħlbu l-klerikaliżmu u l-ordnijiet arbitrarji. Is-sinodalità hi dimensjoni integrali tal-Knisja. Ma tistax tkun Knisja jekk ma tagħtix għarfien lit-tħaddim effettiv ‘tas-sensus fidei’ tal-Poplu ta’ Alla kollu kemm hu.

b. Spiritwalità tal-komunjoni sinodali bit-tmexxija tal-Ispirtu

89. Il-Knisja tgħix f’komunjoni mal-Ġisem ta’ Kristu bis-saħħa tad-don tal-Ispirtu s-Santu. Dak li jissejjaħ il-Konċilju Appostoliku ta’ Ġerusalemm (ara Atti 15; Gal 2:1-10) huwa ġrajja sinodali li fiha l-Knisja Appostolika, f’waqt deċiżiv tal-mixja tagħha, tgħix il-vokazzjoni tagħha għad-dawl tal-preżenza tal-Mulej irxoxt b’għajnejha fuq il-missjoni. Din il-ġrajja saret mudell, paradigma, għas-Sinodi tal-Knisja u tal-vokazzjoni sinodali tagħha. Id-deċiżjoni meħuda mill-Appostli, bi ftehim mal-komunità kollha ta’ Ġerusalemm, kienet opra tal-ħidma tal-Ispirtu s-Santu li jmexxi t-triq tal-Knisja u jħarsilha l-fedeltà tagħha lejn l-Evanġelju ta’ Ġesù: “Għax lill-Ispirtu s-Santu u lilna” (Atti 15:28). Il-ġemgħa kollha aċċettat id-deċiżjoni u għamlitha tagħha (ara Atti 15:22); imbagħad, il-komunità ta’ Antjokja għamlet l-istess (ara Atti 15:30-31). Li tkun verament ‘sinodali’ jfisser li timxi ’l quddiem f’armonija misjuq mill-Ispirtu li jagħti l-ħajja.

90. Il-Knisja fl-Amażonja msejħa biex timxi bit-tħaddim tad-dixxerniment li hu ċ-ċentru tal-proċessi u tal-ġrajjiet sinodali. Ifisser li tiddeċiedi u tterraq bħala Knisja permezz tal-interpretazzjoni teoloġika tas-sinjali taż-żminijiet, bit-tmexxija tal-Ispirtu s-Santu, it-triq li għandha timxi fiha bħala servizz għall-pjan ta’ Alla. Id-dixxerniment komunitarju jippermettilna niskopru s-sejħa li Alla jagħmlilna f’kull sitwazzjoni storika partikolari. Din l-Assemblea hija mument ta’ grazzja biex tħaddem is-smigħ reċiproku, id-djalogu sinċier u d-dixxerniment komunitarju għall-ġid komuni tal-Poplu ta’ Alla fir-reġjun tal-Amażonja, u mbagħad, fil-fażi tat-tqegħid fis-seħħ tad-deċiżjonijiet, biex tkompli miexja bl-imbuttattura tal-Ispirtu s-Santu fil-komunitajiet żgħar, fil-parroċċi, fid-djoċesijiet, fil-vigarjati, fil-‘prelaturi’ u fir-reġjun kollu.

ċ. Lejn stil sinodali ta’ ħajja u ħidma fir-reġjun Amażoniku

91. Bi qlubija evanġelika rridu nqiegħdu fis-seħħ toroq ġodda għall-ħajja tal-Knisja u s-servizz li hi tagħti lill-ekoloġija integrali fl-Amażonja. Is-sinodalità hi timbru ta’ stil ta’ kif jingħaxu l-komunjoni u l-parteċipazzjoni fil-Knejjes lokali li l-karatteristika tagħhom tkun ir-rispett lejn id-dinjità u l-ugwaljanza ta’ kull min hu mgħammed, il-kumplimentarjetà tal-kariżmi u tal-ministeri, il-gost li niltaqgħu f’assemblea biex flimkien niddixxernu l-leħen tal-Ispirtu. Dan is-Sinodu qed joffrilna okkażjoni għar-riflessjoni dwar kif se nistrutturaw il-Knejjes lokali f’kull reġjun tal-pajjiż u biex nimxu lejn konverżjoni sinodali li turina triqat komuni ta’ evanġelizzazzjoni. Il-loġika tal-inkarnazjoni tgħallimna li Alla, fi Kristu, jitwaħħad mal-bnedmin li jgħixu “fil-kulturi tipiċi tal-popli” (AG 9) u li l-Knisja, Poplu ta’ Alla integrat mal-popli, għandu l-ġmiel ta’ wiċċ pluriformi għax jitħawwel f’bosta kulturi differenti (ara EG 116). Dan iseħħ fil-ħajja u l-missjoni tal-Knejjes lokali li għandhom għeruqhom “fit-territorju kbir soċjokulturali” (AG 22).

92. Knisja b’wiċċ Amażoniku teħtieġ li l-komunitajiet tagħha jkunu mimlijin bi spirtu sinodali, mirfudin minn strutturi organizzattivi bi qbil ma’ din id-dinamika, biex ikunu organiżmi awtentiċi ta’ “komunjoni”. L-għamliet tat-tħaddim tas-sinodalità huma varji, jeħtieġ li jkunu deċentralizzati fid-diversi livelli tagħhom (djoċesan, reġjonali, nazzjonali, universali), rispettużi u attenti għall-proċessi lokali, bla ma jdgħajfu r-rabtiet mal-Knejjes ħuthom l-oħra u mal-Knisja universali. L-għamliet organizzattivi għat-tħaddim tas-sinodalità jistgħu jkunu varji. Jistabbilixxu sintonija bejn il-komunjoni u l-parteċipazzjoni, bejn il-korresponsabbiltà u l-ministerjalità ta’ kulħadd, billi jagħtu attenzjoni partikolari lill-parteċipazzjoni effettiva tal-lajċi fid-dixxerniment u d-deċiżjonijiet meħuda, u billi jsaħħu wkoll is-sehem tan-nisa.

Toroq ġodda għall-ministerjalità ekkleżjali

a. Knisja ministerjali u ministri ġodda

93. It-tiġdid li ġab il-Konċilju Vatikan II iqiegħed lil-lajċi sħab fil-Poplu ta’ Alla, fi Knisja kollha kemm hi ministerjali, li fis-sagrament tal-Magħmudija għandha s-sies tal-identità u tal-missjoni ta’ kull Nisrani. Il-lajċi huma fidili, illi bil-Magħmudija huma mwaħħdin ma’ Kristu u b’hekk isiru poplu ta’ Alla u għalhekk fihom infushom għandhom sehem mill-uffiċċju saċerdotali, profetiku u regali ta’ Kristu. Minħabba f’hekk huma jeżerċitaw ir-rwol tagħhom fil-missjoni tal-poplu Nisrani kollu kemm hu, fil-Knisja u fid-dinja (ara LG 31). Bis-saħħa ta’ din ir-relazzjoni tripla ma’ Kristu, mal-Knisja u mad-dinja, titwieled il-vokazzjoni u l-missjoni tal-lajkat. Il-Knisja fl-Amażonja, b’għajnejha fuq soċjetà ġusta u solidali fil-ħarsien “tad-dar komuni”, lil-lajċi trid tagħmilhom atturi pprivileġġjati. Il-mod kif jaġixxu kien u għadu vitali kemm fil-kordinament tal-komunitajiet ekkleżjali, bil-ħidma f’ċerti ministeri, u kemm fl-impenn profetiku tagħhom f’dinja inklużiva għal kulħadd, Knisja li fil-martri tagħha għandha xhieda li tisfidaha.

94. Bħala espressjoni tal-korresponsabbiltà tal-imgħammdin kollha tal-Knisja u tat-tħaddim tas-‘sensus fidei’ tal-Poplu ta’ Alla kollu, nibtu assemblej u kunsilli pastorali fl-oqsma ekkleżjali kollha, kif ukoll skwadri tal-kordinament tad-diversi servizzi pastorali u l-ministeri fdati f’idejn il-lajċi. Nagħrfu l-ħtieġa li nsaħħu u nwessgħu l-ispazji tal-parteċipazzjoni tal-lajkat, kemm fil-konsultazzjoni u kemm fit-teħid tad-deċiżjonijiet, fil-ħajja u fil-missjoni tal-Knisja.

95. Minkejja li l-missjoni fid-dinja hi dmir ta’ kull mgħammed, il-Konċilju Vatikan II saħaq dwar il-missjoni tal-lajkat: “L-istennija ta’ art ġdida m’għandhiex iddgħajjef, anzi pjuttost tistimola l-ħerqa tal-ħidma li għandha x’taqsam mal-art ta’ issa” (GS 39). Hi urġenza għall-Knisja Amażonika li tippromovi u tagħti ministeri lill-irġiel u lin-nisa b’mod ekwu. In-nisġa tal-Knisja lokali, anki fl-Amażonja, hi garantita mill-komunitajiet ekkleżjali u missjunarji ż-żgħar li jikkultivaw il-fidi, jisimgħu l-Kelma u jiċċelebraw flimkien, għax huma qrib il-ħajja tan-nies. Hija l-Knisja tal-irġiel u n-nisa mgħammdin li hemm bżonn insaħħu billi mmexxu ’l quddiem il-ministerjalità u, fuq kollox, l-għarfien tad-dinjità tal-Magħmudija.

96. Minbarra dan, l-Isqof jista’, b’mandat għal żmien preċiż, u fl-assenza tas-saċerdoti, jinkariga lil xi persuna li ma jkollhiex is-saċerdozju, u tkun membru tal-istess komunità, biex tieħu ħsieb lil dik il-komunità partikolari. Ikun hemm bżonn jitwarrbu l-personaliżmi u għalhekk tkun kariga li ddur minn persuna għal oħra. L-Isqof jista’ jwaqqaf dan il-ministeru bħala rappreżentanza tal-komunità Nisranija b’mandat uffiċjali u b’att ritwali, ħalli din il-persuna responsabbli mill-komunità jkollha għarfien anki fuq livell ċivili u lokali. Dejjem se jkun is-saċerdot, bis-setgħa u l-fakultajiet ta’ kappillan, li jibqa’ responsabbli mill-komunità.

b. Il-ħajja konsagrata

97. It-test evanġeliku – “L-Ispirtu tal-Mulej fuqi; għax hu kkonsagrani, bagħatni nwassal il-Bxara t-Tajba lill-fqajrin” (Lq 4:18) – jesprimi konvinzjoni li tanima l-missjoni tal-ħajja kkonsagrata fl-Amażonja, mibgħuta biex tħabbar il-Bxara t-Tajba bl-akkumpanjament qrib il-popli indiġeni, il-vulnerabbli u l-aktar imbiegħda, ibda minn djalogu u tħabbir li jwassal għal għarfien profond tal-ispiritwalità. Ħajja kkonsagrata b’esperjenzi interkongregazzjonali u interistituzzjonali tista’ tibqa’ f’dawk il-komunitajiet fejn ħadd ma jrid jibqa’ u li ħadd ma jrid ikun magħhom, titgħallem minnhom u tirrispetta l-kultura u l-lingwi indiġeni biex tidħol fil-qalb tal-popli.

98. Filwaqt li hi kontribut biex tibni u ssaħħaħ il-Knisja, il-missjoni ssaħħaħ u ġġedded il-ħajja konsagrata u tagħmlilha sejħa aktar qawwija biex terġa’ tmur lura lejn dak li hu l-aktar safi fl-ispirazzjoni oriġinarja tagħha. B’hekk ix-xhieda tagħha tkun profetika u għajn mnejn jinbtu vokazzjonijiet reliġjużi ġodda. Nissuġġerixxu li nazzardaw noħolqu ħajja kkonsagrata b’identità Amażonika bit-tisħiħ tal-vokazzjonijiet indiġeni. Naqblu li l-persuni kkonsagrati jsiru parti minn u jivvjaġġaw minn komunità għal oħra fost l-aktar foqra u mwarrbin. Il-proċessi tal-formazzjoni jeħtieġ li jkunu aktar iffokalizzati, ibda mill-interkulturalità u kompli bl-inkulturizzazzjoni u d-djalogu bejn l-ispiritwalità u l-viżjoni kożmika tal-Amażonja.

ċ. Il-preżenza u s-siegħa tal-mara

99. Il-Knisja fl-Amażonja trid “twessa’ iżjed l-ispazji għal preżenza femminli iktar inċiżiva fil-Knisja” (EG 103). “M’għandniex innaqqsu l-impenn tan-nisa fil-Knisja, anzi għandna nippromovu r-rwol attiv tagħhom fil-komunità ekkleżjali. Jekk il-Knisja titlef in-nisa, fid-dimensjoni sħiħa u reali tagħha, il-Knisja tirriskja li ssir ħawlija” (il-Papa Franġisku, Laqgħa mal-Episkopat Brażiljan, Rio de Janeiro, 27 ta’ Lulju 2013).

100. Il-Maġisteru, ibda mill-Konċilju Vatikan II, xeħet id-dawl fuq il-post li tokkupa l-mara bħala protagonista fi ħdan il-Knisja: “Imma tasal is-siegħa, is-siegħa waslet, li fiha l-vokazzjoni tal-mara ssib il-milja kollha tagħha, is-siegħa li fiha l-mara tikseb influwenza fis-soċjetà, firxa, setgħa li qatt ma kellha. Huwa għalhekk, f’dan il-waqt li fih l-umanità għaddejja minn trasformazzjoni tant profonda, illi n-nisa, mgħaddsin fl-ispirtu tal-Evanġelju, jistgħu jgħinu lill-umanità biex ma tiddeġenerax” (Pawlu VI, Messaġġ lin-nisa fi tmiem il-Konċilju Vatikan II, 8 ta’ Diċembru 1965).

101. L-għaqal tal-popli anċestrali jafferma li ommna l-art għandha wiċċ femminili. Fid-dinja indiġena u f’dik tal-Punent, in-nisa jaħdmu f’diversi oqsma, fl-edukazzjoni tal-ulied, fit-trasmissjoni tal-fidi u tal-Evanġelju; huma xhieda preżenti u responsabbli għall-promozzjoni umana, għaldaqstant hemm bżonn li leħen in-nisa jinstama’, li jkunu kkonsultati u jkollhom vuċi fid-deċiżjonijiet li jittieħdu u b’hekk, bis-sensibbiltà tagħhom, ikunu jistgħu jagħtu sehemhom fis-sinodalità ekkleżjali. Napprezzaw il-funzjoni tal-mara u nagħrfu r-rwol fundamentali tagħha fil-formazzjoni u l-kontinwità tal-kulturi, fl-ispiritwalità, fil-komunitajiet u fil-familji. Jeħtieġ li l-leadership tagħha fi ħdan il-Knisja tassumih b’qawwa akbar u li l-Knisja tagħraf dan u tmexxih ’il quddiem, bit-tisħiħ tas-sehem tagħha fil-kunsilli pastorali tal-parroċċi u tad-djoċesijiet, kif ukoll fl-istanzi governattivi.

102. Quddiem ir-realtà li jgħaddu minnha n-nisa vittmi tal-vjolenza fiżika, morali u reliġjuża, inkluż il-femminiċidju, il-Knisja tieħu pożizzjoni ta’ difiża tad-drittijiet tagħhom u tagħtihom għarfien bħala protagonisti u ħarriesa tal-maħluq u “tad-dar komuni”. Nagħrfu l-ministerjalità li Ġesù ħalla f’idejn in-nisa. Hemm bżonn immexxu ’l quddiem il-formazzjoni tan-nisa permezz ta’ studji tat-teoloġija biblika, it-teoloġija sistematika, id-dritt kanoniku, nivvalorizzaw il-preżenza tagħhom fl-organizzazzjonijiet u l-leadership tagħhom fi ħdan u ’l barra mill-ambjent ekkleżjali. Irridu nsaħħu r-rabtiet familjari, speċjalment għan-nisa migranti. Inkunu garanti tal-ispazji fit-tmexxija u tal-kompetenzi speċifiċi tagħhom. Nitolbu reviżjoni tal-Motu Proprju Ministeria quædam ta’ San Pawlu VI, sabiex in-nisa li jkunu ffurmati kif jixraq, ikunu jistgħu jirċievu l-ministeri tal-Lettorat u l-Akkolitat, fost ministeri oħra li jistgħu jagħmlu. Fil-kuntesti ġodda tal-evanġelizzazzjoni u tal-pastorali fl-Amażonja, fejn il-biċċa l-kbira tal-komunitajiet Kattoliċi huma mmexxijin min-nisa, nitolbu li jinħoloq il-ministeru istituzzjonali ‘mara mexxejja tal-komunità’, billi dan jingħata għarfien bħala servizz għall-esiġenzi li jinbidlu kemm tal-evanġelizzazzjoni u kemm tal-attenzjoni lejn il-komunitajiet.

103. Fil-ħafna konsultazzjonijiet li saru fl-Amażonja, ingħata għarfien u saret enfasi fuq ir-rwol fundamentali tar-reliġjużi nisa u tan-nisa lajċi fil-Knisja Amażonika u fil-komunitajiet tagħha, fid-dawl tal-għadd kbir ta’ servizzi li joffru. F’ħafna minn dawn il-konsultazzjonijiet saret talba għad-djakonat permanenti tan-nisa. Għal din ir-raġuni, dan is-suġġett tkellimna ħafna dwaru anki waqt is-Sinodu. Fl-2016 il-Papa Franġsiku kien diġà ħatar kummissjoni ta’ studju dwar id-djakonat tan-nisa, u din il-kummissjoni waslet għal riżultat parzjali dwar kif kienet ir-realtà tad-djakonat tan-nisa fl-ewwel sekli tal-Knisja u l-implikazzjonijiet attwali. Għalhekk ikun ta’ pjaċir għalina naqsmu l-esperjenzi u r-riflessjonijiet tagħna mal-Kummissjoni u nistennew ir-riżultati.

d. Djakonat permanenti

104. Hemm urġenza ta’ promozzjoni, formazzjoni u sapport tad-djakni permanenti fil-Knisja Amażonika minħabba l-importanza ta’ dan il-ministeru fil-komunitajiet, u b’mod partikolari, minħabba s-servizz ekkleżjali mitlub minn bosta komunitajiet, speċjalment mill-popli indiġeni. L-esiġenzi pastorali speċifiċi tal-komunitajiet Insara tal-Amażonja jfehmuna b’mod aktar wiesa’ kemm hu importanti d-djakonat, servizz li ilu jeżisti sa mill-bidu tal-Knisja u li reġa’ ddaħħal bħala grad awtonomu u permanenti mill-Konċilju Vatikan II (ara LG 29, AG 16, OE 17). Id-djakonat illum għandu wkoll imexxi ’l quddiem l-ekoloġija integrali, l-iżvilupp uman, il-pastorali soċjali, is-servizz lil min isib ruħu f’kundizzjoni ta’ vulnerabbiltà u faqar, imfassal fuq Kristu Qaddej, biex il-Knisja tkun ħanina, Samaritana, solidali u djakonali.

105. Il-presbiteri għandhom iżommu f’moħħhom li d-djaknu qiegħed hemm għas-servizz tal-komunità b’mandat ġej mill-awtorità tal-Isqof, u għandhom id-dmir li jissapportjaw lid-djakni permanenti u jaħdmu f’komunjoni magħhom. Hemm bżonn niftakru dejjem li hemm bżonn nieħdu ħsieb id-djakni permanenti. Dan jinkludi l-proċess vokazzjonali skont il-kriterji tal-ammissjoni. Il-motivazzjoni tal-kandidat għandha tkun dejjem orjentata lejn is-servizz u l-missjoni tad-djakonat permanenti fil-Knisja u fid-dinja tal-lum. Il-proġett ta’ formazzjoni jinqasam bejn studju akkademiku u prattika pastorali, akkumpanjat minn grupp ta’ formazzjoni u mill-komunità parrokkjali, b’kontenut u itinerarji addattati għal kull realtà lokali. Ikun ta’ benefiċċju kieku anki l-mara u l-ulied jipparteċipaw fil-proċess ta’ formazzjoni.

106. Il-programm ta’ studju (il-kurrikulu) għall-formazzjoni tad-djakonat permanenti, minbarra s-suġġetti obbligatorji, għandu jinkludi wkoll aspetti li jiffavorixxu d-djalogu ekumeniku, interreliġjuż u interkulturali, l-istorja tal-Knisja fl-Amażonja, l-affettività u s-sesswalità, il-viżjoni kożmika indiġena, l-ekoloġija integrali u suġġetti oħra trasversali tipiċi tal-ministeru tad-djakonat. Il-gruppi tal-formazzjoni jkunu ffurmati minn ministri ordnati u lajċi kompetenti skont il-Direttorju tad-Djakonat Permanenti approvat f’kull pajjiż. Għandna ninkoraġġixxu, insostnu u nakkumpanjaw personalment il-proċess vokazzjonali u l-formazzjoni tad-djakni permanenti tal-futur fost il-komunitajiet li jgħixu fuq ix-xtut tax-xmajjar u dawk indiġeni, bis-sehem tal-kappillani, tar-reliġjużi rġiel u nisa. Fl-aħħar, inżidu li għandu jkun hemm programm ta’ akkumpanjament lejn il-formazzjoni permanenti (spiritwalità, formazzjoni teoloġika, kwistjonijiet pastorali, it-tqegħid fis-seħħ tad-dokumenti tal-Knisja, u l-bqija), bit-tmexxija tal-Isqof.

e. Toroq ta’ formazzjoni inkulturata

107. “Intikom ragħajja skont qalbi” (Ġer 3:15). Din il-wegħda, għax hi divina, tgħodd għaż-żminijiet kollha u għas-sitwazzjonijiet kollha, għalhekk tgħodd ukoll għall-Amażonja. Peress li timmira biex tkun xbieha ta’ Kristu saċerdot, il-formazzjoni tal-ministeru ordnat għandha tkun skola komunitarja ta’ fraternità, esperjenzjali, spiritwali, pastorali u duttrinali, b’kuntatt mar-realtà tal-persuni, f’armonija mal-kultura u r-reliġjożità lokali, qrib il-foqra. Hemm ħtieġa li nħejju ragħajja tajbin li jgħixu l-Bxara t-Tajba tas-Saltna, ikunu jafu sew il-liġijiet kanoniċi, ikollhom id-don tal-kompassjoni, ikunu jixbhu kemm jista’ jkun lil Ġesù, u li l-ħidma tagħhom timmira biss li tagħmel ir-rieda tal-Missier, imżoqqin bl-Ewkaristija u l-Iskrittura Mqaddsa. Għalhekk, formazzjoni biblika, fis-sens li jassimilaw lil Ġesù kif narawh fl-Evanġelji: qrib tal-persuni, bil-ħila li jisma’, li jfejjaq, li jfarraġ bil-paċenzja bla ma jistenna xejn lura, imma li fih tkun tidher it-tenerezza tal-qalb ta’ Missieru.

108. Biex lill-presbiteri futuri tal-Knisja fl-Amażonja noffrulhom formazzjoni bil-wiċċ Amażoniku, integrata u addattata għar-realtà, ikkunteswalizzata u kapaċi twieġeb għall-isfidi pastorali u missjunarji bla għadd, nipproponu li jkun hemm pjan ta’ formazzjoni konsistenti mal-isfidi tal-Knejjes lokali u mar-realtà Amażonika. Fil-kontenut akkademiku għandu jkun hemm materji ta’ studju tal-ekoloġija integrali, tal-ekoteoloġija, tat-teoloġja tal-ħolqien, tat-teoloġija tal-indji, ta’ spiritwalità ekoloġika, tal-istorja tal-Knisja fl-Amażonja, tal-antropoloġija kulturali Amażonika, u l-bqija. Iċ-ċentri ta’ formazzjoni għall-ħajja saċerdotali u kkonsagrata, preferibbilment għandhom jidħlu fir-realtà Amażonika bl-għan li jiffavorixxu l-kuntatt maż-żagħżugħ Amażoniku li jkun qed jieħu l-formazzjoni, mar-realtà ta’ madwaru hu u jitħejja għall-missjoni futura tiegħu, biex b’hekk ikun żgur li l-proċess ta’ formazzjoni ma jkunx maqtugħ mill-kontenut vitali tal-persuni u l-kultura tagħhom. Minbarra dan, ta’ min joffri lil żgħażagħ oħra li mhumiex Amażoniċi l-opportunità li jiffurmaw ruħhom fl-Amażonja biex dan ikun ta’ fejda għal aktar vokazzjonijiet missjunarji.

f. L-Ewkaristija, għajn u quċċata tal-komunjoni sinodali

109. Skont il-Konċilju Vatikan II, is-sehem fl-Ewkaristija hu l-għajn u l-quċċata tal-ħajja Nisranija kollha kemm hi; hi s-sinjal u l-quċċata tal-ħajja tal-komunità Nisranija kollha kemm hi. Fl-Ewkaristija hemm il-ġid spiritwali kollu tal-Knisja; hija l-għajn u l-quċċata ta’ kull evanġelizzazzjoni. Inkunu eku ta’ dak li kien qal San Ġwanni Pawlu II: “Il-Knisja tgħix bl-Ewkaristija” (Ecclesia de Eucharistia, 1). L-Istruzzjoni tal-Kongregazzjoni għall-Kult Divin Redemptoris sacramentum (2004) tinsisti li l-fidili għandhom dritt għaċ-ċelebrazzjoni Ewkaristika kif stabbilit fil-kotba u fin-normi liturġiċi. Madankollu hija stramba li titkellem dwar id-dritt, u dritt fundamentali, li l-Ewkaristija għandha tkun aċċessibbli għal kulħadd: “Fl-Ewkaristija diġà seħħet il-milja sħiħa u hija l-qalba ħajja tal-univers, il-qalba mfawra bl-imħabba u l-ħajja bla tmiem. Imxierek mal-Iben inkarnat, preżenti fl-Ewkaristija, l-univers kollu jrodd ħajr lil Alla. Fil-fatt l-Ewkaristija hi minnha nfisha att ta’ mħabba kożmika” (LS 236).

110. Jeżisti d-dritt tal-komunità li jkollha ċ-ċelebrazzjoni, dritt ġej mill-essenza tal-Ewkaristija u mill-post li għandha fl-ekonomija tas-salvazzjoni. Il-ħajja sagramentali u l-integrazzjoni tad-dimensjonijiet varji tal-ħajja umana fil-Misteru tal-Għid, isaħħuna. Għal din ir-raġuni l-komunitajiet verament attivi qed jippretendu li jkollhom iċ-ċelebrazzjoni tal-Ewkaristija. Bla dubju din hi l-għan aħħari (quċċata u milja) tal-komunità. Imma, fl-istess ħin hi wkoll il-punt tat-tluq: tal-laqgħa, rikonċiljazzjoni, tagħlim u katekeżi, ta’ tkabbir tal-komunità.

111. Ħafna mill-komunitajiet ekkleżjali fit-territorju Amażoniku għandhom diffikultajiet kbar biex ikollhom l-Ewkaristija. Kultant jgħaddu mhux biss xhur, imma saħansitra snin qabel ma xi saċerdot ikun jista’ jżur lill-komunità biex jiċċelebra l-Ewkaristija, joffri s-Sagrament tar-Rikonċiljazzjoni u jiċċelebra d-Dilka lill-morda tal-komunità. Aħna napprezzaw iċ-ċelibat bħala rigal ta’ Alla (ara Sacerdotalibus cælibatus, 1) fil-qies li dan ir-rigal jippermetti lid-dixxiplu missjunarju, ordnat bħala presbiteru, li jiddedika ruħu kompletament għas-servizz tal-Poplu Mqaddes ta’ Alla. Dan is-servizz hu stimolu għall-karità pastorali u nitolbu sabiex ikun hemm ħafna vokazzjonijiet li jgħixu s-saċerdozju fiċ-ċelibat. Nafu li din is-sitwazzjoni “mhix mitluba mill-istess natura tas-saċerdozju” (PO 16), minkejja li għal ħafna raġunijiet hemm rabta ta’ konvivenza miegħu. Fl-Enċiklika dwar iċ-ċelibat saċerdotali, San Pawlu VI żamm din il-liġi, u ta r-raġunijiet teoloġiċi, spiritwali u pastorali bħala ġustifikazzjoni. Fl-1992, l-Eżortazzjoni postsinodali ta’ San Ġwanni Pawlu II dwar il-formazzjoni għas-saċerdozju kkonfermat din it-tradizzjoni tal-Knisja (PDV 29). Meta tqis li d-diversità leġittima ma tagħmilx ħsara lill-komunjoni u l-għaqda tal-Knisja, anzi timmanifestaha u hi ta’ servizz għaliha (ara LG 13; OE 6), kif inhi xhieda l-pluralità tar-riti u tad-dixxiplini eżistenti, nissuġġerixxu illi, fid-dawl tal-Lumen gentium 26, l-awtorità kompetenti tistabbilixxi kriterji u dispożizzjonijiet biex tordna rġiel addattati u magħrufin mill-komunità, illi, filwaqt li għandhom familja kostitwita leġittimament u stabbli, ikollhom djakonat permanenti għammiel u jingħataw formazzjoni xierqa għall-presbiterat, bl-għan li jkunu ta’ sostenn għall-ħajja tal-komunità Nisranija bil-predikazzjoni tal-Kelma u ċ-ċelebrazzjoni tas-Sagramenti, fiż-żoni l-aktar imwarrbin tar-reġjun Amażoniku. Għal dan il-għan, uħud qablu li dan l-argument jingħata attenzjoni universali.

Toroq ġodda għas-sinodalità ekkleżjali

a. Strutturi sinodali reġjonali fil-Knisja Amażonika

112. Il-parti l-kbira tad-Djoċesijiet, tal-Prelaturi u tal-Vigarjati tal-Amażonja huma territorji mifruxa ħafna, għandhom ftit ministri ordnati u riżorsi finanzjarji tagħhom batuti, għandhom diffikultajiet kbar biex isostnu l-missjoni. ‘Il-prezz tal-Amażonja’ għandu riperkussjonijiet gravi fuq l-evanġelizzazzjoni. Quddiem din ir-realtà hemm bżonn li jinbidel il-mod kif huma organizzati l-Knejjes lokali, jerġgħu jitfasslu l-istrutturi tal-komunjoni fuq livell provinċjali, reġjonali u nazzjonali u wkoll mill-aspett Panamażoniku. Għaldaqstant jeħtieġ ikunu ċċarati l-ispazji sinodali u jinħolqu xbieki ta’ sapport solidali. Urġenti li mmorru ’l hinn mill-fruntieri imposti mill-ġeografija u nibnu pontijiet li jgħaqqduhom. Id-Dokument ta’ Aparecida kien diġà insista li l-Knejjes lokali għandhom jiġġeneraw assoċjazzjonijiet interdjoċesani f’kull nazzjon jew bejn il-pajjiżi tal-istess reġjun u biex ikunu ffaċilitati relazzjonijiet akbar bejn il-Knejjes aħwa (ara DAp 182). Fid-dawl ta’ Knisja preżenti, solidali u Samaritana, nissuġġerixxu: li jiċċekknu l-firxiet ġeografiċi enormi tad-djoċesijiet, tal-vigarjati u tal-prelaturi; jinħoloq fond Amażoniku biex isostni l-evanġelizzazzjoni; li l-aġenziji internazzjonali tal-koperazzjoni Kattolika jkunu sensibilizzati u inkuraġġiti biex isostnu l-attivitajiet tal-evanġelizzazzjoni lil hinn mill-proġetti soċjali.

113. Fl-2015, fit-tifkira tal-50 anniversarju mit-twaqqif tas-Sinodu tal-Isqfijiet minn San Pawlu VI, il-Papa Franġisku stedinna nġeddu l-komunjoni sinodali fid-diversi livelli tal-ħajja tal-Knisja: lokali, reġjonali u universali. Fil-Knisja qed jiżviluppa mod imġedded ta’ kif tifhem is-sinodalità fuq skala reġjonali. Imsaħħa mit-tradizzjoni, il-Kummissjoni Teoloġika Internazzjonali tafferma: “Il-livell reġjonali fit-tħaddim tas-sinodalità hu dak li jingħax bil-formazzjoni ta’ gruppi ta’ Knejjes partikolari preżenti fl-istess reġjun: Provinċja, kif kien isir fuq kollox fl-ewwel sekli tal-Knisja, jew pajjiż, kontinent jew parti minnu” (CTI, Is-sinodalità fil-ħajja u l-missjoni tal-Knisja, 2 ta’ Marzu 2018, n. 85). It-tħaddim tas-sinodalità fuq dan il-livell isaħħaħ ir-rabtiet spiritwali u istituzzjonali, jiffavorixxi l-iskambju tad-doni u jgħin biex jitfasslu kriterji pastorali komuni. Il-pastorali soċjali konġunta tad-djoċesijiet li jinsabu fejn il-fruntieri tal-pajjiżi għandha tissaħħaħ biex tkun tista’ taffronta problemi komuni li jmorru ’l hinn mill-ambitu lokali, bħalma hu l-isfruttament tal-persuni u tat-territorju, it-traffikar tad-droga, il-korruzzjoni, in-negozjar tal-essri umani, u l-bqija. Il-Knejjes tal-fruntieri għandhom jaffrontaw il-fenomenu migratorju b’kordinazzjoni bejniethom.

b. L-Università u strutturi sinodali Amażoniċi ġodda

114. Nissuġġerixxu li titwaqqaf Università Kattolika Amażonika mibnija fuq ir-riċerka interdixxiplinarja (inkluż studji prattiċi fil-post), l-inkulturizzazzjoni u d-djalogu interkulturali; it-teoloġija inkulturata għandha tara li fil-formazzjoni, il-ministeri lajċi u s-saċerdoti fil-formazzjoni jkunu flimkien, u tkun imsejsa prinċipalment fuq l-Iskrittura Mqaddsa. L-attivitajiet tar-riċerka, l-edukazzjoni u x-xandir għandhom jinkludu programmi ta’ studju ambjentali (għarfien teoretiku bbażat fuq id-dehen tal-popli li jgħixu fir-reġjun Amażoniku) u studji etniċi (deskrizzjoni tad-diversi lingwi, u l-bqija). Il-formazzjoni tal-għalliema, it-tagħlim u l-produzzjoni tal-materjal didattiku għandhom jirrispettaw l-użanzi u t-tradizzjonijiet tal-popli indiġeni bil-ħolqien ta’ materjal didattiku inkulturat u jorganizzaw attivitajiet biex dan jixtered fid-diversi pajjiżi u reġjuni. Nitolbu lill-universitajiet Kattoliċi tal-Amerika Latina biex jagħtu sehemhom ħalli tinħoloq Università Kattolika Amażonika u sabiex jakkumpanjaw l-iżvilupp tagħha.

ċ. Organiżmu Ekkleżjali Reġjonali Postsinodali għar-reġjun Amażoniku

115. Nissuġġerixxu li jinħoloq organiżmu episkopali li jmexxi ’l quddiem is-sinodalità bejn il-Knejjes tar-reġjun, li jgħin biex jabbozza l-wiċċ Amażoniku ta’ din il-Knisja u jkompli l-ħidma biex jinstabu toroq ġodda għall-missjoni evanġelizzattriċi, li tinkludi b’mod speċjali l-proposta tal-ekoloġija integrali, biex b’hekk tissaħħaħ il-bixra tal-Knisja Amażonika. Dan ikun organiżmu episkopali permanenti u rappreżentattiv li jmexxi ’l quddiem is-sinodalità fir-reġjun Amażoniku, organizzat flimkien maċ-CELAM, bi struttura proprja, organizzazzjoni sempliċi li tkun marbuta wkoll mar-REPAM. B’hekk dan jista’ jsir kanal effikaċi biex, ibda mit-territrorju tal-Knisja Latino-Amerikana u Karajbika, jilqa’ ħafna mill-proposti li saru f’dan is-Sinodu. Ikun il-ħolqa li tista’ tesprimi ruħha f’xibka u inizjattivi ekkleżjali u soċjoambjentali fuq livell kontinentali u internazzjonali.

d. Rit għall-popli oriġinarji

116. Il-Konċilju Vatikan II fetaħ spazji għall-pluraliżmu liturġiku għal “diversitajiet leġittmi u addattamenti leġittmi fost gruppi etniċi varji, reġjuni u popli” (SC 38). F’dan is-sens, il-liturġija għandha tkun tweġiba għall-kultura sabiex din tkun l-għajn u l-quċċata tal-ħajja Nisranija (ara SC 10) u biex tħossha marbuta sfiq mat-tbatijiet u l-ferħat tal-poplu. Jeħtieġ nagħtu tweġiba awtentikament Kattolika għat-talba tal-komunitajiet Amażoniċi biex naddattaw il-liturġija ħalli tivvalorizza l-viżjoni kożmika, it-tradizzjonijiet, is-simboli u r-riti oriġinali li jinkludu d-dimensjoni traxxendenti, komunitarja u ekoloġika.

117. Fil-Knisja Kattolika hemm 23 Rit differenti, sinjal ċar ta’ tradizzjoni li sa mill-ewwel sekli fittxet l-inkulturizzazzjoni tal-kontenuti tal-fidi u ċ-ċelebrazzjoni tagħha permezz ta’ lingwaġġ mill-aktar possibbli koerenti mal-misteru li wieħed ikun irid jistqarr. Dawn it-tradizzjonijiet kollha għandhom il-bidu tagħhom marbut mal-missjoni tal-Knisja: “Il-Knejjes tal-istess żona ġeografika u kulturali waslu biex jiċċelebraw il-Misteru ta’ Kristu b’espressjonijiet partikolari, ikkaratterizzati kulturalment: fit-tradizzjoni ‘tad-depożitu tal-fidi’, fis-simboliżmu liturġiku, fl-organizzazzjoni tal-komunjoni fraterna, kif jifhmu t-teoloġija tal-misteri fl-għamliet varji tal-qdusija” (KKK 1202; ara wkoll KKK 1200-1206).

118. Jeħtieġ li l-Knisja, fl-opra tal-evanġelizzazzjoni bla heda tagħha, taħdem biex il-proċess tal-inkulturizzazzjoni tal-fidi jkun mistqarr fl-għamliet mill-aktar koerenti, sabiex ikun iċċelebrat u jingħax ukoll skont il-lingwi proprji tal-popli Amażoniċi. Hemm urġenza li jkunu ffurmati kummissjonijiet għat-traduzzjoni u l-istampar tat-testi bibliċi u liturġiċi bil-lingwi proprji tal-postijiet differenti, bir-riżorsi meħtieġa, filwaqt li jippreservaw is-sustanza tas-sagramenti u jaddattawhom għall-forma, bla ma jitilfu dak li hu essenzjali. F’dan is-sens hemm bżonn ninkuraġġixxu l-mużika u l-kant, kollox aċċettat u inkoraġġit mil-liturġija.

119. L-organiżmu l-ġdid tal-Knisja fl-Amażonja għandu jwaqqaf kummissjoni kompetenti biex tistudja u tiddjaloga, skont il-prattiċi u l-użanzi tal-popli anċestrali, bil-perspettiva li jkun elaborat Rit Amażoniku li jesprimi l-patrimonju liturġiku, teoloġiku, dixxiplinarju u spiritwali tal-Amażonja, b’riferiment partikolari għal dak li hemm affermat fil-Lumen gentium dwar il-Knejjes Orjentali (ara LG 23). Dan jiżdied mar-Riti li diġà jeżistu fil-Knisja, jagħni l-opra tal-evanġelizzazzjoni, il-ħila li wieħed jesprimi l-fidi skont il-kultura tiegħu, is-sens ta’ deċentralizzazzjoni u kolleġġjalità li tista’ tesprimi l-kattoliċità tal-Knisja. Jista’ jkun studjat ukoll il-mod kif jistgħu jistagħanu r-Riti ekkleżjali li bihom dawn il-popli jieħdu ħsieb it-territorju tagħhom u jirrelataw mal-ilmijiet tiegħu.

KONKLUŻJONI

120. Intemmu taħt il-protezzjoni ta’ Marija, Omm l-Amażonja, meqjuma b’titli differenti fir-reġjun kollu. Bl-interċessjoni tagħha nitolbu li dan is-Sinodu jkun espressjoni konkreta tas-sinodalità sabiex il-ħajja sħiħa li Ġesù ġie jwassal lid-dinja (ara Ġw 10:10) tilħaq lil kulħadd, speċjalment lill-foqra, u tkun kontribut għall-kura ‘tad-dar komuni’. Jalla Marija, Omm l-Amażonja, takkumpanja l-mixi tagħna; lil San Ġużepp, kustodju fidil ta’ Marija u Ibnu Ġesù, nikkonsagrawlu l-preżenza ekkleżjali fl-Amażonja, Knisja bil-wiċċ Amażoniku u fi ħruġ missjunarju.