(Padre Lombardi)
Santità, grazzi li tinsab hawn magħna waqt din it-titjira bejn iż-żewġ pajjiżi: hekk għandna din il-konverżazzjoni miegħek biex nirriflettu ftit fuq din l-ewwel tappa tal-vjaġġ f’Kuba, li kienet sabiħa u impenjattiva ħafna.
Għandna lista ta’ xi kollegi li ħejjew xi mistoqsijiet. Il-mistoqsijiet sa jsiru bl-Ispanjol jew bit-Taljan, u qed jitolbuni ngħidlek twieġeb bl-Ispanjol lill-ħabiba tagħna Kubana, li sa tkun l-ewwel waħda li tintervieni; u mbagħad oħrajn staqsewni jekk kienx possibbli tuża wkoll it-Taljan, għax ġeneralment jifhmuh iżjed. […] Il-guaraní din id-darba nħalluh…
L-ewwel mistoqsija se tagħmilha seħbitna Rosa Miriam Elizalde, minn Cubadebate:
(Rosa Miriam Elizalde)
Grazzi. Santità, kien tassew unur u pjaċir għalija nakkumpanjak f’dan il-vjaġġ u ta’ ferħ kbir ukoll. Naħseb li l-mistoqsija tiegħi hi waħda xi ftit prevedibbli: nixtieq naf il-fehmiet tiegħek fuq l-embargo ta’ l-Istati Uniti fuq Kuba u jekk fil-Kungress ta’ l-Istati Uniti intix ħa titkellem fuq dan.
(Il-Papa Franġisku)
Il-kwistjoni tal-“bloqueo” (embargo) tagħmel parti min-negozjat. Dan hu pubbliku: iż-żewġ Presidenti rriferew għalih. Mela hu ħaġa pubblika, li hi fid-direzzjoni tar-relazzjonijiet tajbin li qed ifittxu. Xewqti hi li jaslu għal riżultat tajjeb fuq dan, jaslu għal ftehim li jissodisfa ż-żewġ naħat. Ftehim, ċertament. Dwar il-pożizzjoni tas-Santa Sede fuq los bloqueos (l-embargi), il-Papiet preċedenti tkellmu fuq dan, mhux biss f’dan il-każ, imma anki f’każi oħra ta’ “bloqueo” (embargo). Hemm duttrina soċjali tal-Knisja dwar dan u jien għaliha qed nirriferi, għax hi preċiża u ġusta. Dwar il-Kungress ta’ l-Istati Uniti – id-diskors ktibtu, imma ma nistax ngħidu! – qed naħseb f’dak li nixtieq ngħid dwar hekk: imma mhux b’mod speċifiku fuq din it-tema, imma b’mod ġenerali fuq it-tema tal-ftehim bilaterali u multilaterali, bħala sinjal tal-progress fil-konvivenza. Imma t-tema konkreta – qed ngħid dan bl-amment, ma rridx ngħid xi stupidaġni – m’hix imsemmija, nista’ ngħidlek kważi b’ċertezza li le.
(Padre Lombardi)
Issa ngħaddu l-kelma lil Rosa oħra: bdejna b’żewġ nisa li jisimhom Rosa: dan awgurju tajjeb. Rosa Flores mis-CNN: lilha l-kelma. Tista’ tistaqsi bit-Taljan, possibbilment? Jew bl-Ispanjol… il-Papa jwieġeb bit-Taljan:
(Rosa Flores)
Santità, il-lejla t-tajba. Jiena Rosa Flores mis-CNN. Smajna li ġew arrestati fuq ħamsin dissident fuq barra tan-Nunzjatura għax riedu jiltaqgħu miegħek. L-ewwel mistoqsija hi: Tixtieq tiltaqa’ ma’ dawn id-dissidenti? U li kellha sseħħ laqgħa bħal din, x’kont tgħidilhom?
(Il-Papa Franġisku)
Qabel xejn ma kontx naf li seħħ dan: ma waslitli l-ebda aħbar. Xi ħadd jista’ jgħid: Iva, le, ma nafx… Direttament ma nafx. Iż-żewġ mistoqsijiet tiegħek huma fil-kundizzjonal… Nixtieq li jkun hekk. Jien nieħu gost niltaqa’ man-nies. L-ewwel nett għax nemmen li l-persuni huma kollha wlied Alla, bi dritt. It-tieni nett, laqgħa ma’ persuna oħra dejjem hi ħaġa li tagħnik. Iva, nieħu gost niltaqa’ magħhom. Jekk int tixtieq li nkellmek iżjed dwar id-dissidenti, nista’ ngħidlek xi ħaġa konkreta ħafna. Qabel xejn kienet ħaġa ċara li jien ma kont ħa nagħti l-ebda udjenza, għax talbu udjenza mhux biss id-dissidenti, imma anki persuni minn oqsma oħra, fosthom anki diversi kapijiet ta’ stat. Le, jien ġejt inżur il-pajjiż u daqshekk biss. Ma kienet prevista l-ebda udjenza: la mad-dissidenti, lanqas ma’ oħrajn. It-tieni: min-Nunzjatura saru telefonati lil xi persuni, li jagħmlu parti minn dan il-grupp ta’ dissidenti… Xogħol in-Nunzju kien dak li jikkomunikalhom li bi pjaċir, mal-wasla tiegħi fil-Katidral, għal-laqgħa ma’ l-ikkonsagrati, kont sa nsellem lil dawk li nsib hemm. Tislima. Dan iva, veru… Imma rajt li ħadd ma deher għal din it-tislima, ma nafx kinux hemm jew le. Jien sellimt lil kull min kien hemm. Fuq kollox sellimt lill-morda, lil dawk li kienu fuq siġġu tar-roti… Imma ħadd ma ppreżenta ruħu bħala dissident. Min-Nunzjatura saru xi telefonati biex jistednuhom għal tislima jiena u għaddej…
(Rosa Flores)
Imma kieku x’kont tgħidilhom…
(Il-Papa Franġisku)
Ma nafx x’kont ngħidilhom… Ngħid ħwejjeġ sbieħ lid-dinja kollha, imma dak li wieħed jgħid, jiġih dak il-ħin.
(Padre Lombardi)
Issa għandna lil Silvia Poggioli, min-National Public Radio ta’ l-Istati Uniti, li hu radju kbir ta’ l-Istati Uniti.
(Silvia Poggioli)
Skużani, nixtieq nistaqsik: Fl-għaxriet ta’ snin meta kien fil-poter Fidel Castro, il-Knisja Kattolika Kubana batiet ħafna. Int, fil-laqgħa tiegħek ma’ Fidel, stajt ħadt l-impressjoni li hu forsi kien nidem xi ftit?
(Il-Papa Franġisku)
L-indiema hi ħaġa intima ħafna, ħaġa ta’ kuxjenza. Fil-laqgħa tiegħi ma’ Fidel tkellimt dwar stejjer ta’ Ġiżwiti magħrufin, għax ħadtlu b’rigal anki ktieb ta’ Padre Llorente, ħabib kbir tiegħu, Ġiżwita, u anki CD bil-konferenzi ta’ Padre Llorente; u tajtu wkoll żewġ kotba ta’ Padre Pronzato li żgur sa japprezza. Tkellimna fuq hekk. Tkellimna ħafna fuq l-enċiklika Laudato Si’, għax hu interessat ħafna f’dan is-suġġett ta’ l-ekoloġija. Kienet laqgħa mhux tant formali, daqskemm spontanja; kienet preżenti wkoll il-familja, anki dawk li kienu miegħi, is-sewwieq tiegħi; imma aħna konna xi ftit maqtugħin għalina, ma’ martu u hu, u l-oħrajn ma setgħux jisimgħu, imma kienu fl-istess ambjent. Tkellimna fuq dawn il-ħwejjeġ. Ħafna fuq l-enċiklika, għax hu mħasseb ħafna fuq dan. Fuq l-imgħoddi ma tkellimniex. Iva, fuq l-imgħoddi: fuq il-kulleġġ tal-Ġiżwiti, fuq kif kienu l-Ġiżwiti, fuq kemm kienu jħaddmuh, fuq dan kollu iva.
(Padre Lombardi)
Issa ngħaddu l-kelma lil Gian Guido Vecchi, li naħseb li inti tafu, mill-Corriere della Sera, Taljan:
(Gian Guido Vecchi)
Santità, ir-riflessjonijiet tiegħek, anki l-kundanni tiegħek, fuq l-inġustizzja tas-sistema ekonomika dinjija, ir-riskju li l-pjaneta teqred lilha nfisha, it-traffikar ta’ l-armi, huma wkoll kundanni skomdi, fis-sens li jmissu interessi b’saħħithom ħafna. Lejlet dan il-vjaġġ ħarġu xi osservazzjonijiet pjuttost strambi – anki mezzi tax-xandir importanti fid-dinja rrappurtawhom – fuq oqsma tas-soċjetà Amerikana, anki, li waslu biex staqsew jekk il-Papa kienx Kattoliku… Diġà kien hemm diskussjonijiet minn dawk li kienu jitkellmu dwar “Papa Komunista”; issa saħansitra qed jistaqsu: “Il-Papa hu Kattoliku?”. Quddiem dawn ir-riflessjonijiet, int x’taħseb?
(Il-Papa Franġisku)
Kardinal ħabib tiegħi rrakkuntali kif waħda mara marret għandu, imħassba ħafna: Kattolika ħafna, xi ftit riġida, din il-mara, imma twajba, twajba, Kattolika, u staqsietu kienx minnu li fil-Bibbja kien hemm miktub dwar l-Antikrist. U hu fissrilha. Qiegħda wkoll fl-Apokalissi, le? U mbagħad, jekk hux veru li kien hemm diskors dwar l-antipapa… “Imma għaliex qed tistaqsini?”, talabha tgħidlu l-Kardinal. “Għax jiena żgura li l-Papa Franġisku hu l-antipapa”. “U għaliex?”, staqsieha dak. “Għaliex qed taħseb hekk?”. “Eħħ, għax ma jilbisx iż-żarbun aħmar!”. Hekk hu, storika… Il-motivi biex wieħed jaħseb jekk dan hux Komunista jew le… Jiena ċert li m’għidtx ħaġa iżjed minn dak li hemm fid-Duttrina Soċjali tal-Knisja. Fl-aħħar titjira [lura mill-vjaġġ fl-Amerika Latina], kollega tiegħek – ma nafx jinsabx hawn, ikkoreġini – qalli, meta ħriġt nitkellem dwar il-Movimenti popolari, qalli: “Int newwilt idejk lil dan il-Moviment popolari – hekk kienet xi ftit jew wisq il-biċċa –, imma l-Knisja ħa timxi warajk f’dan?”. U jien weġibtu: “Huwa jien li nimxi wara l-Knisja”, u f’dan ma jidhirlix li qed niżbalja, ma jidhirlix li għidt xi ħaġa li m’hix fid-Duttrina Soċjali tal-Knisja. L-affarijiet tista’ tispjegahom. Forsi spjegazzjoni li tajt setgħet tat l-impressjoni li jien xi ftit iżjed “xellugi”, imma din tkun spjegazzjoni żbaljata. Le. Id-duttrina tiegħi, fuq dan kollu, fuq il-Laudato si’, fuq l-imperjaliżmu ekonomiku u dan kollu, hi dik tad-Duttrina Soċjali tal-Knisja. U jekk hemm bżonn, lest ngħid il-“Kredu”, lest nagħmel dan!
(Padre Lombardi)
Ngħaddu l-kelma lil Jean-Louis de la Vaissiere, mill-aġenzija France Presse:
(Jean-Louis de la Vaissiere)
Il-lejla t-tajba, Santità. Grazzi ta’ dan il-vjaġġ: dejjem interessanti. Fl-aħħar vjaġġ tiegħek fl-Amerika Latina int ikkritikajt bis-saħħa s-sistema Kapitalista liberali. F’Kuba donnha l-kritika tiegħek tas-sistema Komunista ma kinitx daqshekk qawwija: kienet iżjed “soft”. Għaliex dawn id-differenzi?
(Il-Papa Franġisku)
Fid-diskorsi li għamilt f’Kuba, dejjem għamilt referenza għad-Duttrina Soċjali tal-Knisja. Dak li wieħed għandu jikkoreġi għidtu ċar, imma bil-ħlewwa, “soft”. Imma anki dwar l-ewwel parti tal-mistoqsija tiegħek: iktar minn dak li ktibt b’mod iebes fuq il-Kapitaliżmu selvaġġ jew liberali, li ktibt fl-Enċiklika u anki fl-Evangelii gaudium, jiena ma għidtx: kollox hu miktub hemm. Ma jidhirlix li għidt xi ħaġa iżjed minn hekk. Ma nafx, jekk int tiftakar, fakkarni… Għidt dak li ktibt, li hu biżżejjed! Hu biżżejjed, hu biżżejjed. U mbagħad, dan kważi l-istess kliem li għidt lill-kollega tiegħek: dan kollu jinsab fid-Duttrina. Imma hawn f’Kuba – dan forsi jista’ jiċċara xi ftit il-mistoqsija tiegħek – il-vjaġġ kien vjaġġ pastorali ħafna mal-komunità Kattolika, ma’ l-Insara, anki ma’ dawk il-persuni ta’ rieda tajba, u għalhekk l-interventi tiegħi kienu omeliji… Anki maż-żgħażagħ – li kienu żgħażagħ li jemmnu u ma jemmnux u, fost dawk li jemmnu, kien hemm minn diversi reliġjonijiet – kien diskors ta’ tama, anki ta’ inkuraġġiment għad-djalogu bejniethom, biex ikunu flimkien, ifittxu dawk il-ħwejjeġ li huma komuni bejnietna u mhux dawk li jifirduna, nibnu l-pontijiet… Kien lingwaġġ iżjed pastorali. Imma fl-Enċiklika kelli nitkellem fuq ħwejjeġ iżjed tekniċi, u anki dan li semmejt int. Imma jekk tiftakar f’xi ħaġa li kont għidt fl-aħħar vjaġġ, qawwija, għidhieli, għax veru, ma niftakarx.
(Padre Lombardi)
Issa ngħaddu l-kelma lil ħabib antik tiegħek, li hu Nelson Castro, mir-Radio Continental, li ġej mill-Arġentina…
(Il-Papa Franġisku)
…li hu tabib bravu…
(Nelson Castro)
Il-lejla t-tajba, Santità. Il-mistoqsija tiegħi tirritorna għat-tema tad-dissidenza, f’żewġ aspetti: Għaliex ġie deċiż li ma tirċevix lid-dissidenti? U t-tieni, kien hemm wieħed li resaq lejk u li ġie mbiegħed u arrestat… Il-mistoqsija hi: Sa jkun hemm rwol tal-Knisja Kattolika fit-tiftix ta’ ftuħ lejn il-libertajiet politiċi, fid-dawl anki tar-rwol li kellha biex jinfetħu mill-ġdid ir-relazzjonijiet bejn Kuba u l-Istati Uniti? Dan is-suġġett tal-libertajiet, li hu problema għal dawk li jaħsbuha differenti f’Kuba. Se jkun rwol li s-Santa Sede għandha f’moħħha għall-Knisja Kattolika fil-futur ta’ Kuba?
(Il-Papa Franġisku)
Qabel xejn: “huma”, “ma rċivejtx lilhom”. Ma rċivejt lil ħadd f’udjenza privata. U dan jgħodd għal kulħadd. U kien hemm ukoll kap ta’ stat li talab udjenza… Qed ngħidilkom: Le, ma kelli xejn x’naqsam mad-dissidenti. L-imġiba tiegħi mad-dissidenti kienet dik li diġà fissirtilkom. Il-Knisja ta’ hawn, il-Knisja ta’ Kuba ħadmet lista ta’ ħabsin biex tagħtihom l-amnestija… L-amnestija ngħatat lil madwar 3,500… Iċ-ċifra tahielhi l-President tal-Konferenza Episkopali: iva, iżjed minn tlitt elef. U fadal każi oħra x’jiġu studjati. U l-Knisja hawn f’Kuba qed taħdem biex jingħataw iżjed amnestiji. Ngħidu aħna, xi ħadd qalli: “Kieku sewwa kieku kellha titwaqqaf is-sentenza ta’ għomor sħiħ il-ħabs”. Ħa nitkellem ċar, sentenza ta’ għomor sħiħ il-ħabs hi piena moħbija tal-mewt. Dan għidtu pubblikament f’diskors lill-ġuristi Ewropej. Int qiegħed hemm, tmut kuljum bla ebda tama ta’ ħelsien. Din ipoteżi. Ipoteżi oħra hi li jingħataw amnestiji ġenerali kull sena jew tnejn… Imma l-Knisja qed titħabat, ħadmet ħafna… M’iniex ngħid li dawn it-tlitt elef u iktar ġew meħlusa għax kienu fuq il-lista tal-Knisja, le. Il-Knisja għamlet lista – ma nafx ta’ kemm nies – u talbet uffiċjalment amnestiji u se tkompli tagħmel dan.
(Padre Lombardi)
L-aħħar wieħed fuq il-lista tagħna għal din il-konferenza hu Rogelio Mora, mit-Telemundo:
(Rogelio Mora)
Santità, it-tabib iżur lill-marid, mhux lil min hu f’saħħtu: f’inqas minn għoxrin sena, tliet Papiet żaru Kuba. Kuba għandha xi marda?
(Il-Papa Franġisku)
M’iniex nifhem il-mistoqsija.
(Rogelio Mora)
Jekk iż-żjara ta’ tliet Papiet f’inqas minn għoxrin sena lill-Gżira ta’ Kuba nistgħux ninterpretawha bħallikieku kien hemm xi marda f’din il-Gżira, li l-Gżira qed tbati minn xi ħaġa…
(Il-Papa Franġisku)
Fhimtek issa… Le, le. L-ewwel ġie Ġwanni Pawlu II: l-ewwel żjara storika. Imma normali: żar tant pajjiżi, fosthom pajjiżi aggressivi kontra l-Knisja. It-tieni ġie l-Papa Benedittu: tajjeb, għamel ħaġa normali… U tiegħi kienet xi ftit b’kumbinazzjoni, għax jien kont qed naħseb li nidħol l-Istati Uniti billi ngħaddi mill-Messiku; għall-bidu, l-ewwel idea kienet Ciudad Juarez, il-fruntiera mal-Messiku… Imma biex tmur il-Messiku u ma żżurx il-“Guadalupana” [il-Madonna ta’ Guadalupe] kien ikun insult! Imma issa din għaddiet… Wara, b’dak li tħabbar fis-17 ta’ Diċembru li għadda, meta tħabbar dak li xi ftit jew wisq kien għadu riservat, proċess ta’ kważi sena… U għalhekk jien għidt: Nixtieq immur fl-Istati Uniti u ngħaddi minn Kuba. U għażiltha għal din ir-raġuni. Imma mhux għax għandha xi marda partikulari li pajjiżi oħra m’għandhomx. Jien kieku dawn it-tliet żjarat ma ninterpretahomx hekk. Hemm bosta pajjiżi li ż-żewġ Papiet ta’ qabli żaru, u li jien ukoll żort xi wħud minnhom: ngħidu aħna l-Brażil, Ġwanni Pawlu II żaru tliet darbiet jew erbgħa u ma kellu l-ebda “marda speċjali”. Kuntent li żort lill-poplu Kuban, il-komunità Nisranija ta’ Kuba. Il-lum il-laqgħa mal-familji kienet sabiħa ħafna. Kienet sabiħa ħafna.
Nirringrazzjakom tal-ħidma li hemm tistenniekom, li sa tkun impenjattiva, għax tlitt ibliet… Kienu erbgħa u għoxrin diskors, u f’Kuba għamilt tmienja… Grazzi ħafna tal-ħidma tagħkom. U itolbu għalija!
(Padre Lombardi)
Grazzi ħafna lilek, Santità, tassew. U awguri, għax jekk aħna rridu naħdmu, int għandek x’tagħmel iżjed minna. Għalhekk nagħmlulek tassew l-awguri tagħna u sa nkomplu nikkollaboraw bħala komunikaturi ħalli dak li tgħid int jista’ verament iservi lill-bnedmin kollha u għall-paċi, kif għidtilna int fil-bidu. Grazzi.
miġjuba mit-Taljan għall-Malti minn Francesco Pio Attard